1, 2. Ndlela leyi hi kurisiweke ha yona ni ndhawu leyi hi kuleleke eka yona swi hi khumba njhani?

HINKWERHU ka hina hi kuceteriwa swinene hi ndlela leyi hi kurisiweke ha yona ni ndhawu leyi hi kuleleke eka yona. Hi ambala hi ndlela yo karhi; hi rhandza swakudya swo karhi; hi tikhoma hi ndlela yo karhi. Ha yini? Hikwalaho ka nkucetelo wa vanhu lava hi hanyaka na vona ni swiyimo leswi hi hanyaka eka swona.

² Hambiswiritano, ku ni swilo swin’wana leswi nga swa nkoka swinene ku tlula swakudya leswi hi swi hlawulaka ni ndlela leyi hi ambalaka ha yona. Hi xikombiso, loko hi ri karhi hi kula hi dyondzisiwa leswaku swilo swin’wana swi lulamile naswona swa amukeleka hi tlhela hi dyondzisiwa ku fularhela swilo swin’wana tanihi leswi hoxeke swi tlhela swi nga amukeleki. Kambe vanhu vo hambana-hambana va ni mavonelo lama hambaneke hi swilo leswi lulameke ni leswi hoxeke. Swiboho leswi hi swi endlaka swi nga kombisa nkucetelo wa mapfalo ya hina. Bibele ya pfumela leswaku hakanyingi “vanhu va matiko lava nga riki na nawu, va swi endla hi ntumbuluko swilo swa nawu.” (Rhom. 2:14) Kambe xana leswi swi vula leswaku loko ku nga ri na nawu lowu kongomeke lowu humaka eka Xikwembu, hi nga landzela tindlela ni milawu leyi hi kurisiweke ha yona ni leyi tolovelekeke endhawini ya ka hina?

3. Hi swihi swivangelo swimbirhi leswi endlaka Vakreste va nga landzeli milawu ya misava?

³ Ku ni swivangelo swimbirhi swa nkoka leswi endlaka Vakreste va nga swi endli sweswo. Xo sungula, Bibele ya hi tsundzuxa: “Ku ni ndlela leyi lulameke emahlweni ka munhu, kambe endzhaku ka sweswo makumu ya yona i tindlela ta rifu.” (Swiv. 16:25) Leswi hi nga hetisekangiki, a hi swi koti ku kongomisa mikondzo ya hina hi ku hetiseka. (Swiv. 28:26; Yer. 10:23) Xa vumbirhi, Bibele yi vula leswaku mboyamelo ni milawu ya misava leyi swi kuceteriwa ni ku lawuriwa hi Sathana, “xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo.” (2 Kor. 4:4; 1 Yoh. 5:19) Hikwalaho, loko hi lava ku katekisiwa hi Yehovha ni ku amukeleka eka yena, hi fanele hi yingisa xitsundzuxo lexi kumekaka eka Varhoma 12:2.—Yi hlaye.

4. Hi ta kambisisa yini exihlokweni lexi?

 ⁴ Hi ta kambisisa tinhla to hlayanyana ta nkoka leti nga eka Varhoma 12:2. (1) Ha yini hi fanele hi “hundzuka”? (2) Ku hundzuka koloko ku katsa yini? naswona (3) Hi nga hundzuka njhani? A hi kambisiseni swivutiso leswi.

5. Marito ya Pawulo lama nga eka Varhoma 12:2 a ma tsaleriwe vamani?

⁵ Marito ya muapostola Pawulo lama kumekaka eka papila leri a a ri tsalele Varhoma a a ma tsalele Vakreste-kulobye lava totiweke, ku nga ri vanhu lava nga riki vapfumeri kumbe vaaka-tiko va kwalaho. (Rhom. 1:7) U va khutaze leswaku va hundzuka naswona va “[tshika] ku titwananisa ni mafambiselo lawa ya swilo.” Eka Vakreste va le Rhoma va le nkarhini wolowo, kwalomu ka 56 C.E., ‘mafambiselo ya swilo’ a ma katsa swilo leswi Varhoma a va anakanya leswaku swi lulamile ni leswi a swi hoxile swin’we ni mikhuva, mahanyelo ni maambalelo ya vona. Leswi Pawulo a tirhiseke rito leri nge “tshikani,” swi vula leswaku van’wana va vona a va ha kuceteriwa hi mafambiselo wolawo ya swilo. Vamakwerhu va kuceteriwe njhani hi nkarhi wolowo?

6, 7. Enkarhini wa Pawulo, ha yini a swi tika ku va Mukreste eRhoma?

⁶ Namuntlha, vavalangi eRhoma hi ntolovelo va vona masalela ya titempele, masirha, maribye ya xitsundzuxo, tindhawu ta mintlango, tiyindlu ta mintlango ni swin’wana. Swin’wana swa swilo leswi i swa lembe-xidzana ro sungula. Swilo swoleswo swi hi pfuna ku dyondza leswi engetelekeke malunghana ni ndlela leyi vanhu a va hanya va tlhela va gandzela ha yona le Rhoma wa khale. Hi nga tlhela hi hlaya etibukwini ta matimu malunghana ni mintlango ya kona yo phikizana hi ku lwa hi tisavula, mimphikizano ya tigolonyi ta nyimpi ni mintlango ni vuyimbeleri leswi vulavulaka hi swilo swo hambana-hambana, swin’wana swa swona a swi nyumisa. Tiko ra Rhoma a ri ri muti lowu fuweke laha vanhu a va pfulekeriwe hi nkarhi wo tala wo endla mali.—Rhom. 6:21; 1 Pet. 4:3, 4.

⁷ Hambileswi a va ri ni titempele to tala ni swikwembu swo hambana-hambana, Varhoma a va nga tikarhateli ku va ni vuxaka bya xiviri ni lebyikulu ni swikwembu leswi a va swi gandzela. Eka vona vukhongeri a byi katsa ku endla mihivahivana yo tala leyi a yi ri xiphemu xa vutomi bya vona bya siku ni siku—loko va veleka, va nghenela vukati kumbe eminkosini. Vakreste va le Rhoma va fanele va koke exilogweni. Vo tala va vona a va kurisiwe va gandzela swikwembu swoleswo, hikwalaho a va fanele va endla ku cinca lokukulu leswaku va va Vakreste va ntiyiso, naswona niloko se va khuvuriwile a va ha fanele va endla ku cinca.

8. Misava yi va xungeta njhani Vakreste namuntlha?

⁸ Ku fana ni misava ya le nkarhini wa mfumo wa Rhoma, misava ya namuntlha ya ha ri nxungeto eka Vakreste lava tinyiketeleke. Ha yini? Hikuva moya wa misava wu kombisiwa hi tindlela to tala. (Hlaya Vaefesa 2:2, 3; 1 Yohane 2:16.) Misava yi ringeta ku hi kucetela hi ku navela ka yona, mianakanyo ya yona, milawu ya yona ni mahanyelo ya yona naswona hi tshama hi ri ekhombyeni ra ku va xiphemu xa misava. Hikwalaho, hi ni swivangelo swo tala swo yingisa xitsundzuxo lexi huhuteriweke xo “[tshika]  ku titwananisa ni mafambiselo lawa ya swilo” kutani hi “hundzuka.” Hi fanele hi endla yini?

9. Loko vanhu vo tala va nga si fanelekela ku khuvuriwa, i ku cinca kwihi loku va ku endleke?

⁹ Loko munhu a ri karhi a dyondza naswona a tirhisa ntiyiso wa le Bibeleni, u sungula ku endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. U kombisa nhluvuko wolowo hi ku endla ku cinca evuton’wini bya yena a hanya hi ku pfumelelana ni leswi a swi dyondzeke. U tshika mikhuva ya vukhongeri bya mavunwa ni leyi nga tsakisiki ya ndlela leyi a a hanya ha yona khale kutani a hlakulela vumunhu lebyi fanaka ni bya Kreste. (Efe. 4:22-24) Ha tsaka ku vona vanhu va madzana ya magidi va endla nhluvuko wolowo lembe na lembe naswona va fanelekela ku khuvuriwa va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha Xikwembu. Sweswo swi tsakisa mbilu ya Yehovha. (Swiv. 27:11) Hambiswiritano, hi fanele hi tivutisa mhaka leyi: Xana ku cinca koloko hi kona ntsena ku lavekaka?

10. Ku hundzuka ku hambana njhani ni ku antswisiwa?

¹⁰ Entiyisweni, ku hundzuka a swi katsi ku endla nhluvuko kumbe ku antswisa ntsena. Nchumu wo karhi wu nga ha va wu tsariwile kumbe wu navetisiwa leswaku wu “antswisiwile,” kambe kahle-kahle ka ha ri nchumu lowu fanaka. Ku nga ha va ku lo engeteriwa xilo xin’we eka wona ni nchumu lowu wu hoxiweke eka wona wu nga ha va se wu sasekisiwile swinene. Malunghana ni xiga lexi nge “mi hundzuka,” nhlamuselo leyi engetelekeke eka Vine’s Expository Dictionary yi ri: “Eka [Va]Rhom[a] 12:2 ku titwananisa ni swilo swa nguva leyi [kumbe mafambiselo ya swilo] swi hambanisiwa ni ku hundzuka (kumbe ku cinca) endzeni hi ku cinca ndlela ya ku anakanya hi matimba ya Moya lowo Kwetsima.” Hikwalaho, ku hundzuka loku Mukreste a faneleke a ku endla a hi ku tshika mikhuva leyi nga ni khombo, mavulavulelo lama thyakeke ni ku tikhoma loko biha ntsena. Vanhu van’wana lava nga tiviki Bibele va tikarhatela ku nga swi endli swilo sweswo. Hikwalaho, i yini leswi katsekaka eka ku hundzuka ka Vakreste?

11. Pawulo u vule leswaku ku hundzuka ku endleka njhani?

¹¹ Pawulo u tsarile a ku: “Mi hundzuka hi ku hundzula mianakanyo ya n’wina.” “Mianakanyo” i vuswikoti bya hina bya ku anakanya. Kambe hilaha rito rolero ri tirhisiweke hakona eBibeleni, ri katsa mboyamelo wa hina wa mianakanyo, langutelo ra hina ni matimba ya hina yo anakanya. Eku sunguleni ka papila ra yena leri yaka eka Varhoma, Pawulo u vulavule hi vanhu lava a va kombisa “mianakanyo [leyi] nga amukelekiki.” Vanhu vo tano va nyikeriwe eka “leswi nga lulamangiki . . . , vuhomboloki, ku navela, vubihi, ku tala mona, ku dlaya hi vomu, dzolonga, vuxisi” ni swilo swin’wana swo biha. (Rhom. 1:28-31) Hi nga swi vona leswaku ha yini Pawulo a khutaze vanhu lava a va kuriseriwe endhawini yo tano lava va veke malandza ya Xikwembu leswaku va “hundzuka” kutani va “hundzula mianakanyo ya [vona].”

12. Vanhu vo tala namuntlha va anakanya njhani naswona langutelo ro tano ri nga ha va ni khombo eka Vakreste hi ndlela yihi?

¹² Khombo ra kona, emisaveni leyi hi hanya ni vanhu lava fanelaka nhlamuselo ya Pawulo.  Va anakanya leswaku swi hundzeriwe hi nkarhi ku hanya hi milawu yo karhi nileswaku a ku na munhu la faneleke a sindzisa van’wana ku hanya ha yona. Vadyondzisi ni vatswari vo tala va pfumelela vana va vona ku endla xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka. Eka vona, a swi koteki ku tiva leswinene ni leswo biha. Ni vanhu vo tala lava nghenaka kereke va anakanya leswaku va nga tiendlela leswi va anakanyaka leswaku swi lulamile, handle ko boheka ku yingisa Xikwembu ni swileriso swa xona. (Ps. 14:1) Langutelo ro tano ri nga va ni khombo eka Vakreste va ntiyiso. Lava nga xalamukangiki va nga ha va ni langutelo ro tano eka malunghiselelo ya swa le tilweni. Va nga ha va va nga tiyimiselanga ku fambisana ni ndlela leyi swilo swi endliwaka ha yona evandlheni naswona va nga ha gungula hi nchumu wihi na wihi lowu va nga wu tsakeliki. Kumbe swi nga ha endleka va nga pfumelelani hi ku helela ni ndzayo ya le Matsalweni leyi va yi kumaka malunghana ni vuhungasi, ndlela yo tirhisa Internet ni dyondzo leyi tlakukeke.

13. Ha yini hi fanele hi tikambisisa leswi hi nga swona hakunene?

¹³ Hikwalaho, leswaku hi nga titwananisi kumbe ku vumbiwa hi misava leyi, hi fanele hi tikambisisa leswi hi nga swona hakunene ni ndlela leyi hi titwaka ha yona, tipakani ta hina ni mimpimanyeto ya hina. Vanhu van’wana va nga ha va va nga swi tivi leswi hi nga swona hakunene. Van’wana va nga ha hi byela leswaku hi vanhu lavanene. Kambe, hi hina ntsena hi nga swi tivaka loko hi pfumelele leswi hi swi dyondzeke eBibeleni swi hi hundzula hakunene niloko swa ha ya emahlweni swi hi hundzula.—Hlaya Yakobo 1:23-25.

14. I yini lexi nga hi pfunaka ku hundzuka?

¹⁴ Ku hundzuka ku katsa leswi hi nga swona endzeni, hikwalaho leswaku hi hundzuka hi lava nchumu lowu nga fikelelaka timbilu ta hina. I yini lexi nga hi pfunaka? Loko hi dyondza leswi Yehovha a swi languteleke eka hina, hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa yena hilaha xi hlamuseriweke hakona eBibeleni, ndlela leyi hi angulaka ha yona eka leswi hi swi hlayaka yi paluxa leswi nga embilwini ya hina ni mindzulamiso leyi hi faneleke hi yi endla leswaku hi ta endla swilo hi ku pfumelelana ni “ku rhandza ka Xikwembu . . . loku hetisekeke.”—Rhom. 12:2; Hev. 4:12.

15. I ku hundzuka kwihi loku vaka kona loko Yehovha a hi vumba?

¹⁵ Hlaya Esaya 64:8. Xifaniso lexi muprofeta Esaya a xi tirhiseke xi hi dyondzisa dyondzo ya nkoka. Yehovha, Muvumbi u hi vumba njhani hina vumba? Entiyisweni a nga cinci xivumbeko xa hina, kumbexana leswaku a hi endla hi languteka hi koka mahlo. Yehovha u hi letela hi ndlela ya moya ku nga ri ya nyama. Loko hi n’wi pfumelela leswaku a hi vumba, hi ta hundzuka endzeni kumbe hi tlhelo ra moya—ku nga nchumu lowu hi wu lavaka leswaku hi lwisana ni minkucetelo ya misava. Hi vumbiwa njhani?

16, 17. (a) Hlamusela leswi muvumbi a swi endlaka eka vumba lebyi a byi tirhiselaka ku endla xibya xa nkoka. (b) Rito ra Xikwembu ri hi pfuna njhani ku hundzuka hi va vanhu va nkoka eka Yehovha?

¹⁶ Loko muvumbi a lava ku endla xibya xo hlawuleka, u fanele a tirhisa vumba lebyinene ngopfu. Hambiswiritano, ku ni swilo swimbirhi leswi a faneleke a swi endla. Xo sungula, u fanele a basisa vumba a susa thyaka. Endzhaku ka sweswo, vumba byi fanele byi hlanganisiwa ni mpimo lowu ringaneke wa mati ivi byi pfuviwa leswaku byi ta kota ku hlayisa xivumbeko xa byona loko byi vumbiwa.

¹⁷ Xiya leswaku mati ma tirhisiwa loko ku basisiwa vumba ni ku endla leswaku swi olova ku tirha hi byona kutani muvumbi a kota ku endla xibya lexi a lavaka ku xi endla hambi ku ri xibya lexi fayekaka hi ku olova. Xana ha ku vona ku yelana loku Rito ra Xikwembu ri nga ku endlaka evuton’wini bya hina? Ri nga hi pfuna ku tshika ku anakanya hi ndlela leyi a hi anakanya ha yona  loko hi nga si tiva Xikwembu kutani hi hundzuka hi va vanhu va nkoka emahlweni ka xona. (Efe. 5:26) Anakanya leswaku i kangani hi byeriwa ku hlaya Bibele siku ni siku ni ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi na nkarhi, laha ku dyondziwaka Rito ra Xikwembu. Ha yini hi khutaziwa ku endla swilo leswi? Hikuva loko hi endla tano, hi titsongahatela ku vumbiwa hi Yehovha.—Ps. 1:2; Mint. 17:11; Hev. 10:24, 25.

18. (a) Ha yini swi ri swa nkoka ku anakanyisisa loko hi lava leswaku Rito ra Xikwembu ri hi kucetela ni ku hi hundzula? (b) I swivutiso swihi leswi nga hi pfunaka?

¹⁸ Loko hi lava leswaku Rito ra Xikwembu ri hi hundzula, ku ri hlaya nkarhi na nkarhi ni ku dyondza eka rona ko va masungulo. Vanhu vo tala va hlaya Bibele nkarhi na nkarhi kutani va tolovelane ni leswi yi swi vulaka. Kumbexana u tshame u hlangana ni vanhu vo tano loko u ri ensin’wini. Van’wana va ti tiva hi nhloko tindzimana ta Bibele. * Kambe leswi hakanyingi a swi cinci ndlela leyi va anakanyaka ha yona ni mahanyelo ya vona. Ha yini? Leswaku Rito ra Xikwembu ri kucetela ni ku hundzula munhu, u fanele a ri pfumelela ri khumba mbilu ya yena. Hikwalaho, hi fanele hi tinyika nkarhi wa ku anakanyisisa hi leswi hi swi dyondzaka. Hi fanele hi tivutisa leswaku: ‘Xana ndza khorwiseka leswaku leyi a ko va dyondzo ya vukhongeri ntsena? Xana ndza swi vona leswaku lowu i ntiyiso? Ku tlula kwalaho, xana ndzi vona tindlela leti ndzi nga swi tirhisaka ha yona evuton’wini bya mina leswi ndzi swi dyondzaka naswona ndzi nga swi teki tanihi nchumu lowu ndzi nga dyondzisaka van’wana ntsena? Xana ndza swi vona leswaku Yehovha u vulavula na mina hi ku kongoma?’ Ku anakanyisisa hi swivutiso leswi swi nga hi pfuna leswaku hi kurisa ndlela leyi hi n’wi tekaka ha yona Yehovha etimbilwini ta hina. Ndlela leyi hi n’wi rhandzaka ha yona yi ta kula. Loko mbilu yi khumbeka, hi ta susumeteleka ku hundzuka.—Swiv. 4:23; Luka 6:45.

19, 20. Hi nga kuma vuyelo lebyikulu loko hi tirhisa ndzayo yihi ya le Bibeleni?

¹⁹ Ku hlaya Rito ra Xikwembu nkarhi na nkarhi ni ku anakanyisisa hileswi hi swi hlayeke swi ta hi susumetela ku ya emahlweni hi endla leswi se hi swi endleke: ‘Ku hluvula vumunhu bya khale ni mikhuva ya byona kutani hi tiambexa vumunhu lebyintshwa, lebyi hi vutivi lebyi kongomeke byi endliwaka byi va byintshwa.’ (Kol. 3:9, 10) Ina, hi nga swi kota loko hi ri twisisa kahle Rito ra Xikwembu hi tlhela hi tirhisa leswi hi swi dyondzaka. Vumunhu lebyintshwa bya Vukreste byi ta hi sirhelela eka mintlhamu ya Sathana.

²⁰ Muapostola Petro wa hi tsundzuxa: “Tanihi vana lava yingisaka, tshikani ku hanya hi ku ya hi ku navela loku a mi ri na kona eku sunguleni,” kambe “kwetsimani na n’wina eku tikhomeni ka n’wina hinkwako.” (1 Pet. 1:14, 15) Ku endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi hundzula mianakanyo ni langutelo ra hina swi ta tisa mikateko, hilaha hi nga ta swi vona hakona exihlokweni lexi landzelaka.