1, 2. (a) Nso ikeme nditịbe edieke ikerede inyụn̄ inemede n̄kpọ iban̄a owo emi imade? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Mme mbụme ewe ke idineme ke ibuotikọ emi?

NDIKERE mban̄a nnyụn̄ ntịn̄ ikọ mban̄a owo emi imade esinam nnyịn inen̄ede ikpere owo oro. Kpa ntre ke edi ye itie ebuana nnyịn ye Jehovah Abasi. Ke ini David ekedide ekpemerọn̄, enye ama esibiat ini ese ntantaọfiọn̄ ke okoneyo onyụn̄ etie ekere aban̄a anana-mbiet Andibot mmọ. Enye ekewet ete: “Ke ini n̄kụtde mme heaven fo, kpa mme utom nnuenubọk fo, ọfiọn̄ ye mme ntantaọfiọn̄ emi afo anamde, owo edi nso eke afo etide enye, eyen owo onyụn̄ edi nso eke afo esede aban̄a enye?” (Ps. 8:3, 4) Ke ini apostle Paul ekewetde aban̄a nte uduak Jehovah kaban̄a Israel eke spirit osude ke utịbe utịbe usụn̄, enye ọkọdọhọ ete: “Inyene ye ọniọn̄ ye ifiọk Abasi ẹtụn̄ọ adan̄a didie!”—Rome 11:17-26, 33.

² Ke ini inamde utom ukwọrọikọ, nnyịn isikere inyụn̄ ineme n̄kpọ iban̄a Jehovah. Emi enen̄ede enyene ufọn. Ediwak owo emi ẹnyenede ifet ndinam utom uyọhọ ini ẹkụt ke ufọn kiet oro mmimọ idiade ke ndisịn ifịk ke utom Obio Ubọn̄ edi ke emi anam mmimọ inen̄ede ima Abasi. Edide ke anam utom uyọhọ ini idahaemi m̀mê ke anam ndutịm man odụk utom emi, kere ban̄a mbụme emi: Didie ke utom uyọhọ ini ekeme ndinam fi enen̄ede ekpere Jehovah? Edieke edide asiakusụn̄, bụp idemfo ete, ‘Nso idin̄wam mi n̄ka iso ke san̄asan̄a ifetutom emi?’ Edieke mûnamke kan̄a utom emi, bụp idemfo ete, ‘Nso ukpụhọde ke n̄kpanam man n̄keme ndinam utom emi?’ Ẹyak ineme mme usụn̄ emi utom uyọhọ ini ekemede ndinam nnyịn inen̄ede ikpere Abasi.

3. Nso ufọn ke isinyene ke ini inemede mme edidiọn̄ Obio Ubọn̄ inọ mme owo?

³ Ndineme mme edidiọn̄ Obio Ubọn̄ ye mbon en̄wen anam nnyịn inen̄ede isan̄a ikpere Jehovah. Ewe itie N̄wed  Abasi ke esima ndikot nnọ mme owo ke ini ọkwọrọde ikọ ke ufọk ke ufọk? Ndi edi Psalm 37:10, 11; Daniel 2:44; John 5:28, 29; m̀mê Ediyarade 21:3, 4? Kpukpru ini emi inemede mme utọ un̄wọn̄ọ emi ye mbon en̄wen, emi esiti nnyịn ke idem nnyịn nte ke Abasi nnyịn emi amade ndinọ owo n̄kpọ enen̄ede edi Andinọ “kpukpru nti enọ ye kpukpru enọ eke ẹfọnde ẹma.” Emi esinam nnyịn inen̄ede isan̄a ikpere enye.—Jas. 1:17.

4. Nso isinam nnyịn itetịm ima akpanikọ ke ini ikụtde nte mme owo ẹfụhọde mînyụn̄ inyeneke idotenyịn?

⁴ Ke ini ikụtde nte mme owo ẹfụhọde mînyụn̄ inyeneke idotenyịn, emi esinam nnyịn itetịm ima akpanikọ. Mme owo ke ererimbot inyeneke n̄kpọ ndomokiet emi ekemede ndin̄wam mmọ ẹkụt unen ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt. Ediwak mmọ ẹsitịmede esịt ẹban̄a ini iso inyụn̄ inyeneke idotenyịn. Mmọ ẹsiyom ndifiọk se inamde owo odu uwem. Idem mbon emi ẹdọhọde ke idi mbon Abasi inen̄ekede ifiọk N̄wed Abasi. Mmọ ẹnen̄ede ẹbiet mbon Nineveh eset. (Kot Jonah 4:11.) Edieke inen̄erede isịn idem ke utom ukwọrọikọ, iyokụt nte idaha eke spirit mbon emi ikwọrọde ikọ inọ okpụhọrede ye eke ikọt Jehovah. (Isa. 65:13) Emi esinam nnyịn ikụt adan̄a nte Jehovah ọfọnde ye nnyịn, koro enye enen̄ede ese aban̄a nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit, ọdọn̄ nnyịn esịt, onyụn̄ ọnọ nnyịn ata idotenyịn.—Edi. 22:17.

5. Ndikpep mbon en̄wen akpanikọ esinam nnyịn ise didie mfịna nnyịn?

⁵ Ndikpep mbon en̄wen akpanikọ esinam nnyịn inen̄ekede itịmede esịt iban̄a mfịna nnyịn. Trisha emi edide asiakusụn̄ ofụri ini, ama okụt ke emi edi akpanikọ ke ini ete ye eka esie ẹkedian̄arede ndọ. Enye ọdọhọ ete: “Idụhe n̄kpọ emi akabiakde mi ntre.” Enye ama ofụhọ usen kiet tutu ebiere ke imọ idikaha ukwọrọikọ, edi enye ama osụk an̄wana ọwọrọ ekekpep Bible ye n̄kpri nditọ ita emi mfịna odude ke ubon mmọ. Ete mmọ ama ọkpọn̄ mmọ, ndien akpaneka mmọ ama esifiomo mmọ. Trisha ọdọhọ ete: “Mma ndikụt ke mfịna mi ikpetke-kpet ndikpon nte eke mmọ. Nte n̄kosụk n̄kpepde nditọ oro Bible, iso mmọ ama afiak ayama ndien mmọ ẹma ẹsak ẹnyụn̄ ẹkop idatesịt. Jehovah akada nditọ oro an̄wam mi usen oro.”

6, 7. (a) Didie ke ndikpep mbon en̄wen akpanikọ esinam itetịm inịm se ikpepde? (b) Didie ke isida ọniọn̄ Abasi ke ini ikụtde nte nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹkpụhọrede ke ntak emi ẹdade mme edumbet N̄wed Abasi ẹdu uwem?

⁶ Ndikpep mbon en̄wen akpanikọ esisọn̄ọ mbuọtidem nnyịn. Apostle Paul ama etịn̄ aban̄a ndusụk mme Jew emi mîkanamke se mmọ ẹkekwọrọde. Enye ọkọdọhọ ete: “Afo emi ekpepde owo efen, nte emekpep idemfo?” (Rome 2:21) Edi mme asiakusụn̄ itiehe ntem. Mmọ ẹsiwak ndinyene ediwak ifet ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo nnyụn̄ n̄kpep mmọ Bible. Edieke mmọ ẹyomde ndinam emi ọfọn, ana mmọ ẹsitịm idem mbemiso ẹkade ẹkekpep mme owo n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹnam ndụn̄ọde man ẹkpekeme ndibọrọ mbụme. Asiakusụn̄ emi ekerede Janeen ọdọhọ ete: “Ini ekededi emi nnyenede ifet ndikpep owo akpanikọ, se n̄kpepde esisụhọde odụk mi esịt. Emi anam mbuọtidem mi etetịm okpon.”

⁷ Ndikụt nte nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹkpụhọrede ke ntak emi ẹdade mme edumbet Bible ẹdu uwem anam inen̄ede ima ọniọn̄ Abasi. (Isa. 48:17, 18) Emi esin̄wam nnyịn ke idem nnyịn inen̄ede ibiere ndika iso nda mme edumbet Abasi ndu uwem. Adrianna, asiakusụn̄ en̄wen ọdọhọ ete: “Owo ekeme nditahade uwem esie edieke adade ifiọk idemesie odu uwem. Edi uwem esie oyokpụhọde ke ndondo emi enye ọtọn̄ọde ndiberi edem ke ọniọn̄ Jehovah.” Phil n̄ko ọdọhọ ete: “Oyokụt nte Jehovah okpụhọrede mbon emi mîkekemeke ndikpụhọde ke idemmọ.”

8. Nso ufọn ke isinyene ke ini isan̄ade ye nditọete nnyịn ke an̄wautom?

 ⁸ Ndisan̄a ye nditọete nnyịn ke an̄wautom esisịn udọn̄ ọnọ nnyịn. (N̄ke 13:20) Ata ediwak mme asiakusụn̄ ẹsinen̄ede ẹbiat ini ye ekemmọ mme ọkwọrọikọ. Emi esinam mmọ ẹnen̄ede ‘ẹsịn udọn̄ ẹnọ kiet eken.’ (Rome 1:12; kot Mme N̄ke 27:17.) Asiakusụn̄ emi ekerede Lisa ọdọhọ ete: “Ndomoidem ye ufụp ẹsikpon etieti ke itieutom. Iban̄a ye idiọk ikọ inua ẹdi ọsọ n̄kpọ. Mme owo ẹnam se ẹkekeme man ẹkpon itie ẹkan mbon en̄wen. Ẹsisak ẹnyụn̄ ẹsụn̄i owo ke ntak emi odude uwem nte Christian. Edi ndisan̄a ye nditọete nnyịn ke an̄wautom esinen̄ede ọsọn̄ọ mi idem. Mmesinen̄ede n̄kop inemesịt ke ini nnyọn̄de ukwọrọikọ, inamke n̄kpọ m̀mê idem emem mi didie.”

9. Nso ufọn ke idinyene edieke isan̄ade ye nsan̄a ndọ nnyịn inam utom usiakusụn̄?

⁹ Ndinam utom usiakusụn̄ ye nsan̄a ndọ nnyịn esinam itetịm idiana kiet inyụn̄ ikpere Jehovah. (Eccl. 4:12) Madeline emi enye ye ebe esie ẹdide asiakusụn̄ ọdọhọ ete: “Ami ye ebe mi imesinyene ini ndineme mban̄a nte utom ukwọrọikọ nnyịn eketiede m̀mê se ikokotde ke Bible emi ekemede ndin̄wam nnyịn ke an̄wautom. Nnyịn itetịm ikpere kiet eken kpukpru isua nte isan̄ade kiet inam utom usiakusụn̄.” Trisha n̄ko ọdọhọ ete: “Nnyịn mbiba imesinen̄ede ikpeme idem mbak nnyịn ididụk isọn, ntre nnyịn isitọhọke ke ntak okụk. Sia isisan̄ade ntre ika ukwọrọikọ, isisan̄a kiet ika mfiakn̄ka ye ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ndien emi anam inen̄ede idiana kiet inyụn̄ ikpere Jehovah.”

10. Ke ini inịmde n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem nnyịn inyụn̄ ikụtde nte Jehovah an̄wamde nnyịn, mbuọtidem nnyịn ke Jehovah editie didie?

¹⁰ Iyetetịm ibuọt idem ye Jehovah edieke inịmde n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem  nnyịn inyụn̄ ikụtde nte Jehovah an̄wamde nnyịn onyụn̄ ọbọrọde akam nnyịn. Ẹkeme ndidọhọ ke kpukpru mme Christian emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹbuọt idem ye Abasi. Edi mbon emi ẹnamde utom uyọhọ ini ẹfiọk ke ndiberi edem ke Jehovah ekeme ndin̄wam mmimọ ika iso inam utom usiakusụn̄. (Kot Matthew 6:30-34.) Curt, emi edide asiakusụn̄ onyụn̄ edide adaitie esenyịn circuit, ama enyịme ndika n̄kese esop emi edidade enye hour iba ye ubak ndiwat n̄kesịm. N̄wan esie n̄ko edi asiakusụn̄. Mmọ ikenyeneke aranuwat emi ekemde ndimen mmọ n̄kesịm esop oro mfiak mmen nnyọn̄, ndien urua kiet ke okososụhọ mbemiso ẹkpede Curt okụkọfiọn̄. Curt ọdọhọ ke mmimọ ikọdiọn̄ọke m̀mê akpana ika. Ke ẹma ẹkebọn̄ akam, mmọ ẹma ẹbiere ndika, ẹnyụn̄ ẹnịm ke Abasi eyese aban̄a mmimọ. Esisịt ini mbemiso mmọ ẹdahade, eyenete an̄wan kiet ama edise mmọ onyụn̄ ọdọhọ ke ikada n̄kpọ isọk mmọ. Ekedi nnennen ibatokụk oro edidade mmọ ika ifiak ida inyọn̄. Curt ọdọhọ ete, “Owo ama enyene utọ ifiọkutom emi ediwak ini, idisọn̄ke enye ndifiọk ke Jehovah esin̄wam owo.”

11. Nso idi ndusụk edidiọn̄ emi mme asiakusụn̄ ẹsinyenede?

¹¹ Ke akpanikọ, mme asiakusụn̄ ẹsikụt ke adan̄a nte mmimọ isịnde idem ke utom Jehovah inyụn̄ inen̄erede ikpere enye, ke ntre n̄ko ke ediwak edidiọn̄ ẹsisịm mmimọ. (Deut. 28:2) Edi utom usiakusụn̄ isitiehe ifụre ifụre kpukpru ini. Idụhe asan̄autom Abasi emi mînyeneke mfịna ke ntak nsọn̄ibuot Adam. Okposụkedi emi mfịna anamde ndusụk mme asiakusụn̄ ẹtre utom mmọ ke ibio ini, ke ediwak idaha ẹsụk ẹkeme ndiyọ mfịna emi mîdịghe ẹfep mmọ ofụri ofụri. Nso ikeme ndin̄wam mme asiakusụn̄ ẹka iso ke san̄asan̄a ifetutom emi?

12, 13. (a) Nso ke asiakusụn̄ akpanam edieke enye mîkemeke ndisịm ibat hour oro ẹyomde ẹto enye? (b) Ntak emi enen̄erede ọfọn ndinam ndutịm man ẹsikot Bible kpukpru usen, ẹkpep n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtie ẹkere se ẹkpepde?

¹² Ata ediwak mme asiakusụn̄ ẹnyene ekese n̄kpọ ndinam. Ekeme ndisọn̄ ndinam kpukpru se anade inam, ntre oyom inyene eti ndutịm. (1 Cor. 14:33, 40) Edieke ọsọn̄de asiakusụn̄ ndisịm ibat hour oro ẹyomde ẹto enye, ekeme ndiyom enye afiak ese nte enye esidade ini esie anam n̄kpọ. (Eph. 5:15, 16) Enye ekeme ndibụp idemesie ete: ‘Ndi mmesibiat ini n̄kaha ke mme edinam ini nduọkodudu? Ndi oyom n̄kpụhọ nte nsinamde utom idịbi udia? Ndi mmesibiat ekese ini nnam mme n̄kpọ emi mînyeneke ufọn?’ Ọkpọfọn mme asiakusụn̄ ẹsibụp idemmọ mme mbụme emi ẹnyụn̄ ẹnam ukpụhọde edieke oyomde.

¹³ Akpana asiakusụn̄ esikot Bible kpukpru usen, ekpep n̄kpọ, onyụn̄ etie ekere se enye ekpepde. Ntem, akpana asiakusụn̄ okụt ete ke imọ iyakke mme n̄kpọ emi mîdịghe akpan n̄kpọ ẹda ini emi enye akpadade anam mme akpan n̄kpọ emi. (Phil. 1:10) Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a asiakusụn̄ emi ọnyọn̄de edisịm ufọk ke ama ọkọkwọrọ ikọ ofụri usen. Enye aduak ndida mbubreyo oro mben̄e idem nnọ mbono esop. Edi enye ebem iso okot leta oro ẹnọde ẹsọk enye. Ekem enye odomo kọmputa okot onyụn̄ ọbọrọ e-mail. Ke adan̄aemi enye anamde ntre, enye ebe aka ikpehe Intanet en̄wen ekese m̀mê ekọmurua n̄kpọ oro enye okoyomde ndidep osụhọde. Etise, n̄kpọ nte hour iba ẹbe, edi enye itọn̄ọke kan̄a ndikpep se enye akaduakde ndikpep mbubreyo oro. Ntak emi edide mfịna? Nta mme efehe mbuba ẹnyene ndidia nti udia man idem ọsọn̄ mmọ edieke mmọ ẹyomde ndifehe mbuba mbịghi. Kpasụk ntre, asiakusụn̄ enyene ndisikpep n̄kpọ kpukpru ini  edieke enye oyomde ndika iso nnam utom esie.—1 Tim. 4:16.

14, 15. (a) Ntak emi mme asiakusụn̄ ẹkpedude mmemmem uwem? (b) Edieke asiakusụn̄ enyenede mfịna, nso ke enye akpanam?

¹⁴ Mme asiakusụn̄ oro ẹkụtde unen ẹsidu mmemmem uwem. Jesus ekesịn udọn̄ ọnọ mme mbet esie ete ẹnam enyịn mmọ enen̄ede ese. (Matt. 6:22) Enye okodu mmemmem uwem man ekpekeme ndinam utom esie ọyọhọ ọyọhọ, n̄kpọ okûtịmede enye. Ntem enye ama ọdọhọ ete: “Mme ebuaikọt ẹnyene ndudu, mme inuen enyọn̄ ẹnyụn̄ ẹnyene efọk, edi Eyen owo inyeneke ebiet eke enịmde ibuot esie.” (Matt. 8:20) Sia asiakusụn̄ oyomde ndikpebe Jesus, ọfọn enye eti ke adan̄a nte inyenede n̄kpọ, ntre n̄ko ke ediyom ise iban̄a mme n̄kpọ oro, idiọn̄ mmọ, inyụn̄ ikpụhọ mmọ.

¹⁵ Mme asiakusụn̄ ẹfiọk ke ifetutom oro mmimọ inyenede idịghe ke ntak emi mmimọ ifọnde ikan mbon en̄wen. Edi ke enọ m̀mê ifetutom ekededi oro inyenede edi ke ntak mfọnido Abasi emi owo mîdotke. Ntem, man ika iso inam utom usiakusụn̄, ana iberi edem ke Jehovah. (Phil. 4:13) Mfịna iditreke-tre ndidu. (Ps. 34:19) Ndien ke ini mfịna odude, mme asiakusụn̄ ẹkpenyene ndibọn̄ akam nnọ Jehovah nyom ndausụn̄ nnyụn̄ nnọ enye ifet an̄wam mmọ, utu ke ndisọsọp n̄kpọn̄ utom usiakusụn̄. (Kot Psalm 37:5.) Nte mmọ ẹkụtde nte Abasi an̄wamde mmọ, mmọ ẹyenen̄ede ẹkpere edima Ete mmọ eke heaven.—Isa. 41:10.

16. Nso ke akpanam edieke edide ọdọn̄ fi ndinam utom usiakusụn̄?

¹⁶ Edieke akpamade ndinyene ukem edidiọn̄ emi mbon oro ẹnamde utom uyọhọ ini ẹnyenede, tịn̄ nọ Jehovah. (1 John 5:14, 15) Nyene nneme ye mbon oro ẹnamde utom usiakusụn̄ idahaemi. Nịm n̄kpri n̄kpri utịtmbuba emi ẹdin̄wamde fi edi asiakusụn̄. Se Keith ye Erika ẹkenamde edi oro. Sia mmọ ẹkesinamde utom idịbi udia uyọhọ ini, mmọ ẹma ẹdep ufọk ye obufa ubomisọn̄ nte mme ubọkn̄ka mmọ, esisịt ini ke mmọ ẹma ẹkedọ ndọ. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Ikekere ke mme n̄kpọ oro ẹyenam ikop inemesịt, edi ikanamke.” Ke ini ẹkesiode Keith ke utom, enye ama anam utom usiakusụn̄ unọ un̄wam. Enye ọdọhọ ete: “Utom usiakusụn̄ ama eti mi nte utom ukwọrọikọ esinọde owo idatesịt.” Mmọ ẹma ẹnam ufan ye ebe ye n̄wan emi ẹdide asiakusụn̄, ndien emi ama anam mmọ ẹkụt nte owo ndidu mmemmem uwem nnyụn̄ nnam utom usiakusụn̄ ekemede ndinọ owo idatesịt. Nso ke Keith ye Erika ẹkenam? Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Ima iwet mme n̄kpọ emi ikpamade ndinam ke utom Abasi idian ke ekebe ntụhube nnyịn, inyụn̄ isịn idiọn̄ọ ke mbon oro inamde.” Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndinam utom usiakusụn̄.

17. Ntak emi ọkpọfọnde anam ukpụhọde ke ndutịm fo ye ke nte odude uwem man akpanam utom usiakusụn̄?

¹⁷ Ndi emekeme ndidụk utom usiakusụn̄? Edieke ekerede ke imọ ikemeke kan̄a, nam ofụri se ekekeme man enen̄ede ekpere Jehovah ke ndikwọrọ ikọ ke ofụri ukeme fo. Ke ama ọkọbọn̄ akam onyụn̄ odụn̄ọde idaha fo, emekeme ndikụt ke edieke anamde mme ukpụhọde ke ndutịm fo ye ke nte odude uwem, ke emekeme ndinam utom usiakusụn̄. Edieke ekemede ndinam utom usiakusụn̄, idatesịt oro edikopde ayakan n̄waidem ekededi emi afo edinamde. Afo eyenen̄ede okop idatesịt nte mbon oro ẹnịmde n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem mmọ ẹsikopde. (Matt. 6:33) Afo ọyọdọdiọn̄ okop inemesịt emi otode ndinọ mbon en̄wen n̄kpọ. Akan oro, eyenyene ekese ifet ndikere nnyụn̄ nneme n̄kpọ mban̄a Jehovah, ndien emi ayanam enen̄ede ama enye onyụn̄ adat enye esịt.