1, 2. 1) ¿Ti mbäät tyuny jyatyëty ko nwinmäˈäyëm tuˈugë jäˈäy diˈib ntsojkëm ets nnimaytyakëm? (Ixë dibujë mä tsyondaˈagyë tyäˈädë artikulo.) 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp?

KO NWINMÄˈÄYËM tuˈugë jäˈäy diˈib ntsojkëm ets nnimaytyakëm, ta niˈigyë kyëktëkë naymyayë. Nanduˈun jyaty mëdë Jyobaa. Ko David byorreegë kuentˈäjty, kanäkˈux tˈijxy ja mëtsäˈä ets tpawinmääy wiˈixë Jyobaa tmëdatyë mëkˈäjtën. Yëˈë tkujäˈäyë: “Kojëts nbäˈtˈixyë mtsäjp, tijatyë mgëˈë të dyajkojy, yëˈë poˈo etsë mëtsäˈä diˈib mijts të xyajkojy, ¿ti tsyooˈäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy parë xyjamyatsët ets ja yˈuˈunk yˈënäˈkë naxwinyëdë jäˈäy parë yëˈë xykyuentˈatët?” (Sal. 8:3, 4). Etsë apostëlë Pablo ko nety të tˈixy wiˈixë Jyobaa të tkuytyunyë wyandakë mä pënaty nëjkxtëp tsäjpotm, ta jyënany: “¡Diosë yˈoyˈäjtën, wyijyˈäjtën esë jyaygyujkën!” (Rom. 11:17-26, 33).

² Ko nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, yëˈë nwinmäˈäyëmë Jyobaa ets nimaytyakëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta niˈigyë kyëktëkë naymyayë mët yëˈë. May diˈib tuundëp prekursoor, të tˈixtë ko niˈigyë myëjwindëkëdë tsyojkën mä Dios ko dyajnaxtë kajaa tiempë mä kyäjpxwäˈkxtë. Tyäˈädë artikulo yëˈë pudëkëyanëdëbë prekursoorëty ets pënaty duˈun tunandëp parë twinmaytyëdë tyäˈädë yajtëˈëwën: “¿Wiˈix mbäät tuˈugë prekursoor dyajkëktëkë niˈigyë nyaymyayë mëdë Jyobaa?”. Pën mduump prekursoor, nayajtëwëdë: “¿Tijëts mbäät xypyudëkë parëts nduunˈadëˈëtsët prekursoor?”. Ets pën kyajnëm duˈun mduny, nayajtëwëdë: “¿Tijëts mbäät nduny parëts nduuntsondäˈägët prekursoor?”. Min nˈokˈijxëm kanäk pëky wiˈix mbäät kyëktëkë naymyayë mëdë Dios ko nduˈunëm prekursoor.

3. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ko nimaytyakëm ja kunuˈkxën diˈib yajminaambyë Diosë Kyutujkën?

³ Niˈigyë nmëwingoˈonëmë Jyobaa ko nimaytyakëm tijaty kunuˈkxën yajminaambyë Kyutujkën. ¿Diˈibatyë tekstë mjantsy kyäjpxaampy ko mnëjkxy käjpxwäˈkxpë? Waˈan yëˈëjëtyë Salmo 37:10, 11; Daniel 2:44; Fwank 5:28, 29 o Diˈibʉ Jatanʉp 21:3, 4. Tëgok tëgokë jäˈäy ndukmëtmaytyakëm tijatyë Dios wyandakypy, ta njamyajtsëm ko Dios jantsy oyjyaˈay ets ko yëˈë diˈib xymyoˈoyëm “tëgekyë oybyë esë tsujpë”. Ets yëˈë diˈib niˈigyë xytyukmëwingoˈonëmë Jyobaa (Sant. 1:17).

4. ¿Tiko niˈigyë nyajtsobatëm ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy dyajtëgoyˈattë Diosë yˈëxpëjkën?

⁴ Niˈigyë nyajtsobatëm ja tëyˈäjtën ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy diˈib nmëtmaytyakëm dyajtëgoyˈattë Diosë yˈëxpëjkën. Jäˈäy diˈib kyaj tˈixyˈattë Jyobaa kyaj tpäättë naybyudëkë diˈib yajtëgoyˈäjttëp parë yˈittët agujk jotkujk. May myëmääy myëdäjtëp ti diˈib miin këdakp ets nitii tkaˈˈawix tkajëjpˈixtë. Jyanijawëyandëp tiko të nmiˈinëm jukyˈäjtpë, per ni yëˈë diˈib myëdäjttëbë ryelijyonk nëgoo tkanijawëdë wiˈixë Biiblyë jyënaˈany. Duˈun may yajpäättë extëm ja jäˈäyëty diˈib jukyˈäjttë Nínive (käjpxë Jonás 4:11). * Ko niˈigyë tiempë nyajnäjxëm mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, ta niˈigyë nˈijxëm wiˈixë Jyobaa xykyuentˈäjtëm (Is. 65:13). Ets kyaj jeˈeyë tmoˈoy tijaty yajtëgoyˈajtypyë kyäjpn, nanduˈun xyjotkujkmoˈoyëm ets mbäät tijaty nˈawijx njëjpˈijxëm. Tyäˈädë, yëˈë xytyukjamyajtsëm ko Jyobaa jantsy oyjyaˈay (Diˈibʉ Jat. 22:17).

5. ¿Wiˈix nˈijxëmë njotmayˈäjtëm ko ja wiink jäˈäy ndukniˈˈijxëmë tëyˈäjtën?

⁵ Kyaj nëgoo nmëmäˈäy nmëdäjtëmë amay jotmay ko ja wiink jäˈäy ndukniˈˈijxëmë tëyˈäjtën. Tuˈugë prekursoora regulaar diˈib xëˈäjtp Trisha, jyënaˈany ko mëk jyotˈambëjky ko tyääk tyeety ojts yaˈˈajääywyäˈkxtë. Tëgok, jantsy määy jantsy täjpë nety ets ta jyawëˈëmany mä tyëjk, per ta tsyoˈony parë nëjkx dyaˈëxpëkäˈäny nidëgëëgë ënäˈkuˈunk diˈibë nety nanduˈun pyattëbë ayoˈon jotmay. Pes të netyë tyeety nyikaˈagëdë ets tuˈugë myëgaˈaxë mëjpë axëëgë nety të tyunëdë. Trisha jyënaˈany: “Ja nˈamay njotmayëts diˈibëtsë nety nmëdäjtypy kyaj nety dyuˈunëty extëm ja ënäˈkuˈungë jyotmay. Mäjëtsë nety jam nˈëxpëktë, tajëts nˈijxy wiˈix ja ënäˈkuˈungë wyiin tyëˈkxpëjktë ets xyiktë mëdë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën. Mä tadë xëë, duˈunëts njäˈäwë extëmtsë Jyobaa të xytyukumayë tadë ënäˈkuˈunk”.

6, 7. 1) ¿Wiˈix kyëktëkë mëbëjkën ko jäˈäy ndukniˈˈijxëmë tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë? 2) Ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy dyajtëgatsyë jyukyˈäjtën ko tˈëxpëktë Biiblyë, ¿wiˈix niˈigyë nyajtsobatëm ja Diosë wyijyˈäjtën?

⁶ Yajkëktëjkëbë mëbëjkën ko jäˈäy ndukniˈˈijxëm ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë. Ja tiempë mä apostëlë Pablo jyukyˈajty, tamë nety näägë judiyëtëjk diˈib kyaj tpadundë tijaty kyäjpxwäˈkxtëp, pääty tkujäˈäyë: “Mij myaˈëxpejkypy ja wiinkpëty, ¿ti ko mganayaˈëxpekyëty mij këˈëm?” (Rom. 2:21). Tyamë prekursoorëty yäjktëbë oybyë ijxpajtën. Yajtuundëbë tiempë parë jäˈäy ttukniˈˈixëdë tëyˈäjtën ets dyaˈëxpëktë. Per parë oy yaˈëxpëktët, tsojkëp jawyiin yëˈë yˈëxpëktët, ets näˈäty, tsojkëp tpayoˈoytyët parë mbäät tˈatsoojëmbittë ti jäˈäy yajtëëwëdëp. Tuˈugë prekursoora diˈib xyëˈäjtypy Janeen, jyënaˈany: “Kojëts tëgok tëgokë jäˈäy ndukniˈˈixë tëyˈäjtën, tajëts nbëkyë kuentë ko niˈigyë wyeˈemy mäjëtsë njot nwinmäˈäny ets mäjëtsë ngorasoon. Ets niˈigyëtsë nmëbëjkën kyëktëkë”.

⁷ Niˈigyë nyajtsobatëm ja Diosë wyijyˈäjtën ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy dyajtëgatstë  jyukyˈäjtën ko tˈëxpëktë Biiblyë (Is. 48:17, 18). Ets yëˈë diˈib niˈigyë xypyudëjkëm parë nbaduˈunëm ja käjpxwijën diˈib yajkypyë Biiblyë. Duˈun extëm jyënaˈanyë Adrianna, diˈib nanduˈun tuump prekursoora: “Ko jäˈäy ttukjotkujkˈatyë kyëˈëm winmäˈäny, mbäät axëëk jyaty, per ko ttukˈijxpetyë Jyobaa wyijyˈäjtën, ta netyë tˈixy wiˈix ttukˈoyˈaty”. Nanduˈun jyënaˈanyë Phil: “Mbäät nˈijxëm ko Jyobaa yajtëgäjtsypyë jäˈäy diˈib këˈëm të jyanayajtëgatsäˈänyëty”.

8. ¿Wiˈix xymyëjämoˈoyëm ko ngäjpxwäˈkxëm mëdë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm?

⁸ Xymyëjämoˈoyëm ko ngäjpxwäˈkxëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm (Prov. 13:20). Nimay diˈib tuundëp prekursoor kajaa tiempë dyajnaxtë parë mëët kyäjpxwäˈkxtëdë myëguˈuktëjk, ets duˈunën nyaymyëjämoˈoyëdë nixim niyam (Rom. 1:12; käjpxë Ebreeʉsʉty 10:24). Jatuˈugë prekursoora diˈib xyëˈäjtypy Lisa jyënaˈany ko mä tyuny, xëmë jäˈäy nyayajmëjpëtsëmäˈänëdë ets tjawëdë naywyinaxë. Ets xëmë tmëdoy ko jäˈäy pyiˈtsˈëw pyiˈtskäjpxtë ets yˈaxëkˈëw yˈaxëkkäjpxtë. Ta yˈakjënäˈäny: “Näˈäty xyajtsoytyuˈunbatëm ets xynyëxik xytyukxikëm ko njäˈäyˈäjtëm extëmë Dios mëduumbë. Per ko ngäjpxwäˈkxëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm niˈigyë xymyëjämoˈoyëm. Ko tsyuˈujënë, tajëts njëmbijnë mäjëtsë ndëjk agujk jotkujk oyëts të njaˈˈanuˈkxë”.

9. Ko kasäädë jäˈäy tyundë prekursoor, ¿wiˈix pyudëkëdë parë niˈigyë myëktäˈägëdë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën?

⁹ Niˈigyë kasäädë jäˈäy myëktaˈagyë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ko tyundë prekursoor (Ecl. 4:12). Madeline, diˈib tuump prekursoora mëdë nyaˈay, jyënaˈany: “Nyajnäjxtëbëtsë tiempë parëts nimaytyäˈäktë wiˈixëts ojts të ngäjpxwäˈkxtë o diˈibë tekstëts  të nbäättë mäjëts nˈëxpëktë Biiblyë diˈibëts mbäät nyajtundë mäjëts ngäjpxwäˈkxtë. Kojëts nyaˈˈabattë tuˈuk tuˈugë jëmëjt mäjëts ndundë prekursoor, niˈigyëts naymyëwingonëdë”. Trisha nanduˈun jyënaˈany: “Tëjëtsë nwinmäˈäny nbëjtäˈäktë ko kyajëts naynyinuˈkxëyäˈänëdë, pääty kyajts nyajtsiptäˈäktë meeny sentääbë. Kom tuˈugyëts nëjkxtë tëjkˈayeˈebyë, pes tuˈugyëts nijëmbittë jäˈäy ets nyaˈëxpëktë, tyäˈädë yëˈëts xypyudëjkëdëp parëts mëk nyaˈittët ja ntsënäˈäy njukyˈäjtën”.

10. ¿Wiˈix niˈigyë kyëktëkë mëbëjkën ko nbëjtakëm jëjpˈamë Diosë tyuunk ets ko nˈijxëm wiˈix xypyudëjkëm?

¹⁰ Niˈigyë kyëktëkë mëbëjkën ko nbëjtakëm jëjpˈamë Diosë tyuunk ets ko nˈijxëm wiˈix xypyudëjkëm ets wiˈix tˈatsoojëmbityë nuˈkxtakën. Niˈamukë duˈun nˈijxëm. Per pënaty tuundëp prekursoor niˈigyë tˈixtë wiˈixë Jyobaa pyudëkëdë ets tpëktë kuentë ko mët yëˈëgyëjxm ko Jyobaa ttukˈijxpattë mbäät duˈun tyundë (käjpxë Matewʉ 6:30-34). Curt, diˈib tuump prekursoor mëdë nyëdoˈoxy, ets tkudunyë sirkuitë, ojts tkupëky parë nëjkx tkuˈixëyaˈany tuˈugë naymyujkën diˈibë nety wëˈëmp majtsk oorë ja kujkm mä tsyëënë. Per jeˈeyë nety tmëdattë ja gasolinë parë nyëjkxtët, kyaj parë jyëmbittët, ets ja tuk sëmäänë nety yˈaktëgoyˈaty parë yajmëjuyët. Curt jyënaˈany ko kyaj nety yˈity seguurë pën oy diˈib tyunaampy, per ta tmënuˈkxtakyë Jyobaa mä nety kyatsoondënëm ets ttukˈijxpejty ko yëˈë diˈib moˈoyanëdëp tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Ko nety jam tsyoonanëdë, ta tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ojts myëgäjpxëdë ets myooyëdë meeny extëmë nety dyajtëgoyˈaty. Curt jyënaˈany ko niˈigyë ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ko nˈijxëm wiˈix xypyudëjkëm janääm jatsojk.

11. ¿Wiˈix ttukˈoyˈattë pënaty tuundëp prekursoor?

¹¹ Pënaty tuundëp prekursoor niˈigyë tmëwingondë Jyobaa ko jyot myëjää dyajtundë mä ttuunëdë tyuunk ets niˈigyë tˈaxäjëdë kunuˈkxën (Deut. 28:2). Per tsiptakp nduˈunëm prekursoor, pes niˈamukë nguˈayoˈojëm ko Adán kyamëdooy. Nääk myastuttëbë tyäˈädë tuunk tuk tiempë ko tmëdattë amay jotmay. Per näˈäty, mbäät dyaˈoyëdë o tjëjpkuwäˈägëdë. ¿Ti mbäät pyudëkëdë parë tyuunˈadëˈëtstët prekursoor?

12, 13. 1) ¿Ti mbäät ttuny tuˈugë prekursoor diˈib tsiptakxëdëp dyajkäˈpxëdë yˈoorë? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty tjuuttëdë tiempë parë jabom jabom tkäjpxtëdë Biiblyë, yˈëxpëktët naytyuˈuk ets tpawinmaytyët?

¹² Mayë prekursoorëty kyaj nëgoo tiempë tmëdattë. Ets mbäät tsyiptakxëty ttuundäˈäytyët tukëˈëyë, pääty jyëjpˈamëty ets yajxon ttukniwitsëdët ja tiempë (1 Kor. 14:33, 40). Pën tuˈugë prekursoor kyaj tnekyyajkaˈpxyë yˈoorë, mbäät nyayajtëyëty mä tiempë dyajtuny (Éfes. 5:15, 16). Pääty oyxyëp ko nyayajtëyëty: “¿Nuˈunëtsë tiempë nyajnaxy mä ixy jawë? ¿Mbäädëts yajxon ndukniwitsë nduunk? ¿Nyajtëgoobyëtsë nxëë ndiempë mä diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty?”. Pënaty tuundëp prekursoor oy ko duˈun nyayajtëwëdë ets tˈixtët mäjaty mbäät nyayaˈoyëdë.

¹³ Prekursoorëty, tsojkëp tjuuttëdë tiempë parë jabom jabom tkäjpxtëdë Biiblyë, yˈëxpëktët naytyuˈuk ets tpawinmaytyët. Tsojkëp tˈixët ets kyaj nëgoo ja tiempë dyajtunët mä diˈib kyaj jyëjpˈamëty (Filip. 1:10). Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät tuˈugë prekursoor diˈib jeky ojts të tyëjkˈayoˈoy, jyaˈty mä tyëjk. Ta ttukniwitsë tˈëxpëkäˈäny tijaty naxäämp mä naymyujkën. Per ta jawyiin tkajpxy ja neky diˈib të nyijäˈtyëty. Ta net dyajmëjë ja kyomputadoorë ets tkajpxy ja kyorreo ets tˈatsoojëmbity. Mientrës yajpääty mä Internet, ta tˈëxtäˈäy pën kyaj të kyujënaky diˈib jyuyaampy. Ets ko tpëkyë kuentë, të nyanäjxnë majtsk oorë ets kyajnëm  yˈëxpëky extëm të ttukniwinmayë. ¿Ti jotmay të jyaˈˈaty? Ko kyaj yajxon ja tiempë të dyajtuny. Pes duˈun extëm tuˈugë deportistë tsojkëp yajxon kyay yˈuugët parë myadäˈägët. Nanduˈunë prekursoorëty parë tyuunˈadëˈëtstët, tsojkëp ttukniwitsëdët yajxon näˈä yˈëxpëkäˈändë (1 Tim. 4:16).

14, 15. 1) ¿Tiko mbäät adëyë jyukyˈattë pënaty tuundëp prekursoor? 2) ¿Ti mbäät ttuny tuˈugë prekursoor ko tpäädëdë amay jotmay?

¹⁴ Pënaty jantsy oy tuundëp prekursoor, adëyë jyukyˈattë. Jesus ojts tˈanëëmë yˈëxpëjkpëty ets duˈun dyajnëjkxtëdë jyukyˈäjtën (Mat. 6:22). Pes yëˈë adëyë jyukyˈajty parë ojts ttuunë Tyeetyë tyuunk ets kyaj ti yajtuˈudujkë. Pääty jyënany: “Yëˈë wax myëdäjtypy ja yˈäänk esë joon jëyujkëty myëdäjttëp ja pyaˈan, per ëj ja Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë, kyajts nmëdaty ja ngukoyëts mätsë ngëbäjk nyajpoˈxët” (Mat. 8:20). Ja prekursoor diˈib pyanëjkxaambyë Jesusë yˈijxpajtën, tsojkëp tjamyatsët ko niˈigyë tijaty tmëdatët, ta niˈigyë jamë tiempë dyajtunët.

¹⁵ Pënaty tuundëp prekursoor kyaj mbäät wyinmaytyë ko yëˈë mas oy tijaty ttundë ets kyaj dyuˈunëty ja wiinkpë myëguˈuktëjk. Pes tyundë duˈun, mët yëˈëgyëjxm ko Jyobaa yˈoyjyaˈayëty. Ets parë tyuunˈadëˈëtstët, tsojkëp ttukˈijxpattëdë Jyobaa (Filip. 4:13). Prekursoorëty pyäädandëbë amay jotmay (Sal. 34:19). Per ko tpäättët, tsojkëp tˈëxtäˈäytyëdë Jyobaa nyaybyudëkë ets tˈaxäjëdët, kyaj netyë wyinmääygyojtët ko kyaj yˈoktunanë prekursoor (käjpxë Salmo 37:5). * Ko tˈixtët wiˈixë Jyobaa pyudëkëdë, ta niˈigyë tmëwingondët (Is. 41:10).

16. Pën mdunäämp prekursoor, ¿ti mbäät xytyuny?

¹⁶ Pën mdunäämp prekursoor ets mˈaxäjëyaambyë kunuˈkxën, anëëmë Jyobaa (1 Fwank 5:14, 15). Mmëtmaytyäˈägë prekursoorëty ets pëjtäˈägë mwinmäˈäny parë duˈun mdunët. Duˈun ttuundë Keith mëdë Erika. Yëˈëjëty xëëˈamë nety tyundë, ets may ja kasäädë jäˈäy diˈibë nety nanduˈun näämbëkëty të nety tjuytyë tyëjk etsë jembyë kyarrë. Yëˈëjëty wyinmääytyë: “Kojëts nmëdattët tukëˈëyë tyäˈädë, yëˈëjëts diˈib xyajjotkujkˈattëp, per kyaj duˈun jyajty”. Ko Keith yaˈëxkejxy mä tyuny, ta tyëjkë tuumbë prekursoor ausilyaar. Yëˈë jyënaˈany: “Prekursoorˈäjtk yëˈëjëts xytyukjamyajts ko yajpatpë jotkujkˈäjtën ko ngäjpxwäˈkxëm”. Ta nyaymyaaybyëjkë mët tuˈugë kasäädë jäˈäy diˈib tuundëp prekursoor ets yëˈë diˈib pudëjkëdë parë tˈixtët ko jaˈäjtpë jotkujkˈäjtën ko jäˈäy tyuny prekursoor ets ko adëyë jyukyˈaty. ¿Ti tyuunë Keith mëdë Erika? Yëˈëjëty jyënäˈändë: “Tajëts ngujäˈäyëdë tijatyëts ndukniwinmäˈäyëp ndunäˈändë mä Diosë tyuunk ets tajëts nmëjˈoˈtspajttë mä refrijeradoor ets tuˈugatyëts nwingugaatsëdë diˈibatyëts nduundëp”. Ok, ta tyuundëjkëdë prekursoor.

17. ¿Wiˈix mbudëkëyaˈanyëty ko xytyukniwitsë tijaty mä mjukyˈäjtën parë mdunët prekursoor?

¹⁷ ¿Mbäät mduuntsondaˈaky prekursoor? Pën mwinmaapy ko tyam kyaj mbäät duˈun mduny, tunë mëjää parë niˈigyë mˈëwäˈkx mgäjpxwäˈkxët. Duˈun niˈigyë Jyobaa xymyëwingonët. Ets pën mënuˈkxtakypy parë mnëˈëmoˈoy mduˈumoˈoyëdët ets mwinmaapy wiˈix myaˈixy myajpääty, mbäät xypyekyë kuentë ko tsojkëp tijaty xytyukniwitsët parë ja tiempë xymyëdatët ets mdunët prekursoor. Pën mbäät duˈun mduny, ta jotkujk mnayjawëyaˈanyëty ets kyaj xymyëkjawëyaˈany tijaty të xymyastuˈuty. Nan jotkujk mnayjawëyaˈanyëty ko xypyëjtaˈaky jëjpˈamë Diosë tyuunk ets kyaj dyuˈunëty ti mjatsojkënyëˈajtypy (Mat. 6:33). Ets nëjkxëp niˈigyë Jyobaa xynyigajpxy xynyimaytyaˈaky, xytsyeky ets xyajxondakë kyorasoon.