Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

Chitangil Chimekeshin Nzamb Mwom

Chitangil Chimekeshin Nzamb Mwom

“A! Nsalejetu, Nzamb wetu! Ey yey uwanyidina kutambul uyaj . . . mulong yey watanga yom yawonsu.”​—KUJ. 4:11.

1. Chom ik tufanyidina kusal chakwel ritiy retu ridandamena kwikal rikash?

ANTU avud alondining anch itiyijining ching kusu yom yikutwishau kuman nich mes mau. Ov, mutapu ik tukutwisha kuyikwash antu mudi inay chakwel akasikesha ritiy rau mudiay Yehova? Pakwez, Bibil ulondin anch “Kwikil muntu ap umwing wamumanap kal Nzamb.” (Yoh. 1:18) Pa chinech, ov, mutapu ik tukutwisha kwikal nich kashinsh anch ritiy retu mudiay Yehova “Nzamb wakad kumekan ku mes,” ridandamedin kwikal rikash? (Kol. 1:15) Chakusambish chidi kujingunin malejan makad kwovikesh nawamp uyakin piur pa Yehova. Chawiy lel, tufanyidin kusadil Bibil nawamp mulong wa kushesh yitongijok yawonsu yikata “kuyikangesh antu kumwijik Nzamb.”​—2 Kor. 10:4, 5.

2, 3. Ov, malejan ik maad mayikangeshina antu kwijik uyakin piur pa Nzamb?

2 Malejan mamwing ma makasu mapalangena makat kuyikangesh antu kwijik uyakin piur pa Nzamb madi malejan ma dikarumuk. Chitongijok chinech cha antu chikwatijadinap nich Bibil ni chidioshin ruchingej ra antu. Malejan ma pa dishin ma dikarumuk malejen anch mwom wawonsu wiyezina mwamu pakad kuutang; ni kumekesh anch mwom wa muntu udi wakad rutong.

3 Ku mutambu ukwau, antu akasikeshina malejan ma pa dishin ma Kristendom alejening anch mangand mawonsu, kuwejinaku divu ni mwom wawonsu udia pa divu, yasadin kal kusu mivu kanan. Antu afundishina malejan minam​—ijiken mudi in kwitiyij malejan ma chitangil (créationnisme)—​akutwish kwikal ni kalimish pantaliken ni Bibil, pakwez, alondin anch Nzamb watanga yom yawonsu mu machuku musamban ma asaa 24 pasutin kal kusu tunan twa mivu. Alikin kwitiyij uman wakin wa in siyans wakad kukwatijan ni chitongijok chau. Mudi chibudikin, in kwitiyij malejan ma chitangil (créationnisme) ashikena ku kuburen kalimish pantaliken ni Bibil, ni kumumekesh mudi wakad kwikal ni usey ni wa makasu. Antu akasikeshina yitongijok mudi yiney akutwish kutuvurish piur pa antu amwing a mu chitot chakusambish cha mivu adinga ni mushiku piur pa Nzamb pakwez kijikap “mutapu uwamp wa kwipan.” (Rom 10:2) Ov, mutapu ik tukutwisha kusadin Dizu dia Nzamb chakwel tushesha “mpwembu jikash” ja malejan ma dikarumuk ni ma in kwitiyij malejan ma chitangil (créationnisme)? * Chawiy lel, tukutwish kusal mwamu ching kusu anch twasal usu nakash chakwel tutambula ronganyin rakin piur pa yifundishinay Bibil.

RITIY RIMEDINA PA UMAN NI PA YITONGIJOK YOVIKENA

4. Ov, ritiy retu rifanyidin kwimen pa chom ik?

4 Bibil utufudishin mutapu wa kulam ronganyin. (Jinsw. 10:14) Yehova usotin anch ritiy retu mudi ndiy rikala rimedina pa uman ni pa yitongijok yovikena, kangal pa manangu ma antu ap yaku ya relijon. (Tang Hebereu 11:1.) Mulong wa kukasikesh nakash ritiy retu mudiay Nzamb, chakusambish tufanyidin kwikal nich kashinsh anch Yehova udiaku. (Tang Hebereu 11:6.) Tushikedin ku kulond mwamu, chidiap mulong wa yitongijok ya chamwamu, pakwez chidi kusutil ku kushinshikin uyakin ni mu kusadil kwetu “usu wa manangu.”​—Rom 12:1.

5. Diyingish ik dimwing ditwinkishina kashinsh anch Nzamb udiaku?

5 Kambuy Paul waleta diyingish dimwing piur pa mulong wak tukutwisha kwikal nich kashinsh anch Nzamb udiaku, ap anch tumumenap. Piur pa Yehova, Paul wafunda anch: “Kudiokal patangay Nzamb ngand, mitapu yend yakad kumekan ku mes, charumburik anch, ukash wend wa chikupu ni wiNzamb wend, yamekana patok mu yom yatangay Nzamb.” (Rom 1:20) Ov, mutapu ik ukutwisha kumukwash muntu ulikina kwitiyij anch Nzamb udiaku chakwel amana uyakin wa mazu mapepilau mafundau kudi Paul? Ukutwish kushinshikin uman umwing ulondwilaku ou kusutil ku chitangil chilejena usu wa Sakatang ni manangu mend.

USU WA NZAMB UMEKEN MU CHITANGIL

6, 7. Mutapu ik wamekana usu wa Yehova mu yom yaad yitulamina?

6 Usu wa Yehova wamekana mu yom yaad yitulamina​—diur ditumena ni mes ni usu upwitina yom ku divu utazukinau anch champ magnétique. Chilakej, diur ditumena ni mes, ditukwashin mu yom yivud nakash kupandakanamu kulet rinkind utupimina. Ditukingin ku yom yiyimp yidiokila mwiur. Mayal majim makutwisha kuwil pa divu ni kushesh yom ap kwosh yom yidia mwiur tumena ni mes, ni kumekesh kumunyik kwa milay lay ya ufun uchuku mwiur.

7 Usu upwitina yom ku divu utazukinau anch champ magnétique utulamin kand ku yom yikutwisha kutusal nayimp. Diking dined didiokil mwinshin mwa divu. Chidia mukach ni mukach mwa divu, chinyingumwokin nakash chidia mudi yikung yengurikina, yiletina usu umwing ukash upwitina yom ku divu ap yidia mwiur nakash. Diking dined ditulamin kwi nsis jidiokila ku muten jikutwisha kujipan. Waying lel usu winou utazukinau anch champ magnétique, mulong musul winou wa usu woshinap mwom wawonsu udia pa divu dietu. Pakwez, aupwitin usu winou ni ku utwal kwindjing. Tumen uman wa mutapu usadina diking dia champ magnétique wetu mu kumunyik kwa yitokish ya mwiur ya ulombu kushalijan yikata kumekan kurul ni kwiyand kwa divu. Chakin kamu, Yehova ukwet ‘usu ujim.’​—Tang Isay 40:26.

MANANGU MA NZAMB MAMEKEN MU CHITANGIL

8, 9. Mutapu ik umekena manangu ma Yehova mu kuswimpijan kwa yom yisadikina chisu ni chisu mulong wa kulam mwom?

8 Manangu ma Yehova mameken mu kuswimpijan kwa yom yisadikina chisu ni chisu mulong wa kulam mwom. Chilakej: Tongin bil anch ushich mu musumb udia mwi mpwembu, mudia antu avud mwakad mem ni mutapu wa kuletamu mem mawamp ap mutapu wa kudjibul yishoshot pol pa mpwembu. Musumb mudi winou ukwikal chakin kamu wijondila ni wakad kuwanyin kushakamamu. Chilik chimwing, divu dietu didi mudi musumb udia mwin mpwembu. Mwikil mem mawamp mavud, ni kwikil ndond yindjing tukutwisha kudjibul yishoshot. Pakwez, “musumb winou udia mwi mpwembu” ukutwish kulam mamiliyon ma yitang, mu mivu ni minang. Mulong wak? Mulong wa yom yamushena yisadikina chisu ni chisu ap kuswimp kwa yom ya usey mulong wa mwom.

9 Shinshikin bil kuswimpijan kwa rinkind tupimina. Mamiliyon ma yitang piyikata kupim yipwitining rinkind muwamp ap oxygène ni kubudish rinkind muyimp ap dioxyde de carbone. Ap mwamu, rinkind muwamp kakatap kupwa, ni rinkind kakutwishap kuyip mulong wa “yishoshot” ap rinkind muyimp. Mulong wak? Chakul chidi mu yom yamushena yikata kusadik yitazukinau anch photosynthèse. Ku chitokish cha muten mitond yikat kupwit rinkind muyimp, utubudishina etu ni kubudish rinkind muwamp utukutwisha etu kupwit. Pitukata kupim rikind muwamp, kwawiy kulond anch kuswimpijan kwa rinkind kwasambishiril kal kand. Mu mutapu wovikena, Yehova ukat kusadil mitond yatangay mulong wa kuyinkish “antu awonsu mwom, ni mwiku.” (Mid. 17:25) Minam madi manangu makash mudi ik!

10, 11. Ov, mutapu ik amekeshinay chinzuwanzuw mujim nakash ni mwisup manangu ma Yehova?

10 Manangu ma Yehova mameken kand mu kuvulijan kwa yitang yidia pa divu dietu diamushena. Yom yatangay pa divu yidi piswimp ni uvud wa amiliyon 2 kushik ku amiliyon 100. (Tang kuseng 104:24.) Tal manangu mend mamekena patok mu yom yiney kusu yimwing yatangay.

Manangu ma Nzamb mameken mu mutapu watangay mes ma mwisup; kapwapu winou ukweting mes makash mu kutal (Tal paragraf wa 11)

11 Chilakej, chinzuwanzuw mujim nakash, kakwetap wong upandakenamu kujimb kwa ka mutu ka bic. Pakwez, chinzuwanzuw ukwet ukaliweny ni usu wa kutwik ni kuya ku akilometre piswimp 3 000 kudiosh ku Canada kushik ku ditikit kanang dia ku Mexique, mu kusadil muten chakwel umukwasha kutwik ni kuya kuyilay. Ov, chom ik chikatay kusal anch muten wandam? Yehova watanga wong wend nich ukaliweny wa kusal pa ndond ya muten. Shinshikin kand dis dia mwisup. Chitang chinech chikat kutal nich mes maad makwatijadina. Dis ni dis dikwet ma lup mudi ma makalash uvud wa 30 000. Chawiy lel, wong ukemp nakash wa mwisup ukutwish kulam yimenay kusutil ku mes mend ni kujingunin ap kachom kakemp nakash kanyikekina.

12, 13. Ov, chom ik chikushimokishina piur pa mutapu watangay Yehova maselil masadina mujimbu wey?

12 Yehova watanga maselil ma yitang yawonsu yidia mwom mu mutapu umwing wamushena nakash. Chilakej, mujimbu wey ukwet mamiliyon 100 ma maselil. Mukach mwa selil ni selil mudi ka moj kakemp nakash katazukinau anch ADN (acide désoxyribonucléique). Kalamining nsangu jivud jiswiridina mulong wa kutung mujimbu wakabuj.

13 Ov, ADN ukwet uvud ik wa jinsangu? Ilikej chikutwishay gram umwing wa ADN kulam ni yikutwisha kulam disk umwing utazukinau anch CD. Disk umwing wa CD ukutwish kulam jinsangu jawonsu jidia mwi ndinguril umwing, chidi chom chishimokishina nakash mulong disk wa CD udi kwend ka chom kakemp nakash ka plastik. Pakwez, gram umwing kusu wa ADN ukutwish kulam jinsangu jivud nakash mudi mamiliyon ni mamiliyon ma disk wa CD! Chitwishikin kulond kand anch, karupau ka kafe kamwing ka ADN kakutwish kwikal ni jinsangu jivud nakash jikutwisha kuyikasikesh antu adiaku lel pa divu tupamp 350!

14. Ov, mutapu ik ukutwisha kwiyov pantaliken ni Yehova piur pa kukimbijol kwasalau kudi in siyans?

14 Mwant David wisambina piur pa jinsangu jiswiridinau mulong wa kutang mujimbu anch ayifundin mu buku umwing wa chifanikesh. Pisambinay piur pa Yehova Nzamb, ndiy walonda anch: “Mes mey masambishil kal kuman yom yam piwakad kal kuwanyish mujimbu wam, machuku mam amafundil kal mu mukand wey pimadinga makadiaku kal, ap chimwing kusu chau.” (Kus. 139:16, TMK) Chishimokishinap anch, David wasambisha kumushiman Yehova pamanay mutapu watangau mujimbu wend. Kukimbijol kwasalau kudi in siyans mu mivu yikemp yasutina ey kwawejina kusu ku wom twovila pitukata kutal mutapu watutangay Yehova. Kukimbijol kwinoku kutwinkishin mayingish makwau ma kwitiy yafunday nfund a kuseng piur pa Yehova anch: “Nikat kupan kujikitish kudi Ey mulong wantanga nawamp mwamu, chidi cha kushimok, midimu yey yikwamushen, ni mupim wam wij kal, ukuvurik.” (Kus. 139:14) Ov, mutapu ik ukutwishau antu kuburen kuman anch chitangil chimekeshin chakin kamu kwikalaku kwa Nzamb mwom?

YIKWASHA ANTU AKWAU CHAKWEL AMUSHIMANA NZAMB MWOM

15, 16. (a) Ov, mutapu ik ukasikeshina mikand yetu kusanger mu ukaliweny wa kutang wa Yehova? (b) Mutu ik wa mulong umwing pakach pa mitu ya «Hasard ou conception?» wakusangaresha pakampwil?

15 Mu dikum dia mivu, gazet Réveillez-vous ! wakwasha mamiliyon ma antu kusanger chitangil chimumekeshina Nzamb mwom. Chilakej, mu muvu wa 2006, nimero wa Mwinses wading ni mutu wa mulong «Y a-t-il un Créateur?» wipana nakash mu kuburil mes ma antu abwikau pa mes kudi malejan ma dikarumuk ni ma chitangil (créationnisme). Piur pa nimero winou wa pakampwil, nambaz umwing wafunda ku biro udia ku État-Unis anch: “Kampany wa kupan nimero winou wa pakampwil wasadika nawamp nakash. Mband umwing wadinga mulej wa biologie wita ma kopi 20, chakwel kuyangen in kwilej kopi umwing umwing.” Mukadivar umwing wafunda anch: “Nasambisha mudimu wa chingand piswimp ni kwisudiel kwa muvu wa 1940 ni nikwet mivu piswimp ni 75, pakwez kandikal nisangerap mudimu wa chingand nakash mudi mwi ngond winou mu kupan nimero wa pakampwil wa Réveillez-vous !”

16 Mu mivu yasutina, ma nimero mavud ma Réveillez-vous ! mading makwet mutu wa mulong «Hasard ou conception?» Mitu ya milong yiney yifundinau mu wiswimp yikasikeshin uman wamushena mu chitangil ni yijingunin mutapu wapakishau antu kumwilikej Sakatang Mujim. Tutambwil malejan makwau matukwashina kumushiman Nzamb mu broshir La vie a-t-elle été créée ? wabudishau mu muvu wa 2010. Yipich ya ufun ni malejan madia mu mishet mu broshir winou ayiteka mulong wa kukasikesh kusanger kwetu kwa ukaliweny wa kutang kwa Yehova. Yipul yidia kwinsudiel kwa chikunku ni chikunku yimukwashin mwin kutang chakwel ashinshikina pa jinsangu jitanginay. Ov, wasangera kusadin broshir winou piwading kulejan ku chikumbu ni chikumbu, patok, ap mu mutapu wa kukashimwish?

17, 18. (a) Anvaj, ov, mutapu ik ukutwishanya kukasikesh ruchingej ra anen mu ukaliweny wau wa kutong chakwel kulejan piur pa ritiy rau? (b) Mutapu ik wasadilanya mabroshir misambidina piur pa chitangil mu difukwil dia dijuku?

17 Anvaj, ov, washinshikidinany kal broshir winou wa ulombu ushalijadina pamwing ni anen mu difukwil dien dia dijuku? Anch usadilany mwamu, ukez kukwashany kukasikesh kusanger kwau mulong wa Nzamb wetu mwom. Pamwing ap ukwetany an ansand ilejina shikol ya piur. Awiy atadinau pakampwil kudi antu afundishina malejan ma makasu ma dikarumuk. In siyans, alej a shikol, ma film malejena chitangil ni ap kand kwipuwangesh kwa mangand, nich ma program ma TV ni ma sinema, yikasikeshin anch chitongijok cha dikarumuk chidi chakin. Ukutwishany kuyikwash anen ansand chakwel arishisha jinsangu mudi jinej ja makasu kusutil ku kusadil broshir mukwau kand utazukinau anch, Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie, wabudishau kand mu muvu wa 2010. Mudi broshir La vie a-t-elle été créée ?, broshir winou uyikasikeshin ansand chakwel akudisha ‘ukaliweny wa kutong.’ (Jinsw. 2:10, 11) Uyilejin mutapu wa kupak uyakin wa yom yilejinau ku shikol.

Anvaj, tenchikany anen chakwel alejana ritiy rau (Tal paragraf wa 17)

18 Broshir utazukinau anch Origine de la vie amufundin mulong wa kuyikwash ansand a shikol ashinshikina jinsangu ja katat jilejena anch in siyans atana mafup ma anam a pasak “mafanikena ni ma antu.” Broshir winou uyikasikeshin chakwel ashinshikina ayinau chakwel amana ang jinsangu jinej jimekeshin chakin kamu anch muntu wadiokala kwi nnam ap bwat. Uyifundishin kand mutapu ufanyidinau kwakul ku uman udiokila mu malaboratwar wapanau kudi in siyans anch mwom wiyezina pakad kuutang. Anvaj, anch wasadinany broshir winou, ukutwishany kukasikesh kashinsh ka anen mu ukaliweny wau wa kutong mu kuyakul antu ayipwila mulong wak amwitiyijin Sakatang.​—Tang 1 Pita 3:15.

19. Ov, chisend ik tukweta etu awonsu?

19 Kukimbijol kuwamp kwa yom tutambwila kusutil ku dirijek dia Yehova kutukwashin kujingunin ngikadil yend yipandakena kuwap mu mangand mutudia. Winou udi uman wakin utubachikina kumushiman nakash Nzamb wetu. (Kus. 19:1, 2) Chidi chisend mudi ik tukweta cha kumwinkish Yehova, Sakatang wa yom yawonsu, kalimish ni uyaj ufanyidinay kutambul chakin kamu!​—1 Tim. 1:17.

^ par. 3 Mulong wa jisangu jivud piur pa diyingish ditwadina kurutu malejan malejan ma chitangil (créationnisme), tal pa paj wa 24 kushik ni pa paj wa 28 wa broshir La vie a-t-elle été créée ?