Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Paqallqo awatirinaka, kimsaqallqo wali aytat jaqenaka: ¿kun sañs muni?

Paqallqo awatirinaka, kimsaqallqo wali aytat jaqenaka: ¿kun sañs muni?

“Jupanak contrasti paqallqo jilirinaka [jan ukajj awatirinaka, NM] khitañäni, kimsaqallqo wali aytat jaqenakamp kuna.” (MIQ. 5:5)

1. ¿Kunatsa Israel ukat Siria markanakan amtanakapajj aynachtʼañapänjja?

KHÄ 762 ukat 759 nayrïr pacha maranakanjja, Israel ukat Siria markanakan reyinakapajj Judá markar nuwantañatakiw amtapjjäna. Cheqas Jerusalén mark katuntasiñ munapjjäna, ukat Acaz lantejja, Davitan familiapat jan jutiri yaqha jaqeruw reyit uttʼayañ munapjjäna (Isa. 7:5, 6). Ukampis janïr uk lurkasajj Israel marka apnaqerejj sum amuytʼasiñapänwa. Kunattejj Davitan familiapat jutir mä wawaw Diosan tronoparojj wiñayatak uttʼasiñapäna, uksti janiräkipanwa Jehová Diosajj arsuwayäna. Cheqas kuntï Jupajj arski ukajj phoqhasipuniwa (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. Isaías 7:14, 16 qellqatajja: 1) ¿Kunjamsa 700 nayrïr pacha maran phoqhasïna? 2) ¿Kunjamsa nayrïr patak jichha pacha maranakan phoqhasirakïna?

2 Qalltanjja, Israel ukat Siria reyinakan mayachtʼasitapajj nayraruw sartani sañjamänwa, kunattejj mä nuwasïwinakwa Acaz reyin 120.000 jan ajjsartʼir soldadonakapajj jiwarapjjäna, reyin Maasías yoqapas ukanwa jiwarakïna (2 Cró. 28:6, 7). Ukampis Jehová Diosajj ukanak uñjaskänwa ukat kuntï Davitar arsuwaykäna uksa janiw armaskänti. Ukatwa Isaías profetarojj wali chʼamañchtʼkir mä yatiyäwimp khitäna.

3 Isaiasajj akham sänwa: “Uñtapjjam, mä tawaqow usur jaqeptata, mä yoqall wawa wawachasirakini, Emanuel sasarakiw sutichani [...]. Ukampis uka wawajj janïra suma amuytʼasirïkani ukapachaw [Israel ukat Siria markajj] jumaru ajjsarayktam uka markanakajj apanukutäjjani” sasa (Isa. 7:14, 16). Uka profeciat nayrïr phoqhasïwipajj Mesiasan nasïwipat parlañatakiw apnaqasi, ukajj cheqäskapuniwa  (Mat. 1:23). Nayrïr patak maranakanjja, uka ‘pani reyinakajj’ janiw Judá marka contrajjänti, ukhamasti, Emanuel sat wawat parlki uka profeciajja, Isaías profetan urunakapanwa nayraqatajj phoqhaspachäna.

4 Isaías profetajj uka wakiskir yatiyäwi yatiykäna ukat mä qawqha tiempotjja, warmipajj usuriptänwa ukat Maher-salal-hasbaz sutini mä wawa ususïna. Uka wawajj inas Isaías profetajj parlkäna uka “Emanuel” wawächïna. * Biblia qellqaskäna uka tiemponakanjja, mä wakiskir luräwi amtañatakejja, inas mä wawarojj naskäna ukhajj mä suti uchapjjerïchïna. Ukampis awk taykapasa ukat familiaranakapas yaqha sutimpiw uskupjjerïna (2 Sam. 12:24, 25). Inas Jesusarojj Emanuel sasin sapjjerïchïna, ukampis ukajj janiw yatiskiti (Isaías 7:14; 8:3, 4 liytʼasiñapawa).

5. ¿Kuna jan wali amtarus Acaz reyejj purïna?

5 Kunapachatï Israel ukat Siria markanakajj Judá markar katuntañatak uñchʼukisipkäna ukhajja, jachʼa ejerciton Asiria markajj ukhamarakiw Judá marka katuntasiñ munäna, uka markajj taqe markanakjjar chʼamaniw tukuskäna. Ukat Isaías 8:3, 4, qellqatan profeciarjamajja, janïr Judá marka contra nuwaskasinjja, Asiria markajj Damasco markan yänakapsa, ukhamaraki Samaria markan qamir kankañanakapsa qʼal qʼepsuñapäna. Ukampis kuntï Diosajj Isaías toqejj arsuwaykäna ukarojj janiw confiyapkänti, ukat Acaz reyin Diosar jan iyawsatap laykojja, asirio jaqenakampiw mä arustʼäwir mantäna. Uka arustʼäwir mantatapatjja, Judá markajj Asiria markan tʼaqhesiyataw uñjasïna (2 Rey. 16:7-10). ¡Cheqas ukhamaw Acaz reyejj Judá markan awatiripjamajj aynachtʼäna! Ukhamajj akham sasaw jisktʼasiñasa: “¿Mä wakiskir amtar puriñatakejj Diosaruti jan ukajj jaqeruch confiyastjja?” sasa (Pro. 3:5, 6).

MÄ MACHAQ AWATIRIW SUM APNAQÄNA

6. ¿Kunansa Acaz reyin apnaqäwipat sipansa Ezequías reyin apnaqäwipajj mayjanjja?

6 Acaz reyejj 746 nayrïr pacha maränwa jiwjjäna, uka qhepatjja Ezequías yoqapaw Judá markan mä markap apnaqañ qalltjjäna, uka markajj yänak toqetsa, ajay toqetsa qʼala aynachtʼatänwa. Ukhamajj uka machaq reyejj ¿kunsa nayraqat lurasapäna? ¿Qollqe toqetti Judá markar yanaptʼaspäna? Janiwa. Ezequías reyejj Diosar yupaychir jaqënwa, markpachatakis mä suma awatirïnwa. Ukhamajj nayraqat qʼoma yupaychäwi wasitat saytʼayañatakiw chʼamachasïna, ukat kutkatasir markachirinakajj wasitat Jehová Diosamp sum apasjjapjjañapatakiw chʼamañchtʼäna. Kuntï Diosajj jupat suykäna uk amuytʼasajj jankʼakiw ukarjam luräna. ¡Kunja wakiskirisa jupat yateqasiñajja! (2 Cró. 29:1-19.)

7. ¿Kunatsa levitanakarojj machaq reyiw yanaptʼapjjätam sasin chʼamañchtʼañajj wakisïnjja?

7 Levitanakarojj Diosan qʼoma yupaychäwip saytʼayañatakejj mä wakiskir luräwiw waktʼäna, ukatwa Ezequías reyejj jupanakamp tantachasisajj nayaw yanaptʼasipkäma sasin säna. Diosar taqe chuyma yupaychir levitanakarus uñjksna ukham amuytʼañäni, kunapachatï reyejj “Tatituw jumanakarojj ajllipjjtam jupan arsutanakaparu phoqhapjjañamataki, servipjjañamataki” sasin siskäna ukhajja, inas kusisiñat nayranakapat jachanakajj jalaranchïna (2 Cró. 29:11). Cheqas levitanakajj Diosan cheqa yupaychäwip nayrar sartañapatakiw yanaptʼapjjañapäna.

8. ¿Kunsa ajay toqet Judá markar chʼamañchtʼañatakejj Ezequías reyejj luräna, ukat kuna askinakas jikjjatasïna?

8 Ezequías reyejj Judá ukat Israel markpacharuw mä jachʼa Pascua amtañatakejj jawsthapïna, ukjjarojj paqallqo urunakaw jan Levaduran Tʼantʼa Manqʼañ fiestajj apasïna. Markachirinakan wal kusisipjjatap laykojja, paqallqo urunakampiw uka fiestajj apasïna. Bibliajj akham siwa: “Jerusalén markanjja wali kusisiñawa utjäna, Israelana David Salomón reyinakan urunakapatpachjja, janiw kunapachasa ukhamajja Jerusalén markanjja luraskänti” sasa (2 Cró.  30:25, 26). ¡Judá markankirinakatakejj ukham chʼamañchtʼatäñajj wali wakiskirïpachänwa! Ukat 2 Crónicas 31:1 qellqatajj akham saskakiwa: “Taqe ukanaka tukuyatatjja, [...] jiskʼa jiskʼwa tukjapjjäna ajjsarata qalanaka, Asera idolon lantinakapsa pʼakjapjjänwa, ukhamarak idolonakan santuariopsa allthapipjjäna” sasa (2 Cró. 31:1). Ukhamatwa Judá markajj Jehová Diosar kuttanjjäna, ukajj janiw cheqaw sañjamäkänti. Ukham ajay toqet qʼomachasipjjatapajj wali wakiskirïnwa, kuna laykutejj mä jan waltʼäwiw jutañampïskäna.

REYEJJ DIOSARUW CONFIYI

9. 1) ¿Kunjamsa Israel markan amtanakapajj aynachtʼäna? 2) Senaquerib reyejj ejercitopampi Judá markar nayrïr kuti nuwantkäna ukhajja, ¿kunsa jikjjatäna?

9 Kuntï Isaías profetajj arsuwaykäna, ukarjamaw asirionakajj Israel marka katuntapjjäna, uka markajj Judá markat alay toqenkänwa. Ukhamatwa Davitan tronopar yaqha rey uttʼayañ munapkäna ukajj jan phoqhasjjänti. Ukampis asirionakajj Judá marka katuntañatakiw amtjjapjjäna. Bibliajj akham siwa: “Kunapachatï Ezequías reyejj tunka pusini maranaka apnaqaskäna ukkhawa Asiriankiri Senaquerib reyejj nuwantäna, Judá markankir nuwasiñatak taqe lurat markanakaparu, ukhamarak katuntasirakïna” sasa. Mä yatiyäwirjamajja, Senaquerib reyejj Judá markankir 46 markanakapwa katuntasiwayäna. Jumatï uka tiempon Jerusalenan jakasamäna ukhajja, ¿kunjamakis uñjasismänjja? Ukat kunjamsa Asiria markan ejercitopajj taqe uka markanakar mayat maya atipjaskäna uk uñjasajja, ¿kamachasmänsa? (2 Rey. 18:13).

10. ¿Kunatsa Miqueas 5:5, 6 qellqatajj Ezequías reyir chʼamañchtʼpachäna?

10 Ezequías reyejj kuna jan waltʼäwitï jakʼachasisinkäna uk sum yatïna, ukampis janiw Acaz awkipjamajj jan amuytʼasis Diosar jan yupaychir markanakan yanapap thaqkänti, jan ukasti Jehová Diosaruw confiyasïna (2 Cró. 28:20, 21). Inas jupajj Miqueas profetan arunakap yatchïna, uka profetajj akham sasaw Asiria toqet arsuwayäna: “Asiria [...] contrasti paqallqo jilïrinaka [jan ukajj awatirinaka] khitañäni, kimsaqallqo wali aytat jaqenakamp kuna” ukat ‘jupanakaw Asiria markjja espadampi apnaqapjjani’ sasa (Miq. 5:5, 6). Diosan amuytʼayat uka arunakajj Ezequías reyir wal chʼamañchtʼpachäna, uka arunakarjamajj jan uñtʼat mä ejercitow asirionakar atipjañapäna.

11. ¿Kunapachas paqallqo awatirinakata ukat kimsaqallqo wali aytat jaqenakat parlki uka profeciajj phoqhasiñapäna?

11 Paqallqo awatirinakata ukat kimsaqallqo  wali aytat jaqenakat parlki uka profeciajja, Jesusajj naskäna uka qhepatwa phoqhasiñapäna ‘jupasti Israelan mayni apnaqeripawa, ukasti mä nayra familiat jutiriwa’ (Miqueas 5:1, 2 liytʼasiñapawa). Uka arunakajja, kunapachatï “Asiria markar” uñtata mä uñisirejj Diosan markapar jan waltʼayañatak sartkani ukhaw phoqhasini. ¿Kunsa Jehová Diosajj Yoqap toqejj uka uñisirir atipjañatak lurani? Janïr uka jisktʼar qhanañchkasajja, kuntï Ezequías reyejj asirionakar saykatañatak lurkäna uka toqet kunsa yateqsna uk uñjañäni.

EZEQUIASAJJ YATIÑAMPIW LURÄNA

12. ¿Kunsa Ezequiasasa ukat jupan yanapirinakapas Diosan markapar jarkʼaqañatakejj lurapjjäna?

12 Kuntï jiwaspach jan lurirjamäktan uk phoqhañasatakiw Jehová Diosajj yanaptʼistu, ukampis qawqhtï lurirjamäktan uk lurañaswa Jupajj muni. Ezequiasajj “jisktʼasinwa jaqenakana, soldadonakana jilïrinakaparu” ukat “markata anqäjjankki uka jalsunaka llupantañäni” sasaw amtapjjäna. Ukat Ezequiasajj “chʼamañchasïnwa, ukatsti askichayänwa tukjata perqanaka suma tuktʼayañkama, ukatjja uka perqa patjjanakarojja torrenakwa lurayäna, ukhamarak anqäjjana mä perqaraki [...], ukhamarak lurayarakïna walja lansanaka, escudonakaraki” (2 Cró. 32:3-5). Ukat Jehová Diosajja, Ezequías profet toqe, jilïrinak toqe ukat ajay toqet wali chʼamañchtʼat profetanak toqew markaparojj jarkʼaqäna ukat awatirakïna.

13. Judá markar nuwantañ munapjjäna ukhajja, ¿kunsa Ezequiasajj uka markar wakichtʼañatakejj luräna?

13 Ezequiasajj uma jalsunaka llupantäna ukat markan perqanakap askichäna, ukampis ukanakat sipansa jukʼamp wakiskirinakwa luräna, jupajj suma awatirjamajj markar tantachthapisajj akham sasaw säna: “¡Chʼamañchasipjjam, ukhamarak jan ajjsarapjjamti! Asiriankiri reyin nayraqatapanjja [...], jiwasanakansti jupanakat sipansa jukʼampi utjatap layku. Jupasti jaqenakan chʼamapampikiwa, ukampis Tatitu Diosasaw jiwasampïski, nuwasïwinakasana jiwasaru yanaptʼañapataki” sasa. Jehová Diosaw jumanak lantejj nuwasiski sasin amtaykäna ukhajja, ¡Jerusalén markankirinakajj iyawsäwipan wali chʼamañchtʼatäpjjpachänwa! Ukatsti “Ezequías reyin arunakap istʼasinjja, jaqenakajja chʼamañchasipjjänwa”. Kunjamtï uñjktanjja ‘Ezequiasan arunakapaw’ markar chʼamañchtʼäna. Ukat jupasa, jilïrinakasa ukat chʼaman jaqenakasa, ukhamarak Miqueas ukat Isaías profetanakas wali suma awatirinakapjjänwa, kunjamtï Jehová Diosajj profetanakap toqejj arsuwaykäna ukhama (2 Cró. 32:7, 8; Miqueas 5:5, 6 liytʼasiñapawa).

Ezequías reyin arunakapaw markarojj chʼamañchtʼäna(12 ukat 13 tʼaqanak uñjjattʼäta)

14. ¿Kunsa Rabsaqué jaqejj luräna, ukat kunsa jaqenakajj lurapjjäna?

14 Asiria markankir reyejj Laquis markaruw purïna, uka markajj Jerusalén markat Inti jalanta aynach toqenkiwa. Uka cheqatwa Jerusalén markankirinakarojj katuyasjjapjjakim sasin säna, uksti kimsa khita jaqenak toqew yatiyäna. Uka jaqenakat jilïrejja, Rabsaqué sasin uñtʼatänwa, jupaw markachirinakarojj Ezequiasar jan istʼapjjamti, antisas asirionakar katuyasjjapjjam sasin Hebreo arut ewjjtʼäna. Ukatsti yaqha oraqeruw apatapjjäta ukat ukanjj sum jakasipjjäta sasaw kʼarintäna (2 Reyes 18:31, 32 liytʼasiñapawa). Ukat yaqha markanakan diosanakapajj janiw yupaychirinakapar jarkʼaqkänti, Jehová Diosajj janirakiw judionakarojj asirionakat jarkʼaqkaniti sasaw sarakïna. Ukampis judionakajj Diosar jiskʼachir kʼari arunakarojj janiw yäqapkänti. Jichhürunakan ukhamarakwa Diosar servirinakapajj lurapjje (2 Reyes 18:35, 36 liytʼasiñapawa).

15. ¿Kunsa Jerusalén markankirinakajj lurapjjañapäna, ukat kunjamsa Jehová Diosajj uka markar qhespiyäna?

15 Ezequiasajj colerañat coleraskäna, ukampis wali chʼaman yaqha markar yanap mayiñat sipansa, Isaías profetaruw jawsayäna. Ukat uka profetajj akham sänwa: “Janiw Jerusalenar mantkaniti, ni mä sapa flechsa flechtʼkaniti” sasa (2 Rey. 19:32). Jerusalén markankirinakajj uka pachpa markanwa qheparapjjañapäna. Diosaw jupanak laykojj nuwasiñapäna,  ukat ukarjamaw Diosajj phoqhäna. “Uka arumpachaw Tatitun angelapajja Asirian campamentopar sarasina jiwarayäna pataka kimsaqallq tunka phesqani waranqa jaqenaka” (2 Rey. 19:35). Judionakajj janiw Ezequiasan uma jalsunaka llupantapjjatapata ni markan perqanakap askichatap laykus qhespipkänti, jan ukasti Jehová Diosaw jupanakar qhespiyäna.

KUNANAKSA YATEQSNA

16. Jichhürunakan khitinakampi sasisa: 1) ¿Jerusalén markankirinakajja? 2) ¿Asirionakajja? 3) ¿Paqallqo awatirinakasa kimsaqallqo wali aytat jaqenakasa?

16 Paqallqo awatirinakata ukat kimsaqallqo wali aytat jaqenakat parlki uka profeciajj jichha tiempon sumpach phoqhasi. Nayra Jerusalén markankirinakajj asirionakan nuwantataw uñjasipjjäna, akat mä qawqha tiempotjja ukhamarakiw “Asiria” markar uñtata mä uñisirejj Jehová Diosan markapar tukjañ amtampi nuwantani. Kunjamsa Asiria markar uñtat uñisirisa, ‘Magog markat Gog satäkis’ ukasa, alay toqenkir reyisa ukhamaraki ‘akapach reyinakasa’ Diosan markapar nuwantani uka toqetwa Bibliajj parli (Eze. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apo. 17:14; 19:19). ¿Mayj mayjti nuwantapjjpachäni? Janiw uk yatktanti. Mä pachpa nuwantäwit parlañatakejj kunayman sutinakwa Biblian aytaspa. Miqueasan profeciaparjamajja, ¿kunampis Jehová Diosajj “Asiria” markar uñtat uñisirirojj nuwantani? ‘Paqallqo awatirinakampi ukat kimsaqallqo wali aytat jaqenakampiw’ nuwantani (Miq. 5:5). Uka awatirinakasa, wali aytat jaqenakasa irpir chuymaninakawa (1 Ped. 5:2). Jichhürunakanjja, Jehová Diosajj wali munat uwijanakapar awatipjjañapataki ukat “Asiria” markar uñtat uñisirejj jutïrin nuwantkani ukar saykatañ yanaptʼañatakisa, Jupar taqe chuyma yupaychir chachanakaruw uttʼayi. * Ukat Miqueas profetan arsutaparjamajja, jupanakaw ‘Asiria markjja espadampi awatipjjani’ (Miq. 5:6). Cheqas jupanakajj nuwasipkani uka armanak taypinjja, ‘Diosan Arupajj’ jakhutarakiwa (2 Cor. 10:4; Efe. 6:17).

17. Aka yatichäwin yateqawayktan ukatjja, ¿kuna pusi aski yatichäwinaksa irpir chuymaninakajj yateqapjjaspa?

17 Aka yatichäwi liytʼasipki uka irpir chuymaninakajja, kuntï yateqawayktan ukanakat askinakwa yateqapjjaspa. 1) Mä jukʼa tiempotjja, asirior uñtasit uñisiriw Diosan markapar nuwantani, ukatak wakichasiñatakejj Diosarojj jukʼampiw confiyañasa, ukat jilat kullakanakarojj ukham confiyapjjañapatakiw yanaptʼañasaraki. 2) Kunapachatï “asirior” uñtasit uñisirejj Diosan markapar nuwantkani ukhajja, Jehová Diosaw qhespiyistani sasaw irpir chuymaninakajj taqe chuyma confiyasipjjañapa. 3) Uka tiemponjj Jehová Diosan markapajj ewjjtʼanakwa churistani ukat ukaw jakäwis qhespiyasiñatakejj yanaptʼistani, ukampis amuyusarjamajj uka ewjjtʼanakajj janis yanaptʼirjamäkaspa ukham inas amuysna. Ukhamasti, uka ewjjtʼanakajj jiwasatakjamäpasa janisa, istʼañatakejj jankʼakïñasawa, ukhamatak qhespiyasiñäni. 4) Khitinakatï jachʼa yateqañ utanakaru, yänakaparu jan ukajj jaqenakan organizacionanakaparu confiyasipki ukanakajja, janiw ukanakar confiyapjjañapajj wakisjjaspati. Ukat khitinakatï Diosar jan taqe chuyma confiyapki ukanakarojj irpir chuymaninakaw yanaptʼapjjañapa.

18. ¿Kuna toqettï yatjjatawayktan ukanakat lupʼiñajj kunjamsa jutïrin yanaptʼistani?

18 Kunapachatï Ezequías tiempon jakir judionakajj uñisirinakapamp Jerusalén markan muyuntat uñjasipkäna ukhajja, jan yanaptʼirinjamaw uñjasipjjäna. Mä urunjja, ukhamarakiw Jehová Diosan servirinakapajj uñjasipjjani. Kunapachatï ukajj paskani ukhajja, Diosar taqe chuyma servir Ezequías reyin arunakapaw jan aynachtʼañasatakejj chʼamañchtʼistani. Ak amtapuniñäni, uñisirinakasajj “jaqenakan chʼamapampikiwa, ukampis Tatitu Diosasaw jiwasampïski, nuwasïwinakasana jiwasaru yanaptʼañapataki” (2 Cró. 32:8).

^ tʼaqa 4 Isaías 7:14 qellqatan hebreo arut ‘tawaqo’ sasin jaqokipaski uka arojja, mä jaqechat warmita jan ukajj soltera tawaqotwa parlarakispa. Ukhamasti uka pachpa arojj Isaías profetan warmipata ukhamarak judeankir María solter tawaqot parlañatakis apnaqasirakispawa.

^ tʼaqa 16 Bibliarjamajj paqallqo jakhojj phoqhata sañ muni. Ukat kimsaqallqo jakhojj awisajj walja sañ munaraki.