1, 2. (a) Nso isitịbe ke ini ẹnen̄erede ẹse ẹban̄a erọn̄? (b) Ntak emi ediwak owo ke eyo Jesus ẹkebietde erọn̄ emi mînyeneke andikpeme?

ERỌN̄ ẹsinen̄ede ẹye idem ke ini ekpemerọn̄ esede aban̄a mmọ. N̄wed kiet emi etịn̄de nte ẹsibọkde erọn̄ ọdọhọ ke “edieke owo esimende erọn̄ esie ọkọnọ mbiet, edi itịn̄ke enyịn ke idem ẹrọn̄ oro, ke idibịghike mmọ ẹyedọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹdiọk idem.” Edi edieke ekpemerọn̄ etịmde ese aban̄a erọn̄ esie, mmọ ẹyeye idem.

² Ukem oro ke edi ye mme erọn̄ Abasi. Edieke mme ekpemerọn̄ Abasi ẹtịn̄de enyịn ẹnyụn̄ ẹsede aban̄a erọn̄ kiet kiet emi Abasi ọnọde mmọ ete ẹse ẹban̄a, emi eyenyene ufọn ọnọ ofụri esop. Ekeme ndidi emeti ke otuowo ẹma ẹnam Jesus mbọm koro “[ẹkefiomode] ẹnyụn̄ ẹsuande mmọ nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” (Matt. 9:36) Ntak emi n̄kpọ ọkọdiọkde ntem ye mmọ? Sia mbon emi ẹkpekekpepde mmọ Ibet Abasi ẹma ẹsọn̄ ido, ẹfịk mmọ, ẹnyụn̄ ẹbụk mbubịk. Mme adaiso ido ukpono ke Israel ẹkebọp “ndodobi mbiomo” ẹdori mmọ ke afara, utu ke ndibọk nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹsan̄a ẹkpere Abasi.—Matt. 23:4.

3. Nso ke mbiowo ẹkpeti nte mmọ ẹsede ẹban̄a erọn̄ Abasi?

³ Mme ekpemerọn̄ Abasi mfịn—oro edi, mbiowo oro Abasi emekde—ẹnyene ata akamba utom. Jehovah, ye Jesus emi ọkọdọhọde ke imọ idi “eti ekpemerọn̄,” ẹnyene otuerọn̄ emi mmọ ẹbọkde. (John 10:11) Ẹkeda “ọsọn̄urua iyịp” Jesus ‘ẹdep’ mme erọn̄ emi. (1 Cor. 6:20; 1 Pet. 1:18, 19) Enye ama mme erọn̄ esie tutu enyịme ndikpa ke ntak mmọ. Akpana mbiowo ẹsiti ke Jesus Christ, kpa “akwa andikpeme erọn̄,” edi esenyịn mmimọ. Ntre, mmọ ẹyenam ibat ẹnọ enye ke nte mmọ ẹnamde n̄kpọ ye erọn̄ Abasi.—Heb. 13:20.

4. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

 ⁴ Do, mbiowo ẹkpenam n̄kpọ didie ye mme erọn̄? Ẹteme nditọete ẹte “ẹkop uyo ẹnọ mbon oro ẹdade usụn̄” ke otu mmọ. Ẹnyụn̄ ẹdọhọ mbiowo ẹte “ẹkûda ọkpọsọn̄ ubọk ẹkara mmọ emi ẹdide inyene Abasi.” (Heb. 13:17; kot 1 Pet. 5:2, 3.) Do, didie ke mbiowo ẹkeme ndida usụn̄ edi idaha ọkpọsọn̄ ubọk ikara otuerọn̄? Ke nditịn̄ ke usụn̄ en̄wen, didie ke mbiowo ẹkeme ndise mban̄a erọn̄ edi inamke n̄kpọ ibe odudu oro Abasi ọnọde mmọ?

5. Nso ke Isaiah 40:11 ekpep nnyịn aban̄a Jehovah?

⁵ Prọfet Isaiah eketịn̄ ntem aban̄a Jehovah: “Enye eyekpeme erọn̄ esie nte ekpemerọn̄. Enye ayada ubọk esie atan̄ nditọerọn̄ obon ọtọkiet; oyonyụn̄ emen mmọ akama ke ikpanesịt esie. Enye eyetịn̄ enyịn ada mmọ oro ẹnọde nditọ eba usụn̄.” (Isa. 40:11) Itien̄wed emi owụt ke Jehovah esikere aban̄a mbon oro ẹdọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹmemde ke esop. Kpa nte ekpemerọn̄ esikerede aban̄a se ifịnade erọn̄ kiet kiet onyụn̄ eben̄ede idem ndise mban̄a mmọ, Jehovah ọfiọk se inanade mme owo ke esop onyụn̄ enem enye ndinọ se inanade mmọ. Kpa nte ekpemerọn̄ esimende ekpri eyenerọn̄ akama ke ọfọn̄ ikpanesịt, Jehovah—“Ete mbọm”—eyese aban̄a nnyịn ke ini afanikọn̄. Enye ọyọdọn̄ nnyịn esịt ke ini isobode akwa idomo m̀mê nsọn̄ọn̄kpọ.—2 Cor. 1:3, 4.

6. Didie ke ebiowo ekeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Jehovah?

⁶ Ebiowo ekeme ndinen̄ede n̄kpep n̄kpọ nto Ete nnyịn eke heaven. Ukem nte Jehovah, ana enye enen̄ede ọfiọk se inanade erọn̄. Ke ini enye ọfiọkde mme mfịna oro mmọ ẹsobode ye mme orụk mfịna emi oyomde ẹsọsọp ẹse ẹban̄a, ebiowo ọyọnọ nsịnudọn̄ ye un̄wam oro odotde. (N̄ke 27:23) Ọwọrọ ke ana ebiowo esida ini eneme nneme ye nditọete ke esop. Ke adan̄aemi ebiowo mîdinọhọke ke mbubehe mbon en̄wen, se enye okụtde onyụn̄ okopde ke esop ebehe enye, enye onyụn̄ enyịme “ndin̄wam mbon mmemidem.”—Utom 20:35; 1 Thess. 4:11.

7. (a) Ẹkenam n̄kpọ didie ye mme erọn̄ Abasi ke eyo Ezekiel ye Jeremiah? (b) Nso ke Jehovah ndibiom ndiọi ekpemerọn̄ ikpe ekpep nnyịn?

⁷ Kere ban̄a edu mme ekpemerọn̄ oro Abasi okobiomde ikpe. Ke eyo Ezekiel ye Jeremiah, Jehovah ama esịn mbon oro enye ekemekde ete ẹse ẹban̄a erọn̄ imọ edi isehe iban̄a mmọ nte odotde. Ke ini owo mîkesehe erọn̄ enyịn, otuerọn̄ ẹma ẹkabade udia mme unam ikọt ẹnyụn̄ ẹsuana. Utu ke ndibọbọk mme erọn̄, mme ekpemerọn̄ oro ẹkekam ẹbobụme mmọ ẹnyụn̄ ‘ẹbọk idemmọ.’ (Ezek. 34:7-10; Jer. 23:1) Ukem ubiomikpe oro edisịm mme adaiso ido ukpono Christendom. Edi onyụn̄ owụt n̄ko nte edide akpan n̄kpọ mbiowo ndinen̄ede nse otuerọn̄ Jehovah enyịn.

8. Nso ata eti uwụtn̄kpọ ke Jesus ekenịm ke ndinen̄ede owo?

⁸ Ke ntak unana mfọnmma, ekeme ndisọn̄ ndusụk owo ndisọp mfiọk se Jehovah oyomde oto mmọ. Mmọ ẹkeme nditre ndinam n̄kpọ emi N̄wed Abasi etemede, mîdịghe ẹnam n̄kpọ emi owụtde ke mmọ ikọrike kan̄a isịm ọyọhọ idaha. Mbiowo ẹkpenam n̄kpọ didie? Mmọ ẹkpekpebe nte Jesus ekenyenede ime ye mme mbet esie, ke ini mmọ ẹkesiwakde ndibụp m̀mê anie  edikpon ikan ke Obio Ubọn̄. Jesus ikesiyatke esịt ye mmọ, edi ama aka iso ekpep mmọ n̄kpọ onyụn̄ ọnọ mmọ item ete ẹkpep ndisụhọde idem. (Luke 9:46-48; 22:24-27) Ke ini Jesus ekeyetde mmọ ukot, enye ekekpep mmọ nsụhọdeidem, kpa edu emi anade mbiowo ẹnyene.—Kot John 13:12-15; 1 Pet. 2:21.

9. Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ẹnyene nso edu?

⁹ Enyene isan̄ kiet emi James ye John mîkenyeneke edu emi Jesus oyomde mbiowo ẹnyene. Apostle mbiba emi ẹkeyom ndinyene ikpọ itie ke Obio Ubọn̄. Edi Jesus ama enen̄ede mmọ, ete: “Mbufo ẹmefiọk ẹte mme andikara mme idụt ẹkara mmọ ke ọkpọsọn̄ ubọk, ikpọ owo ẹnyụn̄ ẹnyene odudu ke idem mmọ. Inyeneke ndidi ntem ke otu mbufo; edi owo ekededi eke oyomde ndidi akwa owo ke otu mbufo edidi asan̄autom mbufo.” (Matt. 20:25, 26) Ikanaha mme apostle ẹyom ‘ndikara mme owo ke ọkpọsọn̄ ubọk.’

10. Jesus oyom mbiowo ẹnam n̄kpọ didie ye otuerọn̄, ndien nso uwụtn̄kpọ ke Paul ekenịm ke afan̄ emi?

¹⁰ Jesus oyom mbiowo ẹnam n̄kpọ ye otuerọn̄ nte enye akanamde. Ana mmọ ẹnyịme ndinam n̄kpọ nte asan̄autom nnọ nditọete mmọ, idịghe nte mme eteufọk mmọ. Apostle Paul ama osụhọde idem anam n̄kpọ ọnọ nditọete, sia enye ọkọdọhọ mbiowo ke esop Ephesus ete: “Mbufo ẹmetịm ẹfiọk ẹte ọtọn̄ọde ke akpa usen emi n̄kodụkde Asia n̄kodu ye mbufo ke ofụri ini oro, ndụk ufụn nnọ Ọbọn̄ ke ata nsụhọdeidem.” Apostle emi okoyom mbiowo oro ẹda ofụri esịt ye nsụhọdeidem ẹn̄wam nditọete. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo ke kpukpru n̄kpọ nte, ebede ke ndinam utom ntem mbufo ẹnyene ndin̄wam mbon mmemidem.” (Utom 20:18, 19, 35) Paul ọkọdọhọ mbon Corinth ke imọ idịghe andikara mbuọtidem mmọ. Edi ke idi nsan̄autom mmọ emi osụhọrede idem ndinam mmọ ẹnyene idatesịt. (2 Cor. 1:24) Paul ama enịm eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ye nsịnifịk ọnọ mbiowo mfịn.

11, 12. Didie ke ebiowo ekeme ndin̄wam eyenete anam ubiere idemesie?

¹¹ Ana ebiowo “ọsọn̄ọ omụm ikọ akpanikọ akama, man enye ekpekeme ndida eti ukpepn̄kpọ nnọ owo item.” (Titus 1:9) Edi enyene ndinam ntre “ke ifụre ifụre ido.” (Gal. 6:1) Utu ke ndinyịk nditọete ẹnam n̄kpọ nte enye amade, eti ebiowo esidomo nditịn̄ ikọ emi edisịmde owo esịt. Ebiowo ekeme ndineme mme edumbet N̄wed Abasi emi eyenete ekemede ndikere mban̄a ke ini oyomde ndinam akpan ubiere. Enye ekeme n̄ko ndineme se idude ke n̄wed esop Abasi ye enye. Enye ekeme ndidọhọ eyenete oro ekere aban̄a nte nsio nsio ubiere ẹkemede ndinam enye etetịm ekpere Jehovah m̀mê adian̄ade enye ọkpọn̄ Jehovah. Ebiowo oro ekeme ndisọn̄ọ ntịn̄ nte edide akpan n̄kpọ ndibọn̄ akam nnọ Abasi nyom ndausụn̄ mbemiso enye anamde ubiere. (N̄ke 3:5, 6) Ke ebiowo ama ekeneme n̄kpọ emi ye eyenete, enye ayayak eyenete oro anam ubiere idemesie.—Rome 14:1-4.

¹² N̄kukụre odudu emi mbiowo ẹnyenede oto N̄wed Abasi. Ke ntre, enen̄ede ọfọn mmọ ẹda Bible ẹnam n̄kpọ nte odotde ẹnyụn̄ ẹda enye ẹnọ item. Ndinam emi idiyakke mbiowo ẹda odudu mmọ ẹnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄. Idem n̄kpọ, n̄kọ idịghe mmọ  ẹnyene otuerọn̄, ndien owo kiet kiet ke esop enyene ndinam ibat nnọ Jehovah ye Jesus mban̄a ubiere emi enye anamde.—Gal. 6:5, 7, 8.

13, 14. Siak mme usụn̄ emi anade ebiowo enịm uwụtn̄kpọ ọnọ otuerọn̄.

¹³ Ke apostle Peter ama eketeme mbiowo ke esop ete “ẹkûda ọkpọsọn̄ ubọk ẹkara” esop, enye ama eteme mmọ ete “ẹkabade ẹdi uwụtn̄kpọ ẹnọ otuerọn̄.” (1 Pet. 5:3) Didie ke ebiowo ekeme ndidi uwụtn̄kpọ nnọ otuerọn̄? Kere ban̄a n̄kpọ iba oro owo emi “anyanarede ebịne itieutom esenyịn” anade anam. Ana enye “enyene eti ibuot” onyụn̄ “[akama] mbonufọk esie ke eti usụn̄.” Edieke ebiowo enyenede n̄wan ye nditọ, ana enye ese aban̄a mmọ ke eti usụn̄, koro “edieke owo ekededi mîfiọkke ndikama mbonufọk esie, didie ke enye edise aban̄a esop Abasi?” (1 Tim. 3:1, 2, 4, 5) Man owo odot ndidi ebiowo, ana enye enyene eti ibuot, emi ọwọrọde ke ana enye enen̄ede ọfiọk mme edumbet Abasi onyụn̄ ọfiọk nte akpadade mmọ odu uwem. Enye isinamke n̄kpọ ke ibụmede, onyụn̄ enen̄ede ekere mbemiso anamde ubiere. Ke ini nditọete ẹkụtde ke mbiowo ẹnyene mme edu emi, emi esinam mmọ ẹnyene mbuọtidem ke idem mbiowo.

¹⁴ Mbiowo ẹnịm eti uwụtn̄kpọ n̄ko ẹnọ nditọete ke utom ukwọrọikọ. Jesus ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ mbiowo ke afan̄ emi. Ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ekedi akpan edinam Jesus ke ini enye okodude mi ke isọn̄. Enye ama owụt mme mbet esie nte ẹkpenamde utom emi. (Mark 1:38; Luke 8:1) Ke eyo nnyịn, esidi akwa nsịnudọn̄ ọnọ nditọete ndisan̄a ye mbiowo ke an̄wautom, n̄kụt ifịk mbiowo ke utom unyan̄a uwem emi, nnyụn̄ n̄kpep nte mmọ ẹsikpepde owo n̄kpọ. Mbiowo ndinen̄ede mbiere ndisida ini ye ukeme mmọ n̄kwọrọ eti mbụk kpa ye unana ifet mmọ esisịn udọn̄ ọnọ ofụri esop nditiene nnyene ukem ifịk oro. Mbiowo ẹkeme n̄ko ndisịn udọn̄ nnọ nditọete ke nditịm idem nnyụn̄ ntiene mbuana ke mme mbono esop ye mme edinam eken, utọ nte edinam Ufọkmbono Obio Ubọn̄ asana ye editịm enye n̄kama.—Eph. 5:15, 16; kot Mme Hebrew 13:7.

15. Siak ndusụk ntak emi ẹsinamde mbiowo ẹka utom ubọkerọn̄.

¹⁵ Eti ekpemerọn̄ esisọsọp anam n̄kpọ ke ini erọn̄ adade unan m̀mê ọdọn̄ọde. Kpasụk ntre, oyom mbiowo ẹsọsọp ẹnam n̄kpọ ke ini owo ekededi ke esop osobode mfịna m̀mê oyomde un̄wam. Ekeme ndiyom ẹnọ n̄kani owo ye mbon oro ẹdọn̄ọde se inanade mmọ, edi se mmọ ẹyomde  ẹkan edi n̄kpọ eke spirit ye nsịnudọn̄. (1 Thess. 5:14) Ekeme ndidi n̄kparawa ke esop ke ẹyọ mfịna n̄ko, utọ nte ndikan “mme udọn̄ ini uyen.” (2 Tim. 2:22) Ke ntem, utom ubọkerọn̄ abuana ndisika n̄kese nditọete ke ini ke ini man ẹfiọk se ifịnade mmọ ẹnyụn̄ ẹda mme itie N̄wed Abasi oro ẹdotde ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ. Edieke mbiowo ẹsisọpde ẹnọ nditọete un̄wam oro mmọ ẹyomde, ikpọ mfịna ididụhe ke esop.

16. Nso ke mbiowo ẹkpenam ke ini eyenete ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit?

¹⁶ Nso ke ẹkpenam edieke eyenete enyenede mfịna tutu etie nte enye ọmọn̄ ataba ufan esie ye Jehovah? James emi eketienede ewet Bible ọkọdọhọ ete: “Nte odu owo ekededi oro ọdọn̄ọde ke otu mbufo? Yak enye okot mbiowo esop ẹdi ẹbịne enye, ndien yak mmọ ẹbọn̄ akam ẹnọ enye, ẹda aran ẹyet enye ke enyịn̄ Jehovah. Ndien akam mbuọtidem ayanam idem ọsọn̄ owo udọn̄ọ oro, ndien Jehovah eyemenede enye ke enyọn̄. N̄ko, edieke enye akanamde idiọkn̄kpọ, ẹyefen enye.” (Jas. 5:14, 15) Idem edieke owo oro ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit do ‘mîkotke mbiowo esop,’ mmọ ẹkpenyene ndisọsọp n̄n̄wam enye ndondo oro mmọ ẹfiọkde ke enye ọdọn̄ọ. Ke ini mbiowo ẹbọn̄de akam ye nditọete mmọ ẹnyụn̄ ẹbọn̄de ẹban̄a mmọ, ẹnyụn̄ ẹn̄wamde mmọ ke ini afanikọn̄, mmọ ẹwụt ke mmimọ idi nti ekpemerọn̄ emi ẹsịnde udọn̄ ẹnọ nditọete mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi ye idatesịt.—Kot Isaiah 32:1, 2.

17. Nso isitịbe ke ini mbiowo ẹkpebede “akwa andikpeme erọn̄”?

¹⁷ Mbiowo ẹdomo ndikpebe Jesus Christ, kpa “akwa andikpeme erọn̄,” ke kpukpru se mmọ ẹnamde ke esop Jehovah. Nditọete emi ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha mi ẹn̄wam otuerọn̄ ẹsọn̄ idem ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi. Imenen̄ede ikọm inyụn̄ itoro Jehovah, kpa anana-mbiet Ekpemerọn̄!