Wañuyqa enemigonchismi, chaymi llapa runakuna atipayta munanchis. Familianchismanta pipas wañupuqtinqa manan imanakuytapas atinchischu. Wayna-sipaskunaqa yaqapaschá ninkuman: “Ñoqamanqa mana hayk’aqpas wañuyqa chayamuwanqachu”, nispa. Chhayna yuyaykuymi ichaqa mosqoylla.

Ñawpaq tiempopi Egipto nacionpi kamachikuq faraonkunaqa yuyaykurqankun wañusqanku qhepaman kawsashanallankupaq, chaytan rikuchinku piramide ruwasqankupi, chaykunata ruwanankupaqmi askha runakunata watan-watanta llank’achirqanku. Chay hinapin paykunaqa wañuyta atipayta munarqanku.

China nacionmanta kamachikuqkunapas manan wañuyta munarqankuchu. Qin Shi Huang kamachikuqmi llank’aqninkunata kamachirqan mana wañunanpaq huk hampita tarinankupaq. Ichaqa chay hampita tupachinankupaqmi mayninpi mercurio nisqata churaqku. Yaqachus hina chay kamachikuqqa chay hina hampita ukyasqanrayku wañupurqan.

Karu llaqtakunata viajaq Juan Ponce de León runan 1513 watapi Puerto Rico nacionta viajarqan, hinaspa maskharqan mana machuyanapaq unuta. Ichaqa manaraq chay unuta tarishaspan wañupurqan chay llaqtapi runakunawan maqanakuspa.

Qhawarisqanchis hina, atiyniyoq kamachiqkuna, karu llaqtakunata viajaqkunapas maytan munarqanku wañuyta atipayta. Mana allinpaqña ruwasqankuta qhawarinchis chaypas, chay ruwasqankun sut’ita rikuchiwanchis runakuna wiñaypaq kawsay munasqanchista.

¿Imaraykun runakuna mana wañuyta munankuchu? Biblian nin: “[Jehová] Diosqa lliwtan tiemponpi tupaqpaq ruwarqan. Runamanqa qoykurqanmi wiñay kaqpi yuyay atiyta”, nispa  (Eclesiastés 3:11, Edición 1988). * Chay textopi nisqan hina manan 80 watakunallachu kawsayta munanchis, aswanpas wiñaypaqmi, chaytan sonqonchis mayta munan (Salmo 90:10).

¿Imaraykutaq Diosri runakunaq sonqonman wiñaypaq kawsayta churarqan? ¿Llakisqa kawsananchispaqchu? Manan. Diosmi prometerqan wañuyta chinkachinanpaq. Askha kutitan Bibliaqa willan wañuy chinkachisqa kananmanta, wiñaypaq kawsayta qowananchispaqpas (qhaway  “Wañuyta atipakun” nisqa recuadrota).

Jesús kikinmi nirqan: “Wiñay kawsayqa kaymi: Qan sapallayki cheqaq Diosta, kachamuwasqayki ñoqa Jesucristotawan reqsiyninku”, nispa (Juan 17:3, Edición 1988). Chay hinaqa atipasunmanmi wañuytaqa, chaypaqmi ichaqa necesitanchis Diospa yanapayninta.