1, 2. (a) Bushe “Imfumu ya muyayaya” nani, kabili mulandu nshi alingila ukumwita ili lumbo? (Moneni icikope cili pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Cinshi cilenga ukuti tupalame kuli Yehova?

IMFUMU SOBHUZA iyalenga bubili yatekele icalo ca Swaziland mupepi ne myaka 61. Iyi mfumu yalitekele imyaka iingi nga kulinganya ku myaka imfumu shimbi shiteka. Nangu ca kuti imyaka Imfumu Sobhuza yatekele yalifulile, kwaliba imfumu i-ishikala imyaka iinono iyo abantu bekala pano calo. Na kuba, Baibolo ita iyi mfumu ukuti “Imfumu ya muyayaya.” (1 Tim. 1:17) Uwaimbile amalumbo alilandile ishina lya iyi Mfumu, atile: “Yehova ni Mfumu umuyayaya umuyayaya.”—Amalu. 10:16.

² Imyaka iyo Lesa aba imfumu ilalenga imitekele yakwe ukupusanako ne mitekele ya bantunse. Lelo imitekele ya kwa Yehova e ilenga tulepalama kuli ena. Imfumu iyatekele mu Israele pa myaka 40 yalumbenye Lesa ukuti: “Yehova wa nkumbu kabili wa mutembo, alakokola ukukalipa kabili afulisha icikuuku. Yehova umwine alipampamika icipuna cakwe ica bufumu mu muulu; no bufumu bwakwe buteka pali conse.” (Amalu. 103:8, 19) Yehova te Mfumu fye yesu lelo ni Shifwe, Shifwe wa ku muulu uwatutemwa. Kanshi kuti twaipusha ukuti: Bushe Yehova alanga shani ukuti ni Shifwe? Bushe Yehova alanga shani ukuti acili ni mfumu ukutula ilyo bamupondokele mu Edeni? Ifyasuko kuli ifi fipusho fyalatwafwa ukupalama kuli Yehova no kulamupepa no mutima wesu onse.

3. Nani Yehova abalilepo ukubumba mu lupwa lwakwe ulukalamba, kabili ni bani bambi abo abumbile ukuba “abana” bakwe?

³ Yehova afwile alitemenwe sana ilyo abumbile Umwana wakwe uwafyalwa eka! Lesa talemona Umwana wakwe ibeli ukuti tacindama. Lelo, alimutemenwe kabili abombeele pamo nankwe ukubumba ifibumbwa fimbi ifyapwililika. (Kol. 1:15-17) Pa fibumbwa fyapwililika pali na bamalaika iminshipendwa. Baibolo ilondolola bamalaika ukuti, “babomfi bakwe abacita ukufwaya kwakwe.” Bamalaika balabombela Lesa ne nsansa kabili alibacindika pa kubeta ukuti “bana” bakwe. Baba mu lupwa lwa kwa Yehova ulukalamba.—Amalu. 103:20-22; Yobo 38:7.

4. Bushe cali shani pa kuti mu lupwa lwa kwa Lesa ulukalamba mube na bantunse?

⁴ Ulupwa lwa kwa Yehova lwalikuliileko ilyo apangile umuulu ne sonde. Pa numa ya kupanga isonde ilisuma, abikamo na fyonse ifyalekabilwa, Yehova abumbile umwaume wa ntanshi Adamu, mu cipasho cakwe. (Ukute. 1:26-28) Apo Yehova e Kabumba, alefwaya ukuti Adamu alemumfwila. Kabili apo e wali Umufyashi wakwe, alimwebele cikuuku cikuuku ifyo alingile ukulakonka. Ifyo amwebele tafya-afishe kabili tafyalengele ukuti ekwata ubuntungwa bwa kucita ifyo alefwaya.—Belengeni Ukutendeka 2:15-17.

5. Finshi Yehova acitile pa kuti abantu bakakumane pe sonde?

⁵ Yehova taba nge mfumu sha buntunse, ena alapeelako imilimo ku bo ateka, alibacetekela kabili abamona ukuti ba mu lupwa lwakwe. Ku ca kumwenako, Yehova alipeele Adamu amaka ya kuteka ifya mweo ifyali pe sonde kabili alimupeele no mulimo uusuma lelo uushayangwike, uwa kwinika inama amashina. (Ukute. 1:26; 2:19, 20) Lesa tabumbile abantu abapwililika abengi nga nshi pa kuti bakumane pe sonde. Lelo abumbile Efa, umwanakashi uwapwililika uwali umunankwe wa kwa Adamu. (Ukute. 2:21, 22) Lyena aebele aba baupana ukukwata abana no kwisusha isonde. Apo bali abapwililika, mu kuya kwa nshita bali no kukusha ibala mpaka isonde lyonse lyaba Paradaise. Abantunse pamo na bamalaika ba mu muulu, bali no kulapepa Yehova ku ciyayaya ngo lupwa lumo ulukalamba. Ala mwandini ici cali no kuwama icine cine! Ifi Yehova acitile filanga ukuti alitemwa sana abana bakwe!

6. (a) Bushe bucipondoka bwatendeke shani mu lupwa lwa kwa Lesa? (b) Mulandu nshi tushingalandila ukuti filya Yehova bamupondokele, amaka yakwe aya kuteka yalipwile?

⁶ Ku ca bulanda, Adamu na Efa tabalefwaya ukuti Yehova alebateka. Lelo basalilepo ukumfwila Satana, umwana wa kwa Lesa uwapondweke. (Ukute. 3:1-6) Filya bacitile fyalengele ukuti bena na bana babo balekalipwa, balecula, no kufwa. (Ukute. 3:16-19; Rom. 5:12) E ico pano isonde tapali nangu umo uwali ne cumfwila kuli Lesa. Bushe ici capilibwile ukuti Lesa takwete amaka pa fyo abumba pe sonde, no kuti alilekele ukuteka abantu? Awe iyo! Alangile ukuti alikwete amaka pa bantu ilyo atamfishe umwaume no mwanakashi mwi bala lya Edeni, kabili pa mwinshi we bala abikilepo bakerubi pa kuti Adamu na Efa bebwelelamo. (Ukute. 3:23, 24) Pa nshita imo ine, Yehova alilangile ukuti ni Shifwe uwakwata ukutemwa ilyo alandile ukuti ubufwayo bwakwe bukafikilishiwa ubwa kukwata ulupwa lumo ulukalamba ulwa bana bakwe bamalaika na bantunse. Alaile ukuti kukaba “umwana” uukonaula Satana no kufumyapo ifyabipa fyonse ifyo ulubembu lwa kwa Adamu lwaleta.—Belengeni Ukutendeka 3:15.

7, 8. (a) Bushe abantu bali shani mu nshita ya kwa Noa? (b) Finshi Yehova acitile pa kuti afumyepo ababipa pe sonde no kupususha aba mu lupwa lwakwe?

 ⁷ Pa numa ya myaka iingi, abantu bamo balisalilepo ukuba aba cishinka kuli Yehova. Pali aba pali Abele na Enoke. Lelo abantu abengi balikeene Yehova Shibo kabili Imfumu yabo. Mu nshiku sha kwa Noa, pe sonde ‘palifulile ubunkalwe.’ (Ukute. 6:11) Bushe ici calolele mu kuti Yehova takwete amaka pa fyalecitika pano isonde? Finshi Baibolo ilanda?

⁸ Natulande pali Noa. Yehova aebele Noa fyonse ifyo alingile ukucita pa kupanga icibwato icikalamba umo ali no kupusukila no lupwa lwakwe. Na kabili Lesa alilangile ukuti alitemwa abantunse ilyo aebele Noa ‘ukulashimikila abantu pa fyalungama.’ (2 Pet. 2:5) Noa alebila ukuti abantu balapile kabili alebasoka ukuti kuli ubonaushi ubuleisa, lelo abantu tabalekutika ku fyo alebeba. Pa myaka iingi, Noa no lupwa lwakwe baleikala na bantu aba lukaakala kabili abali ne mibele iyabipa nga nshi. Apo Yehova ni Shifwe uusakamana, alicingilile balya bantu 8 no kubapususha. Yehova aliletele Ilyeshi pe sonde ukulanga ukuti alikwata amaka ukucila abantu na bamalaika babipa abamupondokele. Kanshi, kuti twatila Yehova alikwete amaka ya kuteka.—Ukute. 7:17-24.

9. Lishuko nshi abantu bakwete pa numa ye Lyeshi?

⁹ Ilyo Noa no lupwa lwakwe bafumine mu cibwato no kusanga pe sonde tapali ababifi, e lyo bapeema no mwela uusuma, bafwile balitashishe sana Yehova pa fyo abasakamene no kubacingilila. Ukwabula no kupoosa inshita, Noa akuulile icipailo no kutuula ilambo kuli Yehova. Lesa alipaalile Noa no lupwa lwakwe kabili abebele ukuti “fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde.” (Ukute. 8:20–9:1) Na kabili, abantunse balikwete ishuko lya kupepa Yehova mu kwikatana ne lya kukumana pe sonde.

10. (a) Bushe ni kwi kwatendekele bucipondoka pa numa ye Lyeshi, kabili bwatendeke shani? (b) Cinshi Yehova acitile pa kushininkisha ukuti ukufwaya kwakwe kwacitika?

¹⁰ Lelo, Ilyeshi talyafumishepo ulubembu kabili abantu bali no kulashipikisha ifyabipa ifyo Satana na bamalaika abapondweke baleta pa bantu. Tapakokwele abantu balitendeke ukupondokela ukuteka kwa kwa Yehova. Ku ca kumwenako, Nimrode icishikulula ca kwa Noa atendeke ukulwisha ukuteka kwa kwa Yehova. Baibolo ilondolola Nimrode ukuti, ali “umubamfi wa maka uwalelwisha Yehova.” Akuulile imisumba iikalamba, pamo nga Babele, kabili aipangile umwine ukuba imfumu “mu calo ca Shinari.” (Ukute. 10:8-12) Bushe cinshi ico Imfumu ya muyayaya yali no kucita kuli iyi mfumu yapondweke na ku fyo yalefwaya ukufulunganya ukufwaya kwa kwa Lesa ukwa kuti abantu “bakumane pe sonde”? Lesa alifulungenye ululimi abantu balelanda, no kulenga abantu abaletungululwa na Nimrode ‘ukusalanganina pano isonde ponse.’ Konse uko baile balitwalilile no kupepa kwa bufi ne misango yalekanalekana iya kutekelamo abantu.—Ukute. 11:1-9.

11. Bushe Yehova alangile shani ukuti ali wa cishinka kuli Abrahamu cibusa wakwe?

¹¹ Nangu ca kuti pa numa ye Lyeshi abantu abengi balepepa tulesa twa bufi, aba cishinka bena balitwalilile ukupepa Yehova. Umo ni Abrahamu uwashile ing’anda yakwe iisuma mu musumba wa Uri no kulaikala mu matenti pa myaka iingi. (Ukute. 11:31; Heb. 11:8, 9) Ilyo Abrahamu aleikala mu ncende ishalekanalekana, ilingi line aleikala mu ncende ishaletekwa ne shamfumu kabili imfumu ishingi shaleikala mu misumba ya malinga. Lelo Yehova alicingilile Abrahamu no lupwa lwakwe. Uwaimbile amalumbo alandile pa fyo  Yehova acingilila, ukuti: “[Lesa] tasuminishe umuntu nangu umo ukubafyenga, lelo pa mulandu wabo akalipile ishamfumu.” (Amalu. 105:13, 14) Pa mulandu wa kuti Yehova ali ne cishinka kuli cibusa wakwe Abrahamu, amulaile ukuti: “Ishamfumu ni muli iwe shikafuma.”—Ukute. 17:6; Yako. 2:23.

12. Bushe Yehova alangile shani ukuti ni Mulopwe pa bena Egupti, kabili bushe ifi acitile fya-afwile shani abantu bakwe?

¹² Lesa alaile umwana wa kwa Abrahamu Isaki no mwishikulu wakwe Yakobo ukuti aali no kubapaala kabili mu lupwa lwabo mwali no kufuma ishamfumu. (Ukute. 26:3-5; 35:11) Lelo ilyo bashilatendeka ukuba ishamfumu, abana ba kwa Yakobo baileba abasha mu Egupti. Bushe ici calolele mu kuti Yehova tali no kufikilisha ubulayo bwakwe nelyo ukuti alilekele ukuteka pe sonde? Awe nakalya! Pa nshita yakwe iyalinga, Yehova ailangile kuli Farao umumankonso ukuti wa maka kabili ni Mulopwe. Abena Israele abali mu busha balicetekele Yehova, kabili alibapuswishe mu cipesha amano pali Bemba Wakashika. Ukwabula no kutwishika, na ilya ine nshita Yehova aali ni Mulopwe uwalinga ukuteka mu muulu na pe sonde, kabili apo Mufyashi uusakamana abana bakwe, abomfeshe amaka yakwe ku kucingilila abantu bakwe.—Belengeni Ukufuma 14:13, 14.

13, 14. (a) Mu lwimbo abena Israele baimbile, finshi balandile pa kuteka kwa kwa Yehova? (b) Bulayo nshi Lesa alaile Davidi pa bufumu?

¹³ Ilyo fye abena Israele babalubwile mu busha mu Egupti mu cisungusho, baimbile ulwimbo lwa kucimfya ulwa kulumbanya Yehova. Ulu lwimbo lwaba mu Ukufuma icipandwa 15. Pa cikomo 18 patila: “Yehova akaba imfumu umuyayaya, umuyayaya.” Na cine, Yehova aishileba Imfumu pa bena Israele. (Amala. 33:5) Lelo abantu tabatemenwe ukulatekwa na Yehova uo bashalemona. Pa numa ya myaka nalimo 400 ukutula apo bafumiine mu Egupti, abena Israele baebele Lesa ukubapeela imfumu nga filya cali ku nko shimbi. (1 Sam. 8:5) Nangu cali ifi, Yehova aali acili ni Mfumu, kabili ici caishilemoneka ilyo Davidi aleteka, imfumu yalenga bubili iya Israele.

¹⁴ Davidi asendele icipao ca cipangano ku Yerusalemu. Pali ilya nshita ya kusekelela, abena Lebi baimbile ulwimbo  lwa kulumbanya umwali amashiwi ayasuma ayalembwa pali 1 Imilandu 16:31 apatila: “Lekeni basose mu nko abati, ‘Yehova naba imfumu!’” Bamo kuti baipusha abati: ‘Apo Yehova ni mfumu ya muyayaya, aishileba shani imfumu pali iyi nshita?’ Yehova alaba Imfumu nga abomfya amaka yakwe nelyo apeela umo umulimo wa kumwimininako. Ukwishiba ifyo Yehova aba Imfumu kwalicindama sana. Ilyo Davidi talafwa, Yehova amulaile ukuti ukuteka kwakwe kukaba kwa muyayaya, atile: “Nkemya umwana obe uukakukonkapo, uukafuma mu nda yobe; kabili nkapampamika ubufumu bwakwe.” (2 Sam. 7:12, 13) Ubu bulayo bwaishilefikilishiwa ilyo “umwana” wa kwa Davidi amoneke ilyo papitile imyaka ukucila pali 1,000. Nani ali no kuba uyu mwana, kabili ni lilali ali no kuba Imfumu?

15, 16. Ni lilali Yesu bamusontele ukuti e ukaba Imfumu, kabili ilyo ali pe sonde, finshi acitile pa kupekanya ifyo ali no kulateka?

¹⁵ Mu 29 C.E.,Yohane Kabatisha atendeke ukushimikila ukuti, “Ubufumu bwa mu muulu nabupalama.” (Mat. 3:2) Ilyo Yohane abatishe Yesu, Yehova asubile Yesu ukuba Mesia walaiwe kabili Imfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa. Yehova alangile ifyo atemenwe Yesu ilyo alandile ukuti: “Uyu e Mwana wandi, uwatemwikwa, uo nsekelamo.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Lyonse ilyo Yesu aleshimikila, alecindamika Wishi. (Yoh. 17:4) Alemucindamika ilyo aleshimikila pa Bufumu bwa kwa Lesa. (Luka 4:43) Yesu alisambilishe na basambi bakwe ukulapepa ukuti Ubufumu bwise. (Mat. 6:10) Apo e o basontele ukuba Mfumu, Yesu aebele abalemukaanya ukuti: “Ubufumu bwa kwa Lesa buli pa kati kenu.” (Luka 17:21) Icungulo bushiku ilyo ashilafwa, Yesu apangene “icipangano ca bufumu” na basambi bakwe. E ico alipeele abasambi bakwe bamo aba cishinka isubilo lya kuteka nankwe mu Bufumu bwa kwa Lesa.—Belengeni Luka 22:28-30.

17. Cinshi Yesu atendeke ukucita mu 33 C.E., lelo cinshi alelolela?

¹⁷ Ni lilali Yesu ali no kutendeka ukuteka mu Bufumu bwa kwa Lesa? Tatendeke ukuteka lilya line fye. Ubushiku bwakonkelepo mu nshita ya cungulo kasuba, Yesu balimwipeye kabili abasambi bakwe balisalangene. (Yoh. 16:32) Na lyo line, nga filya fine cali na kale, na pali iyi ine nshita, Yehova alikwete amaka. Pa bushiku bwalenga shitatu, Yehova alibuushishe Umwana wakwe, kabili pa bushiku bwa Pentekoste mu 33 C.E., Yesu atendeke ukuteka pa cilonganino ca Bena Kristu basubwa. (Kol. 1:13) Na lyo line, Yesu ali no kulolela pa kuti atendeke ukuteka pe sonde ngo “mwana” walailwe. Yehova aebele Umwana wakwe ukuti: “Ikala ku kwa kulyo kwandi mpaka nkalenge abalwani bobe ukuba nga kapuna ka kunyantapo amakasa yobe.”—Amalu. 110:1.

18, 19. Finshi tulefwaisha ukucita, kabili finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Pa myaka iingi nga nshi, bamalaika na bantu balipondokela ukuteka kwa kwa Yehova. Na lyo line, Yehova acili e kateka kabili alikwata na maka pa fintu. Apo ni Shifwe uwaba no kutemwa, alicingilile no kusakamana abantu ba cishinka pamo nga Noa, Abrahamu, na Davidi. Ukwabula no kutwishika, tufwile ukulaumfwila iyi Imfumu yesu no kupalama kuli yena!

¹⁹ Lelo nalimo kuti twaipusha ukuti: Bushe Yehova aba shani Imfumu muno nshiku? Kuti twalanga shani ukuti tuli batekwa ba cishinka aba Bufumu bwa kwa Yehova no kuba abana abasuma ababa mu lupwa lwakwe ulukalamba? Bushe ukupepela ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwise kwalola mwi? Tukasuka aya mepusho mu cipande cikonkelepo.