1, 2. (a) Ko hai e “Patuiki tukulagi,” ti ko e ha ne talahau pihia a tautolu? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Ko e ha kua manako a tautolu ki a Iehova ke pule ki a tautolu?

 KO E Patuiki ko Sobhuza II i Suasilani ne pule ke teitei 61 e tau. Pete ne nava ha kua leva e pule he tagata ia, ha ha i ai e patuiki ne moui, nakai ke he magaaho kū ke tuga e tau tagata. Pehē e Tohi Tapu ko ia ko e “Patuiki tukulagi.” (1 Timo. 1:17) Taha he tau salamo ne talahau ki a tautolu e higoa he Pule Katoatoa nei. Talahau ai: “Ko Iehova, ko e Patuiki a ia tukulagi tukumuitea.”​—Sala. 10:16.

² Ko e loa he magaaho ne Patuiki ai e Atua ne kehe e pule haana mai he ha tagata. Ka ko e puhala ne pule a Iehova ne futia a tautolu ki a ia. Ko e patuiki ne pule ki Isaraela ke he 40 e tau ne fakaheke e Atua he pehē: “Kua fakaalofa hohofi mo e fakaalofa noa mai a Iehova; kua fakatuai hana ita, ka e lahi ni hana fakaalofa. Kua fakatu e Iehova hana nofoaiki ke he lagi, kua pule okooko foki hana kautu.” (Sala. 103:8, 19) Nakai ni ko e Patuiki hokoia ha tautolu a Iehova. Ko ia foki ko e ha tautolu a Matua fakaalofa he lagi. Ke he puhala fe ne eke a Iehova mo Matua? Fakakite fēfē e Iehova ko ia agaia e patuiki ti kua pule agaia a ia tali mai he totokoaga i Etena? Ko e tau tali ke he tau hūhū nei to futia tata atu a tautolu ki a Iehova  mo e to fakamalolō e mauokafua ha tautolu ki a ia.

3. Ko hai e tagata fakamua he magafaoa ha Iehova he lagi mo e lalolagi katoatoa? Ko hai foki ne tufuga ko e “tau tama tane” he Atua?

³ Kua fiafia mooli a Iehova he magaaho ne tufuga e ia e Tama uluaki haana! Nakai taute he Atua a ia tuga e tagata nakai fai aoga ke he motu. Ka e ofania e ia ke tuga e Tama ti uiina a ia ke fakalataha ke he gahua fiafia he tufuga e tau agelu miliona ne mitaki katoatoa. (Kolo. 1:15-17) Ne pehē e Tohi Tapu ko e tau agelu nei ne fekafekau ki a Iehova mo e fiafia ko e ‘tau fekafekau kua eke hana finagalo.’ Kua fakalilifu e Iehova a lautolu he fakahigoa a lautolu ko e haana “tau tama tane.” Ko lautolu ko e vala he haana magafaoa he lagi mo e lalolagi katoatoa.—Sala. 103:20-22; Iopu 38:7.

4. Eke fēfē e tau tagata mo vala he magafaoa ha Iehova he lagi mo e lalolagi katoatoa?

⁴ He mole e tufuga e lagi mo e lalolagi, ne fakalaulahi e Iehova e magafaoa haana he lagi mo e lalolagi katoatoa. Fēfē? He mole e tauteute e ia e lalolagi mo kaina fulufuluola, ne tufuga e ia e tagata taane fakamua ko Atamu ke he Haana ni a fakatai. (Kene. 1:26-28) Ha kua tufuga e Iehova a Atamu, ne amanaki a Ia ke omaoma a Atamu. Ko e Matua, ne fakaako e Iehova a Atamu ke he fakaalofa mo e totonu. Ne nakai age e Ia ki a Atamu e tau matafakatufono kua tautaofi teao e atāina haana ke fifili.​—Totou Kenese 2:15-17.

5. To fakapuke fēfē e lalolagi aki e tau tagata?

⁵ Nakai tuga e tokologa he tau patuiki tagata, ne taute e Iehova e tau fekafekau haana tuga e magafaoa. Ne falanaki lahi mahaki a ia ki a lautolu ti fiafia a ia ke age ki a lautolu e tau matagahua loga mo e pule ke taute e gahua ha lautolu. Ma e fakatai, ne kotofa e ia ki a Atamu e gahua fiafia mo e uka ke fakahigoa e tau manu. (Kene. 1:26; 2:19, 20) Nakai tufuga tokotaha he Atua e tau tagata takitokotaha ka nonofo he lalolagi. Ka e fifili a ia ke tufuga taha e fifine mitaki katoatoa, ko Eva, ko e hoana ma Atamu. (Kene. 2:21, 22) Ti age e ia ki a laua e magaaho ke fakapuke e lalolagi aki e tau fanau ha laua. I lalo he tau tuaga mitaki lahi, to nakai leva ti taute e Atamu mo Eva e lalolagi katoa mo parataiso. Ti ko e tau tagata mo e tau agelu oti kua eke mo magafaoa ha Iehova he lagi mo e lalolagi katoatoa ka tapuaki tukulagi ki a ia. Kua fakakite mooli e Iehova e fakaalofa fakamatua haana he age ki a Atamu mo Eva e amaamanakiaga homo ue atu ma e vahā anoiha!

6. (a) Kamata fēfē e totokoaga he magafaoa he Atua? (e) Iloa fēfē e tautolu kua pule agaia a Iehova?

⁶ Momoko ai, ne nakai makai a Atamu mo Eva ke talia a Iehova mo Pule ha laua. Ka e, fifili e laua ke mumui ki a Satani, ko e agelu ne totoko ke he Atua. (Kene. 3:1-6) Ko e fakahikuaga ne kua mamahi, matematekelea, mo e mamate a laua mo e tau tama ha laua. (Kene. 3:16-19; Roma 5:12) Ti nakai fai fekafekau omaoma e Atua ne toe he lalolagi. Kakano kia e mena nei kua galo e pule haana ti mahala a ia ke he pule katoatoa haana ke he lalolagi? Nakai pihia! Ne vega kehe e Iehova a Atamu mo Eva he kaina ko Etena, mo e ke puipui a laua neke liliu atu ki ai, ne kotofa e ia e tau kerupi ke leoleo e hala. (Kene. 3:23, 24) He magaaho taha, ne fakakite e ia e fakaalofa fakamatua haana. Ne mavehe a ia to ha ha agaia ia ia e magafaoa he tau agelu mo e tau tagata tua fakamooli ti ko e taha he tau hologa ha Atamu to moumou a Satani mo e utakehe e kelea ne fakatupu he agahala ha Atamu.​—Totou Kenese 3:15.

7, 8. (a) Kelea fēfē e lalolagi ke he vahā ha Noa? (e) Ko e heigoa ne taute e Iehova ke fakameā e lalolagi mo e ke puipui e magafaoa tagata?

 ⁷ He tau teau tau fakamui, ne ha ha i ai falu tagata tuga a Apelu mo Enoka ne fifili ke fakamooli ki a Iehova. Ka e nakai talia he laulahi he tau tagata a Iehova ko e Matua mo e Patuiki ha lautolu. He vahā ha Noa, ne “puke ni e lalolagi ke he favale.” (Kene. 6:11) Kakano kia e mena nei kua nakai liu a Iehova ke pule ke he lalolagi? Ko e heigoa ne talahau he Tohi Tapu?

⁸ Ne talahau he Tohi Tapu na age e Iehova ki a Noa e tau fakatonuaga ke talaga e vaka makimaki ka fakahao a ia mo e magafaoa haana. Ne fakakite foki he Atua e fakaalofa haana ke he tau tagata he mogo ne kotofa e ia a Noa “ko e ogo he tututonu.” (2 Pete. 2:5) Ne liga uiina e Noa e tau tagata ke tokihala mo e hataki a lautolu ke he moumouaga hane gutu mai, ka e nakai fai ne fanogonogo. Ke he tau tau loga, ne momoui a Noa mo e haana magafaoa he lalolagi favale mo e lahi e feuaki. Ko Iehova ko e Matua fakaalofa ne puipui mo e takitaki e tau tagata fakamooli ia ne tokovalu. He fakahoko e Iehova e Fakapukeaga, ne utakehe e ia e tau tagata totoko mo e tau agelu kelea ti fakakite ko ia mooli ne pule.—Kene. 7:17-24.

9. Ko e heigoa e magaaho ne age e Iehova ke he tau tagata he mole e Fakapukeaga?

⁹ He mole e o mai ha Noa mo e magafaoa haana ki fafo he vaka, ne liga loto fakaaue lahi a lautolu ki a Iehova ma e levekiaga mo e puipuiaga haana. Ne mafiti a Noa ke ati e fatapoa mo e foaki e tau poa ke tapuaki ki a Iehova. Ne fakamonuina he Atua e magafaoa ha Noa ti tala age ki a lautolu ke ‘fakatokologa, ti fakapuke e lalolagi.’ (Kene. 8:20–9:1) Ne liu foki fai magaaho e tau tagata ke tapuaki auloa ki a Iehova mo e ke fakapuke e lalolagi.

10. (a) He mole e Fakapukeaga, i fe mo e puhala fe ne kamata totoko e tau tagata ki a Iehova? (e) Ko e heigoa ne taute e Iehova ke mailoga kua taute e finagalo haana?

¹⁰ Ka e nakai mitaki katoatoa agaia e tau tagata he mole e Fakapukeaga. Kua momoui agaia a lautolu mo e fakaohoohoaga nakai kitia ha Satani mo e tau temoni. Nakai leva ti liu foki e tau tagata totoko ke he pule totonu ha Iehova. Taha tagata ne totoko ki a Iehova ko Nimarota ko e mokopuna taane ha Noa. Ko Nimarota ko e “toa ke tutuli manu ki mua a Iehova.” Ne ati e ia e tau taone lalahi tuga a Papelu, ti eke ne ia a ia mo patuiki “ke he motu ko Sinara.” (Kene. 10:8-12) Ko e heigoa ha Iehova ka taute ke he patuiki totoko nei? To tali atu fēfē a Iehova ke he tau laliaga ha Nimarota ke totoko e finagalo he Atua? Ne fakakehekehe he Atua e vagahau he tau tagata ke maeke he tau tagata ha Nimarota ke vehevehe fano ke he lalolagi katoa. Ko e mena ne ō a lautolu ki ai ne uta e lautolu e lotu fakavai ti uta foki mo lautolu e puhala ne pule e tagata.—Kene. 11:1-9.

11. Fakakite fēfē e Iehova kua fakamooli a ia ke he kapitiga haana ko Aperahamo?

¹¹ Tokologa ne tapuaki ke he tau atua fakavai he mole e Fakapukeaga, ka e fai tagata tua fakamooli agaia ne tapuaki ki a Iehova. Taha ia lautolu ko Aperahamo. Ne nofo a ia he kaina hagahaga mitaki he maaga ko Uro, ka e omaoma a ia ki a Iehova ti toka e maaga, mo e nofo he tau fale ie ke he tau tau loga. (Kene. 11:31; Hepe. 11:8, 9) Ne nakai falanaki a Aperahamo ke he puipuiaga ne liga moua e ia he patuiki tagata po ke kaupā he maaga. Ka ko Iehova ne puipui a Aperahamo mo e magafaoa haana. Ne tohi he salamo hagaao ke he puipuiaga fakamatua ha Iehova: “Nakai toka [he Atua] taha tagata ke favale atu kia lautolu; ne akonaki atu e ia e tau patuiki ha ko lautolu.” (Sala. 105:13, 14) Ha kua mahani fakamooli a ia ke he  haana kapitiga, ne mavehe a Iehova ki a Aperahamo: “To tupu mai foki ia koe e tau patuiki.”—Kene. 17:6; Iako. 2:23.

12. Fakakite fēfē e Iehova e pule katoatoa haana ki Aikupito, ti lagomatai fēfē he mena nei e tau tagata haana?

¹² Ne mavehe e Atua ke he tama taane ha Aperahamo ko Isaako mo e mokopuna ko Iakopo to fakamonuina e ia a laua ti to tutupu mai e tau patuiki he tau hologa ha laua. (Kene. 26:3-5; 35:11) Ka e to eke a lautolu mo tau patuiki, ne tupa fakamua e tau hologa ha Iakopo i Aikupito. Kakano kia e mena nei to nakai fakamooli e Iehova e maveheaga haana po ke tiaki e ia e pule katoatoa haana ke he lalolagi? Nakai! He magaaho fifili haana, ne fakamooli e Iehova e malolō haana mo e fakakite kua lahi atu e pule haana ki a Farao ulu kafilo. Ne tua e tau Isaraela ki a Iehova, ti fakatoka noa e ia a lautolu ke he puhala homo ue atu he takitaki a lautolu he Tahi Kula. Maaliali ai, ne pule agaia a Iehova ke he lagi mo e lalolagi katoatoa, mo e ko e Matua ne leveki haana tau fanau, ne fakaaoga e ia haana malolō lahi ke puipui aki e tau tagata haana.​—Totou Esoto 14:13, 14.

13, 14. (a) Ko e heigoa ne talahau he tau Isaraela he lologo hagaao ke he pule ha Iehova? (e)  Ko e heigoa ne mavehe he Atua ki a Tavita?

¹³ He fakatoka noa agataha e Iehova a lautolu mai Aikupito, ne uhu he tau Isaraela e lologo fakaheke ne haia i loto he Esoto veveheaga 15. Pehē e kupu 18: “Kua eke a Iehova mo patuiki tukulagi tukumuitea.” Ne eke mooli a Iehova mo Patuiki ke he motu foou ha Isaraela. (Teu. 33:5) Pete ia, ma e tau Isaraela, kua nakai koenaia ke eke a Iehova mo pule nakai kitia ha lautolu. Kavi ke he 400 tau he mole e o kehe ha lautolu i Aikupito, ne ole a lautolu ke he Atua ke foaki ki a lautolu e tagata mo patuiki, tuga e tau motu pouliuli ne takatakai ia lautolu. (1 Samu. 8:5) Pihia foki, he magahala ne pule a Tavita, ne maaliali lahi ko Iehova agaia e Patuiki.

¹⁴ Ne liuaki e Tavita e puha he maveheaga ki Ierusalema. He aho fiafia nei, ne  uhu he tau tagata Levi e lologo fakaheke ki a Iehova ti foaki e talahauaga aoga nei ne haia i loto he 1 Nofoaga he Tau Patuiki 16:31: “Kia pehe atu a mutolu ke he tau motu kehe, Ko e Patuiki a Iehova.” Ka e tali mai ko Iehova e Patuiki tukulagi, eke fēfē a ia mo Patuiki he magaaho ia? Ne eke a Iehova mo Patuiki he magaaho ne fifili e ia a Tavita ke hukui a ia. He maama e puhala ne Patuiki a Iehova kua aoga lahi. Ato mate a Tavita, ne mavehe a Iehova ki a ia to fakatumau tukulagi e pule haana: “Fakatutu ai e au hau a fanau ka mole atu a koe, ko lautolu ke tutupu mai ia koe, to fakatumau foki e au hana kautu.” (2 Samu. 7:12, 13) Ko e maveheaga nei kua fakamooli he magaaho ne hau e tama ha Tavita he molea e 1,000 tau he mogo fakamui. Ko hai a ia, ti eke a ia mo Patuiki he magaaho fe?

15, 16. Magaaho fe ne fakauku a Iesu mo Patuiki he vahā anoiha? He ha ha he lalolagi, ko e heigoa ne taute e Iesu ke tauteute e Kautu haana?

¹⁵ He tau 29, ne kamata a Ioane ko e Papatiso ke fakamatala “kua tata mai tuai e kautu he lagi.” (Mata. 3:2) He mogo ne papatiso e Ioane a Iesu, ne kotofa e Iehova a Iesu ko e Mesia mo e Patuiki ke he vahā anoiha he Kautu he Atua. Ne fakakite e Iehova e fakaalofa fakamatua haana ki a Iesu he pehē: “Ko e haku a tama fakahele hanā, kua fiafia na au kia ia.”​—Mata. 3:17.

¹⁶ He fekafekauaga ha Iesu, ne foaki e ia e fakahekeaga ke he haana Matua. (Ioane 17:4) Ne taute e ia e mena nei he fakamatala hagaao ke he Kautu he Atua. (Luka 4:43) Ti fakaako foki e ia e tau tutaki haana ke liogi ma e Kautu ia ke hoko mai. (Mata. 6:10) Ha ko e Patuiki he vahā anoiha, maeke a Iesu ke tala age ke he tau tagata totoko haana: “Ha ha i ai ia mutolu e kautu he Atua.” (Luka 17:21) Fakamui, he afiafi ato mate a Iesu, ne taute e ia e maveheaga ‘ma e kautu’ mo e tau tutaki haana. Kakano e mena nei, to eke e falu he tau tutaki fakamooli haana mo tau patuiki fakalataha mo Iesu he Kautu he Atua.​—Totou Luka 22:28-30.

17. Ke he puhala fe ne kamata a Iesu ke pule he tau 33, ka ko e heigoa ka fakatali a ia ki ai?

¹⁷ To kamata a Iesu he magaaho fe ke pule ko e Patuiki he Kautu he Atua? To nakai taute mafiti e ia. Ko e afiafi he aho hake, ne fakatautau a Iesu ti fehola e tau tutaki haana. (Ioane 16:32) Ka e tuga ni i tuai, ne pule agaia a Iehova. He aho ke toluaki, ne fakaliu tu mai e ia e Tama haana, ti ko e aho Penetekoso he tau 33, ne kamata a Iesu ke pule ke he fakapotopotoaga Kerisiano. (Kolo. 1:13) Ka ko Iesu ko e tama ne mavehe ha Tavita ka fakatali ke pule katoatoa ke he lalolagi. Ti tala age a Iehova ke he Tama haana: “Kia nofo a koe ke he haku a lima matau, ato eke e au a lautolu kua fai fi kia koe mo fakatuaga hui hāu.”​—Sala. 110:1.

18, 19. Ko e heigoa kua omoomoi a tautolu ke taute? Ko e heigoa ka fakaako a tautolu he vala tala ka mui mai?

¹⁸ He tau afe tau, ne totoko e tau agelu mo e tau tagata ke he pule ha Iehova. Ka kua pule tumau a Iehova mo e nakai tiaki e ia e pule katoatoa haana. Ha ko e Matua totonu, ne puipui mo e leveki e ia e tau fekafekau fakamooli pihia tuga a Noa, Aperahamo, mo Tavita. Fiafia a tautolu ke omaoma ke he Patuiki ia, ti manako a tautolu ke fakatata ki a ia.

¹⁹ Ka e liga hūhū a tautolu: Eke fēfē a Iehova mo Patuiki he vahā ha tautolu? Maeke fēfē a tautolu ke eke mo fekafekau fakamooli ha Iehova ti eke mo tau tama mitaki katoatoa he magafaoa haana he lagi mo e lalolagi katoatoa? Ko e heigoa e kakano ka liogi a tautolu ma e Kautu he Atua ke hoko mai? Ko e tau hūhū nei to tali he vala tala ka mui mai.