1, 2. (a) Elungulo lipi Salomone a vetiyiwa oku sonehela amalẽhe? (b) Momo lie elungulo lia Salomone li kuetele esilivilo ku vamanji va tẽlisa ci pitahãla 50 kanyamo?

YEHOVA wa vetiya Soma Salomone oco a sapuile amalẽhe hati: ‘Ivaluka Ululiki wove voloneke viove viutila, osimbu oloneke viohali ka vieyile.’ ‘Oloneke viaco viohali’ vi lomboloka nye? Vi lomboloka oku kuka. Salomone wa tukula upopi wocindekaise, poku lombolola ovitangi vi tunda koku kuka ndeci: Oku luluma kuovaka, ehonguo liovolu, ekambo liovayo vomẽla, oku vuvala kuovaso, ekambo lioku yevelela ciwa, owele, ekambo lioku sokolola ciwa ovina, kuenda oku hongua kuetimba. Eli olio esunga lieci Salomone a tu vetiyila oku ivaluka Ululiki wetu, osimbu tu kasi amalẽhe.—Tanga Ukundi 12:1-5.

² Kuli vamanji valua okuti, ndaño va tẽlisa ci pitahãla 50 kanyamo, pole, va kuete ongusu. Citava okuti, va kuete owele vutue, pole, etimba liavo ka lia honguele calua omo lioku vela, ndomo Salomone a ci lombolola. Anga hẽ vamanji va kuka va pondola oku kuatisiwa lolondaka Salomone a sonehela amalẽhe hati: ‘Ivaluka Ululiki wove’? Elungulo liaco li lomboloka nye?

3. Voku ivaluka Ululiki wetu mua kongela nye?

 ³ Ndaño tu kasi oku vumba Yehova vokuenda kuanyamo alua, pole, tu sukila oku ivaluka okuti, Ululiki wetu o kuete unene wa velapo. Momo, omuenyo wetu ombanjaile yimue yi komõhisa. Lomue pokati ketu o tẽla oku kuata elomboloko lia suapo ndomo Yehova a tu lulika. Eye, wa lulika ovina vialua vi komohĩsa, oco tu kuate esanju komuenyo. Eci tu sokolola ovina Yehova a lulika, tu limbuka okuti, ukuacisola, ukuoloño, kuenda unene waye ka u sokisiwa. (Osa. 143:5) Voku sokolola ovina viatiamẽla Kululiki wetu, mua kongela oku kapako ovina a yongola okuti, tu vi tẽlisa. Poku sokolola ovina viosi Yehova a siata oku tu lingila, ci tu vetiya oku eca olopandu poku linga ovina tu tẽla kupange waye, osimbu tu kasi komuenyo.—Uku. 12:13.

4. Epulilo lipi vamanji va kuete ovolandu alua komuenyo va sukila oku linga, kuenda momo lie?

⁴ Nda o kuete ovolandu alua komuenyo omo lioku kala ukulu, o sukila oku lipula ndoco: ‘Omo okuti ndi kuete handi ongusu, nye ndi sukila oku linga cilo komuenyo wange?’ Omo okuti ove Ukristão umue wa loñoloha, o pondola oku linga ovina vimue okuti, vakuene ka va vi tẽla. Citava okuti, o pindisa amalẽhe, ovina wa lilongisa viatiamẽla ku Yehova. O pondolavo oku pamisa ekolelo liavo, poku va lomboluila ovolandu wa kuata kupange wa Yehova. Soma Daviti wa likutilila ku Yehova, oco a linge ovina viaco. Eye wa soneha ndoco: “A Suku, wa ndi longisa tunde vutila wange.... Ku ka njanduluke, a Suku, ndaño ceci ndi kuka leci ndi kala lowele, toke eci ndi lomboluila unene wove kovitumbulukila viosi vi kuãimo.”—Osa. 71:17, 18, NW.

5. Vamanji akulu, va pondola ndati oku pindisa vakuavo ovina va lilongisa?

⁵ O pondola ndati oku pindisa vamanji ovina wa lilongisa vokuenda kuanyamo alua? O pondola hẽ oku laleka vamanji vamue amalẽhe oku iya konjo yove oco o sapele lavo ovina vi pamisa ekolelo liavo? Citava hẽ oku va laleka oco wende lavo kupange woku kunda, kuenda oku va lomboluila esanju o kuete omo lioku vumba Yehova? Elihu wa popia hati: “Nda linga siti, Ukualoneke vialua eye o popia. Ukuanyamo alua eye o longisa olondunge.” (Yovi 32:7) Upostolo Paulu wa vetiya vamanji akãi vana okuti akulu, oco va pamise akãi amalẽhe lolondaka, kuenda oku lekisa ongangu yavo yiwa kokuavo. Eye wa soneha ndoco: ‘Akãi akulu, va linge alongisi vovina viwa.’—Tito 2:3.

6. Momo lie vamanji vana va kuete ovolandu alua komuenyo va sukilila oku kapako ovina va lilongisa?

⁶ Nda ove Ukristão umue wa loñoloha, o pondola oku kuatisa vamanji lovina wa kũlĩha. Sokolola ovina wa kũlĩha cilo okuti, kua kuatele elomboloko liaco eci wa kuata akũi atatu, ale akũi akuãla kanyamo. Wa kũlĩha ndomo o kapako olonumbi Viembimbiliya komuenyo wove. O pondola oku vetiya omanu locili ci sangiwa Vembimbiliya. Nda ove ukulu wekongelo, o pondolavo oku kuatisa vamanji vana va kasi oku yapuka vonjila yocili. (VaGal. 6:1) Citava okuti, wa lilongisa ndomo o songuila ovopange vekongelo, oloseketa violohongele vimbo ale viofeka, kuenda upange woku tunga Olonjango Viusoma. Pamue wa kũlĩhavo ndomo o vetiya olondotolo oco ka vi ka kape osonde ku manji umue o sukila oku pelaliwa. Ndaño okuti ndopo wa papatisiwa, pole, o kuete ovolandu alua komuenyo. Nda o kuete omãla, wa kũlĩha ndomo o pondola oku va tata. Vamanji vana okuti akulu, va kũlĩha domo va pondola oku longisa vamanji, oku va songuila, kuenda oku pamisa ekolelo liavo.—Tanga Yovi 12:12.

7. Epindiso lipi vamanji va kuka va pondola oku eca kamalẽhe?

⁷ O pondola ndati oku kuatisa vamanji lonjila yimue ya litepa? Citava okuti, o kuatisa  amalẽhe oco va limbuke ndomo va pondola oku fetika oku longisa Embimbiliya komanu. Nda ove ukãi, o pondola hẽ oku kuatisa vamanji amalẽhe akãi oco va amameko kupange wa Yehova, osimbu va tata omãla vavo vatito? Nda ove ulume, o pondola hẽ oku kuatisa vamanji alume okuti amalẽhe oco va tẽle oku linga olohundo lesanju, kuenda oku loñoloha kupange woku kunda olondaka viwa? Citava hẽ okuti o va longisa ndomo va pondola oku pamisa ekolelo lia vamanji va kuka poku va nyula? Ndaño ku tẽla oku linga ovina vialua, pole, o pondola oku pindisa amalẽhe. Embimbiliya li popia hati: “Ulamba wakuenje olõhõlo viavo, puãi eposo liakulu owele wavo.”—Olosap. 20:29.

8. Nye upostolo Paulu a linga, eci a kala oku kuka?

⁸ Upostolo Paulu wa amamako oku linga upange wa Yehova toke eci a kuka. Eci a tunda vokayike ko Roma, kunyamo wa 61K.K., wa lingile ale upange walua, kuenda wa pandikisa kovitangi eci a kala omisionaliu. Omo liaco, wa nõlapo oku ambata omuenyo umue wa leluka, oco a kundile vo Roma. (2VaKor. 11:23-27) Vamanji va kala volupale luo Roma va yonguile oku kala laye oco a va kuatise. Pole, Paulu wa limbuka okuti, vamanji va kala valupale akuavo, va sukililevo ekuatiso liakulu vekongelo. Omo liaco, wa linga upange wumisionaliu kumue la Timoteo, kuenda Tito, kuenje, va kundila ko Efeso, ko Kurete, lo ko Makedonia. (1Tim. 3:1; Tito 1:5) Ka tua kũlĩhĩle nda wa kundilavo kolupale luo Espanya, pole, wa lingile esokiyo lioku endako.—VaRom. 15:24,28.

9. Otembo yipi Petulu a ilukila volupale lumue mua sukilile akundi? (Tala elitalatu kefetikilo liocipama cilo.)

⁹ Citava okuti, upostolo Petulu wa kuata eci ci pitahãla 50 kanyamo, eci a ilukila vocikanjo cimue mua sukilile akundi. Tua kũlĩha ndati ulandu waco? Nda wa kuata anyamo amuamue la Yesu ale sio, citava okuti kotembo yaco, wa kuata 50 kanyamo, eci a lisanga lovapostolo vakuavo ko Yerusalãi, kunyamo wa 49K.K. (Ovil. 15:7) Noke lianyamo amue tunde eci Petulu a lisanga lovapostolo vakuavo, wa ilukila ko Bavulono kuna a kundila omanu valua vo ko Yudea. (VaGal. 2:9) Eci a soneha ukanda waye watete kunyamo wa 62, K.K., wa kala handi kofeka yaco. (1Pet. 5:13) Ndaño okuti ka ca lelukile oku ilukila kolupale luaco, pole, Petulu ka ecelele okuti oku kuka ku u tateka oku kuata esanju li tunda koku vumba Yehova lutima wosi.

10, 11. Lombolola ulandu wa manji umue wa ilukila kocikanjo cimue ka kuli akundi Vusoma.

¹⁰ Koloneke vilo, vamanji valua va kuete ci pitahãla 50 kanyamo, va limbuka okuti ekalo liavo lia pongoloka, kuenje, va pondola oku linga esokiyo likuavo lioku vumba Yehova. Vamue pokati kavo, va siata oku ilukila kovikanjo vina ka kuli akundi. Manji Robert kumue lukãi waye va linga esokiyo liaco. Eye wa soneha ndoco: “Omo okuti ame kumue lukãi wange, tua kuata ci pitahãla 50 kanyamo, tua sanga epuluvi lioku vumba Yehova kovikanjo vikuavo. Kotembo yaco, omõletu ka kalele vali konjo, kuenda ka tua kuatele vali ocikele coku tata olonjali via kuka, kuenje, tua tambuile ocipiñalo cimue. Noke, tua landisa onjo yetu, oco tu fete olofuka tua kuata, kuenje, olombongo via supapo via tu kuatisa oku landa ovina tua sukilile, toke eci nda tambula olombongo vi tunda kupange nda talavayele osimbu sia kukile. Eci tua yeva okuti omanu valua kofeka yo Bolivia va kuete onjongole yoku lilongisa Embimbiliya, kuenda ca leluka oku landa ovina tu sukila, ca tu vetiya oku ilukila kofeka yaco. Ka ca lelukile oku ilukila vonjo yikuavo. Ndaño okuti ekalo liofeka yaco lia litepa calua leli lio Konano yo Amerika tua tunda, pole, tua kuata asumũlũho alua omo lialikolisilo etu.”

¹¹ Manji Robert wa amisako hati: “Tu kasi oku linga upange walua vekongelo. Omanu vamue tua longisa Embimbiliya, va  papatisiwa. Tua longisavo Embimbiliya kepata limue li sangiwa vimbo limue li kasi ocipãla. Pole, olosemana viosi epata liaco lia enda oku linga ovongende alua, oco veye kolohongele. Tua kuata esanju lialua poku limbuka ndomo epata liaco lia pamisa ekolelo liavo, momo, omõla wavo uveli wa linga ukundi wotembo yosi.”

12, 13. Lombolola ulandu wa manji Brian okuti, noke yoku siapo upange woku sanda eteku wa vumba Yehova volonepa via litepa.

¹² Vamanji vana va kasi vakongelo va vangula alimi o kolofeka vikuavo, va pondola oku kuatisiwa longangu ya vamanji va kuka. Oku kundila vocikanjo caco, ci nena esanju lialua. Manji Brian wa soneha ndoco: “Ame kumue lukãi wange, tua fetika oku kuata omuenyo wa leluka eci nda liwekapo oku talavaya kupange woku sanda eteku, noke yoku tẽlisa 65 kanyamo. Omo okuti omõletu ufeko ka kalele vali letu konjo, ca lelukile oku sanga omanu va lekisa onjongole yoku lilongisa Embimbiliya. Eteke limue, nda sanga umalẽhe umue wo kofeka yo China, wa kala oku konomuisa olonumbi vimue vio kosikola ya velapo a kala oku lilongisila. Noke yoku sapela laye, ndo laleka oco a ende kohongele yetu, kuenje, nda fetika oku u longisa Embimbiliya. Eci pa pita olosemana vimue, wa nenavo umue ekamba liaye wo ko China. Noke yolosemana vivali, wa nena akamba vaye vatatu, kuenje kumue laye, va linga vakuãla.

¹³ “Noke liotembo yimue, ekamba liatãlo lia pinga oku lilongisa Embimbiliya, kuenje nda sokolola ndoco: ‘Ndaño okuti ndi kuete 65 kanyamo, ka ci lomboloka okuti, si lingi vali upange wa Yehova.’ Omo okuti ukãi wange wa kala umalẽhe wange, kuenda tua li kambelele anyamo avali, ndo pulisa nda o yongola oku lilongisa elimi lio kofeka yo China. Tua lilongisa elimi liaco, lekuatiso liolondaka via ngalavaliwa. Pa pita ale ekũi lianyamo, tunde eci tua lilongisa elimi liaco. Tua kala ndu okuti tuamalẽhe, omo lioku kundila vovikanjo va vangula elimi liofeka yikuavo. Omo liaco, tua longisa Embimbiliya kueci ci soka 112 komanu vo kofeka yo China! Valua pokati kavo, va siata oku endaenda kolohongele. Umue pokati kavo, o kasi letu kupange wakundi votembo yosi.”

14. Nye vamanji vana va kuka va sukila oku linga oco va kuate esanju, kuenda ongangu ya Paulu yi va kuatisa ndati?

¹⁴ Vamanji vamue va kuete ci pitahãla 50 kanyamo, ka va pondola oku linga upange walua vocisoko ca Yehova, omo lioku vela, oku tata omãla, ale olonjali via kuka. Pole, ivaluka okuti, Yehova ka ivalako upange va kasi oku linga. O pondola oku kuata esanju poku limbuka okuti, Yehova wa kapako upange wosi wa siata oku u lingila. Citava okuti o sumua omo liupange umue ku tẽla oku linga. Kũlĩhĩsa ulandu wupostolo Paulu. Omo okuti wa kala vokayike, ka tẽlele vali oku amamako lupange waye wumisionaliu. Pole, wa kundila omanu va enda oku u nyula lekuatiso Liovisonehua, kuenje, wa va vetiya oku amamako oku vumba Yehova lekolelo.—Ovil. 28:16, 30,31.

15. Momo lie upange wa vamanji va kuka u kuetele esilivilo?

¹⁵ Yehova o sanjukila upange vamanji va kuka va pondola oku u lingila. Salomone wa limbuka okuti, ka ca lelukile oku vumba Yehova koloneke viohali. Pole, wa kapeleko ovina vamanji va kuka va pondola oku linga, oco va sanjuise Yehova. (Luka 21:2-4) Vamanji vekongelo, va sanjukilavo ongangu yiwa ya vana va kuka.

16. Esumũlũho lipi Hana a kuata, kuenda ovina vipi a linga oco a fendele Yehova?

¹⁶ Embimbiliya li lombolola ulandu wukãi umue o tukuiwa hati Hana okuti, wa amamako oku fendela Yehova lekolelo, ndaño wa kukile ale, kuenda wa kala ocimbumba. Eci Yesu a citiwa, Hana wa kuata 84 kanyamo. Omo okuti wa kukile calua, ka tẽlele vali oku linga upange walua, ndeci vakuavo va linga. Eye, ka kalele otembo yalua komuenyo, oco a linge ondonge ya Yesu ya wavekiwa lespiritu sandu, ale oku enda kupange woku kunda olondaka viwa Viusoma. Pole, wa sanjukila oku vumba Yehova volonjila via litepa. Embimbiliya li popia hati: ‘Ka tundile vali vonembele, pole, wa enda oku kalamo oloneke viosi uteke lutanya.’ (Luka 2:36, 37) Osimbu ocitunda cinene ca enda oku eca isensu vonembele, Hana wa enda oku kala olowola vikuãla kocitali kumue lomanu vakuavo, oku linga olohutililo. Poku mola Yesu eci a kala oñaña, ‘wa fetika oku sapuila omanu vosi va kala oku lavoka eyovo lio Yerusalãi, kuenda ovina viatiamẽla kokuaye.’—Luka 2:38.

17. Tu pondola ndati oku kuatisa vamanji va kuka, ale vana vavela oco va amameko oku fendela Yehova?

¹⁷ Koloneke vilo, tu sukila oku lavulula oco tu kuatise vamanji va kuka, ale vana va vela. Vamue pokati kavo va yongola oku endaenda kolohongele viekongelo, kuenda vikuavo, pole, ka va pondola oku ci linga. Vakongelo amue, vamanji va siata oku linga esokiyo liokuti, vana va kuka, va yevelela olohongele votelefone. Ndaño okuti kolonepa vikuavo ka citava oku ci linga, pole, vamanji vamue va siata oku sapela la vana va kuka, catiamẽla kovina va lilongisa kolohongele. Olohutililo viavo, vi kuatisa vamanji oku kuata esanju vekongelo.—Tanga Osamo 92:13,14.

18, 19. (a) Momo lie vamanji vana va kuka ka va tẽlela oku limbuka otembo va pesila koku pamisa ekolelo lia vamanji vakuavo? (b) Helie o sukila oku kapako olondaka viokuti ‘Ivaluka Ululiki wove’?

¹⁸ Vamanji vana va kuka, citava okuti ka va limbuka ndomo va siata oku pamisa vakuavo. Ndaño okuti Hana wa kukile calua, pole, ka limbukile okuti ongangu yaye yi kasi oku kuatisa vamanji toke cilo. Omo liocisola Hana a kuatela Yehova, ulandu waye, wa sonehiwa Vembimbiliya, kuenda u pondola oku pamisa ekolelo lietu koloneke vilo. Ocili okuti Embimbiliya li popia hati: “Owele ocifuto culamba nda ci sangiwa vonjila yesunga.”—Olosap. 16:31, NW.

¹⁹ Vosi yetu, tua kũlĩha okuti ka tu pondola oku linga ovina vimuamue kupange wa Yehova. Pole, osimbu o kasi umalẽhe, Embimbiliya li ku vetiya ndoco: ‘Ivaluka Ululiki wove voloneke viove viutila, osimbu oloneke viohali ka vieyile.’—Uku. 12:1.