Πριν από έναν αιώνα, εκατομμύρια νέοι άφησαν την ασφάλεια του σπιτικού τους και ξεκίνησαν για τον πόλεμο. Πήγαν με τη θέλησή τους, παρασυρόμενοι από πατριωτισμό. «Είμαι χαρούμενος και ενθουσιασμένος για τις υπέροχες μέρες που μας περιμένουν», έγραψε κάποιος Αμερικανός εθελοντής το 1914.

Σύντομα, όμως, ο ενθουσιασμός τους μετατράπηκε σε απογοήτευση. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτά τα τεράστια στρατεύματα θα καθηλώνονταν επί χρόνια στη λάσπη του Βελγίου και της Γαλλίας. Εκείνη η σύρραξη αποκλήθηκε τότε ο «Μεγάλος Πόλεμος». Σήμερα, είναι γνωστός ως ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος είχε σαφώς μεγάλο αριθμό θυμάτων. Υπολογίζεται ότι άφησε περίπου 10 εκατομμύρια νεκρούς και 20 εκατομμύρια ακρωτηριασμένους. Προέκυψε επίσης από μεγάλα σφάλματα. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τις διεθνείς εντάσεις. Ως εκ τούτου, αυτές κλιμακώθηκαν οδηγώντας σε παγκόσμια σύρραξη. Πιθανώς, το σημαντικότερο είναι ότι ο «Μεγάλος Πόλεμος» άφησε μεγάλες ουλές. Άλλαξε τον κόσμο με τρόπους που μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ξέσπασε εξαιτίας εσφαλμένων υπολογισμών. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φέρθηκαν σαν μια «γενιά υπνοβατών που σκόνταψαν άθελά τους πάνω στην καταστροφή το ειδυλλιακό καλοκαίρι του 1914», εξηγεί το σύγγραμμα Η Πτώση των Δυναστειών​—Η Κατάρρευση της Παλιάς Τάξης 1905-1922 (The Fall of the Dynasties​—The Collapse of the Old Order 1905-1922).

Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η δολοφονία κάποιου αρχιδούκα της Αυστρίας συμπαρέσυρε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις σε έναν πόλεμο που δεν ήθελαν. «Πώς φτάσαμε ως εδώ;» ρώτησαν τον Γερμανό καγκελάριο μερικές μέρες αφότου άρχισαν οι εχθροπραξίες. «Μακάρι να ήξερα», απάντησε εκείνος λυπημένος.

Οι ηγέτες που πήραν τις μοιραίες αποφάσεις οι οποίες οδήγησαν στον πόλεμο δεν είχαν ιδέα τι θα επακολουθούσε. Αλλά σε λίγο οι στρατιώτες στα χαρακώματα προσγειώθηκαν στη σκληρή πραγματικότητα. Συνειδητοποίησαν ότι οι πολιτικοί είχαν διαψεύσει τις προσδοκίες τους, ο κλήρος τούς είχε εξαπατήσει και οι στρατηγοί τούς είχαν προδώσει. Πώς συνέβη αυτό;

Οι πολιτικοί υποσχέθηκαν ότι ο πόλεμος θα έφερνε έναν νέο και καλύτερο κόσμο. Ο Γερμανός καγκελάριος διακήρυξε: «Μαχόμαστε για τους καρπούς της εργασίας μας σε καιρό ειρήνης, για την κληρονομιά ενός ένδοξου παρελθόντος και για το μέλλον μας». Ο Αμερικανός Πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον επινόησε το καθησυχαστικό δημοφιλές σύνθημα ότι ο πόλεμος “θα εξασφάλιζε τη δημοκρατία στον κόσμο”. Και στη Βρετανία, πίστευαν ότι επρόκειτο για τον “πόλεμο που θα τερμάτιζε τους πολέμους”. Όλοι τους έκαναν λάθος.

Ο κλήρος υποστήριξε με ενθουσιασμό τον πόλεμο. «Οι φρουροί του λόγου του Θεού πρωτοστάτησαν στο πολεμικό άσμα. Ολοκληρωτικός πόλεμος κατέληξε να σημαίνει ολοκληρωτικό μίσος», δηλώνει Η Παγκόσμια Ιστορία, Έκδοση Κολούμπια (The Columbia History of the World). Οι δε κληρικοί υποδαύλιζαν το μίσος αντί να το καταστείλουν. «Οι κληρικοί ήταν ανίκανοι, και κατά το μεγαλύτερο μέρος απρόθυμοι, να θέσουν τη Χριστιανική πίστη πάνω από την εθνικότητα», λέει το βιβλίο Ιστορία της Χριστιανοσύνης (A History of Christianity). «Οι περισσότεροι ακολούθησαν τον εύκολο δρόμο και εξίσωσαν τη Χριστιανοσύνη με τον πατριωτισμό. Δόθηκε στους Χριστιανούς στρατιώτες όλων των θρησκευμάτων η προτροπή να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον στο όνομα του Σωτήρα τους».

Οι στρατηγοί υποσχέθηκαν γρήγορη και εύκολη νίκη, η οποία δεν ήρθε ποτέ. Σύντομα, τα αντιμαχόμενα στρατεύματα βρέθηκαν σε εξαντλητικό αδιέξοδο. Κατόπιν, σύμφωνα με κάποιον ιστορικό, εκατομμύρια στρατιώτες αντιμετώπισαν «ενδεχομένως την πιο σκληρή και εκτεταμένη δοκιμασία που έχει υποστεί η σάρκα και το πνεύμα του ανθρώπου». Παρά τις τρομακτικές απώλειες, οι στρατηγοί έστελναν τους άντρες τους να πεθάνουν στα συρματοπλέγματα, καθώς τους σάρωναν τα πολυβόλα. Διόλου παράξενο που ξέσπασαν παντού εξεγέρσεις.

Πώς επηρέασε την κοινωνία ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος; Κάποιο ιστορικό σύγγραμμα παραθέτει τα λόγια ενός βετεράνου: «Ο πόλεμος . . . κατέστρεψε το νου και το χαρακτήρα μιας γενιάς». Πράγματι, ύστερα από αυτόν τον πόλεμο εξαφανίστηκαν ολόκληρες αυτοκρατορίες. Εκείνη η τραγική σύρραξη αποτέλεσε το προοίμιο του πιο αιματοβαμμένου αιώνα της ανθρωπότητας. Οι επαναστάσεις και οι απεργίες έγιναν σχεδόν κάτι το συνηθισμένο.

Γιατί προκάλεσε αυτός ο πόλεμος κοσμογονικές αλλαγές; Ήταν απλώς ένα ατύχημα ασύλληπτων διαστάσεων; Αποκαλύπτουν οι απαντήσεις κάτι για το μέλλον μας;