Een eeuw geleden verlieten miljoenen jonge mannen de geborgenheid van hun familie en vertrokken enthousiast naar het front. Ze werden meegevoerd op een golf van patriottisme. „Ik ben blij en heel opgewonden over de prachtige tijd die komen gaat”, schreef een Amerikaanse vrijwilliger in 1914.

Maar al snel sloeg hun enthousiasme om in verbittering. Niemand had voorzien dat die enorme legers jarenlang zouden zwoegen in de modder van België en Frankrijk. Destijds had men het over de „Grote Oorlog”. Tegenwoordig noemen we het de Eerste Wereldoorlog.

De Eerste Wereldoorlog was inderdaad groot wat het aantal slachtoffers betreft. Volgens sommige schattingen vielen er tien miljoen doden en raakten twintig miljoen mensen verminkt. De blunders die tot de oorlog leidden, waren ook groot. Europese politici konden niet voorkomen dat internationale spanningen uitgroeiden tot een wereldconflict. Nog belangrijker is misschien wel het feit dat de „Grote Oorlog” grote littekens heeft achtergelaten. De oorlog heeft de wereld veranderd en de gevolgen ervan zijn nog steeds merkbaar.

De Eerste Wereldoorlog was het gevolg van inschattingsfouten. Europese leiders gedroegen zich als een „generatie van slaapwandelaars, die gedurende die serene zomer van 1914, ongemerkt over de rand van de afgrond strompelden” (De val van de vorstenhuizen: De ineenstorting van de oude wereldorde 1905-1922).

Binnen enkele weken leidde de moord op de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand ertoe dat alle Europese mogendheden in een oorlog verwikkeld raakten die ze niet wilden. Toen iemand een paar dagen na het begin van die vijandelijkheden aan de Duitse rijkskanselier vroeg hoe dit allemaal gekomen was, zei hij triest: „Ach, wist ik het maar.”

De leiders die de fatale beslissingen namen waardoor de oorlog uitbrak, hadden geen idee van de consequenties. Maar de soldaten in de loopgraven begrepen al snel wat er aan de hand was. Ze ontdekten dat ze in de steek waren gelaten door hun regeringsleiders, waren misleid door hun geestelijken en waren verraden door hun generaals.

De regeringsleiders beloofden dat de oorlog de weg zou openen voor een nieuwe en betere wereld. De Duitse rijkskanselier verklaarde: „Wij strijden voor de vruchten van onze vreedzame arbeid, voor de erfenis van een groot verleden en voor onze toekomst.” De Amerikaanse president Woodrow Wilson was een van de bedenkers van de geruststellende oorlogsslogan „Maak de wereld veilig voor democratie”. En in Groot-Brittannië had men het over „de oorlog die een eind maakt aan oorlog”. Ze hadden het allemaal bij het verkeerde eind.

De geestelijken gaven enthousiast hun steun. „De beschermers van Gods woord dirigeerden het krijgskoor. Totale oorlog kreeg de betekenis van totale haat”, zegt The Columbia History of the World. En de geestelijken wakkerden het vuur van haat eerder aan dan dat ze het doofden. „De geestelijken waren niet in staat, en in de meeste gevallen niet bereid, het christelijke geloof boven nationaliteit te plaatsen”, zegt A History of Christianity. „De meesten kozen de weg van de minste weerstand en stelden het christendom gelijk met patriottisme. Christelijke soldaten van alle denominaties werden aangespoord elkaar in de naam van hun Verlosser te doden.”

De generaals beloofden een snelle en makkelijke overwinning, maar het liep anders. De strijdende partijen kwamen al snel in een slopende patstelling terecht. Daarna kregen miljoenen soldaten te maken met wat een historicus beschreef als „misschien de grootste beproeving op grote schaal, die lichaam en geest van de mens (...) hebben moeten verduren”. Ondanks verschrikkelijke verliezen bleven de generaals hun mannen naar prikkeldraadversperringen en het spervuur van mitrailleurs drijven. Zoals te verwachten, brak er overal muiterij uit.

Welke invloed had de Eerste Wereldoorlog op de maatschappij? Een veteraan zei: „De oorlog (...) verschroeide de geest en het karakter van een generatie.” In de nasleep van die oorlog gingen inderdaad complete rijken ten onder. Dat tragische conflict bleek het begin te zijn van de bloedigste eeuw die de mensheid ooit heeft gekend. Revoluties en stakingen leken een normaal verschijnsel te worden.

Hoe kwam het dat deze oorlog de wereld compleet veranderde? Was de oorlog alleen maar een ongelukkige samenloop van omstandigheden? Onthullen de antwoorden iets over onze toekomst?