Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Bɛyeyɛ Kelaese—Anyunlunyia Belemgbunli Ne!

Bɛyeyɛ Kelaese—Anyunlunyia Belemgbunli Ne!

“Kɔli konim wɔ wɔ anyunlunyia nu.”—EDW. 45:4, NW.

1, 2. Duzu ati a Edwɛndolɛ 45 ne anwo hyia yɛ a?

ANYUNLUNYIA belemgbunli bie ɛlɛka ye ɛkpɔnwɔ wɔ nɔhalɛlilɛ nee tenleneyɛlɛ nu yeahɔli ye kpɔvolɛma anwo zo konim. Saa ɔdi bɛ nwo zo konim ɔwie a, ɔbalie raalɛ anwofɛlɛko bie atɔfolɛ. Awolɛndoazo mɔɔ bara la kɔsɔɔti bahakye belemgbunli ne na bɛaye ye ayɛlɛ. Adwenle titile mɔɔ wɔ Edwɛndolɛ 45 ne anu la ɛne.

2 Noko Edwɛndolɛ 45 ne ɛnle adawu fɛlɛko bie mɔɔ ye awieleɛ yɛ anyelielɛ ala. Ɛzukoalɛdeɛ wɔ nu maa yɛ. Ɔfane yɛ ɛbɛlabɔlɛ nee yɛ kenlebie nwo. Akee bɛmaa yɛzuzu edwɛndolɛ ɛhye anwo kpalɛ.

‘DEBIE KPALƐ ƐYI ME AHONLE TƐKƐƐ’

3, 4. (a) Duzu a le ‘debie kpalɛ’ ne mɔɔ yɛ nye die nwo la, na kɛzi ɔka yɛ ahonle ɛ? (b) Adenle boni azo a ‘yɛto edwɛne yɛmaa belemgbunli ne a,’ na kɛzi yɛ tafinlima yɛ kɛ pɛne ɛ?

3 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:1. Ɛnee belemgbunli bie anye die ‘debie kpalɛ’ mɔɔ “ɛyi” edwɛndolɛnli ne ahonle tɛkɛɛ la anwo. Hibulu yɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo wɔ ɛke kɛ “ɛyi me ahonle tɛkɛɛ” la, kile debie mɔɔ “ɛlɛwu,” le kɛ “nzule mɔɔ ɛlɛwu la.” Edwɛkɛ ɛhye manle anyelielɛ yile edwɛndolɛnli ne ahonle kɛ nzule mɔɔ ɛlɛwu la, yɛɛ ɔ tafinlima yɛle kɛ “kɛlɛvolɛ mɔɔ anwo yɛ ndɛ la pɛne.”

 4 Na yɛdayɛ noko ɛ? Edwɛkpa ne mɔɔ fane Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne anwo la le debie kpalɛ mɔɔ ɔka yɛ ahonle a. Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ ne rayɛle debie “kpalɛ” wɔ 1914 titile. Ɔvi zɔhane mekɛ ne, edwɛkɛ ne ɛnvane Belemgbunlililɛ bie mɔɔ ɔbara kenlebie la anwo bieko, emomu, ɔfane arane bie mɔɔ ɛlɛdi tumi wɔ anwuma kɛkala la anwo. Ɛhye a le ‘edwɛkpa ne mɔɔ fane Belemgbunlililɛ ne anwo’ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛbɔ ye nolo “wɔ aleɛabo amuala, amaa yeayɛ daselɛlilɛ yeamaa aleɛabo amra [la].” (Mat. 24:14) Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ ne “ɛyi” yɛ ahonle tɛkɛɛ ɔ? Asoo yɛfa mɔdenlebɔlɛ yɛbɔ edwɛkpa ne mɔɔ fane Belemgbunlililɛ ne anwo la nolo? Kɛmɔ edwɛndolɛnli ne yɛle la, yɛto ‘edwɛne yɛmaa belemgbunli ne,’ yɛ Belemgbunli Gyisɛse Kelaese. Yɛbɔ ɔ nwo nolo kɛ bɛva ye bɛzie Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne azo Belemgbunli wɔ anwuma. Bieko, yɛto ɛsalɛ yɛfɛlɛ tumivolɛma nee menli mɔɔ bɛsie bɛ la kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛmaa ye tumililɛ ne. (Edw. 2:1, 2, 4-12) Yɛɛ yɛ tafinlima yɛ kɛ “kɛlɛvolɛ mɔɔ anwo yɛ ndɛ la pɛne,” ɔluakɛ yɛfa Baebolo ne yɛdi gyima kpalɛ wɔ yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu.

Yɛfa anyelielɛ yɛbɔ yɛ Belemgbunli Gyisɛse Kelaese anwo edwɛkpa ne nolo

‘ƐLOLƐ ƐYI BELEMGBUNLI NE ƐDENDƐLƐ TƐKƐƐ’

5. (a) Wɔ ndenle boni mɔ azo a Gyisɛse anwo “yɛ fɛ” a? (b) Kɛzi ɛnee ‘ɛlolɛ ɛyi Belemgbunli ne ɛdendɛlɛ tɛkɛɛ ɛ,’ na kɛzi yɛbɔ mɔdenle yɛdi ye neazo ne anzi ɛ?

5 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:2. Ngɛlɛlera ne ɛnga Gyisɛse sonlabaka ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Kɛmɔ ɛnee ɔdi munli la ati, ɔda ali kɛ ɔ nwo “yɛ fɛ.” Noko, ye anwofɛlɛko ne vi nɔhalɛ mɔɔ ɔdi ɔmaa Gyihova nee ye munli nu mɔɔ ɔgyinla la titile. Bieko, ɛnee “ɛlolɛ” wɔ Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne mɔɔ Gyisɛse bɔle ye nolo la anu. (Luku 4:22; Dwɔn 7:46) Asoo yɛbɔ mɔdenle yɛdi ye neazo ne anzi wɔ yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu yɛka edwɛkɛ mɔɔ baha menli ne ahonle la ɔ?—Kɔl. 4:6.

6. Kɛzi Nyamenle ɛyila Gyisɛse “dahuu” ɛ?

6 Ɔluakɛ Gyisɛse vile ye ahonle nu zonlenle la ati, Gyihova yilale ye wɔ ye azɛlɛ ye azo gyima ne ɛyɛlɛ nu na ɔmanle ye ahatualɛ wɔ ye afɔlebɔlɛ ne anzi. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “[Gyisɛse bɛlɛle] ɔ nwo aze ɔyɛle tieyɛ ɔhɔle ewule nu, na ɔwule [amaneɛnwulɛbaka] zo bɔbɔ. Ɔlua zo Nyamenle ɛkpogya ye zo na yemaa ye duma fofolɛ mɔɔ tɛla aluma muala. Ɛhye ati, anwuma nee aze nee ɛbolɔ amra amuala bahoto Gyisɛse na bɛali ye duma ne eni, na awie biala aha ye baguase kɛ, Gyisɛse Kelaese le Awulae, bɛava bɛawula Nyamenle Selɛ ne anyunlunyia.” (Fel. 2:8-11) Gyihova ɛyila Gyisɛse “dahuu,” ɔluakɛ yedwazo ye yevi ewule nu yemaa ye damɛnlangoate ngoane.—Wulo. 6:9.

BƐYƐ BELEMGBUNLI NE KPOLE BƐDƐLA Ɔ “GƆNWO MƆ”

7. Wɔ ndenle boni mɔ azo a Nyamenle ɛkpokpa Gyisɛse ɛdɛla ɔ “gɔnwo mɔ” ɛ?

7 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:6, 7. Kɛmɔ Gyisɛse kulo tenleneyɛlɛ na ɔkyi debie biala mɔɔ enli ɔ Ze eni la ati, Gyihova kpokpale ye kɛ Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne azo Belemgbunli. Bɛvale “anyelielɛ nwole” bɛkpokpale Gyisɛse bɛdɛlale ɔ “gɔnwo mɔ” mɔɔ bɛmɛ a le Dwuda arelemgbunli mɔɔ bɛvi Devidi abusua nu la. Wɔ adenle boni azo? Mɔɔ lumua la, Gyihova mumua ne a kpokpale Gyisɛse a. Bieko, Gyihova kpokpale ye kɛ Belemgbunli nee Ɛsɔfo Kpanyinli. (Edw. 2:2; Hib. 5:5, 6) Eza bɛvale sunsum nwuanzanwuanza  a bɛkpokpale Gyisɛse a bɛanva nwole, yɛɛ ye belemgbunlililɛ ne ɛnle azɛlɛ ye azo ɔwɔ anwuma.

8. Duzu ati a yɛbahola yɛaha kɛ ‘Nyamenle le Gyisɛse belemgbunli ebia ɛ,’ na kɛmɔti a yɛbahola yɛalie yɛali kɛ tenleneyɛlɛ bayɛ gyima wɔ ye belemgbunlililɛ ne abo ɛ?

8 Gyihova ziele ɔ Ra ne Mɛzaya Belemgbunli wɔ anwuma wɔ 1914. ‘Ɔfa pɛlepɛlelilɛ ɔdi ye ebia,’ yemɔti tenleneyɛlɛ nee pɛlepɛlelilɛ bayɛ gyima wɔ ye belemgbunlililɛ ne abo. Kɛmɔ Nyamenle a le ye ‘belemgbunli ebia’ la ati, ye tumililɛ ne di munli. Ɛhye kile kɛ, ye belemgbunlililɛ ne vi Gyihova. Bieko, Gyisɛse belemgbunli ebia ne “wɔ ɛkɛ ne dahuu.” Asoo ɔnyɛ wɔ fɛ kɛ ɛlɛsonle Gyihova wɔ Belemgbunli ɛhye mɔɔ ɔlɛ tumi mɔɔ Nyamenle ɛkpa ye la tumi bo ɔ?

BELEMGBUNLI NE ‘FA YE DADEƐ NE KENDA Ɔ BO ANWO’

9, 10. (a) Mekɛ boni a Kelaese vale ye dadeɛ ne hendanle ɔ bo anwo a, na kɛzi ɔvale ɔlile gyima ndɛndɛ ne ala ɛ? (b) Kɛzi Kelaese bava ye dadeɛ ne ali gyima bieko ɛ?

9 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:3. Gyihova ɛmaa ye Belemgbunli ne ‘ɛva ye dadeɛ ne ɛhenda ɔ bo anwo.’ Yemaa Gyisɛse tumi kɛ ɔho ɔtia bɛdabɛ mɔɔ bɛdwazo bɛtia Nyamenle tumililɛ la kɔsɔɔti na ɔbua bɛ ndɛne. (Edw. 110:2) Ɔluakɛ Kelaese le Belemgbunli-Kovolɛ mɔɔ bɛngola bɛnli ɔ nwo zo konim la ati, bɛfɛlɛ ye “katakyie.” Ɔvale ye dadeɛ ne ɔhendanle ɔ bo anwo wɔ 1914, ɔlile Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ anwo azo konim na ɔdule bɛ ɔguale azɛlɛ ye azo.—Yek. 12:7-9.

10 Noko yemɔ le Belemgbunli ne konimlilɛ ne mɔlebɛbo ala. Ɔwɔ kɛ ɔwie ye ‘konimlilɛ’ ne. (Yek. 6:2) Ɔwɔ kɛ bɛsɛkye debie biala mɔɔ le Seetan ɛdeɛ wɔ azɛlɛ ye azo la na bɛdie Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ tumi biala mɔɔ bɛlɛ la. Babelɔn kpole ne mɔɔ ɔle adalɛ ɛzonlenlɛ maanle ne la yɛɛ bɛbalumua bɛazɛkye ye a. Gyihova ɛbɔ kpɔkɛ kɛ ɔbalua maanyɛlɛ tumima anwo zo yeazɛkye “tuutuunli” atisesebɛ ɛhye. (Yek. 17:16, 17) Bieko, Belemgbunli-Kovolɛ ne bazɛkye Seetan maanyɛlɛ ngyehyɛleɛ ne bɔkɔɔ. Kelaese mɔɔ eza bɛfɛlɛ ye “azɛlɛ kuma ne mɔɔ ɛnlɛ ɔ bo la soanvolɛ” la, akee bava Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ yeagua kuma kpole ne anu yeava yeawie ye konimlilɛ ne. (Yek. 9:1, 11; 20:1-3) Bɛmaa yɛnlea kɛzi Edwɛndolɛ 45 hanle ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ yɛ anyelielɛ anwo edwɛkɛ dole ɛkɛ la.

BELEMGBUNLI NE ‘KA YE ƐKPƆNWƆ NE WƆ NƆHALƐLILƐ NU’

11. Kɛzi Kelaese ka ye ɛkpɔnwɔ ne “wɔ nɔhalɛlilɛ” nu ɛ?

11 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:4. Belemgbunli-Kovolɛ ne ɛngo kɛ ɔkpondɛ azɛlɛ nee azonvolɛ. Ɔfa bodane kpalɛ ɔko tenlene konle. Ɔka ye ɛkpɔnwɔ ne wɔ “nɔhalɛlilɛ nee mɛlɛbɛnwoaze nee tenleneyɛlɛ nu.” Nɔhalɛ mɔɔ tɛla biala mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔbɔ nwolɛ bane la fane Gyihova tumililɛ ne anwo. Mekɛ mɔɔ Seetan dele atua la, ɔdwazole ɔtiale Gyihova tumililɛ ne mɔɔ ɔdi munli la. Ɔvi mekɛ zɔhane, sunsum ɛtane ne mɔ nee alesama ɛzu nɔhalɛ titile ɛhye anwo kpolera. Akee mekɛ ɛdwu kɛ Gyihova Belemgbunli ne mɔɔ yekpa ye la ko maa Gyihova tumililɛ ne anwo nɔhalɛ edwɛkɛ ne.

12. Adenle boni azo a Belemgbunli ne ‘ka ye ɛkpɔnwɔ ne wɔ mɛlɛbɛnwoaze nu a’?

12 Belemgbunli ne eza ‘ka ye ɛkpɔnwɔ ne wɔ mɛlɛbɛnwoaze nu.’ Kɛ Nyamenle Ara mɔɔ ɔwole ye kokye la, yela nɔhalɛ mɛlɛbɛnwoaze ali yemaa ɔ Ze tumililɛ. (Aye. 50:4, 5; Dwɔn 5:19) Ɔwɔ kɛ Belemgbunli ne nɔhalɛ azonvolɛ kɔsɔɔti di ye neazo ne anzi na bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛmaa Gyihova tumililɛ wɔ ninyɛne kɔsɔɔti anu. Bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ zɔ la angome a bɛadɛnla ewiade fofolɛ ne mɔɔ Nyamenle ɛva ɛbɔ ɛwɔkɛ la anu a.—Zɛk. 14:16, 17.

13. Kɛzi Kelaese ‘ka ye ɛkpɔnwɔ ne wɔ tenleneyɛlɛ nu ɛ’?

 13 Eza Kelaese ‘ka ye ɛkpɔnwɔ ne wɔ tenleneyɛlɛ nu.’ Tenleneyɛlɛ mɔɔ Belemgbunli ne die to nu la a le ‘Nyamenle tenleneyɛlɛ’—Gyihova ngyinlazo mɔɔ fane mɔɔ tenrɛ nee mɔɔ ɛndenrɛ anwo la. (Wulo. 3:21; Mɛla 32:4) Ayezaya hanle ye wɔ Belemgbunli Gyisɛse Kelaese anwo kɛ: “Belemgbunli bie bara mɔɔ ɔbava tenleneyɛlɛ a yeabu ye maanle a.” (Aye. 32:1) Gyisɛse tumililɛ ne bamaa “anwuma fofolɛ” nee ‘azɛlɛ fofolɛ’ mɔɔ “pɛlepɛlelilɛ” anzɛɛ tenleneyɛlɛ wɔ nu anwo ɛwɔkɛ ne ara nu. (2 Pita 3:13) Bɛbanlea kɛ awie biala mɔɔ ɔbahɔ zɔhane ewiade fofolɛ ne anu la bɛali Gyihova ngyinlazo zo.—Aye. 11:1-5.

BELEMGBUNLI NE YƐ “NWANWANE GYIMA”

14. Kɛzi Kelaese asa fema ne bayɛ “nwanwane gyima” ɛ? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

14 Mekɛ mɔɔ Belemgbunli ne ɛlɛka ye ɛkpɔnwɔ ne la, ɛnee ye dadeɛ ne henda ɔ bo anwo. (Edw. 45:3) Noko mekɛ bie dwule la ɔvale ɔ sa fema ɔyele ye dadeɛ ne ɔvale ɔlile gyima. Edwɛndolɛnli ne hanle dole ɛkɛ ne kɛ: “Ɛ sa fema bayɛ nwanwane gyima.” (Edw. 45:4, NW) Gyisɛse Kelaese bayɛ “nwanwane gyima” wɔ mekɛ mɔɔ ɔka ye ɛkpɔnwɔ ne yeahɔbua ndɛne yeamaa Gyihova wɔ Amagɛdɔn konle ne anu la. Yɛnze adenle mɔɔ ɔbalua zo yeazɛkye Seetan ewiade ne la. Noko konle zɔhane bamaa ɛzulolɛ aha bɛdabɛ mɔɔ bɛandie kɔkɔ mɔɔ bɛbɔle kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛmaa Belemgbunli ne tumililɛ ne la. (Bɛgenga Edwɛndolɛ 2:11, 12.) Gyisɛse hanle ye wɔ ye awieleɛ mekɛ ne anwo ngapezo ne anu kɛ “ɛzulolɛ ngome bamaa menli nye zo abulu wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkendɛ mɔɔ bazi aleɛabo amra anwo zo la, ɔluakɛ bɛbadudu anwumaneamra bɛavi bɛ ndenle ne mɔ azo.” Ɔdoale zo kɛ: “Na akee bɛbanwu medame, Sonla Ra kɛ melua amungu ne anu, melɛ tumi nee anyunlunyia kpole melɛba.”—Luku 21:26, 27.

15, 16. Nwane mɔ a le “ɛlɔnema” ne mɔɔ bɛbaboka Kelaese anwo wɔ konle ne anu la?

15 Mekɛ mɔɔ Yekile ka “tumi nee anyunlunyia kpole” ne mɔɔ Belemgbunli ne bava abua ndɛne anwo edwɛkɛ la ɔhanle kɛ: “Menwunle kɛ anwuma ɛbuke, na nrenya bie de ɛkpɔnwɔ fufule zo gyi ɛkɛ. Nrenya ne mɔɔ de ɛkpɔnwɔ fufule ne azo la bɛfɛlɛ ye Diedinli nee Nɔhavo; ɔfa pɛlepɛle a ɔbua ndɛne, ɔko konle a. Anwuma ɛlɔnema li ɔ nzi, bɛdede mgbɔnwɔ fufule zo na bɛwulowula adɛladeɛ fufule nwohyee. Dadeɛ nlane zia ɔ nloa anu, na yemɔ yɛɛ ɔbava yeali maanle maanle kɔsɔɔti anwo zo konim a. Ɔbava tumi kpole yeazie bɛ, na yeahwihwi Nyamenle Bedevinli ne ɛya kpole ne mɔɔ wɔ ye nwanye milahyinli ne anu la yeagua.”—Yek. 19:11, 14, 15.

16 Nwane mɔ a bɛali Kelaese anzi kɛ anwuma “ɛlɔnema” wɔ konle ne anu a? Mekɛ mɔɔ ɔlumua mɔɔ Gyisɛse vale ye dadeɛ ne dule Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ vile anwuma la, ɛnee “ye soanvolɛma” ne boka ɔ nwo. (Yek. 12:7-9) Yemɔti, ndelebɛbo wɔ nu kɛ yɛbaha kɛ wɔ Amagɛdɔn konle ne anu, anwumabɔvolɛma nwuanzanwuanza ne baboka Kelaese ɛlɔnema ne anwo. Awie mɔ gyɛne baboka ye ɛlɔnema ne anwo ɔ? Gyisɛse bɔle ɔ mediema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la ɛwɔkɛ kɛ: “Mɔɔ kɛli konim, na ɔkɛyɛ mɔɔ mekpondɛ la nɔhalɛ nu kɛhɔ awieleɛ la, mebava tumi ne mɔɔ Egya vale manle me la meamaa ye. Mebamaa yeali maanle maanle dɔɔnwo anwo zo konim, yeava tumi yeazie bɛ, na yeabubu bɛ kɛ abua.” (Yek. 2:26, 27) Yemɔti, Kelaese amediema ne mɔ mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔɔ ɔkadwu zɔhane mekɛ ne la ɛnee bɛ sa ɛha bɛ ahatualɛ wɔ anwuma la, bɛaboka ye ɛlɔnema ne anwo.  Mekɛ mɔɔ ɔlɛyɛ “nwanwane gyima” yeava tumi kpɔma yeazie maanle maanle ne mɔ la, ɔ gɔnwo mɔ arelemgbunli mɔɔ bɛkpokpa bɛ la bɛaboka ɔ nwo.

BELEMGBUNLI NE WIE YE KONIMLILƐ

17. (a) Duzu a ɛkpɔnwɔ fufule ne mɔɔ Kelaese de zo la gyi ɛkɛ maa a? (b) Dadeɛ ne nee ɛda ne gyi ɛkɛ maa duzu?

17 Bɛgenga Edwɛndolɛ 45:5. Belemgbunli ne de ɛkpɔnwɔ fufule zo, ɛhye gyi ɛkɛ maa konle mɔɔ ɔtenrɛ wɔ Gyihova anye zo. (Yek. 6:2; 19:11) Saa yɛye konle dadeɛ ne yɛsie ahane a, eza bɛmaa ye ɛda. Yɛkenga kɛ: “Memanle me nye zo, na menwunle kɛ sonla de ɛkpɔnwɔ fufule zo na ɔlɛ ɛda ɔ sa nu ɔlɛba. Bɛbɔle ye abɔtile, na ɔvindele ɔhɔle kɛ katakyie mɔɔ ɛli konim dɔɔnwo na eza ɔlɛkɔ yeahɔho yeali konim bieko la.” Konle dadeɛ ne nee ɛda ne gyi ɛkɛ maa adenle mɔɔ Kelaese balua zo azɛkye ye agbɔvolɛ la.

Bɛbavɛlɛ nloma bɛamaa bɛaraziezie azɛlɛ ye azo (Nea ɛdendɛkpunli 18)

18. Kɛzi Kelaese “ɛda mbaka” ne ‘ati bayɛ nla ɛ’?

18 Edwɛndolɛnli ne hanle ye wɔ edwɛkɛdwɛndolɛ nu kɛ ‘ɛda mbaka ti yɛ nla, bɛwɔ bɛwolo ye kpɔvolɛma ahonle nu’ na “maanle maanle tu gua ɛ nyunlu.” Azɛlɛ ne azo bayɛ mogya ngome. Gyɛlɛmaya hanle dole ɛkɛ ne kɛ: “Menli mɔɔ [Gyihova] ɛhu bɛ la avunli bagua ye yɛlɛdɛdɛ, ɔvi maanle ti yeahɔdwu maanle bo.” (Gyɛ. 25:33) Ngapezo bie mɔɔ ɔle kɛ ɛhye la ka kɛ: “Menwunle Nyamenle soanvolɛ ko noko kɛ ɔgyi sɛnzɛne ne azo. Ɔvale ɛnelɛ kpole ɔzele nloma mɔɔ luolua anwomanyunlu la amuala kɛ ‘Bɛboɔboa bɛ nloa bɛrɛla Nyamenle ɛkponledolɛ kpole ne abo! Bɛrɛla bɛrali arelemgbunli nwonane, safohyenlema, nee ɛlɔnema nwonane, mgbɔnwɔ nane nee menli mɔɔ dede zo la nwonane, menli ngakyile kɔsɔɔti, ahanra nee alehelɛ, mgbole ne ngyikyi muala nwonane!’”—Yek. 19:17, 18.

19. Kɛzi Kelaese badoa zo ali “konim” na yeawie ye konimlilɛ ne ɛ?

19 Mekɛ mɔɔ Kelaese ɛzɛkye Seetan ngyehyɛleɛ ɛtane ne wɔ azɛlɛ ye azo ɛwie la, ‘ɔbahɔ yeahɔli konim bieko’ wɔ “anyunlunyia nu.” (Edw. 45:4) Ɔbawie ye konimlilɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ ɔbava Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ yeagua kuma kpole ne anu wɔ Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu la. (Yek. 20:2, 3) Mekɛ mɔɔ Abɔnsam nee ye anwumabɔvolɛ ne mɔ ɛngola debie biala yɛ la, azɛlɛ ne azo amra anwo bɛadɔ bɛ avi Seetan tumi bo na bɛabɛlɛ bɛ nwo aze bɔkɔɔ bɛamaa anyunlunyia Belemgbunli ne. Noko kolaa na azɛlɛ ne awie kakyi yɛ paladaese la, debie bieko bamaa bɛ nee bɛ Belemgbunli ne nee ye anwuma ɛlɔnema ne anye alie. Yɛbazuzu deɛ ɛhye mɔɔ yɛ anyelielɛ la anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu.