Mu nshiku sha kwa Yohane Kabatisha, “abantu balelolela Kristu, bonse baletontonkanya pali Yohane mu mitima yabo abati: ‘Bushe uyu nalimo e Kristu?’” (Luka 3:15) Cinshi calengele ukuti abaYuda balelolela ukuti Mesia akesa pali ilya nshita? Kwali ifyalengele.

Ilyo Yesu afyelwe, malaika wa kwa Yehova amoneke kuli bakacema abalelonda ifitekwa fyabo mu mpanga mupepi na ku Betelehemu. Malaika atile: “Lelo mu musumba wa kwa Davidi namufyalwa Umupusushi wenu, uyu e Kristu Shikulu.” (Luka 2:8-11) Pa numa ya ifi, “ibumba lya bamalaika ba mu muulu lyalongene pamo na malaika, balalumbanya Lesa abati: * ‘Natulumbe Lesa mu muulu, na pe sonde pabe umutende pa bantu abo atemwa.’”—Luka 2:13, 14.

Ifyo malaika alandile fyalifikile sana bakacema pa mutima. Ilyo line, balimine no kuya ku Betelehemu kabili ilyo basangile Yosefe na Maria na Yesu akanya, “bashimike ifyo malaika abebele pali uyu mwana.” Ici calengele ukuti, ‘bonse abaumfwileko aya mashiwi bapape pa fintu ifyo bakacema babashimikile.’ (Luka 2:17, 18) Amashiwi ya kuti “bonse abaumfwileko,” yalangilila ukuti te Yosefe na Maria fye abo bashimikileko aya mashiwi, lelo balishimikileko na bambi. Lyena, ilyo abacemi balebwelelamo ku mwabo “balecindika Lesa no kumulumbanya pali fyonse ifyo baumfwile no kumona, filya fine babebele.” (Luka 2:20) Ukwabula no kutwishika, balya bakacema balyebeleko bambi ifisuma ifyo baumfwile pali Kristu!

Ilyo Maria atwele ibeli lyakwe ku Yerusalemu pa kuti amupeele kuli Yehova, nga fintu Amafunde ya kwa Mose yalandile, kasesema mwanakashi Ana ‘atooteele Lesa no kulanda pa mwana kuli bonse abalelolela ukulubuka kwa Yerusalemu.’ (Luka 2:36-38; Ukufu. 13:12) E ico, ilyashi lya kumoneka kwa kwa Mesia lyalitwalilile ukusalangana.

Pa numa, “ababukila ku ntanda bafumine ku kabanga no kuya ku Yerusalemu, no kusosa abati: ‘Ili kwi imfumu ya baYuda iyafyalwa? Pantu twamwene ulutanda lwakwe ilyo twali ku kabanga, kabili twishile ku kumufukamina.’” (Mat. 2:1, 2) “Ilyo Imfumu Herode yaumfwile ifi, yalisakamikwe, pamo na bonse mu Yerusalemu; kabili ilyo yalonganike intungulushi sha bashimapepo shonse na bakalemba ba bantu, yatendeke  ukubepusha ukwali no kufyalilwa Kristu.” ⁽³⁾ (Mat. 2:3, 4) E ico abantu abengi balitendeke ukumfwa imbila ya kuti Mesia uo balelolela nafyalwa! *

Ilembo tulandilepo kale ilya kwa Luka 3:15, lilangilila ukuti abaYuda bamo balemona kwati Yohane Kabatisha e wali Kristu. Lelo, amashiwi Yohane abebele yalengele ukuti baleke ukumumona ukuti ni Kristu. Atile: “Uuleisa pa numa alincila amaka, kabili nshalinga ukumufuula indyato. Ulya ena akamubatishisha ku mupashi wa mushilo na ku mulilo.” (Mat. 3:11) Amashiwi Yohane alandile yalengele ukuti abantu batwalilile ukulalolela sana Mesia.

Bushe abaYuda pa kupenda inshita Mesia ali no kwisa babomfeshe ukusesema ukulanda pa milungu 70 ukwaba pali Daniele 9:24-27? Nalimo e ko babomfeshe, lelo tatwaishiba bwino bwino. Icishinka ca kuti mu nshita ya kwa Yesu, ifyo abengi baishibe pali uku kusesema kwa milungu 70 fyali ifyapusanapusana, kabili ifyo baishibe fyalipusana ne fyo twaishiba ino nshita. *

Abena Essene, abaishibikwe ku bantu abengi ukuti bapaatwike ku mipepele ya baYuda, balesambilisha ukuti baMesia babili bali no kumoneka ilyo imyaka 490 yali mupepi no kupwa. Lelo tatwaishiba bwino nga ca kuti pa kulanda ifi abena Essene balependa inshita ukulingana no kusesema kwa kwa Daniele. Nangu nga balikonkele uku kusesema pa kupenda inshita, te kuti twenekele abaYuda ukusumina ifyo abena Essene abalekele ukukonka ubuYuda balesambilisha.

Mu myaka ya ba 100 C. E, abaYuda bamo basumine ukuti imilungu 70 yatendeke ilyo itempele lya kubalilapo lyaonawilwe mu 607 B.C.E. ukufika ilyo itempele lya bubili lyaonawilwe mu 70 C.E., lelo bamo baleti ukufikilishiwa kwa uku kusesema kwacitike mu nshita ya Bamakabe abaliko muli ba 100 B.C.E. Kanshi abaYuda balipusene mu fyo balependa imilungu 70.

Nga ca kuti abatumwa na Bena Kristu ba kubalilapo balishibe bwino ukusesema kwa milungu 70, nga babomfeshe uku kusesema ngo bushininkisho bwa kuti Yesu Kristu e Mesia no kuti aishile pali ilya ine nshita batile akesa. Lelo, takwaba ubushininkisho ubulanga ukuti Abena Kristu ba kubalilapo e fyo bacitile.

E lyo kabili, abalembele amabuuku ya Mbila Nsuma ilingi line balandile pa masesemo yamo ayalembelwe mu Malembo ya ciHebere ukuti yalifikilishiwe muli Yesu Kristu. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Lelo tapali nangu umo uwalembele ukuti ukusesema kwa milungu 70 kwalifikilishiwe muli Yesu.

Kanshi kuti twatila: Tatwaishiba nga ca kuti abantu mu nshiku sha kwa Yesu balishibe bwino bwino ukusesema ukulanda pa milungu 70. Na lyo line, mu mabuuku ya Mbila Nsuma mwaliba na fimbi ifyalengele ukuti abantu “balelolela” ukwisa kwa kwa Mesia.