To azán Johanu Baptizitọ lọ tọn gbè, “gbẹtọ lẹ tin to nukundido mẹ bọ mẹlẹpo to nulẹnpọn to ahun yetọn mẹ gando Johanu go dọ: ‘Vlavo be e ma yin ewọ wẹ Klisti lọ?’” (Luku 3:15) Naegbọn Ju lẹ sọgan donukun dọ Mẹsia lọ na wá to ojlẹ enẹ mẹ? Whẹwhinwhẹ́n susu wutu wẹ.

To whenue Jesu yin jiji godo, angẹli Jehovah tọn sọawuhia lẹngbọhọtọ he to lẹngbọ yetọn lẹ yìn to ogle he sẹpọ Bẹtlẹhẹm lẹ mẹ. Angẹli lọ lá na yé dọmọ: “Mẹwhlẹngántọ de yin jiji na mì to egbé, he yin Klisti Oklunọ lọ, to tòdaho Davidi tọn mẹ.” (Luku 2:8-11) To enẹ godo, “awhànpa olọn tọn susugege de wá angẹli lọ dè, bo to Jiwheyẹwhe pà bosọ to didọmọ: a ‘Gigo to oji aga hlan Jiwheyẹwhe, podọ jijọho hlan gbẹtọ ojlo dagbenọ lẹ to aigba ji.’”—Luku 2:13, 14.

Na nugbo tọn, nulila enẹ yinuwado lẹngbọhọtọ whiwhẹnọ enẹlẹ ji taun. To afọdopolọji, yé dedo Bẹtlẹhẹm, podọ to whenue yé mọ Josẹfu po Malia po gọna Jesu ovi yẹyẹ lọ, “yé hẹn ohó he ko yin didọna yé gando ovi pẹvi ehe go lọ lẹ zun yinyọnẹn.” Podọ taidi kọdetọn de, “awú sọ ji mẹlẹpo he sè nuhe lẹngbọhọtọ lọ lẹ dọna yé lẹ.” (Luku 2:17, 18) Hogbe lọ “mẹlẹpo he sè” dohia dọ lẹngbọhọtọ lọ lẹ sọ dọho lọ na mẹdevo lẹ gbọnvona Josẹfu po Malia po. Enẹgodo, dile lẹngbọhọtọ lọ lẹ lẹkọ jei whégbè, yé zindonukọn nado “to gigopana Jiwheyẹwhe bosọ to pipà ẹ na nuhe yé sè bo mọ lẹpo, kẹdẹdile ehelẹ ko yin didọna yé do.” (Luku 2:20) E họnwun dọ lẹngbọhọtọ enẹlẹ ma ṣí wẹndagbe onú he yé sè gando Klisti go lẹ tọn ji!

To whenue Malia plan visunnu plọnji etọn yì Jelusalẹm nado do e hia Jehovah, dile Osẹ́n Mose tọn biọ do, yẹwhegán-yọnnu Anna “jẹ pẹdona Jiwheyẹwhe ji bosọ to ohó ovi lọ tọn dọna mẹhe to tenọpọn whlẹngán Jelusalẹm tọn lẹpo.” (Luku 2:36-38; Eks. 13:12) Gbọnmọ dali, linlin wiwá Mẹsia lọ tọn to gbigbayipe.

To nukọn mẹ, “sunwhlẹvu-pọntọ lẹ sọn whèzẹtẹn-waji wá Jelusalẹm, bo dọmọ: ‘Fie wẹ ewọ he yin jiji taidi ahọlu Ju lẹ tọn lọ te? Na mí mọ sunwhlẹvu etọn to whenuena mí tin to whèzẹtẹn, podọ míwlẹ ko wá nado litaina ẹn.’” (Mat. 2:1, 2) “To whenue Ahọlu Hẹlọdi sè ehe, e biọ bẹwlu mẹ, gọna mẹhe tin to Jelusalẹm lẹpo; podọ to whenuena e ylọ yẹwhenọgán  lẹ gọna wekantọ gbẹtọ lẹ tọn lẹpo pli, e jẹ kinkanbiọ yé ji fie wẹ Klisti lọ na yin jiji te.” (Mat. 2:3, 4) Enẹwutu, mẹsusu wẹ to linlin lọ sè dọ Mẹsia sọgodo tọn lọ ko wá! b

Luku 3:15 he mẹ mí yí hodọ sọn to bẹjẹeji dohia dọ Ju delẹ lẹndọ Johanu Baptizitọ wẹ na ko yin Klisti lọ. Etomọṣo, Johanu doalọtena linlẹn enẹ po hogbe ehelẹ po dọmọ: “Ewọ he ja to godo ṣie dohuhlọn hú mi, afọpa mẹhe tọn yẹn ma jẹ nado de. Omẹ enẹ wẹ na yí gbigbọ wiwe po miyọ́n po do baptizi mì.” (Mat. 3:11) Hodidọ whiwhẹ tọn Johanu tọn enẹlẹ na ko sọ whàn Ju lẹ dogọ nado to nukundo Mẹsia lọ.

Be Ju owhe kanweko tintan tọn lẹ lẹn ojlẹ he mẹ Mẹsia lọ na wá te sọgbe hẹ dọdai osẹ 70 tọn he yin kinkandai to Daniẹli 9:24-27 mẹ wẹ ya? E sọgan yinmọ, ṣigba kunnudenu depope ma dohia dọ e yinmọ. Nugbo lọ wẹ yindọ onú voovo lẹ wẹ Ju lẹ nọ lẹn gando osẹ 70 lọ lẹ go to ojlẹ Jesu tọn mẹ, podọ linlẹn voovo enẹlẹ jẹagọ do yede. Depope to yé mẹ ma sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ mítọn to egbehe. c

Essénien lẹ he mẹsusu nọ pọ́n hlan taidi sinsẹ̀n klandovo Ju lẹ tọn de, nọ plọnmẹ dọ Mẹsia awe wẹ na sọawuhia sẹpọ vivọnu owhe 490 tọn, ṣigba mí ma sọgan dọ po nujikudo po dọ Essénien lẹ basi nulinlẹn yetọn sọgbe hẹ dọdai Daniẹli tọn. Eyin yé tlẹ ko wàmọ, e na vẹawu dọ todohukanji ojlẹ hihia tọn pipli klandovo pẹvi enẹ tọn ni yinuwado Ju lẹ ji to paa mẹ.

To owhe kanweko awetọ W.M. tọn mẹ, Ju delẹ yise dọ osẹ 70 lọ lẹ bẹsọn ojlẹ he mẹ tẹmpli tintan lọ yin vivasudo to 607 J.W.M. kakajẹ whenue tẹmpli awetọ lọ yin vivasudo to 70 W.M. Ṣigba, Ju devo lẹ lẹndọ dọdai enẹ mọ hẹndi to ojlẹ Maccabée lẹ tọn mẹ to owhe kanweko awetọ J.W.M. Enẹwutu, Ju lẹ ma kọngbedopọ do aliho tangan de ji he mẹ yè sọgan hia osẹ 70 lọ lẹ te.

Eyin apọsteli lẹ gọna Klistiani owhe kanweko tintan tọn devo lẹ mọnukunnujẹ dọdai osẹ 70 lọ tọn mẹ to aliho he sọgbe mẹ wẹ, yé na ko donù e go taidi kunnudenu lọ dọ Jesu Klisti wẹ Mẹsia dopagbe lọ podọ e wá to ojlẹ tangan lọ mẹ. Ṣigba, kunnudenu depope ma dohia dọ Klistiani dowhenu tọn lẹ wàmọ.

Onú devo sọ jẹna ayidonugo. Wẹndagbe kantọ lẹ nọ saba dohia dọ dọdai delẹ he tin to Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ mọ hẹndi gando Jesu Klisti go. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Etomọṣo, depope to yé mẹ ma dohia dọ kanṣiṣa de tin to aigba ji wiwá Jesu tọn po osẹ 70 lọ lẹ po ṣẹnṣẹn.

Enẹwutu, to bladopọ mẹ: Mí ma sọgan dọ po nujikudo po dọ to ojlẹ Jesu tọn mẹ, gbẹtọ lẹ mọnukunnujẹ dọdai osẹ 70 lọ lẹ tọn mẹ to aliho he sọgbe mẹ. Amọ́, owe Wẹndagbe tọn lẹ na whẹwhinwhẹ́n dolido devo lẹ he wutu gbẹtọ lẹ na ko tin “to nukundido mẹ” gando Mẹsia lọ go.