Muna lumbu ya Yoane wa Mvubi, “o nkangu una usidinge e mpungu-vuvu, yo balula mbalu muna ntima mia yau awonso, zina za Yoane, kana yandi i Kristu.” (Luka 3:15) Ekuma Ayuda bakadila ye vuvu vo Masia omoneka muna ntangwa yayina? Vena ye kuma yayingi.

Vava Yesu kawutuka, e mbasi a Yave wamoneka kw’avungudi ana bavungulanga ekambi muna mpatu yakala lukufi ye Beteleme. E mbasi wavova vo: “O unu kun’evata dia Davidi i nuwutukìlu o mvuluzi, wa Kristu Mfumu.” (Luka 2:8-11) I bosi, o mbasi wayikamwa kwa “ndong’a vu ki’ezulu, isanisini Nzambi, yo vova vo, * ‘Nkembo oku kwa Nzambi muna kayè, ovansi luvuvamu muna wantu akw’edienga.’”—Luka 2:13, 14.

E luzayisu lwalu, lwafila avungudi awaya alembami mu vanga diambu. Vana vau, bayenda kuna Beteleme ye vava basolwele Yosefe, Maria yo Yesu wa nsedia, “babazayisi e diambu dina bavoveso, edi dia mwana.” I bosi, “awonso bawa wo, basivikidi o mambu bavoveso kw’avungudi.” (Luka 2:17, 18) O mvovo “awonso bawá” usonganga vo avungudi kwa wantu akaka diaka bavova ke kwa Maria kaka ko yo Yosefe. I bosi, vava avungudi bavutuka kuna nzo, “bele akembelanga yo sanisanga Nzambi muna mama mawonso bawidi yo mona, una bavovese.” (Luka 2:20) Kieleka, avungudi awaya ke basweka mambu mambote ko bawá mu kuma kia Kristu.

Vava Maria kanata mwana kuna Yerusaleme mu kunsunzula kwa Yave nze una walombwanga muna Nsiku a Mose, o Ana wa ngunza ‘otondele Nzambi yo mokenen’e diambu diandi kw’awonsono bavingilanga lukûlu lua Yerusaleme.’ (Luka 2:36-38; Luv. 13:12) E nsangu mu kuma kia ngiz’a Masia zakwamanana sayana.

I bosi, “e nganga zatuka kuna este zizidi kuna Yerusaleme, oku vo, Aveyi kena, on’owutukìdi e kintinu kia Ayuda? kadi tumwene ntetembw’andi kuna este, twizidi kunkunda.” (Mat. 2:1, 2) Erodi wa Ntinu, vava kawá wo, “o ntima untelamene, oyandi y’esi Yerusaleme awonso. Olungisi mbuta za nganga zawonso y’asoneki a nkangu, ubayuvwidi kana kweyi kewutukila Kristu.” (Mat. 2:3, 4)  Muna kuma kiaki, wantu ayingi bayantika bakula vo: O Masia wasilwa o nsilu wayiza. *

E sono kia Luka 3:15 tuyikidi kala, kisonganga vo Ayuda akaka bayindulanga vo Yoane wa Mvubi yandi i Kristu. Kansi, Yoane wavuvika o nkangu muna mvovo emi: “Ndion’okwiz’andandi unsundidi o nkuma, ona kifweno o nata nsampatu zandi ko: i yandi yun’okunuvubila muna mwand’avelela yo tiya.” (Mat. 3:11) E mvovo mia kuyikulula mia Yoane miawokesa e vuvu kiau mu kuma kia Masia.

Nga Ayuda muna tandu kiantete bafimpanga ungunza wa tumingu 70 wasonama muna Daniele 9:24-27 mu vava zaya e ntangwa ikwiza Masia? Wau vo ke tuna ye ziku ko, ke tulendi vova ko vo i diau bavanga. E ziku kia diambu i kiaki: Muna lumbu ya Yesu nsasa zayingi zavewanga mu kuma kia tumingu 70. Ke imosi ko muna nsasa zazi ina e ngwizani yo umbakuzi weto o unu. *

E buka kia asambidi a Kiyuda bayikilwanga vo essênios, balonganga vo Masia zole zadi kwiza kuna mfoko a 490 lwa mvu, kansi ke tuna ye ziku ko vo ungunza wa Daniele basadila mu zaya lutangu lwalu lwa mvu. Kiakala vo i diau bavanga, diampasi mu yindula vo Ayuda ayingi bavukumunwa kwa ngindu za buka kiaki.

Muna tandu kiazole, Ayuda akaka bakwikilanga vo tumingu 70 twayantika muna lufwasu lwa tempelo yantete muna mvu wa 607 Vitila Tandu Kieto yamuna lufwasu lwa tempelo yazole muna mvu wa 70 a Tandu kieto, vava akaka bafwananesanga e ndungan’a ungunza ye kolo kia Macabeu muna tandu kiazole Vitila Tandu Kieto. Muna kuma kiaki, ke vakala ngwizani ko muna mpila ina o tumingu 70 tufwete tangilwa.

Kele vo e kolo kia tumingu 70 kiatoma bakulwa muna tandu kiantete, akaka balenda vova vo antumwa ye Akristu akaka muna tandu kiantete, basadilanga umbakuzi wau nze ziku kiasonganga vo Masia wasilwa o nsilu wayiza muna kolo kiakina muna Yesu Kristu. Kansi, ke vena ye ziku ko kisonganga vo Akristu a tandu kiantete i diau bavanga.

Vena ye diambu diakaka diamfunu. Asoneki a nsangu zambote nkumbu miayingi bayika ungunza wasonama muna Sono ya Kiyibere walungana muna Yesu Kristu. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Kansi, ke umosi ko muna ungunza wau usonganga vo e ngiz’a Yesu ova ntoto ngwizani ina yo ungunza wa tumingu 70.

Muna mvovo mia nkufi: Ke tulendi vova ko vo wantu muna lumbu ya Yesu batoma bakula o ungunza wa tumingu 70. Kansi, e nsangu zambote zasoneka Matai, Maku, Luka ye Yoane, zisonganga kuma yakaka yafila wantu mu kala ye “vuvu” muna ngiz’a Masia.