Mu nyengu yaku Yohane M’batizi, ‘lichilereze khamu lo, ndi wosi arungurukiyanga mu mitima yawu zaku Yohane, “vinu iyu wenga Khristu yo.”’ (Luka 3:15) Nchifukwa wuli Ayuda akhumbikanga kulereze Mesiya pa nyengu yeniyo? Pe vifukwa vinandi.

Yesu wati wawaku, angelu aku Yehova anguwoneke kwa aliska wo alindanga viŵetu vawu pafupi ndi lisuwa la ku Betelehemu. Angelu angukamba kuti: “Wakuwiyani le, mumuzi waku Davidi, Mtaski mweniyo ndi Khristu Mbuya.” (Luka 2:8-11) Pavuli paki, ‘mzinda wa liŵanja lakuchanya, unguthamika Chiuta’ limoza ndi angelu wo, ndipu anguti: a “Unkhankhu kwaku Chiuta mu mdengwendi, ndi panu pasi chimangu mu ŵanthu mwaku wo wakondwere.”—Luka 2:13, 14.

Mwambula kukayika, uthenga wenuwu unguŵakwaska ukongwa aliska akujiyuyuwa ŵenaŵa. Yiwu angusoka mwaliŵi kuluta ku Betelehemu ndipu ŵati asaniya Yosefe, Mariya ndi bonda, ‘anguwandiska va nkhani yakuneneka kwaku wo ya mwana yo.’ Mwaviyo, ‘wosi akuvwa angutondwa paku vo vingukambika ndi aliska kwaku wo.’ (Luka 2:17, 18) Mazu ngakuti “wosi akuvwa,” ngalongo kuti aliska angukambiya Yosefe ndi Mariya ndipuso ŵanthu anyaki. Ndipu po aliska aweliyanga kwawu, angulutirizga ‘kukankhuska ndi kuthamika Chiuta paku vosi vo anguvwa ndi anguwona, nge ndimo kungukambikiya kwaku wo.’ (Luka 2:20) Aliska ŵenaŵa angubisa cha vinthu vamampha vo anguvwa vakukwaskana ndi Khristu!

Pa nyengu yo Mariya wanguluta ndi mwana waki wakwamba ku Yerusalemu kuti wakamupaturiyi kwaku Yehova nge mo Chilangulu chaku Mosese chakambiyanga, Mchimikazi Anna ‘wanguwonga Chiuta, ndipu wangukambiya va mwana kwaku wosi akulereze uwombozi wa Yerusalemu.’ (Luka 2:36-38; Chit. 13:12) Mwaviyo, nkhani yakukwaskana ndi Mesiya yingulutirizga kuwanda.

Pavuli paki, “awukwi a ku vuma anguza ku Yerusalemu, akuti, ‘We pani yo wakuwa Karonga wa a Yuda? Chifukwa ku vuma tinguwona nyenyezi yaki, ndipu taziya kumulambiya.’” (Mat. 2:1, 2) ‘Herode karonga yo wanguti wavwa ichi wangutenthema, ndi Yerusalemu yosi pamoza nayu. Ndipu wati waunganiska wosi [“asembi,” NW] ŵara ndi alembi a khamu lo, wanguŵafumba po Khristu wangapapikiya.’   (Mat. 2:3, 4) Mwaviyo, ŵanthu anandi anguziŵa kuti Mesiya yo wangulayizgika waza! b

Lemba la Luka 3:15 lo taliko mazu kali, lilongo kuti Ayuda anyaki aŵanaŵananga kuti Yohane M’batizi watenere kuti ndiyu wenga Khristu. Yohane wangumalisa maŵanaŵanu ngenanga mwakukamba kuti: “Kweni yo watuza pavuli pangu ngwanthazi ndi ini, viyatu vaku mweniyo kuti nde wakwenere cha ini kufwatuwa. Iyu wamkukubatizani ndi Mzimu Wakupaturika ndi motu.” (Mat. 3:11) Mazu ngakujiyuyuwa ngo Yohane wangukamba, nganguwovya Ayuda kuti alutirizgi kulereze Mesiya.

Kumbi Ayuda a mu nyengu ya akutumika anguŵerengese nyengu yakuza kwaku Mesiya mwakugwiriskiya nchitu uchimi wa masabata 70 wo ukulembeka pa Danyele 9:24-27? Panyaki venga viyo kweni tisimikizga cha. Fundu njakuti, mu nyengu yaku Yesu, ŵanthu akonkhoskanga uchimi wa masabata 70 mu nthowa zakupambanapambana ndipu palivi fundu yo yikoliyana ndi mo isi tivwiya uchimi wenuwu mazuŵa nganu. c

Aessene wo ŵanthu anandi aŵanaŵananga kuti ŵenga kagulu kakugaruka ka chiyuda, asambizanga kuti Amesiya ŵaŵi atingi azizengi kukumaliya kwa vyaka 490 kweni tisimikizga cha kuti akambanga venivi chifukwa chakuŵerengese uchimi waku Danyele. Asani kuti anguchita viyo, mphakusuzga kuŵanaŵana kuti Ayuda ayendiyanga fundu za kagulu kakugaruka kenaka.

Mu vyaka pafupifupi 200 Yesu wati waza, Ayuda anyaki agomezganga kuti masabata 70, ngangwamba po nyumba yakusopiyamu yakwamba yingubwangandulikiya mu 607 B.C.E. kuzifika pa nyengu yo nyumba yakusopiyamu yachiŵi yinguzibwangandulikiya mu 70 C.E. Ndipu anyaki akambanga kuti uchimi wenuwu, ungufiskika mu nyengu ya Amaccabea yo yingwamba cha m’ma 170 B.C.E. Mwaviyo, pengavi yo waziŵanga mo angaŵerengese masabata 70 ngenanga.

Asani ŵanthu a mu nyengu ya akutumika anguziŵa kaŵerengesedu ka masabata 70, anyaki angaŵanaŵana kuti, ndikuti akutumika ndi Akhristu anyaki a mu nyengu yeniyi atingi awugwiriskiyengi nchitu nge ukaboni wakuti Mesiya wakulayizgika wakuza pa nyengu yaki mwakukoliyana ndi nyengu yo Yesu Khristu wanguziya. Kweni palivi ukaboni wakuti Akhristu akwambiriya anguchita viyo.

Pe so fundu yinyaki yakukhumbika kuyiziŵa. Akulemba Uthenga Wamampha alongo kuti mauchimi nganyaki ngo ngasanirika m’Malemba ngachihebere, ngangufiskika mu nyengu yaku Yesu Khristu. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Kweni palivi yo wakukambapu kuti uchimi wa masabata 70 wakoliyananga ndi kuza kwaku Yesu.

Mwakudumuwa: Tingasimikizga cha kuti ŵanthu a mu nyengu yaku Yesu anguvwisa umampha uchimi wa masabata 70. Kweni Uthenga Wamampha ukonkhoska vifukwa vinyaki vakuvwika umampha vo ŵanthu akhumbikiyanga ‘kulereze’ Mesiya.