1. Mafya nshi abantu bakwata?

YEHOVA tapangile abantu ukuti balecula pa mulandu wa bukote. Lelo alefwaya ukuti abantu baleikala bwino mu Paradaise no bumi ubusuma. Lelo pali ino nshita “ifibumbwa fyonse fitetela capamo no kucululukila capamo.” (Rom. 8:22) Bushe mulemona ukuti Lesa omfwa shani nga amona amafya abantu bakwata pa mulandu wa lubembu? Muno nshiku, abakote abengi balabalekelesha pa nshita bakabila sana aba kubasakamana.—Amalu. 39:5; 2 Tim. 3:3.

2. Mulandu nshi Abena Kristu babikila amano ku bakalamba?

² Abantu ba kwa Yehova balitemwa nga nshi pa kukwata abakalamba mu filonganino. Pantu aba abakalamba balatupandako amano kabili icitetekelo cabo cilatukosha. Bamo pali aba abakalamba ni balupwa lwesu. Nampo nga twalikwata balupwa ba musango yu nelyo iyo, tufwile ukubika amano ku bakalamba. (Gal. 6:10; 1 Pet. 1:22) Twalasambilila ifingi ku fyo Lesa amona abakalamba. Twalasambilila na pa milimo ya kusakamana abakalamba iyo balupwa, na ba mu cilonganino bakwata.

3, 4. (a) Finshi uwalembele Amalumbo 71 alombele kuli Yehova? (b) Finshi abakalamba ababa mu cilonganino bengalomba kuli Lesa?

³ Uwaimbile Amalumbo 71:9 apapeete Yehova ukuti: “Mwimpoosa ilyo nakota; Mwinsha ilyo amaka yandi yapwa.” Cimoneka kwati aya mashiwi yatendekela mu Amalumbo 70, kabili  pa ntendekelo ya Amalumbo 70 paba amashiwi ya kuti, “ulwa kwa Davidi.” Kanshi Davidi afwile e walandile amashiwi yaba pa Amalumbo 71:9. Davidi alibombele Lesa ukutula ku bwaice ukufika na lintu akotele, kabili Yehova alimwafwile mu fintu ifikalamba nga nshi. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Isha. 2:1-3, 10) Na lyo line, Davidi alombele Yehova ukuti atwalilile ukulamusakamana.—Belengeni Amalumbo 71:17, 18.

⁴ Muno nshiku, abantu abengi baba fye nga Davidi. Nangu ca kuti balikota kabili ‘inshiku sha bubi shalisa,’ balatwalilila ukulumbanya Lesa apapela amaka yabo. (Luk. Mil. 12:1-7) Abakalamba abengi balafilwa ukubomba nge fyo balebomba kale, ukubikako fye no kushimikila. Lelo nabo kuti balomba Yehova ukuti atwalilile ukubatemwa no kubasakamana. Abakalamba ba musango yu bafwile ukwenekela ukuti Lesa akasuka amapepo yabo. Pantu na kuba, amapepo bapepa yaba nga yalya Davidi alepepa ayalembwa mu Baibolo.

5. Bushe Yehova amona shani abakalamba ababa ne cishinka kuli ena?

⁵ Baibolo yalilanda fye apabuuta ukuti Yehova alicindika sana abakalamba aba cishinka, kabili enekela na babomfi bakwe ukubacindika. (Amalu. 22:24-26; Amapi. 16:31; 20:29) Pa Ubwina Lebi 19:32 patila: “Ku wa mfwi uleima, kabili ulecindika umukote, no kutiina Lesa obe. Nine Yehova.” Ilyo balembele aya mashiwi, calicindeme sana ukucindika abakalamba aba mu cilonganino, kabili ifi fine e fyo caba na muno nshiku. Twalanda fye pa kucindika abakalamba, nomba ni bani balingile ukubasakamana?

6. Finshi Yesu acitile ifilanga ukuti alesakamana umufyashi wakwe?

⁶ Icebo ca kwa Lesa citila: “Ulecindika wiso na noko.” (Ukufu. 20:12; Efes. 6:2) Yesu alikomaile pali ili ifunde ilyo alesuusha abaFarise na bakalemba abashalesakamana abafyashi babo. (Marko 7:5, 10-13) Yesu alilangile ukuti alesakamana abafyashi bakwe. Ku ca kumwenako, ilyo Yesu ali mupepi no kufwa ninshi ali pa cimuti, aebele umusambi wakwe Yohane ukuti alesakamana nyina Maria, kabili cimoneka kwati pali iyi nshita ali ni mukamfwilwa.—Yoh. 19:26, 27.

7. (a) Finshi umutumwa Paulo alandile pa kwafwa abafyashi? (b) Ni mwi Paulo aloseshe mu mashiwi alembeele Timote?

⁷ Lesa aebele umutumwa Paulo ukulemba ukuti Abena Kristu bafwile ukulasakamana aba mu ng’anda yabo. (Belengeni 1 Timote 5:4, 8, 16.) Tontonkanyeni pa fyo Paulo alandile ilyo alembeele Timote kalata. Paulo alandile pa bo icilonganino cali no kula-afwilisha mu fya ndalama e lyo na bo bashali no kula-afwa. Alandile ukuti abali no kulasakamana mukamfwilwa umukote, bana bakwe, abeshikulu, e lyo na balupwa. Kanshi icilonganino tacali na kukwata umulimo wa kufwaya indalama sha kusakamaninamo abakalamba. Na muno nshiku mwine, inshila imo iyo Abena Kristu balangilamo ukuti ni ‘bakapepa,’ kulasakamana balupwa lwabo mu fyo bakabila.

8. Mulandu nshi twingalandila ukuti caliba fye bwino ifi Baibolo ishabikako ifunde pa fya kusakamana abafyashi abakalamba?

⁸ Abena Kristu e balingile ukulasakamana abafyashi babo. Paulo alelanda pa bafyashi Abena Kristu, lelo tufwile ukulasakamana na bafyashi abashili Bena Kristu. Ifyo abana basakamana abafyashi babo filapusanapusana, ukulingana ne fyo abafyashi bakabila, ifyo baba, ne fyo ubumi bwabo bwaba. Abafyashi bamo balikwata abana abengi; bambi bakwata fye umwana umo. Bamo balabafwa ku buteko, e lyo bambi iyo. E lyo ne fyo abafyashi abakalamba bakabila filapusanapusana. Kanshi, te kuti ciwame  ukusuusha inshila iyo abale-esha na maka ukusunga abafyashi abakalamba bapingulapo ukubomfya. Na kuba, nga filya Yehova alecita mu nshiku sha kwa Mose, na lelo line kuti apaala inshila iili yonse iyo abana bengabomfya ku kusakamaninamo abafyashi babo, kulila fye nailingana ne fyo Baibolo yalanda.—Impe. 11:23.

9-11. (a) Mafya nshi bamo bengakwata? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Mulandu nshi abana bashilingile ukususwa ukuleka umulimo wa nshita yonse. Langilileni.

⁹ Cilafya sana ukwafwa abafyashi abakalamba nga ca kuti bekala ukutali no kwikala abana. Umufyashi nga alwala mu kupumikisha, nalimo awa ne fupa lyakontoka nelyo kwacitika fye fimbi, kuti calenga abana ukubutukila abafyashi. Kanshi, kuti bakabila ubwafwilisho nalimo pa nshita iinono nangu pa nshita iitali. *

¹⁰ Aba bwananyina ababomba umulimo wa nshita yonse, ababombela ukutali na ku mwabo, bena cilafya ukupingulapo ifya kucita. Ababombela pa Bethel, bamishonari, na baba mu mulimo wa kwenda balicindika sana umulimo babomba, kabili baumona ukuti lipaalo ukufuma kuli Yehova. Na lyo line, abafyashi babo nga balwala, batontonkanya ukuti, bafwile ukuleka umulimo babomba no kuya mu kusakamana abafyashi. Lelo, kuti cawama ukutontonkanyapo sana no kupepelapo ukumona nga ca kuti abafyashi benu kuti batemwa ukuti muleke umulimo mubomba. Tatufwile ukususwa ukuleka umulimo tubomba, kabili limo tatulingile fye no kuleka. Bushe ubulwele bwa bafyashi bwa pa nshita fye iinono ica kuti na ba mu cilonganino kuti babafwa?—Amapi. 21:5.

¹¹ Natulande pali bamunyinefwe babili abafyalwa inda imo abalebombela ukutali na ku mwabo. Umo ali ni mishonari ku South America, e lyo umbi alebombela pa maofeshi ayakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn, New York. Abafyashi babo abakalamba balekabila uwa kubasakamana. Aba ba munyinefwe na bena mwabo balile mu kutandalila abafyashi babo ku Japan pa kuti beshibe ifya kubasakamana bwino. Pali iyi nshita, ninshi munyina uwalebomba bumishonari ku South America no mwina mwakwe balefwaya ukuleka bumishonari pa kuti baye mu kusunga abafyashi. Lyena kampanya mu cilonganino umwaba abafyashi bakwe alibatumine foni. Baeluda balilanshenye pali ili lyashi kabili balefwaya aba bamishonari ukutwalilila mu mulimo wabo. Baeluda baletasha pa mulimo uyu munyinefwe alebomba kabili balefwaisha ukumwafwa ukusakamana abafyashi bakwe. Bonse balupwa lwa aba bakalamba balitashishe nga nshi pa fyo baeluda bababikileko amano.

12. Finshi ulupwa lwa Bena Kristu lufwile ukubikako amano ilyo balesa inshila ya kusungilamo abafyashi babo?

¹² Te mulandu ne nshila ulupwa lwa Bena Kristu lwasalapo ukubomfya pa kusakamana abafyashi babo abakalamba, bonse bafwile ukushininkisho ukuti ifyo basalapo ukucita fintu ifingalenga ishina lya kwa Lesa ukucindikwa. Te kuti tufwaye ukuba nga bashimapepo abaliko mu nshiku sha kwa Yesu. (Mat. 15:3-6) Tufwaya ukuti ifyo twapingulapo filecindika Lesa no kukanaleta umuseebanya pa cilonganino.—2 Kor. 6:3.

13, 14. Ukulingana ne fyo Amalembo yalanda, mulandu nshi twingalandila ukuti icilonganino cilingile ukwafwa aba bwananyina abakalamba?

¹³ Te bonse abengacita ifyacitile aba bamunyinefwe pa kwafwa ababa mu  mulimo wa nshita yonse. Lelo nga filya fine cali mu nshita ya batumwa, na muno nshiku mwine ifilonganino filafwa aba bwananyina abakalamba aba cishinka. Baibolo ilanda pa bali mu cilonganino cali mu Yerusalemu ukuti “tapali uwabulilwe.” Ici tacipilibula ukuti bonse mu cilonganino bali bakankaala. Bamo bali bapiina, e ico indalama aba bwananyina balesangula “baleshakanya kuli umo na umo, ukulingana ne fyo alekabila.” (Imil. 4:34, 35) Mu kupita kwa nshita, ifintu fyalyalwike. Ilyo baleyakanya ifya kulya ‘bamukamfwilwa abalelanda ici Griki tabalebakanyako ifyalepeelwa cila bushiku.’ (Imil. 6:1-5) E ico abatumwa basontele abaume abafikapo ukuti e bo balepeela bamukamfwilwa ifyo balekabila ukwabula umusobolola. (Imil. 6:1-5) Ukwakanya ifya kulya kwali fye kwa pa kashita akanono, kwatendekele pa mulandu wa kufwaya ukwafwa abasangwike Abena Kristu pa Pentekoste 33 C.E. na bashele mu Yerusalemu ku kusambilila ifya kwa Lesa. Ifyo abatumwa bacitile filanga ukuti na ba mu cilonganino kuti ba-afwa aba bwananyina abali mu kukabila.

¹⁴ Nga fintu tumwene, Paulo alyebele Timote ifya kukonka pa kwishiba bamukamfwilwa Abena Kristu abo icilonganino calingile ukula-afwa. (1 Tim. 5:3-16) Na Yakobo uo Lesa abomfeshe ukulembako Baibolo na o alilandile ukuti Abena Kristu balingile ukulasakamana abana banshiwa, bamukamfwilwa, e lyo na bambi abali mu kukabila. (Yako. 1:27; 2:15-17) Umutumwa Yohane na o atile: “Onse uukwete ifikabilwa mu mikalile ya pano calo, nga amona munyina nabulisha, lelo akaana ukumulanga inkumbu, bushe ninshi ukutemwa Lesa kwaikala shani muli uyu muntu?” (1 Yoh. 3:17) Nga ca kutila Umwina Kristu alingile ukwafwa abali mu kukabila, ninshi ne cilonganino cine cafwile ukulabafwa!

15. Finshi ifyo icilonganino na bana bengacita pa kwafwilisha abafyashi abakalamba?

¹⁵ Mu fyalo fimo, ubuteko bulapeelako abakote indalama, bwalipanga utubungwe utwafwilisha abapiina, e lyo bwalikuula na mayanda umo basungila abakote. (Rom. 13:6) Lelo mu fyalo fimbi te fyo caba. Kanshi ifyo balupwa ne cilonganino bengacita pa kwafwa aba bwananyina abakalamba kuti fyapusana. Nga ca kuti abana bekala ukutali na bafyashi, nalimo te kuti balebafwa sana nge fyo bengalabafwa nga baleikala nabo. Abana bafwile ukulanda na  baeluda ababa mu cilonganino umwaba abafyashi babo pa kuti baeluda baishiba ubwafya ulupwa lukwete. Ku ca kumwenako, nalimo baeluda kuti baebako abafyashi abakalamba pa fyo bengabafwa ku buteko nelyo ku tubungwe utwafwilisha abantu. Baeluda kuti baishibako ifintu fimo ifyo bengatemwa ukwebako abana pamo nga, inkongole isho abafyashi babo bashalipila nelyo imiti iyo bashibomfya ukulingana ne fyo cifwile ukuba. Ubwafya te kuti bukule sana nga ca kuti baeluda na bana balelanshanya muli uyu musango, kabili kuti calenga ne nshila ya kupwishishamo ubwafya ukusangwa. Kanshi, ilyo aba mu cilonganino baleafwilisha abafyashi abakalamba balalenga ulupwa ukukanasakamikwa sana.

16. Finshi Abena Kristu bamo bacita pa kuti balesakamana abakalamba?

¹⁶ Pa mulandu wa kuti twalitemwa aba bwananyina abakalamba, Abena Kristu bamo balaitemenwa ukubomfya inshita yabo na maka ku kubafwa. Balabika sana amano ku abakalamba aba mu cilonganino. Bamo abaipeelesha ukusakamana abakalamba balakana imilimo na bambi aba mu cilonganino kabili balalekanina pa kubasakamana. Apo balishiba ukuti te kuti babombeko umulimo wa nshita yonse, balaitemenwa ukwafwa abafyashi abakwata abana ababa mu mulimo wa nshita yonse pa kuti batwalilile. Aba bwananyina ba musango yu balabomba icine cine! Kwena ifi bacita, tacipilibula ukuti abana tabafwile ukulasakamana abafyashi babo abakalamba.

17, 18. Bushe abalesakamana abakalamba bafwile ukuba shani pa kuti umulimo wanguke?

¹⁷ Bonse abasunga abakalamba kuti balenga umulimo ukwanguka nga ca kuti balebomba ne nsansa. Nga ca kutila mulasunga abakalamba mwilaleka icili conse ukumufuupula. Limo ubukote bulalenga umuntu ukuba no bulanda nangu fye ukufuupulwa. Kanshi mule-esha na maka ukubasakamana bwino no kubakoselesha mu fyo mulanda nabo. Tulingile ukulatasha abakalamba ababombela Lesa pa myaka iingi. Yehova talaba ifyo bamubombela, kabili Abena Kristu banabo mu cilonganino nabo bene tabalaba.—Belengeni Malaki 3:16; AbaHebere 6:10.

¹⁸ E lyo kabili, imilimo ya cila bushiku ilanguka nga ca kuti abakalamba na babasakamana balekwata inshita ya kusekako. (Luk. Mil. 3:1, 4) Abakalamba balingile ukulaesha na maka ukukanafwaya ifyo abalebasakamana bashingakumanisha. Balishiba ukuti imibele yabo iisuma e ilenga abantu ukubabikako amano no kubatandalila. Caliseka ku bantu abengi abatandalila abakalamba ukulanda ukuti, “naciya mu kukoselesha umukalamba, lelo nine acikoselesha.”—Amapi. 15:13; 17:22.

19. Lisubilo nshi ifwe bonse twakwata?

¹⁹ Tulolela inshita ilyo ukucula na fyonse ifyo ulubembu lwaleta fikapwa. Kanshi ababomfi ba kwa Lesa bafwile ukubika amano kwi subilo bakwata ilya kwikala umuyayaya. Twalishiba ukuti ukuba ne citetekelo mu malayo ya kwa Lesa kulatukosha sana nga twaba na mafya nelyo amacushi. Pa mulandu wa citetekelo twakwata “tatunenuka, lelo nelyo umubili wesu wile ulepwa, mu kati mwena tulalengwa abapya cila bushiku.” (2 Kor. 4:16-18; Heb. 6:18, 19) Apo twaishiba ukuti icitetekelo mu malayo ya kwa Lesa cilatwafwa ukuba abakosa, finshi fimbi ifingamwafwa ukulasakamana bwino abakalamba? Ifi e fyo tukasambilila mu cipande cikonkelepo.