1. Nso n̄kpọ mbọm itịbe ke ererimbot mfịn?

JEHOVAH ikoyomke mme owo ẹbọ ufen, ẹdọn̄ọ, ẹnyụn̄ ẹsọn̄. Enye akakam oyom mme owo ẹdu uwem ke nsinsi ke Paradise. Edi idahaemi, “kpukpru n̄kpọ oro ẹbotde ke ẹmụm mmụm ọtọkiet ẹnyụn̄ ẹdu ke ubiak.” (Rome 8:22) Ekere ke esitie didie Abasi ke idem ke ini enye okụtde se idiọkn̄kpọ anamde ubonowo? Edi ata n̄kpọ mbọm ndikụt ke mme owo isisehe iban̄a n̄kani owo ke ini emi mmọ ẹkam ẹnen̄erede ẹyom un̄wam mi.—Ps. 39:5; 2 Tim. 3:3.

2. Ntak emi mme Christian ẹnen̄erede ẹma n̄kani owo?

² Ikọt Jehovah ẹma n̄kani owo emi ẹdude ke esop. Ifiọk mmọ esin̄wam nnyịn, imesinyụn̄ iyom ndikpebe mbuọtidem mmọ. Ndusụk nnyịn imabuana n̄kpọ ye mmọ. Nnyịn imekere iban̄a mmọ, edide imabuana n̄kpọ ye mmọ m̀mê ibuanake. (Gal. 6:10; 1 Pet. 1:22) Kpukpru nnyịn iyọbọ ufọn ke ini inemede nte Jehovah esede n̄kani owo. Iyeneme n̄ko se mbonubon ye esop ẹkpenamde man ẹn̄wam ndima nditọete nnyịn emi ẹsọn̄de.

3, 4. (a) Nso ke andiwet Psalm 71 ekeben̄e Jehovah? (b) Nso ke nditọete nnyịn oro ẹsọn̄de ẹkpeben̄e Abasi?

³ Andiwet Psalm 71:9 ekeben̄e Abasi ete: “Kûtop mi  uduọk ke ini usọn̄; ke ini odudu mi okụrede, kûkpọn̄ mi.” Etie nte David ekewet Psalm emi. Enye ama anam n̄kpọ Abasi ke ofụri eyouwem esie, Jehovah ama onyụn̄ ada enye anam ikpọ n̄kpọ. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Ndi. 2:1-3, 10) Kpa ye oro, ke ini David ọkọsọn̄de, enye ama okụt ke ọfọn iben̄e Jehovah ite aka iso an̄wam imọ.—Kot Psalm 71:17, 18.

⁴ Ediwak owo mfịn ẹtie nte David. Mmọ ẹka iso ẹtoro Abasi ke ofụri ukeme mmọ, kpa ye usọn̄ ye “mme usen afanikọn̄.” (Eccl. 12:1-7) Ediwak mmọ ikemeke ndinam nsio nsio n̄kpọ oro mmọ ẹkesinamde, utọ nte ndikwọrọ ikọ. Mmọ n̄ko ẹkeme ndiben̄e Jehovah ete aka iso ọdiọn̄ onyụn̄ ese aban̄a mmimọ. Abasi iditreke-tre ndibọrọ akam mme anam-akpanikọ asan̄autom esie emi. Jehovah ndikanam David ọbọn̄ akam aban̄a n̄kpọ emi esifịnade mme owo mi, ndinyụn̄ mbọrọ akam esie, anam ifiọk ke enye ọyọbọrọ akam mmọ.

5. Didie ke Jehovah ese mme anam-akpanikọ asan̄autom esie emi ẹsọn̄de?

⁵ N̄wed Abasi owụt ke Jehovah enen̄ede ama mme anam-akpanikọ asan̄autom esie emi ẹsọn̄de ye nte ke enye oyom ikọt esie ẹkpono mmọ. (Ps. 22:24-26; N̄ke 16:31; 20:29) Leviticus 19:32 ọdọhọ ete: “Daha da ke iso owo iwat, kpono akani owo, nyụn̄ bak Abasi fo. Ami ndi Jehovah.” Omokụt do ke Abasi ama oyom ẹkpono n̄kani owo ke ini ẹkewetde itie N̄wed Abasi emi, ndien enye osụk oyoyom ẹkpono mmọ mfịn. Edi nso kaban̄a ndise mban̄a mmọ? Anie enyene ndinam emi?

6. Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus ekenịm ọnọ nnyịn ke nte ẹkpesede ẹban̄a ete ye eka?

⁶ Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Kpono usọ ye uka.” (Ex. 20:12; Eph. 6:2) Jesus ama owụt nte ewụhọ emi edide akpan n̄kpọ ke ini enye akasuade ọnọ mme Pharisee ye mme scribe emi mîkamaha ndise mban̄a ete ye eka mmọ. (Mark 7:5, 10-13) Jesus ke idemesie ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini enye ọkọkọn̄ọde ke eto ndutụhọ, enye ama ekere aban̄a eka esie, emi etiede nte ekedi ebeakpa ini oro. Enye ama okụt ete ke John, edima ufan esie emi ekedide mbet esie, eyese aban̄a eka imọ.—John 19:26, 27.

7. (a) Nso ke apostle Paul eketịn̄ aban̄a edise mban̄a ete ye eka? (b) Nso en̄wen ke Paul eketịn̄ aban̄a?

⁷ Abasi ama anam apostle Paul ewet ete ke mme Christian ẹkpenyene nditịm n̄kpọ nnọ mbonufọk mmọ. (Kot 1 Timothy 5:4, 8, 16.) Yak ikere iban̄a se Paul ekenemede ke itien̄wed emi. Enye ama etịn̄ utọ mbon emi esop ẹkpetịpde okụk ẹn̄wam ye mbon emi mmọ mîkpan̄wamke. Enye ọkọdọhọ ke edieke n̄kani owo ẹnyenede nditọ, nditọ nditọ, ye iman eken emi ẹnịmde ke akpanikọ, ke mmọ ẹnyene ndise mban̄a mbon oro ẹsọn̄de mi. Ntem, esop idibiomke mbiomo enye emi. Kpasụk ntre ke edi mfịn. Usụn̄ kiet emi mme Christian ‘ẹten̄ede Abasi’ edi ndise mban̄a iman mmọ nnyụn̄ nnọ mmọ se inanade mmọ.

8. Ntak emi ọfọnde nte Bible mîtịn̄ke akpan usụn̄ kiet emi anade ẹse ẹban̄a ete ye eka oro ẹsọn̄de?

⁸ Ke nditịn̄ ibio ibio, nditọ emi ẹdide Christian ẹnyene ndikụt ẹte ke ete ye eka mmimọ ẹnyene se inanade mmọ. Paul eketịn̄ aban̄a iman emi ẹnịmde ke akpanikọ, edi oro iwọrọke ke akpana ẹfre mme ete ye eka emi mîdụhe ke esop. Kpukpru ubon idịghe ukem, ntre ubon kiet kiet ẹnyene  ndibiere nte ẹdinamde emi. Se owo kiet oyomde esikpụhọde ye se owo en̄wen oyomde, edu ye idem owo inyụn̄ idịghe ukem. Ndusụk mbon oro ẹsọn̄de ẹnyene ediwak nditọ; ndusụk ẹnyene kiet kpọt. Ukara ẹkeme ndin̄wam ndusụk, edi ndusụk inyeneke utọ un̄wam oro. N̄ko-n̄ko, mme owo ẹsima n̄kpọ nsio nsio. Ntem, ikpọfọnke idọhọ ke usụn̄ oro eyenete odomode ndise mban̄a iman esie oro ọsọn̄de ifọnke. Jehovah ekeme ndidiọn̄ ubiere ekededi oro ẹkedade Bible ẹnam. Enye ekeme ndinam nnyịn inam se ikebierede, kpa nte enye esinamde ye ikọt esie toto ke eset.—Num. 11:23.

9-11. (a) Nso n̄kpọ ikeme ndisọn̄ ndusụk owo ndibiere? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Ntak emi mîkpanaha nditọ ẹsọsọp ẹkpọn̄ utom uyọhọ ini? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁹ Ekeme ndisọn̄ ndise mban̄a ete ye eka emi ẹsọn̄de edieke mmọ mîdụn̄ke ikpere nditọ mmọ. Ekeme ndiyom ẹsọsọp ẹka ẹkese ete m̀mê eka edieke enye ọdọn̄ọde, yak idọhọ, ke ntak emi ọkọduọde obụn̄ idem m̀mê enyenede akamba mfịna en̄wen. Ke oro ebede, ekeme ndiyom ẹka iso ẹn̄wam enye ke esisịt ini m̀mê ke anyan ini. *

¹⁰ Mbon emi ẹkpọn̄de ufọk ẹkenam utom uyọhọ ini ke anyan ebiet ẹkeme ndinyene ikpọ ubiere ndinam. Mbon Bethel, mme isụn̄utom, ye mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹnen̄ede ẹma utom mmọ sia ẹdade enye nte edidiọn̄ Jehovah. Kpa ye oro, edieke ete ye eka mmọ ẹdọn̄ọde, mmọ ẹkeme ndikere m̀mê akpana ikpọn̄ utom mmimọ ifiak inyọn̄ ufọk ikese iban̄a mmọ. Edi akpana mmọ ẹbọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkere m̀mê se ete ye eka mmimọ ẹnen̄erede ẹyom edi oro. Ikpanaha owo ndomokiet ọsọsọp ọkpọn̄ utom uyọhọ ini sia enye osụk ekeme ndise mban̄a ete ye eka esie edi ikpọn̄ke utom esie. Ekeme ndidi udọn̄ọ emi idibiakke ete ye eka esie ibịghi, ndien nditọete ke esop ẹkpema ndin̄wam.—N̄ke 21:5.

¹¹ Kere ban̄a nditọeka iba emi ẹtode Japan. Mmọ ẹma ẹkpọn̄ ufọk ẹkenam utom uyọhọ ini ke esenidụt. Kiet ekedi isụn̄utom ke Paraguay, enye eken anam utom ke ibuot itieutom ofụri ererimbot nnyịn ke Brooklyn, New York. Nte ini akakade, ete ye eka mmọ emi ẹma ẹkesọn̄ ẹma ẹyom un̄wam. Nditọeka iba emi ye iban mmọ ẹma ẹka ufọk ẹkese ete ye eka mmọ man ẹse se ẹkemede ndinam nnọ mmọ. Enye oro odude ke Paraguay ama ekere m̀mê akpana imọ ye n̄wan imọ ikpọn̄ utom mmimọ ifiak inyọn̄ ufọk. Ikebịghike, anam-ndutịm otu mbiowo esop mme ete ye eka esie ama okot mmọ ke fon. Mbiowo esop oro ẹma ẹneme n̄kpọ emi ẹnyụn̄ ẹyom ndin̄wam mmọ ẹka iso ẹnam utom isụn̄utom. Mbiowo oro ẹma ẹnen̄ede ẹma utom isụn̄utom mmọ ẹnyụn̄ ẹbiere ke iyanam ofụri se ikekeme man ise iban̄a ete ye eka mmọ inọ mmọ. Nditọeka iba emi ye iban mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹma se mbiowo ẹkenamde emi.

12. Nso ikpenen̄ede ibehe Christian ke ini oyomde ndibiere nte ẹkpesede ẹban̄a ete ye eka esie emi ẹsọn̄de?

¹² Christian ekpenyene ndikụt ete ke usụn̄ oro imọ ibierede ndise mban̄a ete ye eka imọ emi ẹsọn̄de ayada ubọn̄ ọnọ Abasi. Nnyịn iyomke nditie nte mme adaiso ido ukpono eyo Jesus. (Matt. 15:3-6) Edi iyom ndinam n̄kpọ emi edinamde ẹkpono Abasi ye esop esie.—2 Cor. 6:3.

13, 14. Didie ke Bible owụt ke esop ẹkpenyene ndin̄wam mbon emi ẹsọn̄de?

¹³ Idịghe kpukpru owo ẹkeme ndin̄wam mbon oro ẹdude ke utom uyọhọ ini nte esop oro itịn̄de iban̄a ke ikpehe ekikere 11. Edi se iketịbede ke eyo mme apostle owụt ke akpana esop ẹnam ofụri se ẹkekeme man ẹse ẹban̄a nditọete oro ẹsọn̄de. Ke Pentecost 33 E.N., ediwak isenowo ẹma ẹkabade ẹdi Christian ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke Jerusalem ke esisịt ini man ẹsọn̄ idem ke esop. Bible ọdọhọ ke baba owo kiet ke esop Jerusalem “ikodụhe ke unana.” Oro iwọrọke ke kpukpru mmọ ẹkedi imọ. Etie nte ndusụk mmọ ẹma ẹnyene n̄kpọ ekpri, edi ẹma ‘ẹsideme n̄kpọ ẹnọ owo kiet kiet, kpa nte unana esie edide.’ (Utom 4:34, 35) Nte ededi, enyene se iketịbede ke esop oro nte ini akakade. Owo ikọnọhọ ndusụk ebeakpa udia “ke ini ẹdemede udia ke usen ke usen.” Ntre, nso ke mme apostle ẹkenam? Mmọ ẹma ẹmek nditọete oro ẹdotde man ẹkụt ẹte ke ẹdeme udia ẹnọ kpukpru ebeakpa. (Utom 6:1-5) Okposụkedi emi ẹkedemede udia emi ke esisịt ini, se mme apostle ẹkenamde emi owụt ke esop ẹkeme ndin̄wam nse mban̄a nditọete emi ẹsọn̄de.

¹⁴ Paul ama eteme Timothy utọ ebeakpa emi esop ẹkpen̄wamde. (1 Tim. 5:3-16) Abasi ama anam James ewet ete ke akpana mme Christian ẹsise ẹban̄a nditọakpa, mme ebeakpa, ye mbon eken oro ẹkụtde ukụt m̀mê oro n̄kpọ ọsọn̄de ye mmọ. (Jas. 1:27; 2:15-17) Apostle John n̄ko ekewet ete: “Owo ekededi eke enyenede n̄kpọ udu uwem ke ererimbot emi onyụn̄ okụtde eyenete esie odude ke unana ndien enye eberi usụn̄ mbọm esie abaha enye, ke usụn̄ ewe ke ima Abasi odu enye ke esịt?” (1 John 3:17) Ntem, edieke N̄wed Abasi ọdọhọde owo kiet kiet ese aban̄a mbon oro ẹyomde un̄wam, ndi ukereke ke ana ofụri esop ẹnam emi n̄ko?

15. Nso ye nso ke ẹkpekere ẹban̄a ke ini ẹyomde ndibiere nte ẹkpen̄wamde n̄kani owo?

¹⁵ Ke ndusụk idụt, ukara ẹsinọ n̄kani owo okụk m̀mê un̄wam en̄wen. (Rome 13:6) Edi enyene mme ebiet emi utọ un̄wam emi mîdụhe. Ntem, nte iman ye esop ẹn̄wamde nditọete emi ẹsọn̄de ke ebiet kiet okpụhọde ye nte ẹn̄wamde ke ebiet en̄wen. Edieke nditọ emi ẹdude ke esop mîdụn̄ke ikpere ete ye eka mmọ, ekeme ndisọn̄ mmọ ndin̄wam ete ye eka mmọ nte akpanade  ẹn̄wam. Ọkpọfọn nditọ emi ẹsinyene nneme ye mbiowo esop mme ete ye eka mmọ man kpukpru owo ẹfiọk se ikade iso. Ke uwụtn̄kpọ, mbiowo ẹkeme ndin̄wam ete ye eka oro ẹfiọk un̄wam oro ukara ẹnọde n̄kani owo. Mbiowo ẹkeme n̄ko ndikụt n̄kpọ emi akpanade ẹtịn̄ ẹnọ nditọ mmọ, utọ nte leta emi ete ye eka mmọ mîkotke m̀mê ibọk emi mmọ mîmenke. Edieke nditọ ye mbiowo ẹsinemede nneme kpukpru ini, ẹkeme ndifiọk se ẹkpenamde. Edieke owo odude ekpere ndin̄wam m̀mê nditịn̄ se ikade iso nnọ mbonubon emi mîdụn̄ke ikpere, n̄kpọ idibọhọke ibiara, esịt idinyụn̄ inen̄ekede itịmede mbonubon oro.

16. Didie ke ndusụk nditọete ẹn̄wam n̄kani owo ke esop mmọ?

¹⁶ Sia nditọete ẹmade-ma n̄kani owo, ndusụk mmọ ẹsida ini ye odudu mmọ ẹn̄wam n̄kani owo ke usụn̄ ekededi oro mmọ ẹkemede. Mmọ ẹsinen̄ede ẹfọn ido ye n̄kani owo ke esop. Ndusụk nditọete ẹsinam ndutịm man nsio nsio owo ẹse ẹban̄a mmọ ke nsio nsio usen m̀mê urua. Okposụkedi emi ndima nditọete emi mîkemeke ndinam utom uyọhọ ini, mmọ ke ẹn̄wam nditọ mbon oro ẹsọn̄de mi ẹka iso ẹnam utom uyọhọ ini. Utọ edu emi ọfọn etieti. Nte ededi, inamke n̄kpọ m̀mê nso ke mbon ẹn̄wen ẹnam man ẹn̄wam, nditọ ẹsụk ẹnyene ndise mban̄a ete ye eka mmọ.

17, 18. Nso utọ edu ikeme ndinam enem ndise mban̄a n̄kani owo?

¹⁷ N̄kani owo ye mbon emi ẹsede ẹban̄a mmọ ẹkeme ndinam n̄kpọ emi ọkpọsọn̄de emem edieke mmọ ẹnyenede nti edu. Usọn̄ ekeme ndinam ndusụk owo ẹnen̄ede ẹfụhọ m̀mê ẹkop mmemidem. Ntem, ekeme ndiyom enen̄ede esịn ukeme okpono onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ n̄kani owo emi. Didie ke ekeme ndinam emi? Ana esitịn̄ nti ikọ ye mmọ. Ndima nditọete emi ẹsọn̄de mi ẹnam akpanikọ ẹnọ Jehovah ke ediwak isua, ntre akpana otoro mmọ. Jehovah ifreke ofụri utom emi mmọ ẹkenamde ẹnọ enye; ikpanaha nnyịn n̄ko ifre.—Kot Malachi 3:16; Mme Hebrew 6:10.

¹⁸ Ke adianade do, n̄kpọsọn̄ n̄kpọ emi ẹsinamde ke usen ke usen ẹkeme ndifiak mmem edieke ẹsinamde mbubru ndusụk ini. (Eccl. 3:1, 4) N̄ko, ediwak n̄kani owo isimekke n̄kpọ ikaha. Mmọ ẹfiọk ke mme owo ẹyema ndidi ndise mmimọ nnyụn̄ n̄n̄wam mmimọ edieke ifọnde ido. Ediwak mbon emi ẹsikade ẹkese n̄kani owo ẹsiwak ndidọhọ nte, “N̄kaka ndisịn udọn̄ nnọ akamba ufan mi kiet, edi enye akabade esịn udọn̄ ọnọ mi.”—N̄ke 15:13; 17:22.

19. Nso ikeme ndin̄wam kpukpru nnyịn iyọ n̄kpọsọn̄ idaha?

¹⁹ Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndikụt ini emi usọn̄, ufen, ye unana mfọnmma mîdidụhe aba. Edi kan̄a ke emi, ana ikọt Abasi ẹdori enyịn ke mme n̄kpọ emi ẹdidude ke nsinsi. Mbuọtidem oro inyenede ke mme un̄wọn̄ọ Abasi anam ikeme ndiyọ n̄kpọsọn̄ idaha. Mbuọtidem emi iyakke “nnyịn [ikpa] mba, edi idem edieke owo emi nnyịn idide ke enyọn̄ idem ataharede, ke akpanikọ, ke ẹnanam owo emi nnyịn idide ke esịtidem afiak edi obufa ke usen ke usen.” (2 Cor. 4:16-18; Heb. 6:18, 19) Nso en̄wen ikeme ndin̄wam mbon emi ẹsede ẹban̄a n̄kani owo? Ẹyeneme ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam mmọ ke ibuotikọ oro etienede.