1. Batu ba kopana ni miinelo mañi ye maswe kacenu?

MULELO wa Jehova ne si wa kuli batu ba nyande, ba fokole, ni ku supala. Kono mulelo wa hae ne li wa kuli baana ni basali ba ikole bupilo bo bunde mwa Paradaisi. Nihakulicwalo, “ze bupilwe kaufela li zwelapili ku tonga hamoho ni ku utwa butuku.” (Maro. 8:22) Mu nahana kuli Mulimu u ikutwa cwañi ha bona mo ba nyandela batu bakeñisa manyando a tahisizwe ki sibi? Kwa tomohisa pilu luli ku bona mo ba nyandela basupali ba bañata ba ba yubekilwe ka nako ye ba tokwa hahulu ku tusiwa.—Samu 39:5; 2 Tim. 3:3.

2. Ki kabakalañi Bakreste ha ba itebuha ku ba ni basupali mwa liputeho?

² Batu ba Jehova ba itebuha ku ba ni basupali mwa liputeho. Basupali ba lu tusa ku ba ni butali, mi lwa tabela ku latelela mutala wa bona wa tumelo. Buñata bwa luna lu na ni bahabo luna ba ba li basupali. Nihaikaba kuli lu na ni bahabo luna ba ba li mizwale ni likaizeli kamba kutokwa, lu bata ku bona teñi kuli lwa ba babalela hande. (Magal. 6:10; 1 Pit. 1:22) Kaufelaa luna lu ka tusiwa haiba lu nyakisisa mwa ikutwela Mulimu ka za basupali. Hape lu ka nyakisisa ze ba tokwa ku eza batu mwa lubasi ni ze ba tokwa ku eza mizwale ni likaizeli mwa puteho kuli ba tuse basupali ba luna.

3, 4. (a) Muñoli wa Samu 71, naa lapezi tapelo ye cwañi ku Jehova ye zwelela kwa pilu? (b) Basupali ba ba mwa puteho ba kona ku kupa Mulimu kuli a ezeñi?

³ Samu 71:9 i li: “U si ke wa ni hana mwa nako ya busupali bwa  ka; niha ni felelwa ki maata.” Ku bonahala kuli Davida ki yena ya naa ñozi manzwi ao. Davida naa sebelelize Jehova mwa bupilo bwa hae kaufela, mi Jehova naa itusisize yena ku peta lika ze tuna. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Mal. 2:1-3, 10) Nihaike kuli Davida naa ezelize Jehova lika ze ñata, Davida naa supezi mi naa kupile Jehova kuli a mu babalele.—Mu bale Samu 71:17, 18.

⁴ Batu ba bañata kacenu ba swana ni Davida. Nihaike kuli ba supala mi ba kopana ni “mazazi a maswe,” ba lika mo ba konela kaufela ku lumbeka Mulimu. (Muek. 12:1-7) Buñata bwa basupali bao ha ba koni ku eza ze ñata sina mo ne ba ezezanga pili, ka mutala, ha ba koni ku eza ze ñata nihaiba mwa bukombwa. Kono ni bona, ba kona ku kupa Jehova kuli a zwelepili ku ba fuyaula ni ku ba babalela. Basupali ba ba sepahala bao, ba kona ku kolwa kuli Mulimu u ka alaba litapelo za bona. Lwa ziba cwalo bakeñisa kuli Jehova naa susumelize Davida ka moya wa hae kuli a kupe lika ze swana zeo.

5. Jehova u ikutwa cwañi ka za basupali ba ba sepahala?

⁵ Jehova u itebuha hahulu basupali ba ba sepahala mi u libelela kuli batanga ba hae ba kuteke basupali bao. (Samu 22:24-26; Liprov. 16:31; 20:29) Livitike 19:32 i bulela kuli: ‘U yeme, ha u li fapilaa wa toho ye ize pululu, u kuteke muuna-muhulu, mi u sabe Mulimu wa hao. Ki na Muñaa Bupilo.’ Manzwi ao ha naa ñolwa, batu ne ba na ni buikalabelo bo butuna bwa ku kuteka basupali, mi ni kacenu batu ba tokwa ku eza cwalo. Kono ki bo mañi luli ba ba na ni buikalabelo bwa ku babalela basupali?

6. Jesu naa tomile mutala mañi wa ku babalela mahe?

⁶ Linzwi la Mulimu li lu bulelela kuli: “Kuteka ndataho ni maho.” (Ex. 20:12; Maef. 6:2) Jesu naa bonisize kuli mulao wo ki wa butokwa hahulu ha naa nyazize Bafalisi ni bañoli ba ne ba hanile ku babalela bashemi ba bona. (Mare. 7:5, 10-13) Jesu naa tomile mutala o munde wa ku babalela bashemi. Niha naa li fa kota ya linyando, Jesu naa iyakatwa za mahe, ili yo mwendi naa li mbelwa. Jesu naa lukisize kuli mulikanaa hae yo mutuna ni mulutiwa Joani ba babalele mahe.—Joa. 19:26, 27.

7. (a) Ki sikuka mañi sa naa bulezi Paulusi ka za mabasi? (b) Ki lika mañi ze ñwi za naa bulezi Paulusi?

⁷ Mwa liñolo la naa ñolezi Timotea, muapositola Paulusi naa ñozi kuli Bakreste ba swanela ku babalela mabasi a bona. (Mu bale 1 Timotea 5:4, 8, 16.) Jesu naa bulezi sikuka seo ha naa bulela za batu ba ba swanela ku tusiwa kwa mubili mwa puteho. Paulusi naa bulezi kuli Bakreste ba ba li bana, baikulu, ni ba bañwi ba mwa lubasi ne ba na ni buikalabelo bwa ku babalela basupali ba ba li limbelwa. Ha ne ba ka eza cwalo, puteho ne i si ke ya sinyehelwa hahulu. Ni kacenu, lu bonisa kuli lwa lata Mulimu ka ku fa bahabo luna ze ba tokwa.

8. Ki kabakalañi Bibele ha i sa fi litaelo luli za mwa ku babalelela bashemi ba ba supezi?

⁸ Bana ba ba hulile ba na ni buikalabelo bwa ku babalela bashemi ba bona kwa mubili. Nihaike kuli Paulusi naa bulela za ku tusa banabahabo ba ba li ‘balumeli,’ bana hape ba tokwa ku babalela nihaiba bashemi ba ba siyo mwa puteho ya Sikreste. Miinelo ye mwa mabasi ya shutana, kacwalo, lubasi ni lubasi lu swanela ku ikezeza katulo ya mo lu ka babalelela bashemi ba ba supezi. Buiketo bwa luna bwa kwa mubili, ze lu tokwa, ni butu bwa luna za shutana ni za ba bañwi. Basupali ba bañwi ba na ni bana ba bañata, kono ba bañwi ba na ni feela mwana a li muñwi. Basupali ba bañwi ba fiwanga lituso ki muuso, kono ba bañwi bona ha ba na tohonolo yeo. Ku zwa fo, ba ba tokwa ku tusiwa ni bona ku na ni lika ze ba tabela. Ne ku si ke kwa ba hande kamba ne ku si ke kwa bonisa kuli lu na ni lilato ha ne lu ka  nyaza mutu yo muñwi bakeñisa mwa babalelela bahabo yena ba ba supezi. Jehova wa kona ku fuyaula katulo ifi kamba ifi ye ezizwe ka ku lumelelana ni ze i bulela Bibele. Jehova wa kona ku lu tusa kuli likatulo za luna li petiwe, sina feela mwa tuselize batu ba hae ku zwa feela mwa miteñi ya Mushe.—Num. 11:23.

9-11. (a) Ki miinelo mañi ye taata ye ba kana ba kopana ni yona ba bañwi? (Mu bone siswaniso se si fa likepe 20.) (b) Ki kabakalañi bana ba ba hulile ha ba sa swaneli ku matukela ku tuhela sebelezo ya bona ya ka nako kaufela? Mu fe mutala.

⁹ Bashemi ni bana ha ba sa pili hamoho, bana ba kona ku fumana taata ku tusa bashemi ba bona ba ba supezi. Bana ba kana ba yo potela bashemi ba bona ka sipundumukela haiba bo ma bona kamba bo ndataa bona ba wela fafasi, haiba kuli ba lobehile lisapo, kamba haiba ba kenezwi ki butata bo buñwi bo butuna. Hasamulaho, bashemi mwendi ba ka tokwa ku tusiwa ka nakonyana kamba mane ka nako ye telele. *

¹⁰ Ba ba mwa sebelezo ya ka nako kaufela ili ba ba sebeleza kwa libaka ze kwahule ni ko ba pila bashemi ba bona mwendi ba ka tokwa ku eza likatulo ze taata. Ba ba sebeleza fa Betele, balumiwa, ni baokameli ba maeto ba nga musebezi wa bona ku ba wa butokwa hahulu ku Jehova. Nihakulicwalo, haiba bashemi ba bona ba kula, nto ye ba kana ba nahana pili ki ya kuli, ‘Lu tokwa ku tuhela ze lu eza ni ku kuta kwahae kuli lu yo babalela bashemi ba luna.’ Nihakulicwalo, batu ba ba mwa muinelo o cwalo ba tokwa ku lapela hahulu ni ku nahanisisa ze ba tokwa ni ze ba bata bashemi ba bona. Ha ku na mutu ya swanela ku matukela ku siya musebezi wa filwe ki Jehova, mi mane fokuñwi mwendi mutu ha tokwi ku eza cwalo. Kana makulanu e ba kopana ni ona bashemi ba mina ki a kona ku fela hamulaho wa nakonyana? Kana mwa puteho mo ba fumaneha bashemi ba basupali kwa kona ku fumaneha ba ba kona ku tusa bashemi bao ni kuli bana ba bona ba zwelepili mwa musebezi wa bona?—Liprov. 21:5.

¹¹ Ka mutala, bo muuna ni musali ba ba nyalani ba ba li basupali ili ba ba pila kwa upa wa Asia, ne ba na ni bana ba bashimani ba babeli ba ne ba sebeleza kwahule hahulu ni ko ne ba ina bashemi ba bona. Yo muñwi kwa bana ba bona bao naa sebeza sina mulumiwa kwa naha ya Paraguay, mi yo muñwi naa sebeleza kwa ofisi ye tuna ya zamaiso, ili kwa Brooklyn, New York. Bashemi ba bona ha ne ba tokwa ku tusiwa, bana ba bona ni basali ba bona ba ya ko ne ba pila bashemi ba bona kuli ba yo bona mo ne ba kona ku ezeza. Muzwale yo ya naa li mulumiwa ni musalaa hae, ne ba singanyeka za kuli ba tuhele musebezi wa bulumiwa kuli ba yo babalela bashemi ba bona. Hamulaho wa nako, ba lizezwa luwaile ki baana-bahulu ba ba fumaneha mwa puteho mo ku inzi bashemi ba bona. Baana-bahulu ne ba buisani za taba yeo kwa puteho ya bona mi ne ba bata kuli balumiwa bao ba zwelepili ku peta musebezi wa bona wa bulumiwa. Baana-bahulu ne ba itebuha musebezi o ne ba peta balumiwa bao mi ne ba itatezi ku tusa balumiwa bao ka ku babalela bashemi ba bona. Ba mwa lubasi lwa balumiwa bao ne ba itebuhile hahulu kwa tuso ye lilato ye ne ba filwe ki baana-bahulu.

12. Ba ba mwa lubasi lwa Sikreste ba swanela ku hupulangañi ha ba eza likatulo za ku babalela bashemi ba bona?

¹² Ba ba mwa lubasi lwa Sikreste ba swanela ku bona teñi kuli ze ba eza kaufela kuli ba babalele bashemi ba bona ba Sikreste za kutekehisa libizo la Mulimu. Ha lu lati ku ba sina baeteleli ba bulapeli ba mwa linako za Jesu. (Mat. 15:3-6) Kono lu bata ku kuteka Jehova ni puteho.—2 Makor. 6:3.

13, 14. Bibele i bonisa cwañi kuli liputeho li swanela ku babalela basupali?

¹³ Haki batu kaufela ba ba kona ku tusa mizwale ni likaizeli ba ba mwa sebelezo ya ka nako kaufela sina mo ne i tuselize puteho ye bulezwi fahalimu. Kono Bibele i bonisa kuli liputeho li swanela ku eza mo li konela kaufela kuli li tuse basupali ba ba sepahala. Mwa puteho ye ne li mwa Jerusalema, ili mwa miteñi ya baapositola, “ne ku si na mutu ya naa tokwile mwahalaa bona.” Taba yeo ha i talusi kuli batu kaufela ba mwa puteho yeo ne ba fumile. Mane ku bonahala kuli ba bañwi mwa puteho yeo ne ba na ni lika ze nyinyani hahulu, kono “mañi ni mañi a abelwa, ku likana ni mwa naa tokwezi.” (Lik. 4:34, 35) Nihakulicwalo, ne ku zuhile butata bo butuna mwa puteho yeo hasamulaho. Limbelwa ze ñwi ne li sa “abelwi kwa lico za ka zazi.” Ki lika mañi ze ne ba ezize baapositola ka za taba yeo? Ne ba ketile baana ba ba swanela kuli ba bone teñi kuli limbelwa za babalelwa mi za fiwa lico ze ne tokwahala. (Lik. 6:1-5) Ka nako ya Pentekota ili ka silimo sa 33 C.E., batu ba bañata ba ne ba zwa kwa linaha li sili ne ba bile Bakreste mi ne ba inanga mwa Jerusalema ilikuli ba tiise tumelo ya bona. Nihaike kuli tukiso ya ku abela lico ne i felile, katulo ye ne ba ezize baapositola i bonisa kuli liputeho za kona ku babalela mizwale ni likaizeli ba ba supezi ili ba ba sepahala.

¹⁴ Paulusi naa taluselize Timotea za nako ye ne swanela fo puteho ne i kona ku fa lituso kwa limbelwa za Sikreste. (1 Tim. 5:3-16) Jakobo naa susumelizwe ka moya o kenile ku ñola kuli Bakreste ba na ni buikalabelo bwa ku babalela lindiala, limbelwa, ni batu ba bañwi ba ne ba li mwa miinelo ye taata. (Jak. 1:27; 2:15-17) Muapositola Joani ni yena naa talusize kuli: “Mutu ufi kamba ufi ya na ni maluwo a lifasi le, mi u bona muzwale wa hae a li mwa butokwi kono u hana ku mu eza ka sishemo, lilato la Mulimu li siyala cwañi ku yena?” (1 Joa. 3:17) Kacwalo, Mukreste ni Mukreste u na ni buikalabelo bwa ku babalela ba ba tokwile, mi liputeho ni zona li na ni buikalabelo bo.

15. Ku tusa mizwale ni likaizeli ba ba supezi ku amañi?

¹⁵ Mwa linaha ze ñwi, mwendi muuso wa tusanga basupali ka ku ba fa penshini ni lituso ze ñwi. (Maro. 13:6) Mwa libaka ze ñwi, ha ku na litukiso ze cwalo. Kacwalo liputeho ni bahabo ba kona ku fa lituso kwa basupali ku likana ni muinelo o ba li ku ona basupali bao. Haiba bana ba ba li Bakreste ba ina kwahule ni bashemi ba bona, mwendi ku ka banga taata fokuñwi kuli ba tuse bashemi ba bona. Bana ba ba mwa muinelo o cwalo  ba swanela ku ambolanga ni baana-bahulu ba ba mwa puteho mo ku inzi bashemi ba bona ilikuli baana-bahulu bao ba zibe muinelo wo. Ka mutala, baana-bahulu mwendi ba kona ku tusa bashemi ba ba cwalo ku ziba mo muuso u kona ku ba tuseza ka ku ba basupali. Hape baana-bahulu ba kona ku lemuha lika ze ñwi ze ba tokwa ku ziba bana ba ba pila kwahule ni bashemi ba bona, inge cwalo mañolo a butokwa a si ka kwalulwa kale kamba milyani ye ba si ka nwa bashemi bao. Haiba bana ba ba pila kwahule ba ambolisananga hande ni baana-bahulu, ba kona ku ziba mwa ku tuseza bashemi ba ba supezi. Ha ku na ni batu ba ba pila bukaufi ba ba kona ku tusa kamba ku fa kelezo kwa bana ba ba pila kwahule ni bashemi ba bona, ba mwa lubasi ha ba na ku bilaela hahulu.

16. Bakreste ba bañwi ba tusa cwañi basupali ba ba mwa puteho?

¹⁶ Bakeñisa kuli ba lata basupali ba, Bakreste ba bañwi mwa puteho ba itatezi ku itusisa nako ya bona ni maata a bona kuli ba tuse basupali bao mo ba konela kaufela. Ba nga basupali bao sina lubasi lwa bona luli. Kuli ba babalele basupali, mizwale ni likaizeli ba bañwi mwa puteho ba ikabelanga misebezi ni ku cincananga buikalabelo bwa bona kuli ba tuse basupali. Nihaike kuli mizwale ni likaizeli bao ha ba koni ku ba mwa sebelezo ya ka nako kaufela, ba kona ku tusa bana ba ba pila kwahule kuli ba zwelepili ku peta musebezi o ba filwe. Mizwale ni likaizeli bao ba na ni moya o munde luli! Ku si na taba kuli ba bañwi ba kona ku tusa, bana ba sa na ni buikalabelo bwa ku sebeza ka taata kuli ba tuse bashemi ba bona mo ba konela kaufela.

17, 18. Ki moya mañi o kona ku tabisa ba ba tusa basupali?

¹⁷ Basupali ni batu ba ba ba babalela ba kona ku tatulula butata ka bunolo ha ba zwelapili ku ba ni mubonelo o munde. Fokuñwi ku supala kwa kona ku tahisa kuli mutu a lembwale kamba a zwafe. Kacwalo, mu tokwa ku ikataza luli kuli mu kuteke ni ku susueza mizwale ni likaizeli ba ba supezi. Mu kona ku eza cwañi cwalo? Mu ambolange ni bona litaba ze susueza. Mizwale ni likaizeli ba ba latiwa bao ba zwezipili ku sepahala ku Jehova mi ba swanela ku babazwanga. Jehova ha libali lika kaufela ze ba mu ezelize batanga ba hae bao kuli ba mu sebeleze, mi ni luna ha lu libali sebelezo ya bona ku Jehova.—Mu bale Malaki 3:16; Maheberu 6:10.

¹⁸ Haiba basupali ni ba ba fa tuso kwa basupali ba ikataza ku banga ni tabo ka nako kaufela, ku ka ba hahulu bunolo ku peta misebezi ya bona ya ka zazi ni zazi. (Muek. 3:1, 4) Hape, basupali ba bañata ba lika mo ba konela kaufela ku sa libelela ku tusiwa ka nako kaufela. Basupali bao ba utwisisa kuli ba kona ku isezwa mamelelo ni ku potelwa haiba ba ba ni musa. Batu ba bañata ba ba potelanga basupali, ba bulelanga kuli, “Ne ni ile ku yo susueza bo mulikanaa ka ba basupali, kono na ki na ya izo susuezwa ki bona.”—Liprov. 15:13; 17:22.

19. Ki lika mañi ze kona ku tusa banana ni ba bahulu ku zwelapili ku itiisa mwa linako ze taata?

¹⁹ Lu nyolelwa nako yeo lika ze cwale ka busupali, manyando, ni ku sa petahala li ka feliswa. Pili nako yeo i si ka fita kale, batanga ba Mulimu ba swanela ku isa pilu kwa sepo ya lika za kwapili ze ka ina ku ya ku ile. Tumelo ye lu na ni yona mwa lisepiso za Mulimu ya lu tiisa mwa linako ze taata. Bakeñisa kuli lu na ni tumelo, “ha lu zwafi, kono mutu ye lu li yena kwande niha sinyeha, mutu ye lu li yena mwahali kaniti u nzaa uncafazwa ka zazi ni zazi.” (2 Makor. 4:16-18; Maheb. 6:18, 19) Ki lika mañi ze ñwi ze kona ku tusa batu ba ba na ni buikalabelo bwa ku babalela basupali? Mwa taba ye tatama, lu ka nyakisisa liakalezo ze ñwi ze kona ku ba tusa.