1. Ko e heigoa e tuaga momoko kua fehagai mo e tau tagata he vahā nei?

 KUA nakai manako a Iehova ke he tau tagata ke matematekelea, lolelole, mo e fuakau. Ko e finagalo haana ke he tau tagata taane mo e tau fifine ke moua e malolō tino mitaki katoatoa he Parataiso. Ka ko e mogonei “kua oi fakalataha mo e mamahi fanau fakalataha e tau mena oti ne eke.” (Roma 8:22) Fēfē e manatu haau ke he logonaaga he Atua ka kitia e ia e tau tagata ne mamahi ha ko e tau fua kelea he agahala? Momoko ai ke kitia kua fakaheu e tokologa ha lautolu ne momotua he magaaho ka manako lahi a lautolu ke he lagomatai.​​—Sala. 39:5; 2 Timo. 3:3.

2. Ko e ha kua fakaaue lahi e tau Kerisiano ke ha ha i ai a lautolu ne momotua he tau fakapotopotoaga?

² Kua fakaaue e tau tagata ha Iehova ha kua ha ha i ai a lautolu ne momotua he tau fakapotopotoaga. Aoga a tautolu mai he pulotu ha lautolu, ti manako a tautolu ke mumuitua ke he fakafifitakiaga he tua ha lautolu. Tokologa ia tautolu ne faoa ki a lautolu nei ne momotua. Ka e, he faoa a tautolu ke he tau matakainaga momotua po ke nakai, manako a tautolu ke iloa kua leveki fakamitaki a lautolu. (Kala. 6:10; 1 Pete. 1:22) To aoga ki a tautolu oti ke kumikumi e puhala ne logona hifo e Atua hagaao ki a lautolu ne momotua. To fakatutala foki a tautolu ke he tau matagahua he tau tagata he magafaoa mo e fakapotopotoaga ke leveki a lautolu ne momotua.

3, 4. (a) Ko e heigoa haana ne tohi e Salamo 71 ne olelalo mooli ki a Iehova? (e) Ko e heigoa he tau tagata momotua he fakapotopotoaga ka ole ke taute he Atua?

³ Pehē e Salamo 71:9: “Aua neke tiaki e koe au ke he vaha fuakau; aua neke tiaki e koe au ka mole atu haku a malolo.” Liga ko Tavita ne tohi e tau kupu nei. Ne fekafekau a ia ke he Atua he moui katoa haana, ti fakaaoga e Iehova a ia ke taute e tau mena lalahi. (1 Samu. 17:33-37, 50; 1 Patu. 2:1-3, 10) Pete kua lahi mahaki e mena ne taute e ia ma Iehova, ne fuakau a Tavita ti logona e ia e latatonu ke ole ki a Iehova ke leveki a ia.​​—Totou Salamo 71:17, 18.

⁴ Tokologa he vahā nei kua tuga a Tavita. Pete ne motua fakahaga a lautolu ti fehagai mo e “tau aho kelea,” ne taute e lautolu e tau mena oti ke fakaheke e Atua. (Fakama. 12:1-7) Tokologa ia lautolu ne liga nakai maeke ke lahi e mena ne taute he fekafekauaga tuga fakamua. Ka e maeke foki a lautolu ke olelalo ki a Iehova ke matutaki ke fakamonuina mo e leveki a lautolu. Ko lautolu ia ne momotua ka mauokafua to tali he Atua e tau liogi ha lautolu. Iloa e tautolu e mena nei ha kua omoomoi e Iehova a Tavita ke liogi hagaao ke he tau tupetupe mooli pihia.

5. Fēfē e logonaaga ha Iehova hagaao ki a lautolu ne momotua ne fakamooli?

⁵ Ne uho lahi a lautolu ne momotua ne fakamooli ki a Iehova ti amanaki a ia ke fakalilifu he tau fekafekau haana a lautolu. (Sala. 22:24-26; Fakatai 16:31; 20:29) Pehē e Levitika 19:32: “Kia tu a koe ki mua hana kua ulu hina, kia fakalilifu atu foki ki mua he tagata motua, mo e matakutaku ke he hau a Atua; ko au ko Iehova.” Ē, ko e fakalilifu a lautolu ne momotua he fakapotopotoaga ko e matagahua aoga lahi mahaki he mogo ne tohi e tau kupu ia, ti aoga agaia he vahā nei. Ka ko e ha hai e matagahua ke leveki a lautolu?

6. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e Iesu he leveki e matua fifine haana?

⁶ Tala mai e Kupu he Atua ki a tautolu: “Kia fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine.” (Esoto 20:12; Efeso 6:2) Fakakite e Iesu ko e poakiaga nei kua aoga lahi he fakahala e ia e tau Farasaio mo e tau tohikupu ne fakaheu ke leveki e tau matua ha lautolu. (Mare. 7:5, 10-13) Ne fakatoka e Iesu e fakafifitakiaga mitaki. Pete he ha ha a ia i luga he akau fakakikiveka, ne tupetupe a ia ke he matua fifine haana, ne liga ko e takape. Ne eketaha a ia ke iloa e Ioane ko e kapitiga fakahele mo e tutaki haana ka leveki e matua fifine.​​—Ioane 19:26, 27.

7. (a) Ko e heigoa e matapatu fakaakoaga hagaao ke he tau magafaoa ne totoku e Paulo? (e) Ko e heigoa foki ha Paulo ne fakatutala ki ai?

⁷ He tohi he aposetolo ko Paulo ki a Timoteo, ne tohia e ia kua lata he tau Kerisiano ke leveki e tau magafaoa ni ha lautolu. (Totou 1 Timoteo 5:4, 8, 16.) Ne totoku e ia e matapatu fakaakoaga nei he fakatutala ko hai ka moua e lalagoaga fakatupe mai he fakapotopotoaga. Pehē a Paulo kua matapatu ke he tau fanau, tau mokopuna, mo e falu he magafaoa Kerisiano ke leveki e tau takape momotua. He taute e mena nei, to nakai fakamamafa fakatupe e fakapotopotoaga. He vahā nei foki, kua fakakite e tautolu e fakaalofa ha tautolu ke he Atua he mailoga kua moua he tau magafaoa ha tautolu e tau mena kua lata.

8. Ko e ha ne nakai foaki he Tohi Tapu e tau fakatonuaga pauaki hagaao ke he tau levekiaga ma e tau matua fuakau?

⁸ Ko e tau fanau lalahi kua lata ke iloa tonu kua leveki fakamitaki e tau matua ha lautolu. Ne tutala a Paulo ke lagomatai e tau magafaoa ha lautolu ne “tua,” ka ko e tau matua ne nakai ko e tau tagata he fakapotopotoaga Kerisiano kua nakai lata foki ke fakaheu. Nakai tatai oti e tau tuaga he tau  magafaoa, ti kua lata he tau magafaoa takitaha ke taute ni e tau fifiliaga ke he levekiaga ka foaki. Igatia e tagata mo e kehekehe e tau malolō tino, tau manako, mo e tau aga. Falu ne momotua ne tokologa e tama, ka ko e falu ne taha ni e tama. Maeke e falu ke moua e lagomatai mai he fakatufono; ka e nakai maeke e falu. Kehekehe foki e tau manako ha lautolu ne lata mo e levekiaga. To nakai pulotu po ke fakaalofa ke tuhituhi e tau fifiliaga he tau matakainaga hane eketaha ke leveki e tau magafaoa momotua ha lautolu. Maeke a Iehova ke fakamonuina e tau fifiliaga ne fakavē ke he Tohi Tapu. Taute e ia e tau fifiliaga ha tautolu ke gahua, tuga ni ne taute e ia ma e tau tagata haana tali mai he vahā i tuai.​​—Nume. 11:23.

9-11. (a) Ko e heigoa e tau fifiliaga uka ne liga taute he falu? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Kua lata he ha e tau fanau lalahi ke nakai mafiti ke toka e fekafekauaga mau? Talahau e fakataiaga.

⁹ Ka femamaoaki e mena ne nonofo e tau matua mo e tau fanau, liga uka ke foaki e lagomatai kua lata ke he tau matua momotua. Liga o atu fakaofo e tau fanau ke ahiahi e matua fifine mo e matua taane ha kua veli, mapaki e polohui motua, po ke falu lekua hagahaga kelea lahi mahaki. Mole ia, liga lata e tau matua ke leveki fakakū po ke leva foki. a

¹⁰ Ko lautolu he fekafekauaga mau ne fai kotofaaga ne mamao mai he kaina ne liga lata ke taute e tau fifiliaga lalahi. Ko e tau tagata he Peteli, tau misionare, mo e tau leveki faifano ne logona hifo ko e kotofaaga ha lautolu ko e monuina lahi mai ia Iehova. Kaeke ke gagao e tau matua ha lautolu, ko e manatu fakamua ha lautolu, ‘Kua lata ke toka e kotofaaga ha tautolu ka e liliu ki kaina ke leveki e tau matua ha tautolu.’ Ka kua pulotu ke liogi mo e manamanatu hagaao ke he tau mena kua lata mooli po ke loto ki ai e tau matua. Nakai lata he ha tagata ke mafiti ke toka e kotofaaga mai ia Iehova, ti liga nakai lata tumau ai. To leva kia e lekua he malolō tino? To fai kia he fakapotopotoaga he tau matua kua fiafia ke lagomatai a lautolu ne momotua ti fakaatā e tau fanau ha lautolu ke matutaki he kotofaaga ha lautolu?​​—Fakatai 21:5.

¹¹ Ma e fakatai, ko e hoa mau fuakau he Faahi Uta ha Asia ne tokoua e tama taane ne fekafekau mamao mai i kaina. Taha ko e misionare i Amerika Toga, mo e taha ne fekafekau he matapatu i Brooklyn, New York. He manako lagomatai e tau matua ha laua, ne o atu e tau tama taane mo e tau hoana ha laua ki kaina ke kitia e mena ke taute. Kua manamanatu fakahokulo e hoa misionare ke toka e kotofaaga ha laua ke leveki e tau matua. Ti hea telefoni atu e tau motua he fakapotopotoaga ne ha ha i ai e tau matua, ki a laua. Ne fakatutala e tau motua ke he tuaga ti manako ke he tau misionare ke fakatumau ke he ha laua a kotofaaga. Ne loto fakaaue a lautolu ke he fekafekauaga he hoa ti foaki ke lagomatai ke leveki e tau matua ha laua. Manamanatu la ke he loto fakaaue he magafaoa ha ko e lagomatai fakaalofa he tau motua!

12. He fifili e puhala ke leveki a lautolu ne momotua, ko e heigoa kua lata he magafaoa Kerisiano ke iloa?

¹² Ko e heigoa ni ne fifili he magafaoa Kerisiano ke taute ke leveki e tau manako he tau matua momotua, kua lata oti ke iloa ko e tau fifiliaga ha lautolu kua fakaheke e higoa he Atua. Nakai manako a tautolu ke tuga e tau takitaki lotu he vahā ha Iesu. (Mata. 15:3-6) Ka e manako a tautolu ke fakaheke a Iehova mo e fakapotopotoaga.​​—2 Kori. 6:3.

13, 14. Fakakite fēfē he Tohi Tapu kua lata e fakapotopotoaga ke lagomatai ke leveki a lautolu ne momotua?

¹³ Nakai maeke oti ke lagomatai e tau  fekafekau gahua mau tuga ne taute he fakapotopotoaga ne totoku i luga. Ka e fakakite he Tohi Tapu kua lata e tau fakapotopotoaga ke taute e tau mena oti ke lagomatai a lautolu ne momotua ne fakamooli. He fakapotopotoaga i Ierusalema he senetenari fakamua, “nakai nofogati foki taha ia lautolu.” Nakai kakano e mena nei kua monuina e tau tagata oti. Tuga kua nakai loga e koloa he falu, ka kua “tufatufa ni kia lautolu takitokotaha ke fakalata ke he mena kua nofogati ai.” (Gahua 4:34, 35) Fakamui mogoia, ne ha ha i ai e tau lekua lalahi he fakapotopotoaga ia. Falu he tau takape ne nakai moua ha tufatufaaga he tau mena kai he tau aho takitaha. Ti ko e heigoa ne taute he tau aposetolo? Ne kotofa e lautolu e tau tagata taane lotomatala ke mailoga kua taute fakamitaki e tau takape mo e lahi e mena kai ne tufatufa ki a lautolu. (Gahua 6:1-5) Latatonu e mena nei ha ko e magaaho Penetekoso he tau 33, tokologa e tagata kehe ne ahiahi atu ne eke mo tau Kerisiano ti nonofo i Ierusalema ke fakamalolō e tua ha lautolu. Pete foki kua kū e magaaho ke tufatufa e tau mena kai, kua fakakite he fifiliaga he tau aposetolo na maeke he tau fakapotopotoaga ke lagomatai ke leveki e tau manako he tau matakainaga momotua ne fakamooli.

¹⁴ Ne fakamaama e Paulo ki a Timoteo e magaaho kua lata ke lagomatai he fakapotopotoaga e tau takape Kerisiano ke he ha lautolu a tau manako fakatino. (1 Timo. 5:3-16) Ne omoomoi a Iakopo ke tohi kua lata he tau Kerisiano ke leveki e tau tama nakai fai matua, tau takape, mo e falu ne matematekelea. (Iako. 1:27; 2:15-17) Ne fakamaama foki he aposetolo ko Ioane: “Ko e tagata kua toka ki ai e koloa he lalolagi, kua kitekite foki e ia ke he matakainaga hana kua nofogati ka e pa atu hana loto kia ia, kua nofo fefe e fakaalofa ke he Atua ke he loto hana?” (1 Ioa. 3:17) Ti ka fai matagahua e tau Kerisiano takitaha ke leveki a lautolu ne manako lagomatai, kua lata foki he fakapotopotoaga ke taute e mena nei.

15. Ko e heigoa ka lauia e levekiaga kua lata ke moua he tau matakainaga momotua?

¹⁵ He falu motu, ne liga lagomatai he fakatufono a lautolu ne momotua he foaki e tau tupe fuakau mo e falu fakaholoaga. (Roma 13:6) He falu matakavi ne nakai fai fakaholoaga pihia. Ko e lahi he levekiaga he tau magafaoa mo e tau fakapotopotoaga ne lata ke foaki to fakavē ni ke he tuaga. Ka nonofo mamao e tau fanau talitonu mai he tau matua ha lautolu, to liga lauia lahi e mena ka maeke he tau fanau ke taute.  Kua lata e tau fanau ke matutaki mo e tau motua he fakapotopotoaga he tau matua ha lautolu ke iloa tonu kua maama e lautolu oti e tau tuaga he magafaoa. Ma e fakatai, liga maeke e tau motua ke lagomatai e tau matua ke kumi e falu lagomataiaga he fakatufono ma lautolu ne momotua. Lata foki a lautolu ke mailoga e tau mena kua lata e tau tama ke iloa ai, tuga e tau tohi aoga ne nakaila hafagi po ke tegavai ne nakaila inu he tau matua. Ka matutaki mitaki mo e maama e tau fanau mo e tau motua, liga maeke ia lautolu ke moua e tau tali. Ka fai tagata ne tata mai ke lagomatai po ke foaki e fakatonuaga ke he tau tagata he magafaoa ne nonofo mamao, maeke he mena nei ke puipui e tuaga neke kelea lahi, ti liga nakai tupetupe lahi e magafaoa.

16. Ko e heigoa he falu Kerisiano kua taute ke lagomatai a lautolu ne momotua he fakapotopotoaga?

¹⁶ Ha kua ofania e lautolu e tau fakahele nei ne momotua, falu Kerisiano ne foaki noa e tau magaaho mo e tau malolō ha lautolu ke lagomatai ke he ha puhala kua maeke ia lautolu. Kua taute e lautolu a lautolu nei tuga ko e magafaoa ni ha lautolu. Ke leveki a lautolu ne momotua, ne fakafetokaki e falu he fakapotopotoaga. Pete he nakai ko lautolu he fekafekauaga mau, ko e tau matakainaga totonu nei ne maeke ke lagomatai e tau fanau ke fakatumau he tau kotofaaga ha lautolu. Ko e tau matakainaga ia kua mitaki lahi mahaki e aga! Mooli, pete ne lahi e lagomatai ne foaki he falu, ko e matagahua agaia he tau tama ke taute e mena kua fahia a lautolu ke lata mo e tau matua ha lautolu.

17, 18. Ko e aga fe ka taute e foaki he levekiaga ke holo mitaki?

¹⁷ Ko lautolu ne momotua mo lautolu ne leveki ki ai ka taute e tuaga uka ke mukamuka lahi ka tumau e aga mitaki ha lautolu. Falu mogo ko e fuakau ka fakatupu e tagata ke loto lolelole po ke fakaatukehe foki. Ti ko e laliaga pauaki ka lata ke fakalilifu mo e fakamafana e tau matakainaga momotua. Maeke fēfē a koe ke taute e mena nei? Fakatumau e tau fakatutalaaga mo lautolu ke atihake. Ko e tau fakahelehele nei ne tumau ke fakamooli ki a Iehova ti kua lata ke nava ki ai. Nakai nimo e Iehova e tau mena oti ne taute e lautolu ke fekafekau ki a ia, ti pihia foki a tautolu.​​—Totou Malaki 3:16; Heperu 6:10.

¹⁸ To mukamuka lahi e tau gahua ka aga fekī e tau tagata oti. (Fakama. 3:1, 4) Tokologa foki ia lautolu ne momotua ne eketaha ke nakai pule malolō. Maama e lautolu kua liga moua e lautolu e levekiaga mo e ahiahi loga ka totonu a lautolu. Tokologa ne ahiahi atu ki a lautolu ne momotua ne fa pehē, “Fano au ke fakamafana e kapitiga fuakau, ka e logona e au e mafanatia he toka e au a ia.”​​—Fakatai 15:13; 17:22.

19. Ko e heigoa ka lagomatai a lautolu ne ikiiki mo e momotua ke tumauokafua he tau magaaho uka?

¹⁹ Amanaki atu a tautolu ke he aho ka utakehe e fuakau, matematekelea, mo e nakai mitaki katoatoa. Ato hoko e mogoia, kua lata e tau fekafekau he Atua ke hagaaki ke he amaamanakiaga ha lautolu anoiha ka tumau tukulagi ai. Ko e tua ha tautolu ke he tau maveheaga he Atua kua fakatumau a tautolu ke malolō he tau magaaho uka. Ha kua ha ha ia tautolu e tua, “kua nakai fakalolelole ai a [t]autolu; ha ko e mena pete ni he moumou ha [t]autolu a tagata i fafo, kua fakafou ha [t]autolu a tagata i loto ke he taha aho mo e taha aho.” (2 Kori. 4:16-18; Hepe. 6:18, 19) Ko e heigoa foki ka lagomatai a lautolu ne fai matagahua ke leveki a lautolu ne momotua? To fakatutala a tautolu ke he falu manatu lagomatai he vala tala ka mui mai.