1, 2. a) ¿Mbaʼépa ohasa heta família? b) ¿Mbaʼépa oñeporandu jepi hikuái? c) ¿Mbaʼéichapa umi túva ha taʼyrakuéra ikatu ombohovái umi provléma?

ÑAMBYASYETEREI ningo jahechávo ñande tuvakuéra mimíme ijedamaha ohóvo ha ndaikatuveimaha ojevale ijehe. Koʼýte ñambyasyvéta oúramo hoʼa, opẽ ikadéra, oñedesatina ha okañy, térã hasyete. Ha ¿mbaʼéichapa oñeñandu ñande tuvakuéra? Heta vése haʼekuéra ndoaseptaséi okambiamaha isituasión térã ndaikatuveimaha ojapo heta mbaʼe (Job 14:1). ¿Mbaʼépa jajapokuaa péicha jave? ¿Mbaʼéichapa ikatu ñañangareko hesekuéra?

² Peteĩ informasión ohechaukáva mbaʼéichapa ikatu oñeñangareko umi ijedávare heʼi: “Añetehápe heta famíliape ijetuʼu oñemongeta hag̃ua umi provléma ikatúvare ohasa umi ijedáva, péro umi ojapóva upéva oĩma preparádo odesidi porã hag̃ua og̃uahẽ vove upe moménto”. Ñanemanduʼa vaʼerã umi ijedáva ha ifamiliakuéra ohasatanteha voi heta mbaʼe ijetuʼúva. Upévare, koʼág̃ama voi odesidíramo hikuái mbaʼépa ojapóta, oĩtama preparádo ombohovái porã hag̃ua umi provléma. Jahechamína mbaʼéichapa enterovéva ikatu oñopytyvõ osẽ porã hag̃ua hikuái.

3. ¿Mbaʼépa ojapo vaʼerã umi família ohechávo ituvakuéra oikotevẽvemaha oñeñatende hesekuéra? (Ehecha pe taʼanga oĩva iñepyrũme.)

³ Sapyʼánte pe ijedáva ndaikatuvéima oñangareko porã ijehe  ha oikotevẽmante oñepytyvõ chupe (elee Eclesiastés 12:1-7). Oikóramo upéva, haʼe ha ifamiliakuéra odesidíma vaʼerã mbaʼépa ou porãvéta chupe ha mbaʼépa oĩ iposivilidápe. Upévare iporãta enterovéva oñembyatýramo odesidi hag̃ua mbaʼépa oñekotevẽ, mbaʼépa ojejapóta ha mbaʼéichapa opavave oñopytyvõta. Káda uno, ha koʼýte umi ijedáva omombeʼu porã vaʼerã mbaʼéichapa oñeñandu ha ohechakuaa vaʼerã mbaʼe situasiónpepa oĩ. Por ehémplo, umi taʼýra ohecha vaʼerã iporãtapa ituvakuéra opytánte hógape ha ou jepi peteĩ persóna oipytyvõ hag̃ua chupekuéra. * Avei tekotevẽ ojehecha mbaʼépa káda uno ojapóta oñeñatende porãve hag̃ua hesekuéra (Prov. 24:6). Katuete oĩta umi oñangarekóva hesekuéra káda día, ha umi ótro ikatu oipytyvõ ojepaga hag̃ua umi gásto. Káda uno oikuaa vaʼerã mbaʼe rresponsavilidápa oreko. Upéicharõ jepe, ohasávo pe tiémpo, pe situasión ikatu okambia ha tekotevẽta oñoturna hikuái oñatende porãve hag̃ua hesekuéra.

4. ¿Mbaʼépa ikatu ojapo umi orekóva ituvakuéra ijedáva?

⁴ Reñepyrũ vove reñangareko nde sy térã nde túva ijedávare, reñehaʼã vaʼerã reikuaa opa ikatúva imbaʼasýgui. Haʼe hasy hasyvétaramo ohóvo, reikuaáma vaʼerã mbaʼépa ikatu ojehu chupe (Prov. 1:5). Ehecha vaʼerã mbaʼépa omeʼẽ pe goviérno ha mbaʼe servísiopa oĩ pe lugár peikohápe ikatútava nepytyvõ reñatende porãve hag̃ua hese. Sapyʼánte ikatu reñeñandu vai repensáramo umi mbaʼe pehasávare pene famíliape. Por ehémplo, ikatu rembyasy rehechávo nde túva térã nde sy ndaikatuveimaha ojerrekupera, térã rejepyʼapyeterei ha ndereikuaái mbaʼépa rejapóta. Péicha jave, reñeʼẽ vaʼerã peteĩ ne amígo rejeroviaha ndive. Ha iñimportantevéva katu, reñemboʼe vaʼerã Jehovápe nde pyʼaite guive. Haʼe katuete nembopyʼaguapýta ikatu hag̃uáicha rembohovái oimeraẽ mbaʼe ijetuʼúva (Sal. 55:22; Prov. 24:10; Filip. 4:6, 7).

5. ¿Mbaʼérepa iporã umi família odesidi voi reheve mbaʼépa ojapóta oñatende hag̃ua ituvakuérare?

⁵ Umi ijedáva ha ifamiliakuéra ohecháma vaʼerã mbaʼépa ikatu ojejapo. Por ehémplo, tekotevẽ odesidi hikuái opyta porãvétapa itúva térã isy oikóramo peteĩ ifamíliandi, térãpa okonvenive ojegueraha chupe peteĩ lugár oñeñatendehápe umi ijedávare. Ohechapárõ hikuái koʼã mbaʼe, entéro oĩtama preparádo ombohovái hag̃ua umi mbaʼe “pohýi” oúva ituvakuéra ijeda rupi (Sal. 90:10). Péro ñambyasýrõ jepe, heta família noñeʼẽi koʼã mbaʼére ha tesaparápe ojecha tekotevẽ rupi pyaʼe odesidi mbaʼépa ojejapóta. Peteĩ eskritór heʼi: “Nahiʼãiete ningo jadesidi jajecha jave apúrope”. Umi família ojecháramo ko situasiónpe, ikatu entéronte inerviosopa ha hasýta oñemoĩ hag̃ua peteĩ ñeʼẽme. Péro jadesidíramo voimi mbaʼépa jajapóta, saʼive ñañandúta pe kámbio ha pyaʼeve jajepokuaáta (Prov. 20:18).

6. ¿Mbaʼérepa iporã pe família odesidi voi reheve moõpa oikóta ituvakuéra ijeda vove ha mbaʼéichapa oñeñatendéta hesekuéra?

⁶ Ndahaʼéi igustopáva ñañemongeta ñande tuvakuérandi umi mbaʼe jajapótavare haʼekuéra ijeda vove, por ehémplo tekotevẽtarõ oñemodifika hóga, térã oikótaramo ótro lugárpe. Upéicharõ jepe, oĩ heta família heʼíva ideprovechoha oñemongetáramo koʼã mbaʼére voimi reheve. Ndahasýi ningo ñañeʼẽ umi mbaʼe ijetuʼúvare, ñahendu ñane familiakuérape ha jadesidi porã oiko mboyve umi provléma. Enterove oñemongetáramo pyʼaguapýpe porã, ikatúta omombeʼu kyhyjeʼỹre mbaʼépa ogusta chupe, ha péicha ohechaukáta ojoayhuha. Añetehápe, tuvakuéra oipota jepi ojeheja chupekuéra oñemaneha haʼeño ikatuha peve. Péro heʼíramo  ifamiliakuérape voimi reheve mbaʼéichapa oipotáta oñeñatende hesekuéra, ndahasymoʼãi ojedesidi porã hag̃ua.

7, 8. ¿Mbaʼe mbaʼérehepa oñemongeta vaʼerã tuvakuéra ha umi itaʼýra, ha maʼerãpa?

⁷ Tuvakuéra, peñemongeta vove pene famíliandi koʼã mbaʼére, pemombeʼu porã chupekuéra mbaʼépa pendegustáta, ha mboýpa pende pláta. Péicha haʼekuéra ikatúta odesidi peẽ ndaikatúi vove. Katuete haʼekuéra orrespetáta peẽ peipotáva ha ohejáta peñemaneha peneaño ikatuha peve (Efes. 6:2-4). ¿Pehosépa peiko peteĩ pene família ndive hógape, térãpa pendegustáta ambue mbaʼe? Pehechakuaákena mbaʼe situasiónpepa peime ha perrekonose pene família ikatuha opensa diferénte pendehegui. Penemanduʼákena avei heta vése hasyha ñakambia hag̃ua sapyʼaitépe ñapensa lája.

⁸ Peñemongeta porãramo ha pedesidíramo voi reheve mbaʼépa pejapóta, pejehekýita heta provlémagui (Prov. 15:22). Pemombeʼu pene familiakuérape mbaʼeichagua tratamiénto médikopa pendegusta. Peñeʼẽ jave koʼã mbaʼére, pehecha vaʼerã pe dokuménto legál oiporúva umi testígo de Jehová, ha pedesidi mbaʼeichagua tratamiéntopa peipota. Peẽ pereko derécho oñemombeʼúvo peẽme mbaʼeichagua tratamiéntopa ikatu pesegi, ha pereko avei derécho peasepta térã perrechasa hag̃ua. Voi reheve pejapóma vaʼerã pene dokuménto heʼihápe mbaʼépa pedesidi umi tratamiéntore. Avei, oñepermitíramo pene retãme, peiporavo vaʼerã peteĩ persóna pejeroviaha ikatútava penerrepresenta ha odesidi penderehe tekotevẽtaramo. Iporãta pefotokopiáramo pene dokumentokuéra ha pemeʼẽ pene famíliape ha pene rrepresentántepe. Heta sy ha túva oñongatu voi umi fotokópia itestaménto ha ambue kuatia iñimportánteva ndive. Umíva apytépe oĩ umi dokuménto de segúro, kuénta vankária ha umi ótro dokuménto iñimportánteva.

9, 10. ¿Mbaʼéicha javépa tuvakuéra oikotevẽve ifamíliare?

⁹ Heta vése pe família odesidi iporãveha umi ijedáva oñemaneha haʼeño ikatuha peve. Por ehémplo, oĩ umi ikatúva gueteri oñekosina, omopotĩ hóga, hoʼu ipohã ha oñekomunika porã. Upévare heʼi jepi ifamiliakuérape natekotevẽiha ojepyʼapy hese. Upéicharõ jepe, umi taʼýra ohechakuaáramo itúva térã isy hesaraimaha heta mbaʼégui, ndaikatuvéimaha oguata porã, ni osẽ ombaʼejogua, pyaʼe oñenkargáma vaʼerã hese.

¹⁰ Umi ijedáva sapyʼánte oñedesatina, oñedeprimi, nohenduporãi, ndohechaporãi, hesaráima heta mbaʼégui, térã ndojejokokuaavéima ohoséramo váñope. Koʼãichagua provléma ikatu jepi ojetrata. Upévare jahechávo oñepyrũha chupekuéra koʼã mbaʼe, tekotevẽma jagueraha doktórpe. Heta vése umi taʼýrantema odesidi vaʼerã upéva, ha ohasávo pe tiémpo oñenkarga vaʼerã heta mbaʼe ituvakuéra oñatende vaʼekuére yma.  Oñeñangareko porã hag̃ua umi ijedávare, sapyʼánte umi taʼýra oñeʼẽ vaʼerã ituvakuéra rehehápe, oipytyvõ chupekuéra umi dokuméntope, ogueraha doktórpe térã ambue lugár tekotevẽhápe (Prov. 3:27).

11. ¿Mbaʼépa ikatu ojejapo oñepytyvõ hag̃ua umi ijedávape ojepokuaa pyaʼeve hag̃ua umi kámbiore?

¹¹ Pende tuvakuéra ndojaliviáirõ, tekotevẽta pehecha mbaʼe kámbiopa pejapo vaʼerã oñeñatende hag̃ua hesekuéra. Umi kámbio ndatucháiramo, haʼekuéra pyaʼeve ojepokuaáta. Oikóramo mombyry pendehegui, ¿ikatúnepa peteĩ ermáno, térã vesíno oho jepi hendapekuéra ha pendeavisa mbaʼéichapa oĩ hikuái? ¿Oikotevẽntepa peteĩ oñekosina ha omopotĩva chupekuéra hóga? ¿Ikatu piko oñemodifikaʼimínte hóga oñemaneha hag̃ua ojapeligraʼỹre, por ehémplo oguata térã ojahu jave? Sapyʼánte tekotevẽtante peteĩ persóna ou jepi oipytyvõ hag̃ua ha upéi oheja jey chupekuéra toñemaneha haʼeño. Péro oimérõ ojapeligra hikuái oiko rupi haʼeño, tekotevẽtama akóinte oñeñatende hesekuéra. Tahaʼe haʼéva pene situasión, pehecha vaʼerã mbaʼeichagua servísiopa oñemeʼẽ pene retãme umi ijedávape g̃uarã (elee Proverbios 21:5). *

12, 13. ¿Mbaʼépa ojapo heta taʼýra oikóva mombyry ituvakuéragui oñangareko hag̃ua hesekuéra?

¹² Umi taʼýra ohayhueterei itúva ha isýpe, upévare oipota oĩ porã hikuái. Avei ombopyʼaguapy chupekuéra oikuaáramo oĩha oñangarekóva hesekuéra hekoitépe. Upéicharõ jepe, oĩ oikóva mombyry ituvakuéragui oreko rupi ambue rresponsavilida. Koʼã família oaprovecha jepi ivakasión ovisita ha oipytyvõ hag̃ua chupekuéra. Por ehémplo, ojapo hikuái umi tembiapo ituvakuéra ndaikatuvéimava ojapo. Heta taʼýra káda día lénto ohenói ituvakuérape teléfonope, omensahea térã oskrivi chupekuéra kárta. Péicha umi sy ha túva oñandu ifamília ohayhuha chupekuéra (Prov. 23:24, 25).

¹³ Ñanemanduʼákena jahecha vaʼerãha oñeñatende porãpa hína ñande tuvakuérare káda día. Jaikóramo mombyry chuguikuéra ha oimérõ haʼekuéra Testígo avei, ñañeʼẽ vaʼerã umi ansiáno ikongregasionguándi ha ñaporandu chupekuéra mbaʼépa ikatu avei jajapo. Ha aníkena ñanderesarái ñañemboʼe hag̃ua pe situasión rehe (elee Proverbios 11:14). Péro ñande sy ha ñande túva ndahaʼéiramo jepe Testígo, ‘ñamombaʼe vaʼerã’ chupekuéra la Biblia omandaháicha (Éx. 20:12, NM; Prov. 23:22). Añetehápe ningo naentéroi umi família odesidíta peteĩchapa. Por ehémplo, oĩta umi oipotáva pe ijedáva ova peteĩ ifamília ndive térã ag̃ui chugui. Péro heta vése ndaikatumoʼãi ojejapo upéva. Heta persóna ijedáva ndohoséi oiko itaʼýra ifamíliava rógape. Upéva rangue oñemanehasénte haʼeño ha ndoikoséi kárgaramo avavépe. Ha oiméramo oreko posivilida, opagánte oñeñatende hag̃ua hesekuéra hogaitépe (Ecl. 7:12).

14. ¿Mbaʼe provlémapa ombohovái vaʼerã pe oñatendevéva ituvakuéra ijedávare?

¹⁴ Heta famíliape ojeheja peteĩmente oñangareko hag̃ua tuvakuéra ijedávare, jepive pe ag̃uive oikóvape hógagui. Péro pe oñatendéva itúva térã isýre, oreko avei ifamília ha hembiapo hogapýpe. Chupe ningo ofaltapa avei tiémpo ha ikatu ikaneʼõ. Hiʼarive isituasión ikatu okambia, ha oikóramo upéva ojehecha vaʼerã mbaʼéichapa entéro umi taʼýra oñopytyvõta oñatende hag̃ua itúva térã isy ijedávare. Upévare iporã peñeporandu noiméipa hína peteĩmente oñemeʼẽ hetave rresponsavilida. ¿Ikatu piko peñopytyvõve pene ermanokuéra ndive, por ehémplo peñoturnávo peñangareko hag̃ua pende túva ha pende sýre?

15. ¿Mbaʼéichapa ikatu oñepytyvõ pe oñatendévape itúva térã isýre?

 ¹⁵ Tekotevẽramo akóintema oñeñangareko pe ijedávare, pe oñatendéva hese ikatu ikaneʼõ (Ecl. 4:6). Katuete ningo ñañangarekose ñande tuvakuérare iporãveháicha, péro ñambaʼapoitereíramo ñañatendévo hesekuéra ikatu ñandeporupaite hína. Umi ojecháva ko situasiónpe imanduʼa vaʼerã ndaikatumoʼãiha ojapo opa mbaʼe oipotahaichaite. Avei ohecha vaʼerã noiméipa oikotevẽ ótro oipytyvõ chupe. Ohejáramo ótro oipytyvõ mimi chupe, natekotevẽmoʼãi ojegueraha ituvakuérape peteĩ lugár oñeñangarekohápe umi ijedávare.

16, 17. a) ¿Mbaʼéichapa oñeñandu jepi umi oñangarekóva ituvakuéra ijedávare? b) ¿Mbaʼépa ikatu oipytyvõ taʼyrakuérape ani hag̃ua oguapyeterei hesekuéra isituasión? (Ehecha avei pe rrekuádro “Avyʼaiterei añangareko haguére hesekuéra”.)

¹⁶ Katuete ñambyasyeterei jahechávo ñande túva ha ñande sy ijeda ha hasypamaha ohóvo. Heta taʼýra oñangarekóva ituvakuérare oñembyasy, ojepyʼapy, ojekulpa, ipochy térã oñandu ndaikatuiha ojapove mbaʼeve. Sapyʼánte katu umi ijedáva ndoagradeséi ojejapóva hesehapekuéra, térã heʼi umi mbaʼe omoñeñandu vaivéva ifamiliakuérape. Oikóramo upéva, ani ñandepochy pyaʼe. Peteĩ doktór heʼi: “Ñarrekonose vaʼerã mbaʼe situasiónpepa ñaime ha ani jajekulpa upévare. Péichamante ñambohováita oimeraẽ mbaʼe, koʼýte umi ñanemoñeñandu vaíva”. Emombeʼúkena mbaʼéichapa reñeñandu ne ména térã ne rembirekópe, ótro ne hénte térã peteĩ ne amígo rejeroviahápe. Upéva ikatu nepytyvõ rentende hag̃ua mbaʼéichapa reñeñandu ha avei ani hag̃ua oguapyeterei nderehe umi mbaʼe ijetuʼúva.

¹⁷ Ikatu avei og̃uahẽ peteĩ tiémpo ndaikatuveimahápe ñañangareko ñande tuvakuérare, tahaʼe ñanemboriahu térã ndajarekói rupi komodida, ỹrõ tekotevẽgui oñatende hese peteĩ persóna ikatupyryvéva. Upéva oikóramo, jaguerahakuaa chupekuéra peteĩ lugár oñeñatendehápe umi ijedávare. Peteĩ ermána ohóva jepi káda día ovisita isýpe peteĩ asílope, omombeʼu mbaʼérepa ogueraha hikuái isýpe upépe: “Ore ndaikatuvéima roñangareko hese 24 óra haʼe oikotevẽháicha. Ijetuʼueterei oréve rodesidi rogueraha chupe upépe. Ore pyʼa ningo hoʼa yvýre. Upéicharõ jepe, upépe oñeñatende porãve hese omano meve, ha haʼe voi ontende porã kuri isituasión”.

18. ¿Mbaʼéichapa oñeñandu umi oñangareko porãva ituvakuérare?

¹⁸ Ñañatendévo ñande tuvakuéra ijedávare sapyʼánte ñanekaneʼõ, hiʼarive jadesidi vaʼerã heta mbaʼe ijetuʼúva. Ndaipóri peteĩ solusión ou porãtava enterove famíliape. Upéicharõ jepe, jajepreparáramo voi reheve, ñañopytyvõ, ñañemongeta porã, ha ñañemboʼeramo ñande pyʼaite guive, ñañangarekóta hekoitépe ñande tuvakuéra ijedávare. Péicha jahechaukáta jarrespetaha chupekuéra ha javyʼáta ñañangareko haguére hesekuéra tekotevẽhaichaite (elee 1 Corintios 13:4-8). Ha iñimportanteveha katu, ñandepyʼaguapýta ha Jehová ñanevendesíta (Filip. 4:7).