1, 2. (a) Nkia mpasi benwananga zau esi nzo zayingi? Nkia yuvu divaikisanga? (b) Aweyi mase yo wana balenda sundila e nsobani zivangamanga muna kinunu?

 DILENDA kala diankenda mu mona vo mase maku, ana bakalanga ye ngolo za kuyilunga-lunga, owau ke belendanga diaka wo vanga ko. Olenda wá e nsangu vo se yovo ngudi aku bwa kabwidi yo toloka kulu, kena diaka yo zayi wasikila ko yovo kimbevo kiangolo kasolokele kiau. Kuna diak’e sambu, dilenda kala diampasi kw’anunu mu tambulwila e nsobani zivangamanga muna nitu zau yovo muna zingu kiau, musungula muna diambu dia lembi lenda diaka kuyilunga-lunga. (Yobi 14:1) Adieyi tulenda vanga muna kubasadisa? Aweyi tulenda kubalunga-lungila?

² Nkanda mosi uvovelanga e mpila ya lunga-lungila anunu wasonga vo: “Kana una vo dilenda kala diampasi dia vovela e mpasi za kinunu, esi nzo ana bemokenanga mu vava zaya dina balenda vanga, bakubama bekala mu sunda konso diambu dilenda bwa.” Tufwete sungamenanga vo e mpasi za kinunu ke tulendi zo venga ko. Muna kuma kiaki, diamfunu mu kalanga ye mbokena zambote mu sikidisa mana esi nzo balenda vanga. Yambula twabadika una esi nzo balenda sadila entwadi mu sunda maka mambu mampasi mebwanga.

3. Adieyi esi nzo bafwete vanga vava mase m’anunu bevavanga lusadisu?

³ Vekala ye ntangwa ina mase mayingi ke belenda diaka kuyilunga-lunga ko yo vava lusadisu. (Tanga Kimpovi 12:1-7.) Avo ediadi dibwidi, mase yo wan’au bena se ambuta bafwete sikidisa e mpil’a lusadisu bafwete kubavana ye mana balenda lungisa. Diambote esi nzo bavwanda yo mokena mu zaya lusadisu bavwidi o mfunu, aweyi bevanina lo ye una konso muntu kalenda sadisila. Awonso, musungula mase, bafwete kala ye tezo yo toma songa e ngindu zau. Bafwete vava zaya kana vo mase mau balenda kwamanana zingila mu nzo a yau kibeni. * Bafwete mpe sikidisa dina konso yitu kalenda vanga kimana mase batambula lusadisu bavwidi o mfunu. (Nga. 24:6) Kasikil’owu, akaka balenda sadisa muna mambu ma lumbu ke lumbu. Akaka balenda vananga lusadisu lwa nzimbu. Konso muntu kafwete zaya e mbebe kena yau. Kansi ekolo e mvu miviokanga, e mbebe yayi ilenda soba. Esi nzo balenda sobaziananga dina konso muntu kafwete vanga.

4. Akweyi esi nzo balenda vavila lusadisu?

⁴ Avo nuyantikidi lunga-lunga mase m’anunu, nuvanga ngolo za bakula kimbevo kia se yovo ngudi eno. Avo kimbevo kiampasi keyelanga, nuvava zaya dina dilenda kumbwila mu lumbu ilanda. (Nga. 1:5) Nulenda vava nkubika za luyalu zisadisanga anunu. Nuvava zaya kana nkia nkubika zilenda vana mase meno lusadisu bavwidi o mfunu yovo zilenda vevola zitu dia kubalunga-lunga. Ekolo nuyindulanga e nsobani zivangama muna zingu kia esi nzo, nulenda mona ntantu, wonga yovo telamw’o moyo. Nulenda mokena yo nkundi ona nubundang’e vuvu yo kunzayisa mana mekunutokanesanga. Edi disundidi o mfunu, nuziula ntima mieno kwa Yave. Olenda kunuvana luvuvamu lwa ntima lukunusadisa mu zizidila konso mpasi.—Nku. 55:22; Nga. 24:10; Fili. 4:6, 7.

5. Ekuma dinina diambote mu teka fimpa dina nulenda vanga muna lunga-lunga anunu?

⁵ Diambote anunu yo wan’au bateka fimpa dina balenda vanga kuna sentu. Kasikil’owu, nulenda fimpa kana vo diambote o se yovo ngudi kenda zingila muna nzo a mwana, kana vo olenda zingila muna nzo zilunga-lunganga anunu yovo nzengo zakaka nulenda baka mun’owu wa fulu nuzingilanga. Muna mpila yayi, esi nzo balenda kala bakubama mu kuma kia ‘ntantu ye mpasi’ zikwizanga muna kinunu. (Nku. 90:10) O lembi teka kubama dilenda fila esi nzo mu baka nzengo za nzaki vava mambu mampasi mebwanga. Nkwa ngangu mosi wavova vo: “Eyayi ke ntangwa yambote ko ya baka nzengo muna diambu diadi.” Vava esi nzo bebakanga nzengo za nzaki, dilenda twasa ntantani yo lembi toma wizana. Kansi avo tutekele kubama, ke dikala diampasi ko mu singika konso diambu kuna sentu.—Nga. 20:18.

6. Ekuma dinina diambote mu mokena yo sikidisa e fulu ye una mase besinga zingila vava bekituka anunu?

⁶ Dilenda kala diampasi mu mokena ye mase meno mu kuma kia nsobani bafwete vanga muna nzo bezingilanga yovo kubazayisa vo nzo besinga soba. Kansi, ayingi bevovanga vo e mbokena zazi zabasadisa muna mvu mialanda. Ekuma? E kuma kadi e mbokena zazi zabavana elau dia sikidisa dina badi vanga kuna sentu yo winikina e ngindu za muntu yo nkw’andi kuna ngemba zawonso. Babakula vo o teka mokena mu songaziana e ngindu kuna zola yo walakazi, diabasadisa mu bak’e nzengo vava ntangwa yafwana.  Kana nkutu vo mase m’anunu ke bazolele vana zingu kiau va moko ma wantu akaka ko, nluta miayingi ditwasanga vava bemokenanga yo wan’au mu sikidisa e mpil’a lusadisu balenda vwa o mfunu.

7, 8. Nkia mambu esi nzo bafwete mokena? Ekuma?

⁷ Mase, vava numokena yo wan’eno, nubazayisa e zolela yeno, e nzimbu zina yeno kibeni nulendanga ye mpil’a lusadisu nuzolele. Ediadi dikubasadisa mu baka nzengo zambote vava dikala vo yeno kibeni ke nulendi diaka wo vanga ko. O wana nanga bezitisa e ngindu zeno yo vanga mawonso balenda kimana balembi katula kimpwanza kieno. (Ef. 6:2-4) Kasikil’owu, nga nuvingilanga vo mosi muna wan’eno kanulomba vo nwenda zingila kuna nzo andi yovo diambu diakaka nuvingilanga? Nusungamena vo akaka muna esi nzo balenda kala ye ngindu zaswaswana ye zeno. Ntangwa divavanga kwa wantu awonso mu singika e ngindu zau.

⁸ Tulenda vengomona mambu mayingi mampasi vava tuteka kubamanga yo kala ye mbokena zambote. (Nga. 15:22) Numokena yo wana e diambu dia mawuku ye nzengo zeno. E mambu mena muna nkanda Instruções e Procuração para Tratamento de Saúde, una Mbangi za Yave besadilanga, mafwete mpe mokenwa. Konso muntu una yo nswa wa zaya e mpil’a mawuku mesadilwa. Una mpe yo nswa wa tonda yovo lembi tonda mawuku. O nkanda wau usonganga e mpil’a mawuku kazolele o muntu. O sola muntu ona ofwete kala kimpovela dikuvana e ziku vo vekala yo muntu obundang’e vuvu ona obak’e nzengo zambote vana fulu kiaku avo divwilu o mfunu. Anunu, awana bekubalunga-lunganga y’awana bena vo yimpovela bafwete kala ye kopi ya nkanda wau wa mawuku. Akaka besianga nkanda wau muna nkutu ina benatinanga e nkanda miakaka miamfunu nze mia mambu ma nzimbu, nkanda mia luyalu ye miakaka.

9, 10. Nkia ntangwa mase balenda vava kikilu lusadisu lwa wan’au?

⁹ Ezak’e ntangwa, awonso balenda wizana vo mase m’anunu bayilunga-lunganga kele vo dilendakana. Avo mase belenda kwau o lamba, sukula, nua nlongo yo toma vova, ke dina mfunu ko vo wana bayisianga muna mambu mawonso ma zingu kia mase mau. Kansi ekolo mvu miviokanga, avo mase ke belendanga diaka toma kangala ko, kwenda sumba lekwa yovo bayantikidi vilakana mambu, o wana bafwete vanga diambu mu kuma kia nsobani zazi.

¹⁰ Anunu balenda bakama ntantu zasaka. Nanga ke betoma wanga diaka ko, mona yovo ke bena diaka yo zayi wasikila ko. Dilenda mpe kala se diampasi mu kwenda kuna nzo yakete. Avo mambu mama mayantikidi moneka, e nlongo milenda kubasadisa. Diambote mu vava lusadisu lwa dotolo vana vau. Kuna kulanda, o wana balenda yantika vit’o ntu muna salu yakaka yasadidinge mase mau.  Muna sadisa mase una ufwene, o wana balenda kituka se yimpovela ya mase mau, kubasadisa mu soneka nkanda, kubanata muna kalu yovo kubasadila salu yakaka.—Nga. 3:27.

11. Adieyi dilenda vangwa muna sadisa mase mu kulukilwa e nsobani zivangamanga muna kinunu?

¹¹ Avo mase maku kimbevo kilembi sasukanga bena kiau, olenda soba mpila yakaka ya kubalunga-lungila yovo muna nzo bezingilanga. Avo ke vasobele mambu mayingi ko, ke dikala mpasi ko muna mo kulukilwa. Kele vo kuzingilanga vamosi ko ye mase maku, olenda lomba kwa mpangi Ankristu yovo kwa mfinangani mu kubakingulanga yo kuzayisanga e nsangu za vimpi wa mase maku. Nga lusadisu lwa lamba kaka yo sukula bevavanga? Nga divava vo nwasingika maka mambu muna nzo kimana valembi kala ye lekwa ilenda kubakakidila mu kangala, yowela yovo sala salu yakaka? Dilenda kala vo nsadi kaka bavwidi o mfunu mu kwamanana zinga mu nzo a yau kaka. Kansi, avo dimonekene vo ke belenda diaka zinga va yau kaka ko, diambote vakala yo muntu ofwete zinganga yau entwadi mu kubasadisa. Muna konso diambu, diambote mu vava zaya kana vo vena ye nkubika zisadisanga anunu muna zunga kieno. *—Tanga Ngana 21:5.

12, 13. Adieyi wana akaka bevanganga mu zitisa yo lunga-lunga mase mau bezingilanga ku zunga kiaka?

¹² O wana bezolanga mase mau betokanenanga wete diau. O zaya vo betoma lunga-lungwanga disadisanga wana mu kala yo luvavumu lwa ntima. Kansi, muna kuma kia mambu makaka, wana ayingi ke bezingilanga lukufi ye mase mau ko. Akaka muna yau besadilanga lumbu ya vundu mu kwenda kingula mase mau mu kubavana lusadisu bavwidi o mfunu yo kubasadila salu yakaka ina ke belendanga diaka sala ko. O wana balenda songa vo bezolanga mase mau vava bekubakingulanga ntangwa ke ntangwa, kubabokela muna telefone lumbu yawonso yovo kubasonekena nkanda.—Nga. 23:24, 25.

¹³ Kana nkutu vo kwandá nuzingilanga ye mase meno, nufwete vava zaya e mpil’a lusadisu bevwanga o mfunu e lumbu yawonso. Avo mase meno Mbangi za Yave ye ke nuzingilanga lukufi ko, nulenda mokena y’akuluntu a nkutakani au yo vava luludiku lwau. Vana ntandu, nufwete sambanga kwa Yave mu kuma kia mase meno. (Tanga Ngana 11:14.) Kana nkutu vo mase maku ke Mbangi za Yave ko, ofwete “zitisa s’aku yo ngw’aku.” (Luv. 20:12; Nga. 23:22) Zaya dio vo esi nzo awonso ke bebaka nzengo zau zimosi ko. Akaka balenda baka nzengo vo mase mau bayaluka yo kwenda zingila vamosi yovo lukufi yo yau. Kansi, ezak’e ntangwa ediadi ke dilendakana ko. Mase makaka ke bezolanga zingila mu nzo za wan’au ambuta ko. Bezolanga zingila mu nzo a yau kibeni muna lembi kudikila zitu kwa wan’au. Akaka balenda kala ye nzimbu zafwana muna kuyilunga-lunga.—Kim. 7:12.

14. Adieyi dilenda bwila awana bena ye mbebe ya lunga-lunga mase?

¹⁴ Kwa esi nzo zayingi, o mwana ozingilanga lukufi ye mase yandi okalanga ye mbebe yawonso ya kubalunga-lunga. Kansi, awana belunga-lunganga mase m’anunu bafwete kalanga ye tezo muna lungisa nsatu za mase ye nsatu za esi nzo zau. Muntu mosi kalendi vanga mawonso ko. Avo zingu kiandi kisobele, diambote wana awonso bamokena mu zaya  dina balenda vanga. Nga mosi muna yau una ye zitu diayingi? Nga wana akaka balenda sadisa, muna sobaziananga e mbebe ya lunga-lunga mase?

15. Adieyi dilenda bwila ndiona olunga-lunganga anunu?

¹⁵ Avo mase m’anunu lusadisu bevavanga ntangwa zawonso, ndiona okubalunga-lunganga olenda yoya. (Kim. 4:6) O wana anzodi bekalanga yo luzolo lwa vanga mawonso balenda muna sadisa mase mau, kansi ezak’e ntangwa e kiyekwa kiaki kilenda viok’e tezo. Awana belunga-lunganga mase bafwete zayanga tezo kiau yo vava lusadisu. O kubavana e moko ntangwa ke ntangwa dilenda sadisa muna kwamanana lunga-lunga mase yo lembi kubafila mu nzaki kuna nzo zilunga-lunganga anunu.

16, 17. Aweyi wana balenda mona ekolo belunga-lunganga mase mau m’anunu? Aweyi balenda sundila ngindu zazi? (Tala mpe e babu “Mvovo mia Mpangi Olunga-Lunganga Mase.”)

¹⁶ Diampasi kikilu dikalanga mu mona mase meto metovokanga mu kuma kia mpasi za kinunu. Ayingi mun’awana bekubalunga-lunganga bekendalalanga, telamwa o moyo, funga makasi yovo kuyitumba. Ezak’e ntangwa, o se yovo ngudi una vo se nunu olenda vova diambu diambi yovo lembi vutula matondo. Avo ediadi dibwididi, kufungi makasi mu nzaki ko. Dotolo dimosi wavova vo: “E mpila yambote ya sundila ngindu zalembi songa i tambulwila vo ngindu zazi wina zau. Venga e fu kia kuyitumba mu kuma kia ngindu una zau.” Mokena yo nkaz’aku, yitu yovo nkundi aku yo kunsonga e ngindu zaku. E mbokena zazi zilenda kusadisa mu vuvika ntima yo kala ye ngindu zasikila.

¹⁷ Dilenda kala vo esi nzo ke bena diaka ye dina bavanga ko muna kwamanana lunga-lunga mase mau m’anunu kuna nzo. Esi nzo awaya balenda baka nzengo za fila mase mau kuna nzo zilunga-lunganga anunu. Mpangi mosi ankento, wayendanga kingula ngudi andi kuna nzo ilunga-lunganga anunu e lumbu yawonso. Wavova vo: “Ke twalendanga diaka lungisa nsatu za lumbu ke lumbu za ngudi eto ko. O kumfila kuna nzo ilunnga-lunganga anunu ke diakala diambu diakete ko. Diatukendeleka kikilu. Kansi i nzengo zambote twabaka muna ngonde zazina zansuka za zingu kiandi. Oyandi mpe katonda zo.”

18. Awana belunga-lunganga mase mau nkia ziku balenda kala kiau?

¹⁸ E mbebe ya lunga-lunga mase m’anunu ilenda kala yampasi yo tokanesa ngindu. Ke vena ye nzengo zasikidiswa ko mu kuma kia lunga-lunga anunu. Kansi, o teka kubama, salaziana, mbokena zambote yo samba kwa Yave, dilenda kunusadisa mu lungisa e mbebe ya zitisa mase meno. Avo nuvangidi wo, nulenda kala ye kiese kia zaya vo nukubasonganga o zola yo kubavana lusadisu bavwidi o mfunu. (Tanga 1 Korinto 13:4-8.) Edi disundidi o mfunu, nulenda kala yo luvuvamu lwa ntima yo sambulwa kwa Yave.—Fili. 4:7.