1, 2. (a) Gin pek mage ma joot nyaloga bedogo, to gin penjo mage ma ginyalo penjore? (b) Jonyuol kaachiel gi nyithindo nyalo nyagore nade gi lokruok mabetie kuom jomoti?

NYALO bedo gimalit neno ni jonyuolni ma nyocha otegno kendo ne timo tijegi kendgi, koro ok nyal timo kamano kendo nikech giti. Jomoko osegayudo ripode ni Wuon-gi kata Min-gi opodho motur, kata ni pachgi osechako lal maseche moko ginyalo wuotho ma gilal, kata ni tuwo moro ogoyogi matek ahinya. To komachielo bende, nyalo bedo malit ne jomoti mondo oyie gi lokruok matimore e ngimagi manyiso ni koro ok ginyal timo gik mayande gitimo chon. (Ayub 14:1) Wanyalo timo ang’o mondo wakonygi? To inyalo ritgi e yo mane?

² Buk moro mawuoyo e wi jomoti wacho kama: “Katabed ni ok yot wuoyo e wi chandruoge ma ng’ato yudo nikech bedo moti, ka joot owuoyo kanyachiel ma giwinjore kaka ginyalo rito jonyuolgi moti, nyalo bedo mayotnegi loyo pek moro amora manyalo betie.” Wuoyo kanyachiel kamano konyo nikech wang’eyo ni nitie chandruoge manyaka yud jogo moseti. Mano emomiyo ber timo ikruok moko chon ka un kaka joot. Weuru wanon ane kaka joot nyalo riwo lwedo chenro ma giketo mar nyagruok gi chandruoge manyalo betie.

3. Nyithindo nyalo timo ang’o kapo ni gifwenyo ni jonyuolgi moseti koro onego okony? (Ne picha manie chak sulani.)

³ Kinde jachopo ma koro jonyuol moti dwarore okony. (Som Eklesiastes 12:1-7.) Mano nyiso ni nyithindo makoro osebedo joma dongo onego obed piny gi jonyuol mondo gimany yore ma ginyalo tiyogo e rito jonyuolgi. Kinde duto ber romo kanyachiel kaka joot mondo uwuo kaka unyalo riwo lwedo chenro musetimo mar rito jonyuolu. Ng’ato ka ng’ato kuom joot to ahinya wuon jonyuol, onego obed thuolo chiwo pachgi ayanga. Be jonyuolgo nyalo dhi nyime dak kendgi e dala maok gimoro ohinyogi? * Wuouru e wi gima ng’ato ka ng’ato nyalo timo mondo orit jonyuolgo. (Nge. 24:6) Kuom ranyisi, jomoko nyalo dak gi jonyuolgi ka gikonyo e tije ma pile ka pile to moko to nyalo chiwo kony mar pesa. Kata obedo ni ng’ato ka ng’ato onego ong’e migawo ma en-go; pod ginyalo timo lokruok e migepe ma gikawogo.

4. Joot nyalo yudo kony kanye?

⁴ Sama ichako rito jonyuolni, tem ahinya ng’eyo mathoth kuom gima chandogi. Kapo ni mama kata baba nigi tuwo moro maonge thieth, onego ing’e gik manyalo timore e kinde mabiro. (Nge. 1:5) Inyalo temo manyo chenro ma sirkal oketo mar konyo jomoti kapo ni mano nitie. Many kony mayudore e alwora maru manyalo miyo tij rito jonyuolnigo obed mayot. Sama iparo chal mapekgi, inyalo bwok mibed gi parruok mang’eny e chunyi. Wuo gi osiepeni migeno kuom kaka iwinjo e chunyi. To moloyo duto, inyalo wuoyo gi Jehova e lamo kinyise kaka iwinjo. Onyalo miyi ibed gi chuny mokuwe sama inyagori gi chal mapekno.—Zab. 55:22; Nge. 24:10; Fili. 4:6, 7.

5. Ang’o momiyo en gimaber ng’eyo chon yore mopogore opogore mag konyo jonyuol moseti?

⁵ Nyalo bedo maber ka jonyuol moti kaachiel gi nyithindgi otemo ng’eyo kony mopogore opogore michiwo ne jomoti e alworagi. Kuom ranyisi, ginyalo temo ng’eyo kabe nyalore mondo janyuol moti odag gi nyathine, kata odag kama iritoe jomoti, kata tiyo gi yore mamoko mayudore. Mano biro nyiso ni giseneno “chandruok gi parrwok” gi kuma bor kendo giikorene. (Zab. 90:10) Thothne joot mang’eny ok timga ikruok ma kamago, to mano miyo girikni ng’ado paro sama chandruok moro oyudo janyuolgi moti. Jal moro molony e weche mag joot nowacho niya: “Manyo rieko mana sama chandruok moro oneno ok en gima ber ahinya.” Sama ji rikni ng’ado paro kamano, joot nyalo bedo gi ich wang’ mang’eny, to mano nyalo miyo gichwanyre e kindgi. To kotim chenro chon, tich nyalo bedo mayot.—Nge. 20:18.

6. Ang’o momiyo en gima konyo ka jonyuol gi nyithindgi owuoyo chon kuom kaka jonyuolgi biro dak kata kama gibiro dakie ka giseti?

⁶ Inyalo yudo ka tekni wuoyo gi jonyuol kuom lokruok madwarore gitim e dak margi kata kaka onego gilok kar dak. Kata kamano, ji mang’eny osefwenyo ni wacho wechego chon en gima konyoga ahinya bang’e. Nikech ang’o? Nikech giwuoyo e wi wechego chon, ka giduto gin gi paro koda chuny mokuwe. Giyudo ni riwo paro kanyachiel chon ka ginyisore ng’wono miyo tich bedo mayot sama gidwaro timo gimoro kaka ne giseng’ado e wi jonyuolgi. Ka jomoti dwaro dak kendgi, biro bedo maber mondo ginyis nyithindgi kony ma digiher mondo omigi kapo ni gimoro otimorenegi.

7, 8. Gin weche mage ma joot nyalo timo maber ka giwuoyoe, to nikech ang’o?

⁷ Jonyuol, e kinde mupimoe wechego,  nyisuru nyithindu kaka duher mondo gitimnu, kar kwan mar pesa munyalo tiyogo, kod yore mamoko mopogore opogore mapod inyalo chiwnugo kony. Timo kamano biro konyogi ging’ad paro e yo mowinjore kapo ni mano dwarore. Nyithindi nyalo dwaro luwo kaka chunyi dwaro kendo timo duto ma ginyalo mondo omi idag kama ihero. (Efe. 6:2-4) Kuom ranyisi, be diher dhi dak gi nyathini moro koso inyalo bedo gi paro mopogore? Bed gi paro makare kendo ng’e ni nyithindi nyalo bedo gi paro mopogore gi mari. En gima kawo kinde mondo uduto jonyuol kaachiel gi nyithindo uchop e paro achiel.

⁸ Jonyuol gi nyithindo onego ong’e ni ginyalo geng’o chandruoge moko mana ka gibet piny ma gichano wechegi chon. (Nge. 15:22) Mano oriwo wuoyo e wi yore mag thieth ma jonyuol nyalo dwaro. Weche mochan e kad mar Mamlaka ya Kudumu ya Uwakilishi wa Kitiba (DPA) ma Joneno mag Jehova tiyogo, bende inyalo wuo kuomgi. Ng’ato ka ng’ato nigi ratiro mar ng’eyo kit thieth mopogre opogre, kendo en gi ratiro mar yie kata tamore thieth moro. Kadno nyiso kit thieth ma ng’ato nyalo yiego kata tamore. Yiero jal migeno manyalo wuoyo e loyi (kapo ni chik sirkal oyiego) ma nyinge nie kad mar DPA, nyalo konyo ahinya sama ihewori. Joma nyingegi ondiki e kadno, ber mondo obed gi kopi mondo okonygi e kinde ma mano biro dwarore. Jomoko kano kadno kanyachiel gi barua mar wil ma gindiko, kaachiel gi barupe mamoko kaka mag insuarans, kad mag bengi, koda mag ofise mamoko.

9, 10. Gin lokruok mage matimore e ngima joma oseti manyalo dwarore ni okonygi?

⁹ Kinde mang’eny, jonyuol gi nyithindo joweyo ne jomoti thuolo mar timo gik ma giwegi gidwaro kaluwore gi nyalogi. Jonyuol ma hikgi ng’enygo samoro pod nyalo tedo, lwoko, dhi e osiptal, kendo pod ginyalo tudore gi jomoko e yo makare. Mano nyalo miyo nyithindo kik donjre gi ngima jonyuolgi e yo mokalo tong’. Kata kamano kaka ndalo medo sudo, kapo ni janyuol koro ok nyal wuotho, seche moko ok onyal dhi nyiewo gimoro, kata pache koro osechako lal, nyalo dwarore ni nyithindo okonygi.

¹⁰ Seche moko, jomoti nyalo chako bedo gi parruok mang’eny. Wengegi nyalo chako chandogi, itgi nyalo bedo ni ok winj wach maber, pachgi bende nyalo chako lal nikech giseti. Moko kuom gik ma kamagi inyalo thiedhi maber e osiptal kapo ni ochak chon. Nyithindo nyalo konyo ahinya kuom wachni. Ginyalo chako timo chenro mar tero jonyuolgi e osiptal kata timo gik mamoko ma jonyuolgi ema ne timo chon. Mondo gichiw kony e okang’ momedore moloyo, nyithindo moko oseyiero mar wuoyo e lo jonyuolgi,  ndikonegi barupe kochuno kata riembone jonyuolgi mtoka kapo ni mano dwarore.—Nge. 3:27.

11. Ang’o minyalo tim mondo obed mayot ne jonyuol gi nyithindo onyagre gi lokruok?

¹¹ Kapo ni jonyuolni ni kod tuwoche maok nyal thiedhi, nyalo dwarore utim lokruok e yore ma ubiro ritego. Timo lokruok nyalo bedo mayot kapo ni chandruoge ma jonyuol nigo tindo. Kapo ni idak mabor gi jonyuolni, be nyalore mondo Janeno wadu kata ng’at moro modak machiegni, olim jonyuolni kinde ka kinde mondo onyisi kaka gidhi? Dibed ni dwarore okonygi korka wach tedo koda rito ler? Be nyalo dwarore otim lokruok moro matin e dala mondo obed mayot ne jonyuol wuotho, lwokruok koda gik mamoko makamago? Kata kamano, kaok bi bedonegi mayot dak kendgi, biro dwarore omany yo mochwere mar konyogi. Seche moko gimaduong’ manyalo konyo jonyuolgo en mana ndikonegi jatich. Kata bed ni gin e chal mane, tem manyo ni en kony mane manyalo yudore machiegni kodu. *—Som Ngeche 21:5.

12, 13. Ere kaka nyithindo modak mabor gi jonyuolgi nyalo nyiso jonyuolgi luor kendo ritogi?

¹² Nyithindo ma johera, gombo ahinya mondo jonyuolgi obed gi ngima mayom. Nyithindo bedo gi paro kata chuny mokuwe ka ging’eyo ni jonyuolgi orit maber. Kata kamano, nikech nyithindo mang’eny tiyo oko, mano miyo ok gidag machiegni gi jonyuolgi. E chal ma kamago, nyithindo moko osebedo kalimo jonyuolgi e kinde rusa mondo gikonygi timo tije mamoko ma jonyuolgi sani ok nyal timo. Nyithindo nyiso ni gihero jonyuolgi kuom goyonegi simu pile kanyalore, ndikonegi barua kata oro e-mail.—Nge. 23:24, 25.

¹³ Kata kapo ni idak mabor gi jonyuolni, pod biro dwarore iyier yo maber mar ritogi. Kapo ni jonyuolni gin Joneno to gin mabor kodi, inyalo wuoyo gi jodong-kanyakla manie kanyakla ma gintiereno mondo okonyi gi paro maber mar ritogi. E wi mano, wiyi kik wil nyiso Jehova wachno e lamo. (Som Ngeche 11:14.) Kata kapo ni jonyuolni ok gin Joneno, pod dwarore ni ‘iluor wuoru gi meru.’ (Wuok 20:12; Nge. 23:22) En adier ni ji duto ok bi timo yiero e yo machal kuom wach rito jonyuolgi. Nyithindo moko nyalo yiero mondo gikaw jonyuolgi odhi odag kodgi e utegi, kata odag machiegni kodgi. Kata kamano, timo mano ok en gima yot kinde duto. Jonyuol moko ok ohero dak e ot achiel gi nyithindgi nikech ok gidwar miyo nyithindgigo ting’ mapek. Ng’eny jonyuol ohero dak kama ginie gi thuolo ma margi giwegi. Jonyuol moko nigi nyalo mar chulo jatich ma tiyonegi kata ritogi e dalagi.—Ekl. 7:12.

14. Gin pek mage manyalo yudo ng’at mowene ting’ mar rito jonyuol?

¹⁴ Kuom joudi mang’eny, thothne ting’ mar rito jonyuol iweyonega ng’ato achiel, to ahinya wuon wuodgi kata nyargi modak machiegni gi jonyuolgo. Kata kamano, wuodgino kata nyargino bende nigi ting’ mar rito joode owuon, omiyo dwarore oket tong’ mowinjore. Ng’ato ka ng’ato nigi tong’ mar gik monyalo timo e rito jonyuol. Kendo kapo ni chal mar ng’at marito jonyuol olokore, nyalo dwarore joodno otim chenro manyien. Dibed ni achiel kuomgi okawo ting’ mang’eny ahinya e rito jonyuolgo? Be nyithindo mamoko  nyalo konyo jowadgi ka giwilore e rito jonyuol?

15. Ere kaka inyalo konyo jal marito jonyuol mondo kik ool?

¹⁵ Ka ting’ mar rito janyuol moti ng’eny ahinya, mano nyalo olo ng’at mariteno. (Ekl. 4:6) Nyithindo ohero jonyuolgi gadier kendo gidwaro timo duto ma ginyalo, kata kamano seche moko ting’ mar rito jonyuolgo nyalo ologi. Dwarore ni joma rito jonyuol pile ka pile okwa kony kapo ni mano dwarore. Ka ji wilore e rito jonyuol, mano nyalo miyo ng’at mosebedo karitogi oyudie yweyo moro matin eka odhi nyime gi rito jonyuolgo maok chunye ool.

16, 17. Gin pek mage ma nyithindo nyalo romogo sama girito jonyuolgi moseti, to ginyalo nyagore kodgi nade? (Ne sanduk mawacho ni “Rit Jonyuolni gi Chuny Mamor.”)

¹⁶ En gimalit neno kaka jonyuol mwahero chandore nikech bedo moti. Thoth joma rito jonyuol bedoga gi kuyo, parruok, ich wang’ kata mako sadha ne jomoko. Seche moko janyuol moseti nyaloga bolo weche maok beyo kata bedo ng’at maok go erokamano. Kapo ni mano jatimoreni, tem mondo kik ibed ng’ama iye wang’ piyo. Laktar moro mar obwongo wacho kama: “Sama gimoro ochwanyo chunyi, ber mondo iyie ni adier gino ochwanyi. Kik iwuondri ni iyi ok owang’ kata rikni keto ketho kuomi.” Wuo gi jaodi, kata achiel kuom joodu, kata achiel kuom osiepeni migeno kuom gima otimoreni. Wuoyo gi ng’ato nyalo konyi mondo ibed gi paro mowinjore.

¹⁷ Nyalo chopo kinde makoro uonge nyalo mar rito jonyuolu moseti kaka dwarore. Jomoko nyalo ng’ado mar tero jonyuol kuonde miritoe jomoti [nursing home]. Nyaminwa moro ma Jakristo ne jalimoga min-gi pile ka pile kama iritoe jomoti. Owacho kama e wi joodgi: “Ne ok wanyal rito mama kuom seche 24 pile ka pile kaka ne dwarore. Ng’ado paro mondo watere kama iritoe jomoti ok ne yot. Kata mana wan bende wachno ne litnwa ahinya. Kata kamano, mano ema ne en yo kende maberie moloyo mar konye nikech nodong’ mana gi dweche matin kende to otho, omiyo mama ne oyie dhi kuno.”

18. Joma rito jonyuolgi nyalo bedo gadiera mane?

¹⁸ Ting’ mar rito jonyuol sama gimedo bedo moti nyalo bedo matek kendo nyalo chando pachwa ahinya. Onge yo achiel kachiel ma ng’ato onego otigo sama orito jonyuolne. Kata kamano, timo chenro maber, winjruok e kind joot koda wede, to moloyo duto wuoyo gi Jehova e lamo, nyalo konyi mondo ichop ting’ ma in-go mar rito jonyuolni. Kitimo kamano, inyalo bedo mamor ng’eyo ni irito jonyuolni kaka dwarore. (Som 1 Jo Korintho 13:4-8.) Gimaduong’ie moloyo en ni ibiro bedo gi chuny mokuwe kuom ng’eyo ni Jehova gwedho jogo marito jonyuolgi kendo mamiyo jonyuolgi luor.—Fili. 4:7.