1, 2. (a) Ko e heigoa e tau paleko uka mo e tau hūhū ne fehagai mo e tokologa he tau magafaoa? (e) Maeke fēfē e tau matua mo e tau fanau ke mautauteute ma e tau tuaga ne hiki?

 KO E mena mamahi lahi ke mailoga ko e tau matua haau ne malolō mo e hakahakau he mogo fakamua, kua nakai maeke ke leveki ne lautolu a lautolu mogonei. Liga logona e koe ko e matua fifine po ke matua taane haau kua veli ti mapaki e pula, kua nimoia e manamanatuaga ti fano holo, po kua moua he gagao lahi mahaki. He taha faahi, maeke foki ke mamahi a lautolu ne momotua ke talia e tau hikiaga he malolō tino po ke tau tuaga ha lautolu, mua atu ka fakakaupā he mena nei e hakahakau ha lautolu. (Iopu 14:1) Ko e heigoa ha tautolu ka taute ke lagomatai? Maeke fēfē ke leveki a lautolu?

² Ko e vala tala ke he leveki ia lautolu ne momotua ne talahau pete ne uka ke tutala hagaao ke he tau lekua he fuakau, ko e tau magafaoa ne pulega tuai to mautauteute mitaki ke taute e tau fifiliaga hako ka taute e tau fifiliaga ke he malolō tino. Lata ia tautolu ke mailoga ko e tau lekua he vahā motua kua nakai maeke ke kalo i ai. Kakano haia kua aoga lahi ke mautauteute ko e magafaoa. Maeke fēfē e tau magafaoa ke fiafia he gahua auloa ke taute e tau fifiliaga uka nei?

3. Ko e heigoa ka taute he magafaoa ka kamata e tau matua momotua ke moua lahi e lagomatai? (Kikite fakatino he kamataaga.)

³ To hoko mai e magaaho ka nakai maeke e tau matua ke leveki e lautolu a lautolu ti lata ke lagomatai. (Totou Fakamatalaaga 12:1-7.) Ka tupu e mena nei, kua lata e tau matua momotua mo e tau fanau ha lautolu ke fifili auloa e levekiaga kua mitaki lahi mo e fahia a lautolu ki ai. Kua pulotu ke fono mo e fakatutala auloa e magafaoa ke he levekiaga kua lata, foaki fēfē e lagomatai nei, mo e puhala ke kaufakalataha e magafaoa. Lata ia lautolu oti ke eketaha ke mailoga mo e tutala fakamooli. Haohao mitaki nakai e tau matua ka nonofo a laua ni? a Tutala ke he tau mena ka taute e lautolu takitaha ke maeke he tau matua ke moua e levekiaga kua lata mo laua. (Fakatai 24:6) Falu kua liga lagomatai he foaki e levekiaga he tau aho takitaha, ti liga lagomatai he falu he totogi e tau fakamoleaga leveki malolō tino. Igatia e tagata mo e iloa e matagahua haana ka e he fai magaaho he mole, liga to hiki e tau matagahua ti liga lata he tau tagata he magafaoa ke fakafetokaki he leveki e tau matagahua kehekehe.

4. He hiki e tau tuaga, moua i fe he tau tagata he magafaoa e lagomatai?

⁴ He kamata a koe ke foaki e levekiaga, fakatoka e magaaho ke fakaako fakalahi ke he gagao he matua haau. Kaeke ke matutaki e gagao he matua taane po ke matua fifine ke kelea, iloa e mena ke amanaki ki ai. (Fakatai 1:5) Matutaki ke he tau ofisa fakatufono he matakavi ha mutolu ne foaki e tau lagomataiaga ma lautolu ne momotua. Kumi e tau fakaholoaga ka lagomatai e tau matua haau ke moua e levekiaga mitaki po ke fakamukamuka haau a foaki e lagomatai. He manamanatu a koe ke he tau hikiaga uka nei, liga kamata a koe ke kelea e tau logonaaga, tuga e lahi mahaki e momoko, ofomate, po ke fakagogoa. He tau magaaho pehēnei, maeke a koe ke tala age e tau manatu haau ke he kapitiga ne falanaki e koe. Mua atu, liligi e loto haau ki a Iehova. Foaki e ia ki a koe e mafola kua lata mo koe ke talia mo e fakafehagai ke he ha tuaga.​​—Sala. 55:22; Fakatai 24:10; Filipi 4:6, 7.

5. Ko e ha ko e manatu mitaki ke fakaako tuai ke he tau puhala malolō tino?

⁵ Ko e manatu mitaki ma lautolu ne momotua mo e tau magafaoa ha lautolu ke fakaako tuai ke he tau puhala leveki malolō tino. Ma e fakatai, liga to kumikumi e lautolu po kua latatonu ma e matua ke nofo mo e tama taane po ke tama fifine, nofo he fale leveki, po ke fakaaoga falu puhala foki. He puhala nei, maeke e tau magafaoa ke mautauteute ma e “mamahi mo e matematekelea” kua hoko he vahā fuakau. (Sala. 90:10) Ko e tau magafaoa ne nakai fai pulega ne liga omoi ke taute fakamafiti e tau fifiliaga ka fai lekua ka tupu. Kua teitei tumau ko e “magaaho kelea lahi anei ke taute e fifiliaga pihia,” he talahau he taha pulotu. Ka latatonu ke taute fakamafiti e tau fifiliaga, maeke e tau tagata he magafaoa ke tupetupe ti liga nakai talia ke he mena kua lata ke taute. Ka pulega tuai a tautolu to mukamuka lahi ke taute e tau hikihikiaga.​​—Fakatai 20:18.

6. Ko e ha kua aoga ke tutala hagaao ke he matakavi mo e mena ke nonofo ai e tau matua momotua?

⁶ Tuga kua liga uka ke tutala mo e tau matua haau hagaao ke he tau hikiaga he kaina ha laua po ke lata ke hiki he taha magahala. Ka e tokologa ne pehē ko e tau fakatutalaaga nei ne lagomatai a lautolu he mogo fakamui. Ko e ha? Ha kua mukamuka lahi ke tutala hagaao ke he tau mena uka, fanogonogo fakalilifu, mo e taute e tau pulega aoga ato tutupu e tau lekua. He fakatokaaga totoka ne maeke e tau tagata he magafaoa ke fakakite e tau manako ha lautolu, to logona e lautolu e fetataaki mo e to manatu e fakaalofa ne fakakite e lautolu. Liga manako a lautolu ne momotua ke nonofo ni a lautolu hoko lautolu ka maeke ia lautolu. Ka tutala e tau matua mo e  tau tama ha lautolu hagaao ke he vahega leveki kua manako a lautolu, to lagomatai lahi e mena nei ke he tau tagata oti ka taute e tau fifiliaga ke lata mo e levekiaga.

7, 8. Ko e heigoa kua lata e tau magafaoa ke tutala ki ai, ti koe ha?

⁷ Tau matua, he tau fakatutalaaga ia, tala age ke he magafaoa haau e tau manako haau, fiha e tupe kua maeke a koe ke fakaaoga, mo e tau puhala kua manako ki ai a koe. Kaeke mogoia he taha aho kua nakai maeke a koe ke taute e tau fifiliaga ma haau ni, maeke a lautolu ke taute e tau fifiliaga kua taute e koe. To liga manako a lautolu ke fakalilifu e tau manako haau mo e taute e tau mena oti kua maeke ia lautolu ke fakatumau e hakahakau haau. (Efeso 6:2-4) Ma e fakatai, amanaki kia a koe ke he taha he tau tama haau ke uiina a koe ke hiki atu ke nonofo mo e magafaoa haana? Po ke amanaki a koe ke he taha mena foki? Kia kitia mitaki mo e mailoga kua liga kehe e manatu he falu tagata he magafaoa ke he haau. Lata ke fai magaaho ma e tau tagata oti ke hikihiki e tau manamanatuaga ha lautolu.

⁸ Ka pulega tuai mo e matutaki mitaki a tautolu, maeke a tautolu ke kalo kehe he tau lekua loga. (Fakatai 15:22) Tutala ke he magafaoa haau hagaao ke he levekiaga fakaekekafo mo e tau manako haau. Ko e tau vala tala he Health Care Proxy he Tau Fakamoli a Iehova kua lata ke fakaaoga ka fakatutala ai pehēnei. Igatia e tagata mo e tonuhia ke iloa e tau tuluiaga kua fai, ti ha ha ia ia e tonuhia ke talia po ke nakai talia e tuluiaga. Ko e laupepa Advance Medical Directive ka fakakite e tau manako he tagata. He fifili e tagata ma e fakatokaaga leveki malolō tino ka fakaatā taha kua falanaki e koe ke taute e tau fifiliaga kua latatonu ma haau kaeke kua felauaki. Ko lautolu ne momotua, tau tagata foaki leveki, mo e tau matakau foaki leveki malolō tino kua lata ke fai lagaki he Health Care Proxy neke manako ki ai. Falu ia lautolu ne momotua ne tuku fakalataha ha lautolu a Health Care Proxy mo e ha lautolu a tau maveheaga mo e falu tohi aoga hagaao ke he inisua, pege, matutakiaga mo e tau ofisa fakatufono, mo e falu mena foki.

9, 10. Magaaho fe kua lata lahi he tau matua ke lagomatai he tau fanau ha lautolu?

⁹ Laulahi he tau magaaho ne manako e magafaoa katoa ke he matua motua ke fakatumau e hakahakau ha lautolu. Ka maeke agaia e tau matua ke kaitunu, fakameā, inu e tau tegavai, mo e matutaki mitaki, kua nakai lata he tau fanau ke pule katoa ke he tau momoui he tau matua ha lautolu. Ka e he fai magaaho he mole, ti ka uka he tau matua ke ō hui, ka nakai maeke a lautolu ke taute e fakatau, po ke kua fa nimoia lahi, liga lata he tau fanau ke taute e tau hikihikiaga.

¹⁰ Liga fakagogoa po ke fakaagitau a lautolu ne momotua. Kamata a lautolu ke tuli e tau teliga, pouli e tau mata, galo e manamanatuaga, po ke uka a lautolu ke fakaaoga e fale tote. Ka fai lekua pehēnei, liga to fai lagomatai leveki fakaekekafo. Fina atu ke he  ekekafo ka kamata e tau lekua pihia ke tupu. Maeke he tau fanau ke takitaki he fakatoka e tau ahiahi ia ke he ekekafo mo e falu puhala fakatagata foki. Ke mailoga foki kua moua he tau matua e levekiaga mitaki lahi, kua lata e tau fanau ke tutala ke lata mo lautolu, lagomatai ke fakapuke e tau laupepa, fakaholo atu a lautolu ke he fuafuaaga ha lautolu mo e falu foki.​​—Fakatai 3:27.

11. Ko e heigoa ka taute ke fakamukamuka e tau matua ke hikihiki ke he fakatokaaga?

¹¹ Ka nakai fai tuluiaga e tau lekua he tau matua haau, maeke ia koe ke taute e tau hikiaga ke leveki a lautolu po ke he tau kaina ke nonofo ai a lautolu. Ko e tote he hikiaga, kua mukamuka lahi ma lautolu ke hikihiki. Ka nofo mamao a koe mai he tau matua haau, kua liga mitaki ma e Fakamoli po ke katofia ke ahiahi tumau mo e fakailoa ki a koe e tuaga he tau matua haau. Kua lata kia ia lautolu ke fai tagata ke kaitunu po ke fakameā? Ko e tau hikiaga ikiiki kia he kaina kua mukamuka mo e haohao mitaki ma lautolu ke ō fano, koukou, mo e falu mena foki? Liga ko e tagata leveki ne manako a lautolu ne momotua ki ai ke maeke ke nonofo ni a lautolu ke lagomatai a lautolu. Pete ia ka nakai haohao mitaki a lautolu he nonofo takitokotaha, kua lata ke fai lagomataiaga tumau. Ko e heigoa ni e tuaga, kumi ko e heigoa e tau lagomataiaga kua fai he matakavi ha lautolu.​​—Totou Tau Fakatai 21:5. b

12, 13. Ko e heigoa ne taute he falu tama ke fakalilifu mo e leveki e tau matua ha lautolu ne nonofo mamao?

¹² Manako a tautolu ke he tau matua ha tautolu ke haohao mitaki mo e tokotoko mitaki ha kua ofania e tautolu a lautolu. Kua foaki ki a tautolu e mafola he tau manamanatuaga kua leveki atu ke he tau matua ha tautolu. Pete ia, tokologa e tau fanau lalahi ne nonofo mamao mai he tau matua ha lautolu. Falu ia lautolu nei ne fakaaoga e tau magaaho okioki ke o atu mo e lagomatai e tau mamatua ha lautolu mo e taute e tau gahua ne nakai maeke ia lautolu ke taute. Fakakite he tau fanau kua fakaalofa a lautolu ke he tau matua ha lautolu he hea telefoni tumau, tohitohi, po ke meli hila.​​—Fakatai 23:24, 25.

¹³ Pete kua nonofo mamao e magafaoa haau, lata ia koe ke fifili e levekiaga he tau aho takitaha kua manako e tau matua haau ki ai. Ka nakai nofo tata a koe ki a laua ti ko e Tau Fakamoli a laua, maeke a koe ke tutala mo e tau motua he fakapotopotoaga ha laua mo e ole ma e lagomataiaga. Mua atu, liogi ki a Iehova hagaao ke he tau matua haau. (Totou Tau Fakatai 11:14.) Pete foki ka nakai ko e Tau Fakamoli, kua lata ia koe ke “fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine.” (Esoto 20:12; Fakatai 23:22) Mooli, nakai tatai e tau fifiliaga ne taute he tau magafaoa oti. Falu ne fifili ke hiki atu e matua motua ke nofo mo lautolu po ke nofo tata ki a lautolu. Ka e nakai maeke tumau e mena nei. Falu matua ne nakai manako ke nonofo mo e tau tama mo e tau magafaoa ha lautolu. Liga manako a lautolu ke nonofo na lautolu hoko lautolu ti nakai manako ke fakapehia ke he tau tama ha lautolu. Falu ne liga maeke ke totogi e levekiaga he kaina ti fiafia ke he puhala ia.​​—Fakama. 7:12.

14. Ko e heigoa e tau lekua ne liga tutupu ma lautolu kua lahi e foaki lagomatai?

¹⁴ Ke he loga he tau magafaoa, ko e tama taane po ke tama fifine ne nofo tata ke he tau matua kua tuga ke lahi e levekiaga ki a laua. Ka e lata e tau tagata foaki lagomataiaga ke lagotatai he leveki a lautolu ke he tau manako he tau matua ha lautolu mo e tau manako he tau magafaoa ni ha lautolu. Fai fakakaupāaga ke he magaaho mo e malolō he tau tagata takitaha. Ti ka hiki e tuaga he tagata foaki lagomatai, liga maeke e magafaoa ke liu fakatutala ke he tuaga foou. Kua loga lahi kia e matagahua he taha e tagata he magafaoa?  Kua lata kia e falu tama ke lahi e mena ka taute, he fakafetokaki ke leveki?

15. Ko e heigoa ka puipui e tagata foaki lagomatai mai he mategūgū lahi e tino?

¹⁵ Ka manako lagomatai e matua motua he tau magaaho oti, kua hagahaga kelea e tagata foaki lagomatai pauaki ha kua mategūgū lahi e tino. (Fakama. 4:6) Manako e tau tama fakahele ke taute e tau mena oti kua maeke ia lautolu ka ko e leveki he tau matua ha lautolu kua liga ko e matagahua makimaki. Ko e tau tagata foaki lagomatai ne leveki tumau kua lata ke kitia mooli ti maeke ke kumi lagomatai. Ko e lagomatai he falu mogo ne liga maeke ke matutaki ke foaki e levekiaga ka e nakai uta ke he kaina leveki.

16, 17. He leveki e tau matua momotua, ko e heigoa e tau logonaaga he tau tama he falu magaaho? Ko e heigoa ka lagomatai a lautolu ke maama e tau logonaaga he tau matua ha lautolu mo e fakatumau e lagotatai? (Kikite foki e puha “Loto Fakaaue ke he Gahua Leveki.”)

¹⁶ Ko e mena momoko ke kitia e tau lauiaaga mamahi he fuakau he tau matua fakahele ha tautolu. Ko e tau tagata foaki lagomatai he falu mogo ne logona hifo e momoko, fakaatukehe, okaoka, ita po ke kua tiaki noa. He falu mogo, liga talahau he matua motua e tau mena nakai mitaki po ke nakai fakaaue. Ka tupu e mena ia ki a koe, lali ke nakai ita. Taha e pulotu ke he manamanatuaga ne pehē ka ha ha ia tautolu e tau logonaaga momoko, kua lata fakamua ia tautolu ke talahau ai ti lali ke nakai logona e fuafua kelea ha ko e tau logonaaga ia. Tutala ke he taane po ke hoana haau, taha tagata he magafaoa, po ke kapitiga uho hagaao ke he tau logonaaga haau. Ko e tau fakatutalaaga pihia ka lagomatai a koe ke maama e tau logonaaga haau mo e tumau e lagotatai.

¹⁷ To hoko mai e magaaho ka nakai maeke ke foaki e levekiaga ke he fakahele kua lata mo ia he kaina. Liga fifili he magafaoa kua lata e fakahele ke moua e levekiaga he kaina leveki. Taha e matakainaga fifine Kerisiano ne teitei ni he tau aho oti ke ahiahi tumau atu ke he matua fifine haana he kaina leveki. Pehē a ia: “Nakai maeke a mautolu ke foaki e levekiaga 24 e tulā he aho ne lata mo e matua fifine. He talia e levekiaga he kaina leveki ke lata mo e matua ne nakai ko e fifiliaga mukamuka ke taute. Uka lahi mahaki ai ke he logonaaga. Ka ko e fua mitaki lahi ma haana he tau mahina fakahikuhiku he moui haana, ti talia ai e ia.”

18. Ko e heigoa ka mauokafua ki ai e tau tagata foaki lagomatai?

¹⁸ Ko e tau matagahua he leveki e tau matua momotua haau kua maeke ke uka mo e fakatupetupe e logonaaga. Ka leveki a lautolu ne momotua, nakai fai tali hako ka gahua ma e tau tagata oti. Kaeke ke pulega fakamitaki, kaufakalataha mo e magafaoa haau, matutaki fakamitaki, ka e mua atu, liogi ki a Iehova, to maeke a koe ke taute e matagahua haau ke fakalilifu e tau fakahele haau. Ka taute e koe e mena nei, maeke a koe ke fiafia ha kua foaki e koe ki a lautolu e levekiaga kua manako a lautolu ki ai. (Totou 1 Korinito 13:4-8.) Mua atu, to moua e koe e mafola he manamanatuaga mo e monuina ha Iehova.​​—Filipi 4:7.