1, 2. a) ¿Ima sasachakuykunam kan yuyaqyay tiempopi? b) ¿Ima tapukuykunatam ruwakuchwan? c) ¿Imatam tayta-mamakunawan churi-wawakunaqa ruwanmanku llumpayta mana sasachakunankupaq?

LLUMPAYTAM churi-wawakunaqa llakikunku tayta-mamanku yuyaqyaruspanku kallpankupi hina manaña ima ruway atisqankuta qawaspankuqa. Yaqapaschá urmaykuspanku imankutapas pakikurunku otaq purispanku chinkarunku otaq ima onqoywanpas ñakarinku. Yuyaqña tayta-mamakunapas llumpaytam hukmanyanku onqospanku otaq kallpankupi hina imatapas mana ruwayta atispanku (Job 14:1). Hinaptinqa, ¿imatam ruwachwan? ¿Imaynatam paykunata yanapachwan?

² Yuyaqkunamanta rimaq libropa nisqanman hinaqa, allinpunim yuyaqkunata imayna atiendenapaq ñawpaqmantaraq rimayqa, chaynapi ima sasachakuypas kaptin allinta tanteanapaq. Ama qonqasunchu, yuyaqyaypiqa mana munaymi sasachakuykuna kan. Chaymi ñawpaqmantaraq chaykunamanta rimayqa ancha allin. Chaynaqa, ¿imaynatam familiakunaqa llapanku kuyakuywan yanapakunmanku?

3. ¿Imatam familiakunaqa ruwanmanku yuyaq tayta-mamanku yanapanata necesitaptinqa? (Qaway 25 kaq paginapi dibujota.)

³ Yaqa llapanpim pipas yuyaqyaruspanqa manaña kikinmanta ima ruwaytapas atinñachu, chaymi yanapanata necesitanku  (leey Eclesiastes 12:1-7). Chayna kaptinqa, yuyaqña tayta-mamakunawan yuyayniyoq churi-wawankunam tanteananku imayna yanapanakunankumanta. Chaymi allin kanman lliw familiapi kaqkuna huñunakuspanku chaymanta sapakama rimayninku. Llapallankumá ima piensasqankutawan ima munasqankuta rimananku, astawanraqmi tayta-mamakunaqa. Allin kaptinqa, ichapas tanteanmanku hukkunapa yanapakuyninwan hina wasillankupi kanankupaq. * Chaymantapas sapakamam rimanmanku yuyaqña tayta-mamanku allin atiendesqa kananpaq ima ruway atisqankumanta (Prov. 24:6). Ichapas wakinqa sapa punchaw atiendeyta atinmanku, wakinñataqmi qollqeta qonmanku. Llapankumá entiendenanku tayta-mamankuta atiendenankumantaqa. Ichaqa yaqapaschá imapas ruwasqankuqa tiempopa risqanman hina cambianman chayrayku ichapas killan-killan sapa churi-wawa atiendenanku kanqa.

4. ¿Ima yanapakuykunatam churi-wawakunaqa maskanmanku?

⁴ Yuyaqña taytaykita otaq yuyaqña mamaykita atiendeyta qallaykuspaykiqa, tukuy atisqaykita ruway onqoyninmanta yachanaykipaq. Onqoyninwan aswanyananta yachaspaykiqa, yachanaykitaqmi tiempopa risqanman hina imayna kananmanta (Prov. 1:5). Allintaqmi kanman yuyaqkunaman gobiernopa qosqan yanapakuykunata maskaypas. Tapukuytaq sichu llaqtaykipi yuyaqkunaman yanapakuykuna qosqankumanta. Yaqapaschá hukmanyanki kawsakuyniki imayna cambiananmanta piensaspayki. Wakinpiqa llakisqa hinachá tarikunki otaq hukmanyankipas. Chayna kaptinqa allin amistadnikiwan chaymanta rimariy. Astawanmi Jehova Diosman sonqoykita kicharinayki, paymi hawkayayta qosunki imapas sasachakuynikita atipanaykipaq (Sal. 55:22; Prov. 24:10; Filip. 4:6, 7).

5. ¿Imanasqam allin kanman yuyaqña tayta-mamakunata imayna atiendenamanta ñawpaqmantaraq yachayqa?

⁵ Allinmi kanman yuyaqña tayta-mamakunawan churi-wawakunapas yuyaqkunata imayna atiendenamanta ñawpaqmantaraq yachayqa. ¿Allinchu kanman yuyaqña tayta-mamakunaqa huk kaqnin churi-wawanwan yachayninku, icha aswan allinchu kanman yuyaqña runakunapa kasqan wasipi yachayninku? Wakinpiqa ichapas hukmanpata tanteanmanku. Ñawpaqmantaraq chayna ruwayninkuqa allintapunim yanapakunqa chay sasachakuy tiempokunapi (Sal. 90:10). Ichaqa achka familiakunam chayta mana ruwankuchu, hinaspam yuyaqña tayta-mamankuta imapas pasaruptinña utqayllaman imatapas tanteanku. Yachayniyoq runam nin: “Chayna sasachakuypi tarikuspaña imatapas tanteayqa, yaqa llapanpim mana allinpichu tukun”, nispa. Familiakuna utqayllamanña imatapas tanteanankupaq kaptinqa, uma nanaymi chayqa kanman hinaspapas manam acuerdopichu llapanku kanmanku. Ichaqa ñawpaqmantaraq tukuy chaykunamanta rimaspaqa manam llumpaytaqa sasachakusunchu (Prov. 20:18).

6. ¿Imanasqam allinpuni yuyaq tayta-mamakuna maypi yachanankumantawan imayna atiendenamanta rimayqa?

⁶ Yaqachá sasa kanqa huk lawpi yachanankumanta otaq wasinkupi imapas ruwayninku mana chaynalla kananmanta yuyaq tayta-mamakunawan rimayqa. Ichaqa, achka runakunam ninku chayna rimayqa allinpuni kasqanmanta. ¿Imanasqa? Manaraq sasachakuykuna kachkaptin chaykunamanta rimayqa allintam yanapakun hawkalla uyarinakunapaq hinaspa allinta imatapas tanteanapaq. Chayna hawkalla kaspankuqa llapankum ima piensasqankuta sonqomanta rimanqaku hinaspapas yuyarinqakum  kuyanakusqankuta. Ichapas tayta-mamakunaqa mana munanqakuchu pipas yanapananta. Ichaqa churi-wawankuwan imayna atiendenankumanta rimayninkuqa, allinta tanteanankupaqmi yanapakunqa.

7, 8. ¿Imakunamantam familiakunaqa rimanmanku, hinaspa imanasqa?

⁷ Tayta-mamakuna, churi-wawaykichikwan rimaspaqa niychik imayna atiendesqa kay munasqaykichikmanta, hinaspa qollqekichik hayka kasqanmantapas. Chayqa allinpunim qamkuna manaña atiptikichik rantikichikpi paykuna allinta tanteanankupaq. Churi-wawaykichikqa yaqachá nisqaykichikman hina ruwanqaku hinaspam tukuy atisqankuta ruwanqaku sapallaykichikpiraq allin tarikunaykichikpaq (Efes. 6:2-4). ¿Munankichikchu huk kaqnin churi-wawaykichik familianwan yachanaykichikpaq nisunaykichikta, icha hukchu munaynikichikqa? Imayna tarikusqaykichikpiyá piensaychik, yuyariychiktaq llapanku qamkuna hina mana piensanankuta. Ama qonqaychikchu, tiempopa risqanman hinam imayna piensasqanchikqa cambian.

⁸ Manam llumpaytaqa sasachakusunchu rimanakuspa allinta tanteaspaqa (Prov. 15:22). Familiaykichikwan rimaychik doctorkunawan imayna hampichikuy munasqaykichikmanta. Chaykunamanta rimaspaykichikqa, rimawaqchiktaqmi yawarta mana churachikunapaq Diospa llaqtanpi qowasqanchik documentopa nisqanmantapas. Llapallankum yachananku imayna hampichikunapaq achka yanapakuykuna kasqanmanta, hinaspa sapakama imayna hampichikunapaq akllakuyniyoq kasqanchikmantapas. Chaypaqmi allinta yanapasunki yawarta mana chaskinapaq documentoykita huntachiyniki. Chaymantapas, allin reqsisqaykitam akllanayki chaynapi imayna hampichikunaykipaq mana tanteayta atiptiki payña rantikipi doctorkunawan rimananpaq. Allinmi kanman lliw tanteasqaykiman documentokunapa copianta qoyniki. Wakin tayta-mamakunam chay documentota waqaychanku testamentonkuwan, bancomanta papelninkuwan, hampichikunapaqwan chayman rikchakuq papelninkuwan kuskata.

9, 10. ¿Yuyaq tayta-mamakuna imayna tarikuptinkum churi-wawakunaqa astawan yanapakunmanku?

⁹ Yaqa llapanpim familiakunaqa tanteanku yuyaqkuna atisqankuman hina sapallanku kawsanankupaq. Ichapas atinkuraq yanukuyta, wasinku pichakuyta, hampinku tomayta hinaspa mana sasachakuspa rimaytapas. Chaymi churi-wawakunaqa mana llumpayta chapukunankuchu vidankupiqa. Ichaqa, tiempopa risqanman hina imatapas qonqayta qallaykuptinkuqa otaq puriyta mana atispanku rantipakuytapas mana atiptinkuqa, churi-wawankunam yanapananku.

 ¹⁰ Yuyaqkunaqa ichapas karutaña uyarikunmanku, manaña allintachu qawakunmanku otaq qonqay sonqoña rikurirunmanku. Wakinpiqa ispakuytañam qallaykunmanku otaq llumpay llakisqallañam tarikunmanku. Chayna kaptinqa, ancha allinmi churi-wawakuna tanteanakuspanku hampichinapaq doctorman apayninkuqa. Tukuy chaykuna pasakuptinmi churi-wawakunaqa yuyaq tayta-mamankupa rantinpi imatapas tanteayta qallaykunmanku. Allinta atiendenapaqqa ichapas tukuy necesitasqanpi yanapana kanqa (Prov. 3:27).

11. ¿Imatam ruwachwan yuyaq tayta-mamakunata yanapanapaq?

¹¹ Onqosqankumanta mana allinyaptinkuqa ichapas imayna atiendena kasqankuta cambiana kanqa. Pisi-pisimanta chayta ruwayqa allintam yuyaqkunata yanapanqa amañanankupaq. Karupi kawsaptinkuqa, ichapas huk kaqnin Testigo otaq vecinon sapa kuti watukuykuspan imayna tarikusqanmanta huknin churi-wawanman willanman. Ichapas pipas yanupunallanta otaq wasinta allichaykapunallanta necesitan. Wakinpiñataqmi wasinkupi imallatapas ruwaykapuchwan chaynapi imapas ruwayninkuta kikillankumanta ruwanankupaq. Wakinpiqa yaqapaschá hawka tarikunankupaq hukpa yanapakuynillanta necesitanku. Ichaqa, sapallanku kawsanankupaq mana allin kaptinqa yaqapaschá sapa punchaw yanapana kanqa. Ima sasachakuyña kaptinpas yanapakuykunatam maskananchik (leey Proverbios 21:5). *

12, 13. ¿Imatam karupi yachaq wakin churi-wawakunaqa ruwarqaku yuyaq tayta-mamanku respetasqankuta qawachinankupaq?

¹² Kuyakuq churi-wawakunaqa tayta-mamanku allin kawsakunankutam munanku. Allin atiendesqa kaptinkuqa hawkam tarikunku. Ichaqa, wakin churi-wawakunaqa karupim yachanku. Chayna kaptinmi wakinkuqa samasqanku tiempopi watukuspanku imapas mana ruway atisqankupi yanapanku. Sapa kuti telefonowan qayaypas chaynataq cartata qellqaypas anchatam kusichinman (Prov. 23:24, 25).

¹³ Imayna kaptinpas, yuyaq tayta-mamanchikta sapa punchaw atiendenapaqqa llapanchikmi tukuyta ruwananchik. Karupi yachaspaqa congregacionninpi ancianokunawanmi rimachwan chaynapi consejachikunapaq. Amataq qonqasunchu Diospa yanapakuyninta mañakuytapas (leey Proverbios 11:14). Yuyaq tayta-mamanchik mana Testigo kaptinkupas, Bibliapa nisqanman hinam respetasqanchikta qawachinanchik (Ex. 20:12; Prov. 23:22). Manamá chaynallatachu familiakunaqa tanteanqaku. Wakinkuqa munanqakuchá huk kaqnin churi-wawanwan kanankuta otaq hichpallanpi yachanankuta. Ichaqa wakinpiqa manapaschá chayqa atikunqachu. Wakin tayta-mamakunaqa sapallanku hinaspa mana pitapas sasachayta munaspankum, mana munankuchu warmayoq churi-wawankuwan yachaytaqa. Qollqeyoq kaspankuqa ichapas munanqaku hina wasillankupi pipas atiendenanta (Ecl. 7:12).

14. ¿Ima sasachakuypim atiendeq churi-wawaqa tarikunman?

¹⁴ Achka familiakunapim yuyaq tayta-mamankuta huk kaqnin churi-wawallan atienden. Chaytam yaqa llapanpi ruwan hichpallanpi yachaq churi-wawan. Chayna kaptinqa, payqa kikinpa familianpipas piensananmi. Manamá tiemponwan kallpanqa lliwta ruwananpaqqa haypanqachu. Chaymantapas imayna tarikusqanqa cambiarunmanmi, chayna kaptinqa lliw churi-wawankunam tanteananku tayta-mamankuta imayna atiendenankupaq. ¿Huk kaqnin  churillachu achka ruwayniyoq kachkan? ¿Yaqachu wakin churi-wawakuna astawan yanapakunmanku?

15. ¿Imatam ruwachwan yuyaq tayta-mamata atiendeq mana pisiparunanpaq?

¹⁵ Yuyaq tayta-mamanta sapa punchaw pipas atiendespanqa llumpaytam pisiparunman (Ecl. 4:6). Arí, llapanchikmi munanchik tayta-mamanchik allin atiendeyta. Ichaqa chayna sapa punchaw atiendenapaq kallpanchakuyqa hukmanyarachiwachwanmi. Chaymi atiendeqkunaqa allinta tanteakuspanku yanapakuyta mañakunmanku. Wakinkupa chayna yanapakuyninkuqa, ancha allinmi kanman yuyaqkunapa kasqan wasiman chaylla mana aparunapaq.

16, 17. a) ¿Imaynam tarikunmanku yuyaq tayta-mamankuta atiendeq churi-wawakunaqa? b) ¿Imataq churi-wawakunata yanapanman llumpayta mana hukmanyarunankupaq? (Qawaytaq “Atiendesqaymantam anchata agradecekuni” nisqanta.)

¹⁶ Yuyaq tayta-mamanchikpa sasachakusqanta qawayqa llumpaytam llakichiwanchik. Yaqa lliw atiendeqkunam hukmanyasqa, llakisqa otaq piñasqa tarikunku. Wakin yuyaqkunaqa nanay simiwanmi imatapas niwachwan otaq mana agradecekusqankutam qawachiwachwan. Chayna kaptinqa, amayá chayllaqa paywan piñakurusunchu. Huk doctorpa nisqanman hinaqa, chaykunawan hukmanyaspanchikpas amayá chayna tarikusqanchikmantaqa ñakakusunchu. Aswanqa imayna tarikusqaykimanta rimay qosaykiwan, señoraykiwan, huk kaqnin aylluykiwan otaq allin amistadnikiwan. Chayna rimaynikim allinta yanapasunkiman llumpayta mana hukmanyarunaykipaq.

¹⁷ Wakinpiqa ichapas familiaqa manaña atinqakuñachu yuyaq tayta-mamankuta wasinkupi atiendeytaqa. Chayna kaptinqa, ichapas yuyaqkunapa kasqan wasipi atiendenankupaq apana kanqa. Huk cristianam chay wasiman yaqa sapa punchaw riq mamanta watukuq, paymi nin: “Manamá atirqanikuchu tuta-punchaw mamaykuta atiendeytaqa. Llumpay sasam karqa yuyaqkunapa kasqan wasipi kananpaq tanteayqa. Ancha hukmanyanapaqmá karqa. Ichaqa, wañukunanpaqña kachkaptin chayna tanteasqaykuqa allinpunim karqa, chayna kasqantam paypas reqsikurqa”, nispa.

18. ¿Imamantam mana iskayrayananchikchu yuyaq tayta-mamanchikta atiendespaqa?

¹⁸ Yuyaq tayta-mamakunata atiendeyqa llumpay pisipanapaq hinaspa hukmanyanapaqmi kanman. Manamá imayna atiendenapaq tukuy rikchaq yanapakuykunataqa tarichwanchu. Chayna kaptinpas, sichu ñawpaqmantaraq allinta tanteasun, familiawan yanapanakusun, ima piensasqanchikmanta rimasun chaynataq Jehova Diosta mañakusun hinaspaqa, atisunmi yuyaq tayta-mamanchikta allin atiendeyta. Chaynata ruwaspam kikinchik kusisqa tarikusun (leey 1 Corintios 13:4-8). Chaymantapas amayá iskayrayasunchu Jehova Diospa hawkayaynintawan bendicionninta chaskinamanta (Filip. 4:7).