1, 2. a) ¿Ima sasachaykunapin wakin familiakuna tarikunku? b) ¿Imakunatan wawakuna tapukunkuman? c) ¿Imatan familiakuna ruwananku manaraq chay sasachakuykuna kashaqtin?

MAY llakikuymi llapa wawakunapaq tayta-mamanku machuyapuspa pisi-pisimanta kallpanku pisiyapusqanta otaq manaña qhalichu kapusqankuta rikuy. Yaqapaschá taytanku otaq mamanku urmaspa tullunkuta p’akikunku, maypi tiyasqankuta qonqaspa chinkapunku otaq sinchita onqopunku. Hinaspapas yuyaq tayta-mamakunapunin sinchita llakikunku manaña paykunallamanta imatapas ruwayta atispanku otaq onqopuspanku (Job 14:1). Chaymi wawakuna tapukunkuman: “¿Imaynatan paykunata yanapayman? ¿Imaynatan cuidayman?”, nispa.

² Yuyaq runakunata imayna cuidanamanta willaq qelqan nin: “Machuyapuq familiakunamanta rimayqa sasan kanman. Ichaqa manaraq imapas kashaqtin chaykunamanta rimaq familiakunan aswan allin preparasqa kashanku chay sasachakuykuna chayamuqtin”, nispa. Llapallanchismi chay sasachakuypi rikukusun, chaymi ñawpaqmantaña chay sasachakuykunapaq preparakunanchis. ¿Imaynatan familiakuna yanapanakunkuman yuyaq tayta-mamankuta cuidaypi? Chaymantan kunan yachasun.

3. ¿Imatan wawakuna ruwananku kanqa yuyaq tayta-mamanku astawan yanapanata necesitaqtinku? (25 paginapi fotota qhaway.)

³ Watakunaq pasasqanman hinan tayta-mamakuna manaña paykunallamanta imatapas ruwayta atinqakuchu, hinaspa astawan yanapanata necesitanqaku (leey Eclesiastés 12:1-7). Chaykuna kaqtinqa familiantinmi rimananku imaynata yanapanankupaq, atisqankuman hina sapankanku imata ruwanankupaqpas. Chaypin tayta-mamakunawan kuska sut’ita rimananku imayna yanapay atisqankumanta. Necesitasqankupi yanapaqtinkuqa yaqapaschá tayta-mamakuna sapallankuraq tiyayta atinqaku. * Hinaspapas sapanka wawan qhawarinan imayna yanapananta (Prov. 24:6). Yaqapaschá wakin wawakuna sapa p’unchay cuidankuman wakintaq gastokunawan yanapankuman. Ichaqa qhepakunamanmi sapankapas hukniraymanta yanapananku kanqa.

4. ¿Maykunapin yanapayta maskhankuman yuyaq tayta-mamayoq cristianokuna?

⁴ Yuyaq tayta-mamaykita cuidanaykipaqqa ñawpaqtan allinta yachanayki imawan onqoshasqanta. Sichus mana hampiy atina onqoywan kashan chayqa, yachanaykin imaynapi qhepaman tarikunanta (Prov. 1:5). Yuyaq runakunapaq llaqtaykipi kaq yanapaykunata maskhay. Hinaspapas maskhay tayta-mamaykita aswan allinta cuidanaykipaq yanapaykunata. Yuyaq tayta-mamayki qhepaman imaynapi tarikunanta yachayqa sinchitan llakichisunki, yaqapaschá mana ima ruwaytapas atinkichu. Chaykunamanta munakusqayki amigoykiwan rimay, astawanqa Jehová Diosman willakuy, paymi thak-kayta qosunki ima sasachakuytapas atipanaykipaq (Sal. 55:22; Prov. 24:10; Filip. 4:6, 7).

5. ¿Imaraykun ñawpaqmantaña yuyaykushana yuyaqkunata imayna cuidanamanta?

⁵ Yuyaq tayta-mamakunapas familianpas ñawpaqmantañan qhawarishananku sasachakuykuna kaqtin ima ruwanankuta. Yaqapaschá yuyaq tayta-mama huknin wawanwan tiyanan kanqa otaq yuyaqkunata cuidananku wasiman apananku kanqa otaq huk yanapaykunapi yuyaykunanku kanqa. Chaykunata qhawarisqankun yanapanqa ‘sasa kawsay’ chayamuqtin allin preparasqa kanankupaq (Sal. 90:10). Ichaqa askha familiakunan sasachakuykuna kaqtinña ima ruwanankupaqpas rimanakuyta qallarinku. Yuyaq runakunamanta yachaq runan nin: “Sasachakuykuna kaqtinña ima ruwanapaqpas decidikuyqa manan allinchu”, nispa. Familiakuna mana allinta yuyaykuspa usqhaylla decidinqaku chayqa sasachakuykunapin tarikunqaku chhaynapin yuyaykusqankutapas mana tupachinqakuchu. Ichaqa ñawpaqmantaña rimanakuqtinkuqa manan sasachu kanqa ima cambiokuna ruwakusqanpas (Prov. 20:18).

6. ¿Imaraykun allinpuni tayta-mamakunawan parlariy maypi tiyanankumanta imaynata cuidanamantapas?

⁶ Yaqapaschá yuyaq tayta-mamaq wasinta necesitasqankuman hina allichana kanqa otaq huk ladoman astakunanku kanqa. Ichaqa chaykunamanta paykunawan rimayqa sasan kanman. Chaywanpas askha runakunan ninku yuyaq tayta-mamankuwan ñawpaqmantaña chaykunamanta rimasqanku allinpuni kasqanta. Manaraq sasa tiempokuna kashaqtin rimaspaqa mana sasachakuspallan imatapas sut’ita parlarinku, respetowan uyarinku, allintataq imatapas decidinku. Thak kashaspa llapallanku parlariqtinkuqa mana manchakuspan imamantapas rimanqaku, chhaynapitaq munanakusqankuta rikuchinqaku. Yaqapaschá yuyaq tayta-mamakunaqa tukuy atisqankuta kallpachakunqaku ima ruwanankutapas paykunallamanta ruwanankupaq.  Chaywanpas wawankunawanmi parlarinanku imayna cuidana munasqankuta, chhaynapi wawakuna allinta decidinankupaq.

7, 8. a) ¿Imakunamantan familia parlarinan kanqa? b) ¿Imaraykun chaykunamanta parlariy allinpuni?

⁷ Tayta-mamakuna, familiaykichiswan parlarisqaykichispin willanaykichis ima munasqaykichista, qolqeykichis hayk’a kashasqantapas. Chay hinapin qankuna mana allin kashaqtiykichis allinta imatapas decidinqaku. Paykunaqa respetanqakuchá ima munasqaykichistapas, sapallaykichis tiyanaykichispaq decidisqaykichistapas (Efes. 6:2-4). Yaqapaschá huknin wawaykichispa wasinman ripuyta munankichis otaq hukniraymanta yanapanata munankichis. Ichaqa yuyarinaykichismi sapanka familiapas hukniray kasqanta. Hinaspapas manan usqhayllachu ima cambiokunamanpas yachakunchis.

⁸ Sichus ñawpaqmantaña yuyaykunkichis ima ruwanaykichista allintataq imamantapas parlarinkichis chayqa, manan sasachakuykuna kanqachu (Prov. 15:22). Familiaykichiswan parlariychis imayna hampichikuy munasqaykichista. Chaypin parlariwaqchis mana yawarllawan hampichikuymanta. Qankunaqa yachanaykichismi ima clase hampichikuykuna kasqanta, chay hinapi mayqen kaqtapas akllakunaykichispaq. Mana yawarllawan hampichikuymanta documentoykichista hunt’aychis, chaymi sut’ita rikuchinqa imayna hampichikuy munasqaykichista. Hinaspapas huk iñiqmasitan allinta akllanaykichis, rantiykichispi doctorwan parlananpaq. Llapaykichismi chay documentoq copianta hap’inaykichis importante documentokunawan kuskata. Wakin tayta-mamakunaqa testamento ruwasqanku, asegurachikusqanku, otaq huk documentokunatawan kuskatan chay documentota waqaychanku.

9, 10. ¿Imaynapi tarikuspan yuyaq runakuna astawan necesitanku wawankuq yanapayninta?

⁹ Yaqa llapa tayta-mamakunan munanku atisqankuman hina sapallanku imatapas ruwayta, wawakunapas allinpaqmi chayta qhawarinku. Yaqapaschá atishankuraq wayk’ukuyta, hampinku ukyayta, allin yuyaywanraqtaq rimashankupas. Chaymi wakin tayta-mamakuna manaraq munankuchu wawankuq yanapananta. Tiempowanmi ichaqa manaña imatapas allintachu yuyanku, sasata purinku, manaña rantikuytapas atinkuchu. Chay hinapi tarikuqtinkun ichaqa wawakuna yanapananku kanqa.

¹⁰ Mayninpin yuyaq runakunaqa qonqapunku maypi kashasqankuta, llakiwan ñit’ichikunku, qonqaylla hisp’aywan atipachikunku, otaq mana allintañachu uyarinku, rikunku, yuyankupas. Chaykuna kaqtinqa wawakunan usqhaylla doctorman apananku. Hinaspapas tayta-mamanku allin  atiendesqa kananpaqqa, yaqapaschá paykuna tayta-mamankuq rantinpi rimananku kanqa, documentokuna ruwaypi yanapananku kanqa otaq mayta rinankupaqpas apananku kanqa (Prov. 3:27).

11. ¿Imakunatan ruwawaq yuyaq tayta-mamayki cambiokunaman yachakunanpaq?

¹¹ Yuyaq tayta-mamakuna mana qhaliyaqtinqa, yaqapaschá hukniraymanta yanapana kanqa. Ichaqa pisi-pisimantan imakunatapas cambiana chhaynapi mana sasachakuspalla chay cambiokunaman yachakunankupaq. Karupi tiyanki chayqa, yaqapaschá huk iñiqmasita otaq huk vecinota valekuwaq tayta-mamaykita qhawarispa imaynachus kasqanta willanasuykipaq. Yaqapaschá wayk’uypi otaq wasita limpiaypi yanapanata necesitashanku. Otaq wasipi ima kaqkunatapas allichana kashan facil-llata chaypi purinankupaq otaq bañakunankupaq. Chaykunallapi yanapanata necesitashankuman chayqa, yaqapaschá hukpa yanapayninwanqa sapallankuraq tiyankuman. Ichaqa manaña sapallanku tiyanankupaq hinañachu kashanku chayqa, astawanpaschá yanapanayki kanqa. Imaynaña kaqtinpas, qhawariy tiyasqanku llaqtapi ima yanapaykuna kasqanta (leey Proverbios 21:5). *

12, 13. ¿Imatan karupi tiyaq wakin wawakuna ruwanku tayta-mamankuta yanapanankupaq?

¹² Llapa wawakunan munanchis tayta-mamanchis allin kanankuta, allin kasqankuta yachaspaqa thakmi kanchis. Wakin wawakunaqa karu llaqtakunapin tiyanku, chaymi vacacionninku kaqtin tayta-mamankuta visitanku, hinaspa imatapas manaña ruway atisqankupi yanapanku. Hinaspapas, wakin wawakunaqa sapa kutillanmi telefonopi waqyanku otaq cartata apachinku, chaypin rikuchinku munakuyninkuta (Prov. 23:24, 25).

¹³ Karupiña wawakuna tiyanku chaypas, interesakunankun tayta-mamanku sapa p’unchay imakuna necesitasqankupi. Tayta-mamanku iñiq kankuman chayqa, umallikunatan tapurikunkuman imaynata yanapanankupaq. Hinaspapas Diosmantan mañakuna paykunata yanapanapaq (leey Proverbios 11:14). Manaña iñiqchu kankuman chaypas, Bibliaq nisqanman hinan ‘sumaq respetowan’ qhawarina (Éx. 20:12; Prov. 23:22). Sapanka familian qhawarisqankuman hina decidinqaku imayna yanapayta. Wakinqa paykunawan kuska otaq tiyasqanku qayllapi tiyanankutapaschá munanqaku. Chaywanpas yaqa llapa tayta-mamakunan sapanku tiyayta munanku, manataqmi wawankuq familiankuwan tiyayta munankuchu nitaq gastachiyta munankuchu. Wakinqa qolqenkuq kasqanman hinan huk runata contratanku yanapachikunankupaq (Ecl. 7:12).

14. ¿Ima sasachakuymi kanman tayta-mamanta cuidaqpaq?

¹⁴ Wakin familiakunapiqa tayta-mamankuq qayllanpi tiyaq wawakunan paykunata cuidanku. Chay hinapi tarikuq wawaqa, manan familiantapas qonqananchu. Sapankanchispaqpas imaymanan kan wasipi ruwanapaq. Hinaspapas qhepakunaman imapas kaqtinqa manapasñachá tayta-mamanta cuidayta atinqachu, hinaspa yapamanta qhawarinanku kanqa imayna yanapayta. Chaymi ñawpaqtaraq chaykunata qhawarispa mana hukllachu tukuyta ruwananpaq comprometekunan. Chaykuna mana kananpaqqa yaqapaschá huk wawakunapas astawan yanapakunanku kanqa tayta-mamanku cuidaypi.

15. ¿Imaynatan hukkuna yanapankuman tayta-mamanku cuidaqkunata?

¹⁵ Tayta-mama astawan yanapanata necesitasqanman  hinan cuidaqqa sinchita sayk’upunman (Mar. 6:31). Llapa wawakunapas tukuy atisqankutan tayta-mamankurayku ruwayta munanku, ichaqa anchata kallpachakusqankupin ñit’isqa hina sientekunkuman. Chhaynapi tarikuq wawakunaqa atisqankuman hinan imatapas ruwananku, otaq yanapayta mañakunanku. Sichus hukkunapas atisqankuman hina yanapanqaku chayqa, manan necesitanqakuchu yuyaqkunata cuidananku wasiman apayta.

16, 17. a) ¿Imaynan sientekunku tayta-mamankuta cuidaqkuna? b) ¿Iman tayta-mamanku cuidaqkunata yanapanman ama sinchita llakikunankupaq? (Recuadrota qhaway.)

¹⁶ Llapa wawakunapas anchatan llakikunchis tayta-mamanchis yuyaq kapuqtinku. Wakinqa sinchitan llakikunku otaq mana ima ruwaytapas atinkuchu. Wakinqa phiñakunkun, huchachakunku otaq sientepakunku. Wakin tayta-mamakunaqa manan agradecekunkuchu wawankuq yanapasqanta otaq k’arakta rimanku. Ichaqa ama chaykunawan phiñakuychu. Huk doctormi nin: “Ima llakikuytapas atipanapaqqa yuyarinan [tayta-mamakuna] ñoqanchiswanraq kashasqanta, manataqmi imamantapas huchachakunanchischu”, nispa. Hinaspapas esposaykiwan otaq qosaykiwan, mayqen familiaykiwanpas otaq munakusqayki amigowanpas parlariymi yanapasunkiman ama sinchita llakikunaykipaq, imatapas allin yuyaywan ruwanaykipaqpas.

¹⁷ Qhepamanqa yaqapaschá tayta-mamakuna astawan cuidanata necesitanqaku, hinaspa wawakuna manaña cuidayta atinqakuchu. Chay kaqtinqa yaqapaschá yuyaqkunata cuidananku wasiman apapunanku kanqa. Huk iñiqmasin chaypi tiyaq mamanta sapa kutilla visitan, paymi nin: “Mamayqa sapa p’unchay cuidanatan necesitarqan, chaymi manaña yanapayta atirqaykuchu. Maytapunin llakikurqayku yuyaqkunata cuidananku wasiman apapunaykupaq decidispayku. Chaywanpas chay ruwasqaykuqa allinpunin karqan, astawanqa wañuy patapiña tarikusqanrayku, paypas chaytaqa entienderqanmi”, nispa.

18. ¿Imakunan kanqa yuyaq tayta-mamanku cuidaqkunapaq?

¹⁸ Tayta-mamakunaq yuyaq kapusqanku tiempopi yanapayqa manan facilchu llakikunapaqtaqmi kanpas. Sapanka familiaq sasachakuyninqa manan kaqllachu. Chaywanpas ñawpaqmanta preparakusqanku, sut’illanta parlarisqanku, llapallanku yanapanakusqanku, Diosmanta mañakusqanku iman yanapanqa tayta-mamankuta allinta cuidanankupaq. Chaykunata ruwaspan tayta-mamankuta allinta yanapanqaku kusisqataq sientekunqaku (leey 1 Corintios 13:4-8). Chaykunamanta astawanqa, sonqonchispin thak sientekusun, Jehová Diospas allinpaqmi qhawariwasun (Filip. 4:7).