1, 2. (a) Eaa te au turanga ngata ta te au ngutuare tangata e aro atu nei, e eaa te nga uianga e ui ra ratou? (e) Akapeea te au metua e te tamariki me akateateamamao no te au turanga ngata?

PENEI ka tupu te manako taitaia me kite koe e kare toou nga metua e rauka akaou i te akono ia raua uaorai mei to mua ana. Penei kua rongo ana koe e kua topa toou Mama me kore toou Papa e kua ati te ivi kaokao, kua ngaro te manako e kua ori aere, me kore kua tuia e tetai maki kino. I tetai tua, e mea ngata no te aronga ruaine i te ariki i te au tauianga ki to ratou turanga pae kopapa e to ratou oraanga, i te au tuatau tikai me kare e rauka ia ratou i te akono ia ratou uaorai. (Iobu 14:1) Eaa ta tatou ka rauka i te rave ei tauturu ia ratou? Akapeea tatou me akono ia ratou?

² Akakite mai i tetai tataanga no runga i te akono anga i te aronga ruaine, noatu e ngata i te tuatua no runga i te manamanata o te ruaine anga, ka rave te au ngutuare tangata i te au akanoonooanga, te ka tauturu ia ratou kia rave i te au ikianga meitaki tei anoanoia kia akono ia ratou i te pae kopapa. Ka anoanoia tatou kia kite e kare e rauka ia tatou i te kopae i te au manamanata no te ruaine anga. No reira e puapinga tikai no te ngutuare tangata kia rave kapiti i te au akanoonooanga. Ka akapeea te au ngutuare tangata i te angaanga kapiti anga i te rave i teia au ikianga ngata?

3. Eaa ta te au ngutuare tangata ka rave me anoano te nga metua i te tauturu? (Akara i te tutu mua o teia atikara.)

³ Ka tae mai te tuatau e kare e rauka i te maataanga o te au metua i te akono ia ratou uaorai me inangaroia te tauturu. (E tatau ia Koheleta 12:1-7.) Me tupu te reira, ka anoanoia te nga metua ruaine e te tamariki kia rave kapiti i te au ikianga e ka akapeea me akono i te nga metua, e me ka rauka i te tutaki i te reira. E meitaki kia uipa te au ngutuare tangata kia uriuri manako no runga i te au tauturu tei anoanoia, ka akapeea te reira me orongaia, e ka akapeea te katoatoa me tauturu. Ka anoanoia te katoatoa i roto i te ngutuare tangata kia pukapuka meitaki ki tetai e tetai. Ka rauka ainei i te nga metua i te noo ko raua anake ua? * E pukapuka ki tetai e tetai kia kite e eaa ta te katoatoa ka rauka i te rave kia akono i te nga metua. (Mase. 24:6) Penei ka rauka i te tamariki i te tauturu i te nga metua na te akono anga e te tutaki anga i te au mea no to raua turanga maki. Ka anoanoia te katoatoa kia kite e eaa tana uaorai apainga, inara a tetai tuatau penei ka taui te au angaanga e te au apainga a te ngutuare tangata.

4. Me taui te au turanga, ka kimi te ngutuare tangata i te tauturu kiea?

⁴ Me ka anoanoia koe kia akono i toou nga metua, e akamaata atu i toou kite no runga i te turanga maki o toou mama me kore toou papa. Me ka kino atu tona maki, e mea meitaki kia kite e eaa taau ka tapapa me tupu te reira. (Mase. 1:5) E ringi me kore e tata atu ki te opati o te kavamani e oronga ra i te turuturuanga ki te aronga ruaine. Ei akamama mai i taau apainga, kimi e eaa te tauturu ta te kavamani ka oronga no te akono anga i toou nga metua. Me akamanako koe i teia au tauianga ngata, penei ka tupu te tu maromaroa e te tangi, me kore kare koe e kite e te akapeea nei koe. Me tupu te reira, e mea meitaki kia akakite i toou manako ki tetai oa irinakiia. Te mea puapinga ra, e akakite i toou manako kia Iehova na roto i te pure. Ka oronga mai aia i te au tei anoanoia kia akakoromaki i taua turanga ra.—Sala. 55:22; Mase. 24:10; Phili. 4:6, 7.

5. Eaa ra i meitaki ei kia kite no runga i te au ravenga kia akono i te aronga ruaine i mua ake ka tupu ei te au manamanata?

⁵ E mea meitaki no te aronga ruaine e to ratou ngutuare tangata kia kite i te au ravenga kia akono i to ratou turanga pae kopapa. Ei akaraanga, penei ka kite mai ratou e me ka meitaki no te nga metua kia noo i ko i ta raua tamaiti me kore te tamaine, kia noo i roto i te are o te aronga ruaine, me kore tetai atu ravenga ke. Na roto i teia mataara, kua akateateamamao te au ngutuare tangata no te ‘roiroi e te taitaia’ tei tupu i te ruaine anga. (Sala. 90:10) Me kare te ngutuare tangata e rave i te au akanoonooanga, penei ka rapurapu ratou i te rave i te au ikianga me tupu te au manamanata. Akakite mai tetai tangata e “ko te tuatau kino roa atu teia kia rave i te au ikianga.” Me rapurapu te au ngutuare tangata kia rave i te au ikianga, penei ka tupu te taitaia e kare ratou e ariki e eaa te ka raveia. Inara, me akateateamamao tatou na mua, ka mama ake i te rave i te au tauianga.—Mase. 20:18.

6. Eaa ra i meitaki ei i te pukapuka no runga i te ngai ka noo te aronga ruaine?

⁶ Penei ka ngata i te pukapuka ki toou nga metua no runga i te au tauianga ka raveia i roto i te ngutuare e te neke anga ki tetai ngai ke. Tera ra, kua karanga tetai pae e kua riro teia pukapukaanga ei tauturu ia ratou. No teaa ra? No te mea e mama ua i te pukapuka no runga i te au turanga ngata, kia akarongo, e kia rave i te au akanoonooanga i mua ake ka tupu ei te au manamanata. Me e meitaki te tu e pukapuka ra te ngutuare tangata i te akakite i to ratou manako, ka akapiri vaitata ratou ki tetai e tetai e ka akamaara ratou i  te aroa i rotopu ia ratou. Penei ka inangaro te aronga ruaine i te noo ko ratou anake ua i roto i to ratou kainga. Me akakite te nga metua ki te tamariki i to ratou au inangaro no te akono anga ia raua, ka tauturu te reira i te katoatoa kia rave i te au ikianga.

7, 8. Ka pukapuka te au ngutuare tangata no runga i teaa, e eaa ra te tumu?

⁷ E te au metua, me pukapuka atu kotou ki te tamariki, e akakite kia ratou i to kotou manako, eia moni ka rauka ia kotou i te akapou, e ta kotou ka inangaro kia raveia. Me tae te tuatau kare e rauka ia koe i te rave i te au ikianga, na ratou e rave i te reira noou. Kare e ekoko e ka akangateitei ratou i taau patianga kia rauka i te akono ia ratou uaorai. (Ephe. 6:2-4) Ei akaraanga, te tapapa ra ainei koe i taau tamariki i te pati ia koe kia noo i ko ia ratou me kore, e apinga ke ainei taau e tapapa ra? E akamanako meitaki e e akamaara e penei e tukeke te manako o taau tamariki ki toou. E maata te taime ka anoanoia te katoatoa kia taui i to ratou manako.

⁸ Me akateateamamao e me pukapuka meitaki tatou, e maata te au manamanata ta tatou ka kopae. (Mase. 15:22) E akakite ki toou ngutuare tangata no runga i toou turanga maki e taau ka inangaro i te rave. E mea meitaki kia taangaanga i te au ikuikuanga no runga i te rapakauanga a te Au Kite o Iehova me pukapuka koe ki toou ngutuare tangata no runga i te turanga maki. E tikaanga to te katoatoa kia kite no runga i te rapakauanga e vai nei, e me ka ariki ratou i te rapakauanga e me kare. Ka akaari mai te kati Advance Medical Directive i te au inangaro o tetai tangata no runga i te rapakauanga. Ka rauka ia koe i te iki i tetai tangata irinaki kia rave i te au ikianga noou me kare e rauka ia koe i te rave i te reira. E oronga i tetai kopi no runga i taau au ikianga no te rapakauanga ki te aronga e akono ra ia koe e ki te tangata taau i iki kia rave i te au ikianga noou. Tetai aronga ruaine, e kapiti ana ratou i tetai kopi no runga i te au ikianga no te rapakauanga ki te au pepa puapinga mei te reta no te reo iku, te initureni, te au pepa no te pangika e te kavamani, e te vai atura.

9, 10. Eaa te au tuatau ka anoanoia te tamariki kia tauturu maata atu i te nga metua?

⁹ Maata te taime, te inangaro maata ra te au ngutuare tangata i te akono i to ratou nga metua ruaine. Me ka rauka i te nga metua i tetai tunu kai, kia rave i te tama anga, kia kai i te vairakau, e te pukapuka atu, penei kare e anoanoia te tamariki kia akono i te au turanga pouroa o te nga metua. Tera ra, me tae te tuatau ka ngata no te nga metua i te aaere, kare e rauka i te aere ki te toa, me kore ka ngaropoina ia raua ta raua e rave ra, penei ka anoanoia te tamariki kia rave i te au tauianga.

¹⁰ Penei ka ngaro te manako o te aronga ruaine me kore ka tupu te tu taitaia kia ratou. Tetai taime ka turi te taringa, ka matapo, me kore kare e rauka ia ratou i te aere ki te are meangiti. Me tupu teia au manamanata, penei ka anoanoia te rapakauanga. E atoro i te taote me akamata teia au manamanata.  Maataanga o te taime, ka anoanoia te tamariki kia maani i tetai papaanga no te nga metua kia atoro i te taote e no tetai atu tumu ke. Ei akapapu e ka akono meitakiia te nga metua, penei e mea meitaki e na te tamariki e tuatua ki te taote, e tauturu ia raua kia akaki i te au pepa, e te apai anga ia raua ki te au ngai ka aere te nga metua, e te vai atura.—Mase. 3:27.

11. Eaa te ka raveia ei akamama mai i te angaanga a te nga metua kia rave i te au tauianga?

¹¹ Me e maki to te nga metua e kare e rauka i te rapakauia, penei ka anoanoia te tamariki kia rave i te au tauianga kia akono ia raua me kore kia rave i te au tauianga i roto i to raua kainga. Me e meangiti te tauianga, ka mama ua no te nga metua kia taui. Me e mamao te ngai e noo ra koe mei toou nga metua, penei ka rauka i tetai Kite me kore te tangata e noo ra i te pae ia raua i te atoro putuputu ia raua, e kia akakite kia koe e te peea maira toou nga metua. Te inangaro ra ainei raua i te tauturu kia tunu i te kai e te tama i te kainga? Ka riro ainei te au manga tauianga ei mea mama ua no raua i te rave i te au angaanga i roto i te ngutuare, mei te pā’ī, e te vai atura? Penei e tangata tauturu tetai ta te aronga ruaine e anoano ra e rauka ai ia ratou i te akono ia ratou uaorai. Tera ra, me kare e meitaki kia noo ko ratou anake ua, ka anoanoia tetai tauturu tinamou. Noatu eaa te turanga, kimi e eaa te tauturu te ka rauka ia ratou mei ko i te kavamani. *—E tatau ia Maseli 21:5.

12, 13. Eaa ta tetai au tamariki mamaata i rave ei akangateitei e ei akono i te nga metua e mamao te ngai e noo ra ratou?

¹² No to tatou aroa no te nga metua, te inangaro nei tatou kia noo mataora ua raua. Ka mataora tatou i te kite e te akonoia ra raua. Tera ra e maata te tamariki mamaata e mamao to ratou ngai nooanga mei to ratou nga metua. Tetai pae, ka aere ratou ki te ngutuare o te nga metua no te orote ei akono ia raua e ei rave i te au angaanga kare e rauka ia raua i te rave. Na te ringi anga, te tata anga, e te tuku anga imere, te akaari ra te tamariki i to ratou inangaro no te nga metua.—Mase. 23:24, 25.

¹³ Noatu eaa te turanga, ka anoanoia koe i te iki e eaa te tauturu tei anoanoia kia akono i toou nga metua. Me e mamao te ngai e noo ra koe mei toou nga metua e e nga Kite raua no Iehova, ka rauka ia koe i te pati ki te aronga pakari i roto i ta raua putuputuanga no te tauturu. Tei maata atu, e pure kia Iehova no runga i toou nga metua. (E tatau ia Maseli 11:14.) Me kare toou nga metua i te nga Kite no Iehova, ka anoanoia koe kia “akangateitei atu i to metua tane, e to metua vaine.” (Exo. 20:12; Mase. 23:22) E tika, kare te au ikianga a te au ngutuare tangata pouroa e aiteite ana. Tetai aronga, e meitaki atu me noo te nga metua i ko ia ratou me kore i te pae mai. Tetai taime ra, kare e rauka i te rave i teia. Tetai aronga ruaine, kare ratou e inangaro i te noo i ko i ta ratou tamariki. Penei ka inangaro ratou kia noo ko ratou anake ua kia kore e akateiaa i te apainga a te tamariki. Tetai aronga ruaine, ka rauka ia ratou i te tutaki i tetai tangata kia rave i te au angaanga i te kainga.—Kohe. 7:12.

14. Eaa te au manamanata ka tupu mai no te aronga e akono ra i te nga metua?

¹⁴ I roto i te maata anga o te au ngutuare tangata, na te tamariki e noo vaitata ra ki te nga metua e akono ia raua. Tera ra, ka anoanoia te tamariki kia akanoo meitaki i to ratou taime i te akono anga i te nga metua e te anoano o to ratou uaorai ngutuare tangata. Kua kotingaia te taime e te maroiroi no te katoatoa. Me taui te turanga o te tangata e akono ra i te nga metua, penei ka anoanoia  te ngutuare tangata kia rave akaou i te au tauianga. E maata roa ainei te apainga a tetai mema o te ngutuare tangata? Ka rauka ainei i tetai ke o te ngutuare tangata i te akono i te nga metua?

15. Eaa te ka raveia kia kore e roiroi te tangata e akono ra i te nga metua?

¹⁵ Me anoanoia kia akono i te nga metua i te au taime pouroa, penei ka roiroi te tangata e akono ra ia raua. (Kohe. 4:6) Inangaro te tamariki kia rave i ta ratou ka rauka, tetai taime ra ka riro te akono anga i te nga metua ei mea ngata i te rave. Ko te aronga e akono ra i te aronga ruaine, penei ka anoanoia ratou i te pati no te tauturu. I tetai au taime me orongaia te turuturuanga, ka rauka ia ratou i te akono i te aronga ruaine, e kare e anoanoia kia tuku ia ratou ki roto i te are o te aronga ruaine.

16, 17. Me akono i te nga metua tei ruaine, eaa te au manako ta te tamariki ka akatupu? Akapeea te tamariki me marama i to ratou uaorai manako? (Akara i te pia “Akono Anga i te Aronga Ruaine ma te Mataora.”)

¹⁶ E mea taitaia tikai i te kite i te au manamanata ka tupu ki to tatou nga metua tei ruaine. Penei ka manako maromaroa te aronga e akono ra i te aronga ruaine, ka manako apiapi ratou, ka riri, e te akaapa. Tetai taime, ka tuatua kino mai te aronga ruaine e kare ratou e akameitaki mai ia tatou. Me tupu te reira kia koe, eiaa e riri vave. Akakite mai tetai tangata rapakauanga manako e me riri tatou, ka anoanoia tatou kia ariki i te reira, e oti tauta kia kore e manako kino no runga ia tatou uaorai. Tuatua ki toou tokorua, ki tetai mema o te ngutuare tangata me kore, ki tetai oa irinaki no runga i toou au manako. Ka riro te reira ei tauturu ia koe kia marama i toou uaorai manako.

¹⁷ Penei ka tae te tuatau e kare e rauka ia koe i te oronga i te tauturu ki tetai tei akaperepereia e koe. Penei ka manako te ngutuare tangata e ka anoanoia te metua ruaine i te neke ki roto i te are o te aronga ruaine. Kua atoro tetai tuaine Kerititiano i tona mama i roto i te are o te aronga ruaine i te au taime ravarai. Akakite aia e: “Kare e rauka ia matou i te akono ia Mami e 24 ora i te au ra ravarai. Kare i te ikianga mama ua kia tuku iaia ki roto i te are o te aronga ruaine. E ikianga ngata tikai te reira. Tera ra, ko te ravenga meitaki rava atu te reira i roto i te au marama openga o tona oraanga, e kua ariki aia i taua ikianga ra.”

18. Eaa te akapapu anga no te aronga e akono ra i te aronga ruaine?

¹⁸ Ka riro te akono anga i toou nga metua tei ruaine ei mea ngata i te rave. Me akono ia ratou, e tukeke te turanga o te katoatoa. Tera ra, me akateateamamao koe, me angaanga kapiti te ngutuare tangata, me pukapuka meitaki kotou ki tetai e tetai, e me pure kia Iehova, ka akatupu koe i taau apainga kia akangateitei ia ratou. Me rave koe i teia, ka mataora koe no te mea te akonoia ra raua e te oronga ra koe kia raua i te tauturu tei anoanoia. (E tatau ia 1 Korinetia 13:4-8.) Te mea puapinga atu, ka mataora koe e ka akameitaki mai a Iehova ia koe.—Phili. 4:7.