1, 2. 1) ¿Tukuya taʼakglhuwit kgalhikgo makgapitsi familias? 2) ¿Tukuya takgalhskinin tawila? 3) ¿Tuku tlan natlawakgo natlatni chu xakamanan akxni komo wi tuku natalakgpali kfamilia?

KAMAN lu nitlan makgkatsikgo akxni akxilhkgo pi alh kilhtamaku xnatlatnikan nialh kgalhikgo litliwakga chu tatatlakgo, nialhla xakstukan kakuentajtlawakan. Max xtlatkan o xtsekan lhtujli, o mokgosli, chu tatantitlekgelh, o ni katsi niku lama chu tsankganit o max wi tuku lu katsani. Chu atanu tuku na tuwa. Tiku linkgoya kata tuwa makgkatsikgo nawankgo pi la uku nialh chuna la pulana chu lakpuwankgo pi ni lakaskinkgo tamakgtay (Job 14:1). ¿Tuku tlan natlawayaw? ¿La nakakuentajtlawakan?

² Akgtum artículo nema lichuwinan la kakuentajtlawakan tiku linkgoya kata wan: «Maski tuwa lichuwinankan xlakata akxni kgolonkan, familias tiku lichuwinankgonit chu lakkaxwilikgonit tuku natlawakgo akxni nachan uma kilhtamaku tlakg ni tuwa makgkatsikgo». Kawiliw kkintalakapastaknikan pi nachan kilhtamaku naʼanan taʼakglhuwit xlakata tiku linkgoya kata. Wa xlakata xlakaskinka pulana nalakkaxwiliyaw tuku natlawayaw. Kaʼakxilhwi tuku tlan natlawakgo familias xlakata xatapaxuwan nalamakgtayakgo.

3. ¿Tuku max natlawakgo makgapitsi familias chuna la tlakg nalakaskinkgo tamakgtay natlatni? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo.)

³ Chan kilhtamaku akxni tiku linkgoya kata nialhla xakstukan kakuentajtlawakan chu maklakaskinkgo tamakgtay (kalikgalhtawakga Eclesiastés 12:1-7). Akxni xanatlatni nialhla xakstukan kakuentajtlawakan, xlakan chu xkamanan xliputsatkan tamakgtay tuku kxmakankan wi xlakata tlakg tlan nakamakgtayakgo. Lu tlan komo natamakxtumikgo xlakata natalichuwinan tuku talakaskin natlawakgo chu la nalamakgtayakgo. Putum familia xlichuwinatkan chu tlakg xlakaskinka pi natlatni putum liwana nawankgo tuku lakaskinkgo chu ni namalakatsalikgo. Akgtum liʼakxilhtit, komo tlakg xkamaxkika tamakgtay, natlatni max tlan xtamakgxtakgkgolh kxchikkan. * Na tlan nalakkaxwilikgo tuku tlan tlawakgo chatunu chatunu xlakata natlatni nakgalhikgo tuku maklakaskinkgo (Prov. 24:6). Max makgapitsi tlan nakakuentajtlawakgo chali chali, chu amakgapitsi max tlan namastakgo tumin. Putum xlikatsitkan pi wi tuku kalakgchan natlawakgo; pero uma max tlan natalakgpali chuna la natitaxtutilha kilhtamaku chu max tlan atanu tuku natlawakgo.

4. ¿Niku tlan natekgskgo familia tamakgtay?

⁴ Akxni natsukuya kuentajtlawaya mintlat o mintse, lhuwa tuku kakatsini xlakata xtajatat. Kakatsi tuku nala alistalh komo kgalhi akgtum tajatat nema tsinu tsinu nalisnunantilha (Prov. 1:5). Kakaskini tamakgtay tuku lakkaxwilikgonit mapakgsinanin xlakata nakamakgtayakgo tiku linkgoya kata. Kakgalhskininanti komo kminkachikin mastakan tamakgtay xlakata ni lu tuwa chu tlakg tlan nakakuentajtlawaya minatlatni. Akxni nalilakpuwana la natalakgpali milatamat xlakata tuku tuwa titaxtupat max nitlan nalimakgkatsiya. Akgtum liʼakxilhtit, max namakgkatsiya pi wi tuku tsankganiyan, o ni nakatsiya tuku natlawaya. Kalitachuwinanti uma chatum miʼamigo tiku lu lipawana. Pero tuku tlakg xlakaskinka, kawani Jehová tuku makgkatsiya, xlakata kajwatiya xla namaxkiyan litliwakga nema talakaskin xlakata natayaniya putum tuku tuwa namin (Sal. 55:22; Prov. 24:10; Filip. 4:6, 7).

5. ¿Tuku xlakata tlan, komo naputsakan tuku natlawakan akxni nina wi taʼakglhuwit xlakata la nakakuentajtlawakan tiku linkgoya kata?

⁵ Lu tlan nawan komo tiku linkgoya kata chu xfamiliajkan naputsakgo tuku tlan natlawakgo akxni nina chan uma kilhtamaku. Akgtum liʼakxilhtit, ¿tlan xwa pi xatlat o xatse xtawilalh kxchik xkamanan? ¿O tlakg tlan xwa xlinka niku kakuentajtlawakan lakgkgolotsin? ¿Tuku atanu na tlan natlawakan? Uma takgalhskinin nakamakgtaya liwana nalakkaxwilikgo tuku natlawakgo akxni «alitakgalan», o lu tuwa kilhtamaku, nakalakgchin (Sal. 90:10). Lu nitlan, pero lhuwa familias ni tlawakgo uma chu alistalh kaj lakapala laksakkgo tuku natlawakgo akxni kgalhikgoya taʼakglhuwit. Chatum tiku lu katsi xlakata uma, wan: «Akxni wija taʼakglhuwit tlakg nitlan kilhtamaku xlakata nalaksakkan tuku natlawakan». Akxni tiku xalak familia lakapala xlilaksakatkan tuku natlawakgo, max nakamakgatlakgwan, o naliʼakgxunukgo, chu max tuwa nakakitaxtuni nalaksakkgo tuku natlawakgo. Pero komo liwana nalakkaxwilikan tuku natlawakan, tlakg ni tuwa namakgkatsikgo tuku nakalakgmin (Prov. 20:18).

6. ¿Tuku xlakata tlan nawan komo nalichuwinankan niku natawilakgo natlatni chu la nakakuentajtlawakan?

⁶ Xlikana pi max tuwa namakgkatsiyaw nakalitachuwinanaw kinatlatnikan tuku natalakaskin natalakgpali kxchikkan o komo natalakaskin naʼankgo tawilakgo alakatanu. Pero lhuwa tiku wankgonit pi lu tlan kitaxtunit xlakata lichuwinankgolh uma. ¿Tuku xlakata? Xlakata akxni nina min taʼakglhuwit, ni tuwa lichuwinankan uma tuku tuwa, liwana lakgaxmatnikan chu liwana lakkaxwilikan tuku  natlawakan. Xlakan ni tuwa namakgkatsikgo nalichuwinankgo tuku lakpuwankgo komo tlan lalikatsini chu lapaxki, chu uma natlawa pi ni tuwa nakakitaxtuni nalakkaxwilikgo tuku natlawakgo. Xlikana, maski natlatni linkgoya kata, max ni lakaskinkgo nakamakgtayakan chu xakstukan tlawaputunkgo tuku lakaskinkgo. Pero komo nakawanikgo xkamanan la lakaskinkgo nakakuentajtlawakan komo natalakaskin, tlakg ni tuwa katilaksakkgolh tuku tlan.

7, 8. ¿Tukuya temas tlan nalichuwinankgo familias, chu tuku xlakata?

⁷ Natlatni, akxni nakatachuwinanatit mifamilia kakawanitit tuku lakaskinatit chu lakgatiyatit, chu la xlilhuwa tumin kgalhiyatit. Komo nakawaniyatit, xlakan tlan nalaksakkgo tuku tlan mimpalakatakan, komo namin kilhtamaku wixin nila nalaksakatit. Xlakan lu namakgantaxtiputunkgo tuku wixin lakaskinatit chu natlawakgo putum tuku natalakaskin xlakata wixin chuntiya natlawayatit tuku lakaskinatit (Efes. 6:2-4). Akgtum liʼakxilhtit, ¿lakaskinatit pi minkamanan nakawanikgoyan pi kakatatawilatit kxchikkan, o wi atanu tuku lakaskinatit? Kakatsitit pi max ni putum familia lakpuwankgo chuna la wixin lakpuwanatit. Kalakapastaktit pi lin kilhtamaku nalakgpaliyaw tuku lakpuwanaw.

⁸ Komo liwana nalakkaxwilikan tuku natlawakan chu latachuwinankan, ni katiʼanalh taʼakglhuwit (Prov. 15:22). Kakalitachuwinanti mifamilia tukuya likuchun lakaskina namaxkikana komo natalakaskin. Akxni nalichuwinanatit uma tlan naʼakxilhatit tuku wan kapsnat directriz médica nema maklakaskinkgo xtatayananin Jehová. Wixin kalakgchanan nakawanikanatit komo anan likuchun nema tlan natamaklakaskin chu kalakgchanan nalaksakatit komo namakglhtinanatit o ni. Kamalakgatsama kapsnat mi directriz médica, uma tlan namakgtayanan natakatsi tukuya likuchun lakaskina. Nachuna, kalaksaktit tiku nakapalakachuwinanan xlakata tuku likuchun lakaskina (niku xtamapakgsin país mastakan talakaskin). Chuna tiku nalaksaka tlan napalakachuwinanan. Lu tlan nawan pi putum tiku namakgtayakgoyan nakgalhikgo maktum copia xla mi directriz. Makgapitsi natlatni makikgo akgtum copia xla uma kapsnat niku makikgonit lu xlakaskinka xkapsnatkan la xla pólizas de seguro, acta de nacimiento, kapsnat xla seguro social, testamentos chu xʼescrituraskan.

9, 10. ¿Tuku titaxtumakgo nawan natlatni akxni tlakg namaklakaskinkgo xtamakgtaykan xkamanan?

⁹ Lhuwa natlatni chu kamanan tlakg lakgatikgo pi tiku linkgoya kata xakstukan katlawakgolh tuku lakaskinkgo komo tlan chuna tlawakgo. Max tlanku tlawakgo xliwatkan, kaxakakgo, wakgo xlikuchukan chu tlanku chuwinankgo. Wa xlakata kawanikgo xkamanan pi ni talakaskin chali chali nakamakgtayakgo. Pero, alistalh komo natlatni nialh liwana lakapastaknankgo o nialhla tlawankgo chu nialhla ankgo tamawanankgo, talakaskin pi xakamanan nakamakgtayakgo.

 ¹⁰ Tiku linkgoya kata max namin kilhtamaku nialh nakatsikgo niku wilakgolh, nialhla liwana nakgaxmatkgo, nalakawanankgo o ni liwana nalakapastakkgo, chu max namaklakaskinkgo tamakgtay xlakata naʼankgo kʼbaño. Tlan nakaputsanikan xlikuchunkan. Wa xlakata xlakaskinka nakalinkan kpumakuchin akxni nachin umakgolh taʼakglhuwit, chu natalakaskin pi kamanan wa nalakpuwankgo nakalinkgo. Chu nachan kilhtamaku natlawakgo tuku pulana xnatlatni xakstukan xtlawakgo. Xlakata tlakg tlan nakakuentajtlawakgo, max natalakaskin nakapalakachuwinankgo, nakamalakgatsamanikgo xkapsnatkan o nakalinkgo niku xliʼanatkan (Prov. 3:27).

11. ¿Tuku tlan natlawakan xlakata natlatni nalismanikgo talakgpalit tuku nakalakgmin?

¹¹ Komo tajatat nema kgalhikgo natlatni nialhtu xalikuchun, max natalakaskin natalakgpali la kakuentajtlawamaka. Komo ni lu lhuwa natalakgpali xlatamatkan, tlakg ni tuwa nalismanikgo. Komo makgat wilakgo, ¿tlan xwa pi chatum xtatayana Jehová o tiku lakatsu wi lu xkalakgapaxialhnalh chu xkamakatsinilh xakamanan la wilakgolh xnatlatni? ¿Kajwatiya maklakaskinkgo pi nakatlawanikan xliwatkan chu nakaxakakan kxchikkan? Komo xlakgpalika tsinu xchikkan, ¿tlakg ni tuwa xkakitaxtunilh napaxkgo chu natlawakgo atanu tuku xlitlawatkan? Max kajwatiya talakaskin nakamakgtayakan tsinu kxchikkan xlakata chuntiya natatlawa tuku xlakan tlawaputunkgo. Pero komo nialhla xakstukan kakuentajtlawakan, max natalakaskin putum kilhtamaku nakamakgtayakan. Maski tanu tanu tuku natitaxtukan, kaputsatit tukuya tamakgtay anan kminkachikinkan (kalikgalhtawakga Proverbios 21:5). *

12, 13. ¿Tuku tlawakgonit makgapitsi kamanan tiku ni lakatsu katawilakgo xnatlatni xlakata nakakuentajtlawakgo chu nakamaxkikgo kakni?

¹² Kamanan tiku kapaxkikgo xnatlatni lakaskinkgo tlan katawilakgolh. Akxni katsikgo pi kgalhikgo tuku maklakaskinkgo, ni lilipuwankgo. Pero xlakata wi atanu tuku xlitlawatkan, lhuwa kamanan ni lakatsu katawilakgolh xnatlatnikan. Akxni chuna wilakgo, limaklakaskinkgo xvacacioneskan xlakata nakalakgapaxialhnakgo chu nakalimakgtayakgo tuku maklakaskinkgo. Akgtum liʼakxilhtit, tlawakgo taskujut nema xnatlatnikan nialhla tlawakgo. Kamanan limasiyakgo pi kapaxkikgo xnatlatnikan akxni katachuwinankgo kteléfono chali chali komo tlan chuna natlawakgo, nakatsokgnikgo cartas o kamalakgachanikgo mensajes electrónicos (Prov. 23:24, 25).

¹³ Maski makgat wilakgo kinatlatnikan, kiliʼakxilhatkan tuku xlitatlawat xlakata nakakuentajtlawakan chali chali. Komo ni lakatsu katawilaw chu xlakan xtatayananin Jehová tlan nakatachuwinanaw lakgkgolotsin xalak xcongregación chu nakaskiniyaw tamakgtay. Chu wantuku tlakg xlakaskinka nakapalakaskinaw kkioracionkan (kalikgalhtawakga Proverbios 11:14). Chu maski xlakan ni xtatayananin Jehová kilimakgantaxtitkan limapakgsin xalak Biblia pi nakamaxkiyaw kakni (Éx. 20:12; Prov. 23:22). Xlikana, ni putum familias watiya tuku nalaksakkgo. Makgapitsin max nalakaskinkgo pi xtlat o xtse akxtum o lakatsu nakatatawila. Pero max namin kilhtamaku nila chuna natlawakan. Makgapitsi natlatni ni akxtum tatawilaputunkgo xkamanan chu xfamilia, xlakata lakgatikgo tlawakgo tuku lakaskinkgo chu ni litaxtuputunkgo akgtum takuka. Komo kgalhikgo tsinu xtuminkan max naputsakgo tiku nakakuentajtlawa kxchikkan (Ecl. 7:12).

14. ¿Tuku taʼakglhuwit max nakgalhi tiku lakgayawakanit nakakuentajtlawa xnatlatni?

¹⁴ Klhuwa familias kaj chatum lakgayawakan nakuentajtlawa xnatlatni, chu lakgachunin wa lakgchan tiku lakatsu katawi. Pero wa tiku lakgaya uma xlilakkaxwilit la nakakuentajtlawa xnatlatni chu xfamilia. Xla na tlakgwan, o akgxuni, chu ni kaj watiya tuku xlitlawat. Nachuna max natalakgpali xlatamat chu natalakaskin natalakgpali tuku xlakkaxwilikanit  natlawakan. Wa xlakata tlan akstu nakinkakgalhskinkanan: ¿wi tiku xalak familia lhuwa tuku lakgayawakanit? ¿Tlan namakgtayanakgo amakgapitsi kamanan nakuentajtlawakgo xnatlatnikan akgtum kilhtamaku?

15. ¿Tuku tlan natlawakan xlakata tiku kuentajtlawanama natayani?

¹⁵ Akxni chatum tlat maklakaskin putum kilhtamaku nakuentajtlawakan, max tiku kuentajtlawama nialh natayani (Ecl. 4:6). Xlilat pi lu nakakuentajtlawaputunaw kinatlatnikan, pero akxni lhuwa kilhtamaku liskujaw nakinkamakgatlakgwanan. Tiku chuna titaxtumakgolh xlilakapastakatkan pi nila putum tlawakgo, max nalakaskinkgo tamakgtay. Akxni amakgapitsi nakamakgtayakgo maski kaj tsinu, natlawa pi ni natalakaskin kaj lakapala nakalinkan niku kakuentajtlawakan lakgkgolotsin.

16, 17. 1) ¿La max namakgkatsikgo tiku kuentajtlawakgo xnatlatnikan? 2) ¿Tuku nakamakgtaya kamanan ni lu nalilipuwankgo? (Na kaʼakxilhti recuadro «Kpaxtikatsini pi uku kkakuentajtlawa».)

¹⁶ Max lu nalilipuwanaw akxni akxilhaw tuku nitlan titaxtumakgo kinatlatnikan xlakata linkgoya kata. Lhuwa tiku kuentajtlawanankgo lilipuwankgo, lilakgaputsakgo, lisitsikgo chu asta lakpuwankgo pi xkuentajkan. Min kilhtamaku tiku linkgoya kata wankgo tuku nitlan limakgkatsikan o limasiyakgo pi ni paxtikatsininankgo. Komo chuna nala ni lakapala kasitsi. Chatum tiku lu katsi xlakata uma wan: «Tuku tlakg tlan natlawayaw xlakata natayaniyaw uma tuku nitlan makgkatsiyaw, wa pi nalichuwinanaw tuku makgkatsiyaw chu ni nalakpuwanaw pi kinkuentajkan». Kalitachuwinanti uma, tiku tatamakgaxtokgnita, chatum tiku xalak mi familia o chatum amigo tiku lipawana. Uma namakgtayayan naʼakgatekgsa tuku makgkatsiya chu ni lu nalilipuwana.

¹⁷ Max nachan kilhtamaku akxni familia nialh katiakchanilh tumin chu nialhla namakgtakgalha xtlat o xtse, kxchik. Komo chuna nala max natalakaskin naputsakan tamakgtay niku kakuentajtlawakan lakgkgolotsin. Chatum tala puskat tiku chali chali xlakgapaxialhnan xtse niku kakuentajtlawakan lakgkgolotsin wa uma tuku wan: «Nila tantaku xakkuentajtlawayaw kintse chuna la xmaklakaskin. Lu tuwa kmakgkatsiw akxni kliw niku kakuentajtlawakan lakgkgolotsin. Pero wa tuku tlakg tlan ktlawaw xlakata nialh makgas latamalh, chu xla chuna akgatekgsli» o makgachakgxilh.

18. ¿Tuku xlikatsitkan tiku liwana kuentajtlawamakgo xnatlatnikan?

¹⁸ Nakakuentajtlawayaw kinatlatnikan akxni linkgoya kata max lu tuwa chu nakinkamakgatlakgwanan. Ni anan pulakatunu tuku nalilakkaxtlawayaw uma. Pero komo liwana nalakkaxwiliyaw tuku natlawayaw, akxtum nakataskujaw kifamiliajkan, liwana nalatachuwinanaw chu wa tuku tlakg xlakaskinka, lhuwa natlawayaw oración, uma nakinkamakgtayayan namakgantaxtiyaw tuku kilitlawatkan xlakata nakakuentajtlawayaw kifamiliajkan tiku linkgoya kata. Komo chuna natlawayaw, lu tlan nalimakgkatsiyaw xlakata katsiyaw pi kakuentajtlawamaka chu makglhtinamakgo tuku maklakaskinkgo (kalikgalhtawakga 1 Corintios 13:4-8). Chu wantuku tlakg tlan, kintalakapastaknikan tlan natawila chu nakgalhiyaw xtasikulunalin Jehová (Filip. 4:7).