1, 2. (a) Hi swihi swiphiqo leswi mindyangu yo tala yi langutanaka na swona, naswona ku tlakuka swivutiso swihi? (b) Vatswari ni vana va nga swi lunghekela njhani ku langutana ni swiyimo leswi cincaka?

SWI twisa ku vava ku vona vatswari va wena, lava a va ri ni matimba naswona va kota ku tihlayisa, se va tsandzeka ku tikhathalela. Kumbexana manana kumbe tata wa wena u wile kutani a tshoveka nyonga, u pfilunganyekile kutani a lahleka, kumbe u kumeke a ri ni vuvabyi lebyikulu. Hi hala tlhelo, vadyuhari swi nga ha va tikela ku amukela ku cinca loku nga kona eka rihanyo ni le ka swiyimo swa vona, ngopfu-ngopfu loko leswi swi endla leswaku va nga ha swi koti ku tiendlela swilo. (Yobo 14:1) Xana ku nga endliwa yini? Xana va nga khathaleriwa njhani?

² Xihloko xin’wana lexi vulavulaka hi ku khathalela vadyuhari xi ri: “Hambileswi swi tikaka ku vulavula hi mhaka ya ku dyuhala, mindyangu leyi buleke hi mhaka leyi ka ha ri emahlweni kutani yi pfumelelana hi leswi yi nga ta swi endla yi ta va yi swi lunghekele ku antswa ku langutana ni xiyimo xihi ni xihi lexi nga ha vaka kona.” Nkoka wa ku burisana koloko hi nga wu tlangela swinene loko hi swi xiya leswaku swiphiqo swa ku dyuhala a swi nge papalatiwi. Nilokoswiritano, hi nga endla malunghiselelo ni swiboho swo karhi ka ha ri emahlweni. A hi kambisiseni ndlela leyi mindyangu yi nga tirhisanaka ha yona hi ndlela ya rirhandzu leswaku yi kota ku endla swiboho leswi swo tika.

3. Mindyangu yi nga ha boheka ku endla yini loko vatswari lava dyuhaleke va sungula ku lava mpfuno lowu engetelekeke? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

³ Ku hetelela ku fike nkarhi lowu vanhu vo tala lava dyuhaleke va nga ha swi kotiki ku tikhathalela kahle; va lavaka mpfuno. (Hlaya Eklesiasta 12:1-7.) Loko vatswari lava dyuhaleke va nga ha swi koti ku tiendlela swilo, vona swin’we ni vana va vona lava kuleke va fanele va endla xiboho xa leswaku hi wihi mpfuno lowu nga ta va wunene ni lowu va nga ta kota ku wu hakelela. Hi ntolovelo i vutlhari ku hlangana tanihi ndyangu kutani mi bula hi mpfuno lowu nga ta laveka, ndlela leyi wu nga ta nyikeriwa ha yona ni ndlela leyi swirho swa ndyangu swi nga hoxaka xandla ha yona. Hinkwavo lava nga ta katseka, ngopfu-ngopfu vatswari, va fanele va phofula ndlela leyi va titwaka ha yona va ntshunxekile naswona va vulavula hi ku tshembeka. Va nga ha bula hi loko vatswari va ta va va hlayisekile loko vo ya emahlweni va tshama va ri voxe endlwini ya vona kambe va kuma mpfuno lowu engetelekeke. * Kumbe va nga ha bula hi leswi xirho ha xin’we xa ndyangu xi nga swi endlaka leswaku vatswari va kuma nkhathalelo lowu va wu lavaka. (Swiv. 24:6) Hi xikombiso, van’wana va nga ha kota ku va khathalela siku ni siku kasi van’wana va nga ha kota ku pfuneta hi timali. Hinkwavo va fanele va tiva mintirho leyi va faneleke va yi endla; kambe loko nkarhi wu ri karhi wu famba, mintirho yoleyo yi nga ha cinca kumbe ndyangu wu nga ha cincana ku hetisisa vutihlamuleri byo hambana-hambana.

4. Swirho swa ndyangu swi nga wu kuma kwihi mpfuno?

⁴ Loko u sungula ku va khathalela, tinyike nkarhi wo dyondza swo tala hi xiyimo xa vatswari va wena. Loko va ri ni vuvabyi lebyi nga ta nyanya, hlaya hi leswi u nga swi langutelaka enkarhini lowu taka. (Swiv. 1:5) Yana u ya lava mpfuno etihofisini ta mfumo ta le ndhawini ya ka n’wina leti pfunaka vadyuhari. Kumisisa leswaku hi yihi minongonoko leyi nga pfunaka vatswari va wena leswaku va kuma nkhathalelo wo antswa kumbe leyi nga endlaka leswaku swi ku olovela ku va khathalela. Loko u ri karhi u anakanyisisa hi ku cinca loku loku tikaka, u nga ha sungula ku titwa hi ndlela leyi nga tsakisiki, u nga ha va ni gome lerikulu, u tsemeka nhlana kumbe u pfilunganyeka. Byela munghana wa wena loyi u n’wi tshembaka malunghana ni ndlela leyi u titwaka ha yona. Xa nkoka swinene, chululela Yehovha ta le mbilwini ya wena. A nga ku nyika ku rhula ka mianakanyo loku u ku lavaka leswaku u langutana ni xiyimo xihi ni xihi.—Ps. 55:22; Swiv. 24:10; Filp. 4:6, 7.

5. Ha yini ku ri vutlhari ku hlengeleta rungula ka ha ri emahlweni, leri vulavulaka hi tindlela ta ku khathalela vadyuhari leti ku nga hlawuriwaka eka tona?

⁵ Vadyuhari van’wana ni mindyangu ya vona hi vutlhari va hlengeleta rungula ka ha ri emahlweni, leri vulavulaka hi tindlela to khathalela vadyuhari leti va nga hlawulaka eka tona—to tanihi loko swi ta pfuna ku va mutswari a ya tshama ni n’wana wa yena wa xinuna kumbe wa xisati, ku ya tshama ekaya ra vadyuhari kumbe ku tirhisa tindlela tin’wana leti nga kona endhawini yoleyo. Va vone “ku karhateka ni swilo swo biha” swa ha ri ekule kutani va tilunghiselela swona. (Ps. 90:10) Mindyangu yo tala a yi swi kunguhati sweswo, kutani yi boheka ku endla swiboho swo tika hi xihatla loko ku va ni swiphiqo. Munhu un’wana la nga ni ntokoto u vula leswaku “minkarhi hinkwayo [lowu] i nkarhi wo tika swinene wo endla xiboho xo tano.” Loko swiboho swi fanele swi endliwa hi xihatla, swirho swa ndyangu swi nga ha va swi tshikilelekile naswona swi nga endleka swi nga pfumelelani malunghana ni leswi swi faneleke swi endliwa. Hi hala tlhelo, loko hi kunguhata ka ha ri emahlweni, swi ta olova ku amukela ku cinca.—Swiv. 20:18.

6. Vatswari lava dyuhaleke ni vana va vona va nga vuyeriwa njhani loko va burisana hi ndhawu leyi vatswari volavo va nga ta tshama eka yona loko se va dyuhale ngopfu?

⁶ Swi nga ha ku tikela ku vulavula ni vatswari va wena malunghana ni ku endla ku cinca emutini wa vona ni hi xilaveko xa leswaku siku rin’wana va nga ha boheka ku rhurha. Kambe, vo tala va vule leswaku mabulo wolawo ma pfunile hi ku famba ka nkarhi. Ha yini ma pfunile? Hikuva swa olova ku vulavula hi timhaka to tika, ku yingisela hi ndlela ya xichavo  ni ku kunguhata hi ndlela leyi pfunaka ku nga si va ni swiphiqo. Va kume leswaku loko va burisana ka ha ri emahlweni, hi moya wa rirhandzu ni wa musa, a swi olova ku endla swiboho. Hambiloko vatswari lava dyuhaleke va lava ku tshama voxe, swi nga vuyerisa loko va burisana ni vana va vona malunghana ni nkhathalelo lowu va nga ta wu tsakela loko swi lava leswaku va khathaleriwa.

7, 8. Hi swihi swilo leswi mindyangu yi faneleke yi bula ha swona, naswona ha yini?

⁷ Vatswari, loko ku ri karhi ku buriwa hi mhaka yoleyo, byelani ndyangu wa n’wina malunghana ni ku navela ka n’wina, mali leyi mi nga ta kota ku yi hakela ni leswi mi nga ta swi tsakela. Sweswo swi ta va pfuna ku endla swiboho leswi a mi ta swi endla loko se mi tsandzeka ku swi endla. A swi kanakanisi leswaku va ta lava ku hetisisa ku navela ka n’wina naswona va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku mi ya emahlweni mi tiendlela swilo. (Efe. 6:2-4) Hi xikombiso, xana mi langutele leswaku un’wana wa vana va n’wina u ta mi kombela leswaku mi ya tshama ni ndyangu wakwe, kumbe mi langutele swin’wana? Amukelani xiyimo naswona mi tsundzuka leswaku swirho swin’wana swa ndyangu swi nga ha va ni vonelo leri hambaneke ni ra n’wina ni leswaku swi ta teka nkarhi—eka n’wina vatswari kumbe eka vana—leswaku mi amukela xiyimo.

⁸ Hinkwenu mi fanele mi swi xiya leswaku loko ku kunguhatiwa kahle ku tlhela ku vulavurisaniwa kahle, ku nga papalatiwa swiphiqo swo tala. (Swiv. 15:22) Sweswo swi katsa ku bula hi ndlela leyi mi nga ta tsakela ku tshunguriwa ha yona. Tinhla leti ku vulavuriweke ha tona eka khadi ra DPA (durable power of attorney) leri tirhisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ti nga tlhuvutsiwa eka mabulo wolawo. Mi ni mfanelo yo tiva hi vutshunguri lebyi nga kona, naswona mi ni mfanelo yo amukela kumbe ku ala vutshunguri byo karhi. Tatani makhadi ya Advance Medical Directive leswaku mi ta kombisa vutshunguri lebyi mi byi tsakelaka. Vanani ni munhu loyi a nga ta mi endlela swiboho eka swa vutshunguri (laha nawu wu swi pfumelelaka naswona swi amukelekaka) leswaku mi ta tiyiseka leswaku munhu wo karhi loyi mi n’wi tshembaka u ta endla swiboho leswi faneleke loko swi boha. Vadyuhari, lava va khathalelaka ni lava hlawuriweke leswaku va endla swiboho va fanele va va ni tikopi ta makhadi ya DPA loko mo tshuka ma laveka. Vadyuhari van’wana va veke makhadi wolawo swin’we ni mapapila ya vona ya ndzhaka ni maphepha man’wana ya nkoka ya ndzindza-khombo, ya le bangi, ya le tihofisini ta hulumendhe ni man’wana.

9, 10. Hi rini laha vatswari va nga ha lavaka mpfuno lowu engetelekeke wa vana va vona?

⁹ Minkarhi yo tala, swirho hinkwaswo swa ndyangu swi lava leswaku vatswari va swona lava dyuhaleke va ya emahlweni va tiendlela swilo loko va ha swi kota. Va nga ha va va ha swi kota ku sweka, ku basisa, ku nwa mirhi ni ku vulavurisana kahle ni vana va vona handle ka swiphiqo. Hikwalaho va tiyisekisa vana va vona leswaku a va fanelanga va lawula xin’wana ni xin’wana lexi va xi endlaka siku ni siku. Hambiswiritano, loko nkarhi wu ri karhi wu famba, loko vatswari se swi va tikela ku famba, va nga ha swi koti ku ya eswitolo, kumbe se va sungula ku rivala ngopfu, swi nga ha lava vana va vona va endla swo karhi.

¹⁰ Ku pfilunganyeka, ku tshikileleka, ku tsandzeka ku tikhoma loko munhu a fanele a ya exihambukelweni, ku nga ha twi kahle, ku nga ha voni kahle ni ku rivala swi nga ha kombisa ku dyuhala; kambe loko ku va ni swiphiqo swo tano swa rihanyo, swi  nga ha tshunguleka. Lava vutshunguri loko swiphiqo swoleswo swi sungula. Vana swi nga ha lava ku va vona va rhangaka va teka goza emhakeni leyi. Minkarhi yin’wana swi nga ha lava ku va vona va rhangaka va teka goza ku hlela maendzo ya vatswari va vona yo ya eka dokodela ni timhaka tin’wana ta vona. Leswaku vana va tiyiseka leswaku vatswari va kuma nkhathalelo lowunene, swi nga ha lava va va vavulavuleri va vona, va va pfuna hi ku tata tifomo, va va heleketa laha va faneleke va ya kona ni hi swin’wana.—Swiv. 3:27.

11. Ku nga endliwa yini leswaku vatswari swi ta va olovela ku tolovela ku cinca?

¹¹ Loko vatswari va wena va ri ni swiphiqo swa rihanyo leswi nga ta ka swi nga antswi, swi nga ha lava mi cinca ndlela leyi mi va khathalelaka ha yona kumbe mi endla ku cinca laha va tshamaka kona. Hambiloko ku cinca ka kona ku ri kutsongo, swi nga ha va olovela ku ku tolovela. Loko mi tshama ekule ni vatswari va n’wina, swi nga ha va swi enerile leswaku Mbhoni kumbe muakelani a va endzela nkarhi na nkarhi kutani a mi tivisa leswaku va njhani. Xana va lava ku pfuniwa hi ku swekeriwa ni hi ku basisa ntsena? Xana ku cinca kutsongo loku nga endliwaka ekaya ku ta endla leswaku swi va olovela ku famba-famba ekaya va hlayisekile, ku hlamba ni swin’wana? Kumbexana vadyuhari vo lava ntsena munhu loyi a nga taka a ta va pfuna emutini wa vona. Hambiswiritano, loko va ta va va nga sirhelelekanga loko va tshama voxe, ku nga ha laveka munhu la nga ta tshama na vona. Ku nga khathariseki xiyimo xa kona, kumisisa leswaku hi swihi swilo leswi va nga pfuniwaka ha swona endhawini ya ka n’wina. *—Hlaya Swivuriso 21:5.

12, 13. Vana lava kuleke lava nga tshamiki ekusuhi ni vatswari va vona va ye emahlweni va xixima ni ku khathalela vatswari va vona hi ndlela yihi?

¹² Vana lava nga ni rirhandzu va lava leswaku vatswari va vona va tshama kahle. Loko va swi tiva leswaku vatswari va vona va khathaleriwa swi endla leswaku va va ni ku rhula ka mianakanyo. Hambiswiritano, vana vo tala lava kuleke a va tshami ekusuhi ni vatswari va vona hikwalaho ka leswi va nga ni vutihlamuleri byo karhi. Eswiyin’weni swo tano, van’wana va tirhise nkarhi wa vona wo wisa leswaku va va endzela va tlhela va va pfuna hi mintirho yo karhi leyi vatswari va vona se va tsandzekaka ku yi endla. Ku va bela riqingho nkarhi ni nkarhi—hambi ko va siku ni siku loko swi koteka—ku tsala mapapila, kumbe ti-e-mail swi tiyisekisa vatswari leswaku va rhandziwa.—Swiv. 23:24, 25.

¹³ Ku nga khathariseki xiyimo xa kona, mi ta boheka ku endla xiboho xa leswaku hi wihi nkhathalelo wa siku ni siku lowu vatswari va n’wina va wu lavaka. Loko mi nga tshami ekusuhi na vona naswona vatswari va n’wina va ri Timbhoni, mi nga vulavula ni vakulu va le vandlheni ra vona, mi kombela swiringanyeto eka vona. Xa nkoka swinene, khongelani hi mhaka yoleyo. (Hlaya Swivuriso 11:14.) Hambiloko vatswari va n’wina va nga ri Timbhoni, mi fanele mi ‘xixima vatata wa n’wina ni vamana wa n’wina.’ (Eks. 20:12; Swiv. 23:22) Entiyisweni, mindyangu hinkwayo a yi nge endli swiboho leswi fanaka. Van’wana va hlela leswaku mutswari la dyuhaleke a ta tshama na vona kumbe a tshama ekusuhi ni laha va tshamaka kona. Kambe, sweswo a swi koteki minkarhi hinkwayo. Vatswari van’wana a va swi tsakeli ku tshama ni vana va vona lava kuleke swin’we ni mindyangu ya vona; va lava ku tshama va ri voxe naswona a va swi lavi ku va ndzhwalo. Van’wana va nga ha tsakela ku hakela vanhu lava va khathalelaka va ri karhi va tshama emutini wa vona.—Ekl. 7:12.

14. Ku nga ha va ni swiphiqo swihi eka lava khathalelaka vatswari lava dyuhaleke?

¹⁴ Emindyangwini yo tala, n’wana wa xinuna kumbe wa xisati loyi a tshamaka ekusuhi ni vatswari hi yena a talaka ku va khathalela. Kambe, vanhu lava khathalelaka vatswari va vona va fanele va ringanisela loko va ri karhi va khathalela swilaveko swa vatswari va vona ni swilaveko swa mindyangu ya vona. Munhu a nga kota ku tirhisa nkarhi wo karhi ni matimba yo karhi ntsena. Naswona loko xiyimo xa munhu la khathalelaka vatswari xi cinca, ndyangu wu nga ha boheka ku tlhela wu kambisisa malunghiselelo ya nkarhi wolowo. Xana xirho xin’we xa ndyangu xi ni vutihlamuleri byo tala swinene? Xana vana lavan’wana  va nga endla leswi engetelekeke, tanihi ku cincana ku va khathalela?

15. Ku nga endliwa yini leswaku munhu la khathalelaka mutswari la dyuhaleke a nga va ni ntshikilelo lowukulu wa mianakanyo?

¹⁵ Loko mutswari la dyuhaleke se a lava mpfuno wa nkarhi hinkwawo, ku ni khombo ra leswaku munhu la n’wi khathalelaka a va ni ntshikilelo lowukulu wa mianakanyo. (Ekl. 4:6) Vana lava nga ni rirhandzu va lava ku endlela vatswari va vona leswi va nga swi kotaka, kambe ku va khathalela swi nga ha va tikela swinene. Vanhu lava khathalelaka vadyuhari va fanele va ringeta ku langutana ni xiyimo xolexo, kumbexana va kombela mpfuno. Loko lava va khathalelaka va kuma mpfuno nkarhi na nkarhi swi nga ha endla leswaku swi nga bohi leswaku vatswari lava dyuhaleke va kala va yisiwa ekaya ra vadyuhari.

16, 17. Hi yihi mintlhontlho leyi vana va nga ha vaka na yona loko va ri karhi va khathalela vatswari va vona lava dyuhaleke, naswona va nga langutana njhani na yona? (Vona bokisi leri nge, “Ku Khathalela Vadyuhari Hi Ndlela Yo Tlangela.”)

¹⁶ Swi hi twisa ku vava loko hi vona vuyelo byo vava bya ku dyuhala eka vatswari va hina lava hi va rhandzaka. Vanhu vo tala lava khathalelaka vadyuhari minkarhi yin’wana va va ni gome, va karhateka, va tshoveka timbilu, va hlundzuka, va tivona nandzu hambi ku ri ku va ni xikhomela. Minkarhi yin’wana, mutswari la dyuhaleke a nga ha vula marito lama tlhavaka kumbe a nga kombisi ku tlangela. Loko sweswo swi endleka, u nga hatliseli ku hlundzuka. Mutshunguri un’wana wa mianakanyo u ri: “Ndlela leyinene yo langutana ni ndlela yihi na yihi leyi u titwaka ha yona, ngopfu-ngopfu loko u twe ku vava, i ku rhanga u pfumela leswaku u titwa hi ndlela yoleyo. Papalata ku ala leswaku u titwa hi ndlela yoleyo kumbe ku titeka hi ndlela yo biha hi leswi u titwaka hi ndlela yoleyo.” Vulavurisana ni nkataku, xirho xin’wana xa ndyangu kumbe munghana loyi u n’wi tshembaka malunghana ni ndlela leyi u titwaka ha yona. Mabulo yo tano ma nga ku pfuna leswaku u twisisa ndlela leyi u titwaka ha yona kutani u va ni langutelo leri faneleke.

¹⁷ Ku nga ha fika nkarhi lowu swi nga ha kotekiki leswaku ndyangu wu ya emahlweni wu khathalela murhandziwa wa wona a ri ekaya. Ndyangu wu nga ha endla xiboho xa leswaku murhandziwa wa wona u fanele a ya khathaleriwa ekaya ra vadyuhari. Makwerhu un’wana wa xisati la nga Mukreste a a endzela mana wakwe ekaya ra vadyuhari nkarhi na nkarhi. U vula leswi malunghana ni ndyangu wakwe: “A hi nga ha ta swi kota ku khathalela Manana nkarhi hinkwawo. A swi nga olovi ku endla xiboho xo n’wi yisa ekaya ra vadyuhari. A swi hi tikela swinene emintlhavekweni. Hambiswiritano, wolowo a wu ri ntlhantlho lowunene eka yena eka tin’hweti ta yena to hetelela, naswona u wu amukerile.”

18. I yini leswi vanhu lava khathalelaka vadyuhari va nga tiyisekaka ha swona?

¹⁸ Vutihlamuleri bya ku khathalela vatswari va wena loko va ri karhi va dyuhala byi nga ha rharhangana byi tlhela byi tika. A ku na mintlhantlho leyi vekiweke leyi nga pfunaka vanhu hinkwavo loko ku tiwa emhakeni yo khathalela vadyuhari. Kambe, loko mi kunguhata hi ndlela ya vutlhari, mi tirhisana kahle mi tlhela mi vulavurisana hi ndlela leyinene, naswona xa nkoka swinene loko mi khongela swi huma embilwini, mi nga swi kota ku hetisisa vutihlamuleri bya ku xixima varhandziwa va n’wina. Loko mi endla tano, mi nga eneriseka hi ku tiva leswaku va khathaleriwa hi ndlela leyinene. (Hlaya 1 Vakorinto 13:4-8.) Xa nkoka swinene, mi nga tiyiseka leswaku mi ta va ni ku rhula ka mianakanyo loku Yehovha a ku nyikaka lava xiximaka vatswari va vona.—Filp. 4:7.