1, 2.(a) Ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo kāiga e uke, kae ne a fesili e ‵sae aka i ei? (e) E mafai pefea ne mātua mo tamaliki o fakafesagai ki tulaga faiga‵ta o te mafuli‵fuli o fakanofonofoga?

E MAFAI o fakapoi ki te loto māfai e iloa aka ne koe i ou mātua kolā ne ma‵losi kae fakatuagagina, ko sē mafai o tausi atu ki a lāua eiloa. E se taumate a te tamana io me ko te mātua ne tō kae seke tena tega, ko manavase faeloa kae fanofano sāle, io me ne iloa aka me e masaki malosi. Kae e isi foki se suā pogai. Kāti e faigata o talia ne tino ma‵tua me ko sē mafai nei ne lāua o ‵nofo tokolua ona ko ‵fuliga i te foitino io me ko nisi tulaga aka. (Iopu 14:1) Se a te mea e mafai o fai? E mafai pefea o tausi atu ki ei?

² E fai mai se mataupu e tasi e uiga ki te tausiga o tino ma‵tua: “E ui eiloa te faigata ke fai‵pati ki fakalavelave o tino ma‵tua, e ‵lei atu ke panaki so se mea e tupu mo te kāiga telā ne sau‵tala ki nisi mea e mafai o fai kae lotoma‵lie fakatasi ki palani e fai.” A te tāua o sau‵talaga penā e amanaiagina malosi māfai e talia ne tatou me e se mafai o ‵sao tatou i fakalavelave kolā e māfua mai i te tulaga matua. Kae koi mafai eiloa ne tatou o fai a fakatokaga mo fakaikuga mautinoa ke toka. Ke mafau‵fau tatou ki te auala e mafai ei ne kāiga o palani fakatasi mo te alofa ke panaki mo latou a nisi tulaga faiga‵ta.

3. Ne a mea e ‵tau o fai ne kāiga māfai ko gasolo aka o lasi a te ma‵nako o mātua kolā ko ma‵tua ki se fesoasoani? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

³ E oko mai te taimi ko sē mafai ei ne te tokoukega o tino ma‵tua o tausi katoatoa atu ki a latou eiloa; e manakogina ne latou se fesoasoani. (Faitau te Failauga 12:1-7.) Kafai ko sē mafai ne mātua kolā ko ma‵tua o ‵nofo i a lāua eiloa, e ‵tau o fakaiku aka ne lāua mo lā tamaliki ma‵tua me se a te ‵toe fesoasoani ‵lei kae fakatoka a auala kolā e faigofie ke fai. Se faiga poto ke maopoopo te kāiga o sau‵tala ki te ga‵lue tasi, mea e manakogina, mo aofaga e mafai o fai. E ‵tau mo tino katoa, kae maise eiloa a mātua, o fakaasi olotou lagonaga kae fai‵pati tonu. Kāti e sau‵tala latou me e mafai o saogalemū a mātua māfai e ‵nofo eiloa i te lā fale fakatasi mo fesoasoani kolā e tuku atu. * Io me mafau‵fau ki te auala e mafai ei o fakaaoga a malosi o kāiga takitasi ke tausi atu ki tiute konā. (Faata. 24:6) Pelā me se fakaakoakoga, kāti e mafai ne nisi tino o tausi i aso takitasi kae ko nisi tino e mafai o fesoasoani malosi atu i mea tau tupe. E ‵tau o iloa ne tino katoa me e isi se tiute o tino taki tokotasi; kae e mafai o fulifuli a tiute konā māfai e leva te taimi, kae e ‵tau foki o mafau‵fau ki te fakasologa o tiute e fai.

4. Tefea te koga e ‵saga atu ki ei a tino o te kāiga ke maua mai i ei se fesoasoani?

⁴ Kafai e kamata koe o tausi atu ki ou mātua, fakaavanoa ou taimi o tauloto ki mea uke e uiga ki te tulaga o ou mātua. Kafai e poko a ia i se masaki matagā, ke matemate ne koe me ne a tulaga e fakamoemoe koe me ka oko koe ki ei i te taimi mai mua. (Faata. 1:5) Fesokotaki ki fakapotopotoga o te malo kolā e ga‵lue mō tino ma‵tua. Salasala aka me ne a auala fesoasoani e mafai o maua ko te mea ke tai faigofie tau galuega kae tai ‵lei atu te tausiga. E mafai o sē ‵lei ou lagonaga ona ko te ‵fuliga i fakanofonofoga o te kāiga​—lagonaga sē toka, fakapoi, io me ‵numi. Fakaasi atu ou mafaufauga ki se taugasoa fakatuagagina. Kae sili atu i mea katoa, ke fakaasi katoa atu ki a Ieova a mea i tou loto. E mafai ne ia o tuku atu ki a koe a te filemu o te mafaufau telā e manakogina ne koe ke fakafesagai atu ki so se tulaga.​—Sala. 55:22; Faata. 24:10; Fili. 4:6, 7.

5. Kaia e fai ei a te taetae mai o fakamatalaga e uiga ki te tausiga o tino ma‵tua a koi tuai o oko ki te taimi tenā e pelā me se faiga poto?

⁵ E ‵poto eiloa a nisi tino ma‵tua mo olotou kāiga o nā taetae mai a fakamatalaga e uiga ki te tausiga o tino ma‵tua a koi tuai o oko ki te taimi tenā​—pelā mo te aoga o te nofo tasi o se mātua mo se tamaliki tagata io me se tamaliki fafine, te fakaaogaga o mea e mafai o ola ki ei, io me ko te fakaaoga faka‵lei o nisi fesoasoani kolā e mafai o maua. Ne lavea ‵mao ne latou a te “fanoanoa mo te puapuagā” kae fakatoka ki ei. (Sala. 90:10) A te ukega o kāiga e seai ne aofaga, tela la, kafai ko tupu se fakalavelave ko fai fakavave ei ne latou a fakaikuga faiga‵ta. E fai mai se tagata poto e tokotasi, me tenei “eiloa te ‵toe taimi matagā ke fai ei se fakaikuga penā.” I te tulaga fakava‵vave tenā, kāti e manava‵se a tino o te kāiga, kae e mafai o ‵sae aka i ei a kinauga. I te suā feitu, e fai ne te aofaga telā ko leva ne fakatoka ke sē manava‵se malosi ki mafuli‵fuliga i te taimi mai mua.​—Faata. 20:18.

6. E mafai pefea o maua ne mātua mo tamaliki a mea aoga mai i se sau‵talaga e uiga ki fakatokaga o te olaga o tino ma‵tua?

⁶ Kāti e fai fakaa‵tea ki a koe ke fai‵pati fakatasi mo ou mātua e uiga ki fakatokaga o te lā olaga mo ‵fuliga kolā e mafai o manakogina. E ui i ei, ne fai mai a tino e tokouke me ne aoga ‵ki eiloa a sau‵talaga penā fakamuli ifo. Kaia? Me ne tuku mai i ei avanoaga ke fai a aofaga aoga i se fesokotakiga ‵pili kae loto malamalama. Ne iloa aka ne latou me i te fesuiakiga o mafaufauga a koi ‵mao, fai i te alofa mo te kaimalie, ne fai ei ke faigofie malosi atu a fakaikuga māfai ko fai. Kafai foki e ma‵nako  a tino ma‵tua o ‵nofo i a latou eiloa kae pule eiloa i olotou mea e fai, e isi eiloa ne mea aoga e maua i te sau‵tala fakatasi mo olotou tamaliki ki te vaegā tausiga e ma‵nako latou ki ei māfai e manakogina.

7, 8. Ne a mataupu e ‵lei ke sau‵tala ki ei a kāiga, kae kaia?

⁷ Mātua, fakailoa atu ki tou kāiga ou manakoga, tulaga i mea tau tupe, mo te tausiga e manako koe ki ei i te taimi o se sau‵talaga penā. Ka fesoasoani atu te mea tenā ke fai ne latou ne fakaikuga ‵tau māfai e se mafai ne koe o fai penā i nisi taimi. E se taumate, ka ma‵nako latou o āva ki ou manakoga kae ‵lago atu ki tou nofo tokotasi i te mea e mafai o fai. (Efe. 6:2-4) Pelā me se fakaakoakoga, e a, e fakamoemoe koe ke ‵kami koe ne se tokotasi o au tamaliki ke fanatu koe o ‵nofo tasi mo tena kāiga, io me e fakamoemoe eiloa koe ki se mea fakaa‵tea? Ke faipati tonu kae ke iloa ne koe me e se ko tino katoa e lavea ne latou a mea e pelā mo koe, kae e leva te taimi mō so se tino​—faitalia me se mātua io me se tamaliki​—ke ‵fuli ana mafaufauga.

⁸ E ‵tau o iloa ne tino katoa me e mafai o faka‵seke tatou mo fakalavelave māfai e fai a palani kae sau‵tala fakatasi ki ei. (Faata. 15:22) E aofia i sau‵talaga konā a mea e uiga ki te tausiga i te fa‵kaimasaki mo mea e fia‵fia ki ei. A manatu kolā e faipati ki ei te Health Care Proxy telā e fakaaoga ne Molimau a Ieova ne mea e ‵tau o mafau‵fau ki ei i sau‵talaga konei. E isi se saolotoga o tino taki tokotasi ke iloa ne ia a togafiti kolā ka fakaaoga, kae ke talia io me sē talia ne ia. E fakaasi atu i loto i te pepa ko te advance medical directive a manakoga o te tino. A te filiga o se sui o te tausiga o te ola ‵lei (i te koga telā e mafai o talia mai lalo i te tulafono) e fakatalitonu atu i ei me ka fai ne se tino fakatuagagina a fakaikuga ‵tau māfai e manakogina. Ka maua ne tino kolā e aofia i ei a ‵kopi o pepa tāua kolā e mafai o maua i te mea māfai e manakogina. Ne fakaaofia ne nisi tino a ‵kopi penā i olotou māvaega mo nisi pepa tāua e uiga ki te inisua, mea tau tupe, fesokotakiga mo ofisa o te malo, mo nisi mea aka.

9, 10. Ne a ‵fuliga i mea e mafai ne se tino matua o fai e pokotia i ei a te fesoasoani telā e tuku atu?

⁹ I te ukega o taimi, e fakaiku aka ne mātua mo tamaliki ke tuku loa a tino ma‵tua ke ‵nofo i a latou eiloa ki te mea e mafai ne latou. Kāti e mafai ne latou o ‵kuka, ‵fulu te fale, olo ki te fa‵kaimasaki, kae fai a fesokotakiga e aunoa mo se fakalavelave. I te faiga tenā e fakatalitonu atu ne latou ki olotou tamaliki me e se fia fakalavelave atu latou ki olotou olaga i aso takitasi. I te gasologa o taimi, kafai ko sē mafai ne mātua o gasue‵sue malosi, kāti ko sē mafai o fano o ‵togi a mea, io me ko kamata latou o pulipuli a mea, e manakogina ke ‵saga atu a tamaliki ki ‵fuliga penā.

¹⁰ Kāti a te ‵numi, loto māfatia, tuku valevale o fekau mo kona, mo te ‵tuli, ‵kivi, mo te mafaufau puli ko ikuga o te tulaga matua; e ui i ei, kafai e ‵sae aka ne fakalavelave penā, e ‵tau eiloa o fai faka‵lei ki ei. E ‵tau o fakailoa atu ki te fa‵kaimasaki māfai ko kamata o sae  aka so se fakalavelave penā. E manakogina ke fai ne tamaliki a te mea tenei. E oko mai te taimi, kāti ka fai foki ne latou a mea kolā ne fai muamua ne olotou mātua. Ko te mea ke aoga malosi a te tausiga telā e maua ne mātua, e ‵tau o fai a tamaliki mo fai olotou sokoga, failautusi, tino e aveave ne ia latou, mo nisi mea aka.​—Faata. 3:27.

11. Se a te mea e mafai o fai ke fakafoliki aka ei a pokotiaga i ‵fuliga ne fai?

¹¹ Kafai e se mafai o faka‵lei aka a fakalavelave o ou mātua, e ‵tau o ‵fuli a te tausiga o lāua io me ko te koga e ‵nofo i ei. Ko te fo‵liki o ‵fuliga e fai, ko te faigofie o faka‵lei aka. Kafai e nofo ‵mao koe mai i ou mātua, e mata, e ‵lei ke āsi sāle se Molimau io me se tuakoi ki ei ko fakailoa atu ei ki se tamaliki a te tulaga o mātua? E mata, e ma‵nako lāua ki se fesoasoani i te ‵tunuga fua o mea‵kai mo te ‵fuluga o te fale? E a, e faigofie ki a lāua a ‵fuliga fo‵liki i loto i te fale kae sē ‵lave i ei māfai e oloolo, olo o kou‵kou, mo nisi mea aka? E se taumate, a te mea fua e ma‵nako ki ei a tino ma‵tua katoa ke fakatumau te ‵nofo o latou i a latou eiloa, ko te fesoasoani o se tino tausi i te fale. E ui i ei, kafai ko sē ‵lei ke ‵nofo i a latou eiloa, e uke a fesoasoani tumau e manakogina. Faitalia me se a te tulaga e oko ki ei, salasala me ne a fesoasoani e mafai o maua. *​—Faitau te Faataoto 21:5.

12, 13. Se a te auala ne tumau ei a tamaliki ma‵tua kolā e ‵nofo ‵mao mai i olotou mātua o āva kae tausi atu ki a latou?

¹² E ma‵nako a tamaliki ko olotou mātua ke tokagamalie. E maua ne tamaliki se filemu o te mafaufau i te iloaga ne latou me e maua eiloa ne olotou mātua se tausiga ‵lei. Ona ko nisi tiute o latou, a te tokoukega o tamaliki kolā ko ma‵tua e se ‵nofo ‵pili ki olotou mātua. I tulaga penā, ko fakaaoga ne nisi tino a taimi malo‵lo ke āsi atu ki olotou mātua kae fesoasoani o fai olotou manakoga, fai a galuega kolā ko sē mafai nei ne mātua o fai. A te telefoni atu faeloa​—i aso katoa māfai e mafai​—ave a tusi, io me meli-iti e fakatalitonu atu ei ki mātua i a latou e alofagina. —Faata. 23:24, 25.

¹³ Faitalia me se a te tulaga e oko ki ei ou mātua, e ‵tau o fakatāua a te auala e tausi atu ei ki manakoga o lāua i aso takitasi. Kafai ou mātua ne Molimau kae sē nofo pili koe ki ei, e mafai ne koe o fai‵pati fakatasi mo toeaina o te lā fakapotopotoga, kae fesili ki ei me ne a olotou manatu. Kae ke mo a e puli i a koe ke aofia a te mea tenā i au ‵talo. (Faitau te Faataoto 11:14.) Kafai foki ou mātua e se ne Molimau, e manako koe o “āva ki tou tamana mo tou mātua.” (Eso. 20:12, NW; Faata. 23:22) E tonu, e se ‵pau a fakaikuga ka fai ne kāiga katoa. E fakatoka ne nisi kāiga ke ‵nofo tasi latou mo se mātua telā ko matua io me fai ke nofo pili mai ki a latou. E ui i ei, e se faigofie ke fai faeloa penei. E se ma‵nako a nisi mātua o ‵nofo tasi mo tamaliki ma‵tua mo olotou kāiga; e fakatāua ne latou a te ‵nofo i a latou eiloa kae sē ma‵nako ke fai latou pelā me se amoga ‵mafa. Kāti e maua ne nisi tino se alagā sene​—kae kāti e ma‵nako​—ke ‵togi te tausiga o lāua kae ‵nofo loa i te lā fale.​—Fai. 7:12.

14. Ne a fakalavelave e mafai o ‵sae aka i tino tausi?

¹⁴ I te ukega o kāiga, e foliga mai i te lasiga o te tiute ki tausiga e panaki fua mo se tamaliki tagata io me se tamaliki fafine e tokotasi, ko te tamaliki telā e pili malosi ki mātua. E ui i ei, e ‵tau mo tamaliki o fakapaleni a manakoga o olotou mātua mo manakoga o olotou kāiga totino. E isi se tapulā ki taimi mo malosi o tino taki tokotasi. Kae mafai foki o ‵fuli a tulaga o tino tausi, ko mafai ei o toe onoono ki fakatokaga kolā ne fai fakamuli. E mata, ko tō  uke a tiute e fai ne se tino e tokotasi i te kāiga? E mata, e mafai ne nisi tamaliki o fai a mea e uke atu, pelā mo te fakasolo i te tausiga o mātua?

15. E mafai pefea o puipuigina se tino tausi ke mo a e fi‵ta malosi?

¹⁵ Kafai ko manako faeloa se mātua telā ko matua ki se mea, e mafai o sē malosi a te tino tausi. (Fai. 4:6) E ma‵nako a tamaliki a‵lofa o fai so se mea e mafai ne latou ki olotou mātua, kae e mafai eiloa o fua‵tu ki luga a manakoga kolā e seki fakataunu. E ‵tau o fai‵pati tonu a tino tausi kolā e oko ki te tulaga tenei, kāti mai i te fakamolemole atu ke maua se fesoasoani. A te mauaga o se fesoasoani i nisi taimi ko te mea fua telā e manakogina ko te mea ke sē ave ki fale e tausi ei a tino ma‵tua.

16, 17. Ne a mea faiga‵ta e mafai o fe‵paki mo tamaliki i te taimi e tausi atu ei ki mātua kolā ko ma‵tua, kae mafai pefea o fakafesagai atu latou ki ei? (Ke onoono ki te pokisi “Te Tausiga Telā e Amanaiagina.”)

¹⁶ Se mea fakafanoanoa ke kilo atu ki te faka‵mae o te tulaga matua ki luga i mātua pele. A te tokoukega o tino tausi e fanoa‵noa, manava‵se, sē fia‵fia, kaitāua, sē ‵lei a lagonaga, ke oko foki ki te ita. I nisi taimi, e faipati ne se mātua telā ko matua a pati sē alofa io me fakaasi a te sē lava o te loto fakafetai. Kafai e tupu se mea penā, ke mo a fakauiga ‵se ne koe. E fai mai se tagata poto e tokotasi i mea tau te mafaufau: “A te ‵toe auala ‵lei ke fakafesagai mo so se lagonaga, maise eiloa te mea telā e se tokagamalie koe i ei, ko te talia ne koe eiloa a te mea tenā. Ke mo a e fakafiti ne koe ou lagonaga io me fakamasino a koe eiloa me ne isi ne ou lagonaga penā.” Faipati ki tau avaga, suā tino i te kāiga, io me se taugasoa fakatuagagina e uiga ki ou lagonaga. E mafai o fesoasoani atu ki a koe a sau‵talaga penā ke fakatāua ne koe a lagonaga.

¹⁷ E oko mai se taimi ko seai ei ne alagā sene a se kāiga io me se tino ke tumau o tausi atu ki se tino pele i te fale. Kāti ko mafau‵fau ke ave ki fale e tausi ei a tino ma‵tua. Toeitiiti ko aso katoa ne āsi atu ei se tuagane Kelisiano e tokotasi ki tena mātua i te fale e tausi ei a tino ma‵tua. Ne fai mai tou fafine e uiga ki tena kāiga: “E se mafai ne matou o tausi atu ki te motou mātua i te 24 itula i te aso. A te taliaga ke ave tou fafine ki te fale e tausi ei a tino ma‵tua e sē se fakaikuga faigofie. Ko oko eiloa i te faigata ki motou lagonaga. E ui i ei, e tenā eiloa a te ‵toe fakaikuga ‵lei mō ia i masina fakaoti o tena olaga, kae ne talia ne tou fafine a te mea tenā.”

18. Se a te mea e mafai o mautinoa i tino tausi?

¹⁸ E mafai o faigata a tiute i te tausiga o ou mātua i te taimi ko ma‵tua ei kae manakogina a taumafaiga. E seai ne faka‵leiga tonu ki te tausiga o tino ma‵tua. E ui i ei, e mafai eiloa ne koe o fakataunu a tiute o āva ki ou tino pele mai te palani faka‵lei, ga‵lue fakatasi, ke ‵lei a fesokotakiga, kae sili i mea katoa, ke ‵talo atu mo te loto kātoa. Mai te faiga penā, e lotomalie eiloa koe me e maua ne latou a te tausiga telā e ma‵nako latou ki ei. (Faitau te 1 Kolinito 13:4-8.) A te ‵toe mea tāua, e mautinoa i a koe me ka maua eiloa ne koe te filemu o te mafaufau telā ne fakamanuia ne Ieova ki ei a latou kolā e āva ki olotou mātua.​—Fili. 4:7.