Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Sukoa Mosisi Diedi Ne

Sukoa Mosisi Diedi Ne

“Diedi zo yɛɛ ɔlua mɔɔ Mosisi dule zo la, ɔkpole kɛ bɛkɛvɛlɛ ye Yigyibiti belemgbunli ne ara raalɛ ne ara a.”—HIB. 11:24.

1, 2. (a) Mekɛ mɔɔ Mosisi nyianle ɛvolɛ 40 la, kpɔkɛ boni a ɔzile a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Duzu ati a Mosisi kpale kɛ ɔ nee Nyamenle menli ne banwu amaneɛ ɛ?

ƐNEE Mosisi ze nvasoɛ mɔɔ ɔbanyia yeavi Yigyibiti la. Ɔnwunle sukoavolɛma azuamgbole ne. Ɛnee ɔvi alehelɛ abusua ne anu. “Bɛhilehilele ye Yigyibiti nrɛlɛbɛ nee ye amaamuo ne amuala,” ɔbayɛ kɛ adwinlililɛ, nwɔlɔra nwo debiezukoalɛ, mgbondabulɛ, nee abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ boka nwo. (Gyi. 7:22) Anrɛɛ ɔbahola yeanyia anwonyia, tumi, nee nwolɛ adenle mɔɔ tɛ awie biala a banyia ye la wɔ Yigyibiti!

2 Noko, mekɛ mɔɔ ɔnyianle ɛvolɛ 40 la, Mosisi zile kpɔkɛ mɔɔ zinle alehelɛ abusua ne mɔɔ ɛnee bɛva ye bɛboka bɛ nwo la anwo. Yeangulo kɛ ɔbanyia asetɛnla “kpalɛ” ne mɔɔ ɛnee Yigyibitima lɛ la, emomu, ɔhulole kɛ ɔbayɛ akɛlɛ! Kɛmɔti ɛ? Ɛnee Mosisi lɛ diedi. (Bɛgenga Hibuluma 11:24-26.) Diedi manle Mosisi nwunle ninyɛne hɔle moa wɔ ewiade ne mɔɔ ɛnee ɔde nu la anu. Kɛ awie mɔɔ sunsum nu ninyɛne hyia ye la, Mosisi luale diedi zo nwunle Gyihova, ‘Ahenle ne mɔɔ bɛnnwu ye la,’ na ɔnyianle diedi kɛ Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu.—Hib. 11:27.

3. Kpuyia nsa boni a yɛbabua ye wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛnwu ninyɛne yɛkɔ moa. Ɔwɔ kɛ yɛyɛ menli mɔɔ “yɛlɛ diedi.” (Hib. 10:38, 39) Amaa yɛ diedi ne anu amia la, bɛmaa yɛzuzu mɔɔ bɛhɛlɛ ye Mosisi anwo wɔ Hibuluma 11:24-26 la anwo. Mekɛ mɔɔ yɛlɛyɛ zɔ la, nea kɛ ɛbanyia kpuyia  ɛhye mɔ anwo mualɛ: Kɛzi diedi manle Mosisi kpole nwonane nu atiakunluwɔzo ɛ? Mɔɔ bɛdendɛle bɛtiale ye la, kɛzi diedi manle ɔnyianle ye ɛzonlenlɛ nu nwolɛ adenle ne anwo anyezɔlɛ ɛ? Duzu ati a Mosisi manle ‘ɔ nye lale ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ kenlebie Nyamenle bava amaa ye la azo a’?

ƆKPOLE NWONANE NU ATIAKUNLUWƆZO

4. Duzu a Mosisi nwunle ye wɔ ‘ɛtane nwo anyelielɛ’ nwo a?

4 Diedi manle Mosisi nwunle kɛ ‘ɛtane nwo anyelielɛ’ le mekɛ ekyi nu debie. Bie mɔ bahola anyia adwenle kɛ ɔnva nwo kɛ ɛnee Yigyibitima ati ɛmi awozonle ɛzonlenlɛ nu la, ɛnee bɛdi ewiade amuala azo tumi, noko ɛnee Gyihova menli ɛlɛnwu amaneɛ kɛ ngɛkɛlɛ! Noko, ɛnee Mosisi ze kɛ Nyamenle bahola ahakyi tɛnlabelɛ ne. Ɔnva nwo kɛ ɛnee bie mɔ ɛlɛdi boɛ la, ɛnee Mosisi die di kɛ ɛtanevolɛma mekɛ bapɛ nu. Yemɔti, ɔkpole kɛ “ɔ nye kɛlie ɛtane nwo mekɛ ekyi bie.”

5. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛakpo kɛ yɛ “nye kɛlie ɛtane nwo mekɛ ekyi bie a”?

5 Kɛ ɔkɛyɛ na wɔahoati kɛ ɛkɛmaa ɛ “nye kɛlie ɛtane nwo mekɛ ekyi bie [ɛ]”? Mmamaa ɛ rɛle fi kɛ ɛtane nwo anyelielɛ le mekɛ ezinra nu debie. Nwu ye kɛ “ewiade nee nuhua atiakunluwɔzo ninyɛne ne mɔ amuala bapɛ nu.” (1 Dwɔn 2:15-17) Dwenledwenle mɔɔ bado ɛtanevolɛma mɔɔ bɛnnu bɛ nwo la anwo. Bɛgyi ‘ɛleka teteletetele na bɛ bo zo baminli bɔkɔɔ.’ (Edw. 73:18, 19) Saa ɛyia ɛtaneyɛlɛ nwo sɔnea a, biza ɛ nwo kɛ, ‘Kenlebie kɛzi mekulo kɛ me ɛbɛlabɔlɛ yɛ ɛ?’

6. (a) Kɛmɔti a Mosisi kpole kɛ ɔkɛmaa bɛkɛvɛlɛ ye “Yigyibiti belemgbunli ne ara raalɛ ne ara [ɛ]”? (b) Duzu ati a ɛdwenle kɛ Mosisi zile kpɔkɛ kpalɛ ɛ?

6 Mosisi diedi ne manle ɔkpale gyima kpalɛ noko. “Diedi zo yɛɛ ɔlua mɔɔ Mosisi dule zo la, ɔkpole kɛ bɛkɛvɛlɛ ye Yigyibiti belemgbunli ne ara raalɛ ne ara a.” (Hib. 11:24) Mosisi annyia adwenle kɛ ɔbahola yeazonle Nyamenle kɛ alehelɛ abusua ne anu sonla na yeava ye anwonyia nee nwolɛ adenle mɔɔ ɔlɛ la yeaboa ɔ mediema Yizilayɛma. Emomu, Mosisi zile kpɔkɛ kɛ ɔbava ye ahonle, ɛkɛla, nee ye anwosesebɛ muala yeahulo Gyihova. (Mɛla 6:5) Mosisi anli nyane wɔ kpɔkɛ mɔɔ ɔzile la anwo. Yigyibiti anwonyia ne mɔɔ ɔkpole la, nzinlii Yizilayɛma kpokpole bɛ vale nuhua dɔɔnwo! (Ade. 12:35, 36) Bɛbɛlɛle Falo aze na bɛhunle ye. (Edw. 136:15) Noko, Mosisi nyianle ngoane. Nyamenle vale ye lile gyima ɔlile maanle ne ati ɔliele bɛ ngoane. Ɛnee ye ɛbɛlabɔlɛ gyi bodane kpalɛ zo.

7. (a) Kɛmɔ Mateyu 6:19-21 ka la, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnea ninyɛne yɛkɔ moa ɛ? (b) Ka anwubielɛ mɔɔ maa yɛnwu ngakyile mɔɔ wɔ nwonane nu nee sunsum nu agyadeɛ avinli la.

7 Saa ɛle kakula mɔɔ ɛlɛsonle Gyihova a, kɛzi diedi baboa wɔ yeamaa wɔakpa gyima kpalɛ ɛ? Saa ɛze nrɛlɛbɛ a, ɛbayɛ ngyehyɛleɛ wɔamaa wɔ kenlebie. Noko, asoo diedi mɔɔ ɛlɛ ye wɔ Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ anu la bamaa wɔakpondɛ wɔ anwonyia wɔamaa mekɛ ekyi nu asetɛnla anzɛɛ dahuu ngoane? (Bɛgenga Mateyu 6:19-21.) Ɛhye bie a dole Sophie mɔɔ ɛnee yelie duma wɔ agolezilɛ nu la. Ɔnyianle sukuluhɔlɛ mɔɔ bɛndua ɛhwee na emomu kɔmpɛlɛ dɔɔnwo mɔɔ wɔ United States la a nea bɛ la anwo adenle. Ɔhanle kɛ: “Ɔyɛ anyelielɛ kɛ bɛbayeyɛ wɔ. Nɔhalɛ nu, mendele nganeɛ kɛ mele kpalɛ metɛla me tipɛnema. Noko ɛnee me nye ɛnlie.” Mekɛ mɔɔ Sophie nleanle video ne mɔɔ se Young People Ask—What Will I Do With My Life? la, ɔhanle kɛ: “Menwunle kɛ ewiade ne ɛmaa meli konim na yemaa meva nganvolɛ mɔɔ menyia la mezie Gyihova mɔɔ mebavi ahonle nu meazonle ye la agyakɛ anu. Menvile ahonle nu menyɛle asɔne. Akee mengyakyile agolezilɛ gyima ne.” Kɛzi ɔte nganeɛ wɔ ye kpɔkɛzilɛ ne anwo ɛ? “Metɛnunle me nwo wɔ me ɛbɛlabɔlɛ dɛba ne anwo. Ɛnɛ, me nye die kpole kpalɛ. Me nee me hu, yɛlɛyɛ adekpakyelɛ. Yɛtɛdiele duma, yɛɛ yɛnlɛ ninyɛne dɔɔnwo.  Noko yɛlɛ Gyihova, Baebolo sukoavoma, yɛɛ sunsum nu bodane. Metɛnunle me nwo fee.”

8. Baebolo nu folɛdulɛ boni a bamaa kakula azi mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ ye wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo kpɔkɛ kpalɛ a?

8 Gyihova ze mɔɔ le kpalɛ maa yɛ la. Mosisi hanle kɛ: “Mɔɔ [Gyihova] bɛ Nyamenle ne kpondɛ wɔ bɛ ɛkɛ ne la a le kɛ: bɛzulo [Gyihova] bɛ Nyamenle ne, bɛlua ye ndenle ne mɔ anu, bɛhulo ye, na bɛva bɛ ahonle nee bɛ ɛkɛla muala bɛzonle ye, na bɛli ye mɛla ne mɔ mɔɔ melɛfa meamaa bɛ ɛnɛ la azo wɔ bɛdabɛ bɛ boɛyɛlɛ ti.” (Mɛla 10:12, 13) Saa ɛle kpavolɛ anzɛɛ bɛlɛra a, kpa gyima mɔɔ ɔbamaa wɔava ‘wɔ ahonle nee wɔ ɛkɛla muala’ wɔahulo Gyihova na wɔazonle ye la. Ɛbahola wɔanyia anwodozo kɛ wɔ “boɛyɛlɛ ti,” ɔwɔ kɛ ɛyɛ zɔ.

ƐNEE Ɔ NYE SƆ YE ƐZONLENLƐ NWO ADENLE NE

9. Kilehile deɛmɔti ɛnee ɔbahola yeayɛ se kɛ Mosisi bayɛ ye gyima ne la anu.

9 Mosisi nwunle kɛ “saa sonla doa Kelaese ne abo zo na ɔnwu amaneɛ a, ɔle kpalɛ ɔtɛla kɛ ɔkɛnyia Yigyibiti anwonyia kɔsɔɔti.” (Hib. 11:26) Gyihova manle Mosisi gyima kɛ “Kelaese ne” anzɛɛ “Awie Mɔɔ Bɛkpokpa Ye,” ɔluakɛ Ɔkpale ye kɛ ɔli Yizilayɛma anyunlu ɔye bɛ ɔvi Yigyibiti. Ɛnee Mosisi ze kɛ gyima ɛhye bayɛ se, na ɔbanwu “amaneɛ” bɔbɔ. Ɛnee Yizilayɛnli ko ɛgolo ɔ nwo kɛ: “Nwane a yɛle wɔ yɛ nwo zo neavolɛ nee ndɛnebuavolɛ a?” (Ade. 2:13, 14) Nzinlii, Mosisi bizale Gyihova kɛ: “Kɛ ɔkɛyɛ na belemgbunli ne adie me ɛ?” (Ade. 6:12) Mekɛ mɔɔ ɛnee Mosisi ɛlɛsiezie ɔ nwo amaa amaneɛnwunlɛ ne la, ɔhanle kɛzi ɔsulo nee ye ngyegyelɛ ne ɔhilele Gyihova. Kɛzi Gyihova boale Mosisi manle ɔyɛle ye gyima ɛsesebɛ ne ɛ?

10. Kɛzi Gyihova tetele Mosisi manle ye gyima ne ɛ?

10 Mɔɔ lumua, Gyihova zile Mosisi adua kɛ: “Me nee wɔ balua.” (Ade. 3:12) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Gyihova luale ye duma ne mɔɔ ɔhilele ɔ bo ɔhilele ye la azo ɔmanle ɔnyianle anwodozo: “Mebayɛ Me Nwo Mɔɔ Mekpondɛ Kɛ Meyɛ La.” * (Ade. 3:14, NW) Mɔɔ tɔ zo nsa, ɔmanle Mosisi tumi mɔɔ kile kɛ ɛnee Nyamenle ɛzoa ye amgba la. (Ade. 4:2-5) Mɔɔ tɔ zo nna, Gyihova manle Mosisi bokavolɛ nee kpɔmanvolɛ, Aalɔn, kɛ ɔboa ye ɔmaa ɔyɛ ye gyima ne. (Ade. 4:14-16) Mekɛ mɔɔ Mosisi yɛle kpanyinli kpalɛ la, ɔliele ɔdole nu kɛ Nyamenle boa ye azonvolɛ ɔmaa bɛyɛ gyima biala mɔɔ ɔkɛva ɔkɛmaa bɛ la, na eza ɔvale anwodozo ɔzele Dwɔhyua mɔɔ lile ye agya la kɛ: “[Gyihova] a bali ɛ nyunlu nee wɔ ahɔ a. Ɔ nee wɔ balua. Ɔnrɛgyakyi wɔ yɛɛ ɔ rɛle ɛnrɛvi wɔ. Mmasulo yɛɛ mmamaa ɛ rɛle bɔ.”—Mɛla 31:8.

11. Duzu ati a Mosisi bule ye gyima ne kɛ ɔsonle bolɛ kpalɛ ɛ?

11 Kɛmɔ ɛnee Gyihova gyi ɔ nzi la ati, Mosisi bule ye gyima ɛsesebɛ ne kɛ ɔsonle bolɛ kpalɛ. Ɔnwunle kɛ “ɔle kpalɛ ɔtɛla kɛ ɔkɛnyia Yigyibiti anwonyia kɔsɔɔti.” Yeanyɛ boɛ fee la, asoo yɛbahola yɛava Falo ɛzonlenlɛ yɛado Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli ne ɛzonlenlɛ nwo ɔ? Asoo nvasoɛ wɔ Yigyibiti belemgbunli ne ara mɔɔ ɔbayɛ la azo ɔtɛla “Kelaese ne,” anzɛɛ awie mɔɔ Gyihova ɛkpokpa ye mɔɔ ɔbayɛ la azo ɔ? Mosisi nyianle ahatualɛ wɔ ye anyezɔlɛ mɔɔ ɔhilele la anwo. Ɔ nee Gyihova nyianle agɔnwolɛvalɛ titile, na ɛhye boale ye ɔmanle ɔyɛle “nwanwane ninyɛne ɛzulolɛ mgbole,” ɔlile Yizilayɛma ati bɛhɔle Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo.—Mɛla 34:10-12.

12. Nwolɛ adenle boni mɔ a Gyihova ɛva ɛmaa yɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkile nwolɛ anyezɔlɛ a?

12 Bɛmaa yɛdayɛ noko gyima. Gyihova ɛlua ɔ ra ne anwo zo yemaa yɛ gyima kɛmɔ ɔmanle ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nee awie mɔ gyɛne gyima la. (Bɛgenga 1 Temɔte 1:12-14.) Yɛ kɔsɔɔti yɛnyia nwolɛ adenle kɛ yɛbabɔ  edwɛkpa ne nolo. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Bie mɔ le dahuu azonvolɛ. Mediema mrenya mɔɔ bɛzɔne bɛ mɔɔ bɛnyi wɔ sunsum nu la sonle bɛ mediema wɔ asafo ne anu kɛ azonvolɛ nee mgbanyima. Noko akee, wɔ mbusuafoɔ nee menli mɔɔ ɛnle nɔhalɛ ne anu la anye ɛnrɛlie nwolɛ adenle ne mɔɔ wɔnyia la anwo anzɛɛ bɛbadendɛ bɛatia wɔ. (Mat. 10:34-37) Saa bɛmaa ɛ sa nu to a, wɔ adwenle nu bayɛ wɔ kesee wɔ afɔle mɔɔ wɔbɔ nee gyima ne mɔɔ ɛlɛyɛ la anwo. Ɛhye bie to wɔ a, kɛ ɔkɛyɛ na diedi amaa wɔaho wɔahɔ ɛ nyunlu ɛ?

13. Kɛzi Gyihova boa yɛ maa yɛyɛ yɛ teokelase gyimalilɛ ne mɔ ɛ?

13 Fa diedi sɛlɛ Gyihova moalɛ. Ka mɔɔ ɛsulo nee mɔɔ ɔgyegye wɔ la anwo edwɛkɛ kile ye. Gyihova yɛɛ ɛzoa wɔ a, na ɔbaboa wɔ yeamaa wɔali konim. Kɛzi? Ɔbayɛ ye kɛmɔ ɔyɛle ɔmanle Mosisi la. Mɔɔ lumua, Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ: “Mebamaa bɛ anwosesebɛ, mebaboa bɛ, mebava me konimlilɛ tumi ɛsalɛ ne meazɔ bɛ.” (Aye. 41:10) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, yehakye yɛ kɛ ye ɛwɔkɛ ne mɔ le nɔhalɛ: “Meha, na mebamaa yeayɛ zɔ; mehyehyɛ medo ɛkɛ, yɛɛ mebayɛ.” (Aye. 46:11) Mɔɔ tɔ zo nsa, Gyihova maa yɛ “tumi bedevinli” mɔɔ ɔbamaa yɛayɛ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne la. (2 Kɔl. 4:7) Mɔɔ tɔ zo nna, amaa yɛahola yɛayɛ gyima mɔɔ bɛva bɛwula yɛ sa yɛahɔ awieleɛ la, yɛ ɛlɔlɛ Selɛ ne ɛmaa yɛ ewiade amuala mediemayɛlɛ mɔɔ nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ “bɛboa bɛ nwo ngoko,  . . . na bɛmaa bɛ nwo anwosesebɛ” a wɔ nu la. (1 Tɛs. 5:11) Kɛmɔ Gyihova ɛlɛboa wɔ yeamaa wɔayɛ wɔ gyima ne la ati, wɔ diedi banyi na wɔanyia anyezɔlɛ kɛ nwolɛ adenle ɛhye mɔɔ wɔnyia la sonle bolɛ tɛla azɛlɛ ye azo anwonyia biala.

‘ƐNEE Ɔ NYE LA AHYƐLƐDEƐ NE AZO’

14. Duzu ati a ɛnee Mosisi lɛ diedi kɛ ɔbanyia ahatualɛ ɛ?

14 Mosisi anye lale “ahyɛlɛdeɛ mɔɔ kenle bie Nyamenle bava amaa ye la azo.” (Hib. 11:26) Ɛhɛe, Mosisi manle mɔɔ bara kenlebie anwo edwɛkɛ ekyi mɔɔ ɛnee ɔze la boale ye. Mosisi nyianle anwodozo ne mɔɔ ɛnee ɔ nlenya Ebileham lɛ kɛ Gyihova bahola adwazo mɔwuamra la bie. (Luku 20:37, 38; Hib. 11:17-19) Nyilalɛ mɔɔ ɛnee Mosisi banyia ye kenlebie la anwo anyelazo ne ammaa yeambu ɛvolɛ 40 ne mɔɔ ɔvale ɔnriandile nee ɛvolɛ 40 ne mɔɔ ɔlile ye wɔ fienemgbole ne anu la kɛ mekɛ ɛzɛkyelɛ. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee ɔnze kɛzi Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo ɛdeɛ, noko ɔvale diedi ɛnyelɛ ɔnwunle ahatualɛ ne mɔɔ bɛnnwu ye la.

15, 16. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie ahatualɛ ne azo ɛ? (b) Nyilalɛ boni mɔ a ɛ nye la kɛ ɛbanyia ye wɔ Belemgbunlililɛ ne abo a?

 15 Ɛ “nye la ahyɛlɛdeɛ mɔɔ kenle bie Nyamenle bava amaa [wɔ] la azo” ɔ? Yɛdayɛ noko yɛle kɛ Mosisi la, yɛnze kɛzi Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, yɛnze “mekɛ” mɔɔ amaneɛnwunlɛ kpole ne babɔ ɔ bo la. (Maake 13:32, 33) Noko, yɛze kenlebie Paladaese ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo yɛtɛla Mosisi. Saa yɛnze edwɛkɛ ne amuala bɔbɔ a, yɛlɛ kɛzi asetɛnla ne bayɛ wɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne abo la anwo ɛwɔkɛ dɔɔnwo mɔɔ yɛbahola yɛava yɛ “nye” yeado zo a. Ewiade fofolɛ ne mɔɔ yɛbapɛ ye nvoninli wɔ yɛ adwenle nu la, bamaa yɛalumua yɛakpondɛ Belemgbunlililɛ ne. Adenle boni azo? Maa yɛzuzu ɛhye anwo: Asoo ɛbadɔ sua mɔɔ ɛnze nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo la? Kyɛkyɛ! Zɔhane ala a yɛnrɛli anyelazo mgbane nzi wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu a. Ɔwɔ kɛ diedi maa yɛnwu kɛzi asetɛnla bayɛ wɔ Belemgbunlililɛ ne abo la.

Nea kɛzi yɛ nye balie kɛ yɛ nee nɔhavoma mɔɔ bie a le Mosisi la kɛdendɛ a! (Nea ɛdendɛkpunli 16)

16 Amaa wɔapɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne nvoninli kpalɛ wɔ wɔ adwenle nu la, fa ɛ “nye” sie kɛzi wɔ asetɛnla bayɛ wɔ Paladaese ne anu la azo. Yɛ nwolɛ nvoninli wɔ wɔ adwenle nu. Kɛ neazo la, saa ɛlɛsukoa bɛdabɛ mɔɔ bɛdɛnlanle aze kolaa na Kelaese ara la ɛbɛlabɔlɛ nwo debie a, suzu edwɛkɛ mɔɔ ɛbabiza bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛdwazo bɛ la anwo. Fa wɔ adwenle bu edwɛkɛ mɔɔ bɛbabiza wɔ wɔ mɔɔ ɛyɛle ye wɔ awieleɛ mekɛ ne anu la. Yɛ kɛzi ɛ nye balie wɔ mekɛ mɔɔ ɛkɛnwu ɛ nlenya mɔ mɔɔ dɛnlanle aze wɔ mɔmoane kpalɛ ne na ɛkɛhilehile bɛ mɔɔ Nyamenle ɛyɛ ɛmaa bɛ kɔsɔɔti la anwo nvoninli wɔ wɔ adwenle nu. Nea kɛzi ɛ nye balie kɛ ɛbazukoa nane mɔɔ anwo yɛ ɛzulolɛ na bɛde anzondwolɛ nu la anwo debie la. Suzu kɛzi ɛbade nganeɛ kɛ wɔbikye Gyihova wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛdi munli la anwo nea.

17. Kɛzi yɛ ahatualɛ ne mɔɔ yɛnnwu ye la anwo nvoninli kpalɛ mɔɔ yɛbayɛ ye wɔ yɛ adwenle nu la baboa yɛ ɛnɛ ɛ?

17 Yɛ ahatualɛ ne mɔɔ yɛnnwu ye mɔɔ yɛbayɛ ye nvoninli kpalɛ wɔ yɛ adwenle nu la boa maa yɛ nye die, na yɛgyinla kenlebie asetɛnla kpalɛ ne azo yɛsi kpɔkɛ. Pɔɔlo hɛlɛle Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la kɛ: “Saa yɛmaa yɛ nye da debie mɔɔ yɛ nye ɛngyi nwolɛ la azo a, yɛɛ yɛfa abotane yɛkendɛ ye ɛnyianlɛ a.” (Wulo. 8:25) Ngyinlazo ko ne ala fane Keleseɛnema kɔsɔɔti mɔɔ bɛlɛ dahuu ngoane nwo anyelazo la anwo. Ɔwɔ nuhua kɛ yɛ sa ɛtɛkanle yɛ ahatualɛ ne ɛdeɛ, noko saa yɛ diedi ne anu yɛ se na yɛkɔ zo yɛfa abotane yɛkendɛ a yɛbanyia “ahyɛlɛdeɛ” ne. Kɛmɔ Mosisi yɛle la, yɛmbu mekɛ tendenle mɔɔ yɛva yɛzonle Gyihova la kɛ yeyɛ mgbane. Emomu, yɛze ye wienyi kɛ “ninyɛne mɔɔ ɛnyelɛ nwu bɛ la ɛngyɛ na apɛ nu aze, na mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu bɛ la wɔ ɛkɛ ne dahuu.”—Bɛgenga 2 Kɔlentema 4:16-18.

18, 19. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ na yɛanyia diedi ɛ? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu a?

18 Diedi maa yɛnwu kɛ “ninyɛne mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu bɛ la” wɔ ɛkɛ. (Hib. 11:1) Nwonane nu sonla ɛnnwu nvasoɛ mɔɔ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ zo la. Sonla zɛhae ɛnde ngɛlɛlera ne anu nɔhalɛ ne abo, ɔbu ye “ɛzɛlɛ edwɛkɛ.” (1 Kɔl. 2:14) Noko akee, yɛlɛ anyelazo kɛ yɛbanyia dahuu ngoane na yɛanwu ewudwazo ne, ninyɛne mɔɔ ewiade ne ɛnnwu ye la. Kɛmɔ adalɛ nrɛlɛbɛvoma mɔɔ dɛnlanle aze wɔ Pɔɔlo mekɛ zo vɛlɛle ye “sonlamgbane” la, ɛnɛ noko menli dɔɔnwo bu anyelazo ne mɔɔ yɛka nwolɛ edwɛkɛ la kɛ ɔle ngoaseasɛm.—Gyi. 17:18.

19 Menli dɔɔnwo ɛnlɛ diedi yemɔti, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ na yɛanyia diedi. Sɛlɛ Gyihova na “wɔ diedi amkpo aze.” (Luku 22:32) Buke ɛ nye nea mɔɔ vi ɛtane ɛyɛlɛ nu ba la, nvasoɛ mɔɔ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ zo, nee dahuu ngoane anyelazo ne. Noko, Mosisi diedi ne manle ɔnwunle ninyɛne ɔhɔle moa. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu kɛzi Mosisi diedi manle ɔnwunle ‘Ahenle ne mɔɔ bɛnnwu ye la’ anwo.—Hib. 11:27.

^ ɛden. 10 Baebolo nwo abɔlɔba ko hɛlɛle ye wɔ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Adendulɛ 3:14 la anwo kɛ: “Debie biala ɛngola ɛnzi ye adenle wɔ mɔɔ ɔkulo kɛ ɔyɛ la anwo . . . Ɛnee ɔwɔ kɛ duma ɛhye [Gyihova] yɛ Yizilayɛma aranemgbole, anyelazo nee arɛlekyekyelɛ mɔɔ ɔnlɛ awieleɛ la ɛvileka.”