1, 2. (a) Tendula kikuma yina yo ke monana nde Moize vandaka na kigonsa. (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.) (b) Sambu na nki Moize waka ve boma ya makasi ya ntotila?

SAMBU na bantu ya Ezipte, Farao vandaka mfumu mosi ya ngolo mpi nzambi ya luzingu. Mukanda mosi ya Kingelesi Ntangu Ezipte Vandaka Kuyala Esti ke tuba nde, na meso ya bantu ya Ezipte Farao “lutaka bantu yonso na mayele mpi na ngolo.” Sambu na kupusa bantu ya Ezipte na kutina yandi boma, Farao vandaka kulwata mpu ya kimfumu yina vandaka ti kifwanisu ya kobra yina ke zola kutatika. Kifwanisu yina vandaka kuyibusa bantu nde, ntama mingi ve bambeni ya ntotila ta fwa. Kansi, yindula sesepi yai mutindu Moize waka ntangu Yehowa zabisaka yandi nde: ‘Mono ta tinda nge na Farao mpi nge ta basisa bantu na mono, bantu ya Izraele, na Ezipte.’—Kub. 3:10.

² Moize kwendaka na Ezipte, zabisaka Farao nsangu ya Nzambi mpi yo matisaka makasi ya Farao. Ntangu ndola ya uvwa bwilaka bantu ya Ezipte, Farao kebisaka Moize nde: ‘Kumeka diaka ve na kusosa kumona luse na mono, sambu kilumbu nge ta mona luse na mono nge ta fwa.’ (Kub. 10:28) Na ntwala nde Moize kukatuka na ntwala ya Farao, yandi bikulaka nde mwana-bakala ya ntete ya Farao ta fwa. (Kub. 11:4-8) Na nsuka, Moize zabisaka mabuta yonso ya Izraele na kufwa nkombo to mwana-dimeme—mbisi yina bo vandaka kupesa kimenga  na Ra, nzambi ya Ezipte—mpi kumwanga menga na yo na mabaya ya bakielo na bo. (Kub. 12:5-7) Farao ta sala inki? Moize waka ve boma. Sambu na nki? Ti lukwikilu, yandi lemfukilaka Yehowa, “yandi waka ve boma ya makasi ya ntotila, sambu yandi bikalaka ngolo bonso nde yandi vandaka kumona Muntu yina ke monanaka ve.”—Tanga Baebreo 11:27, 28.

3. Inki beto ta tadila na yina me tala lukwikilu ya Moize na “Muntu yina ke monanaka ve”?

³ Keti lukwikilu na nge kele ngolo bonso nde nge ke “mona Nzambi”? (Mat. 5:8) Sambu na kusadisa beto na kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na kumona “Muntu yina ke monanaka ve,” beto tadila mbandu ya Moize. Inki mutindu lukwikilu na yandi na Yehowa taninaka yandi na kutina ve bantu boma? Na nki mutindu yandi monisaka lukwikilu na balusilu ya Nzambi? Inki mutindu makuki ya Moize ya kumona “Muntu yina ke monanaka ve” pesaka yandi mpi bantu ya nkaka ya Izraele kikesa ntangu luzingu na bo kumaka na kigonsa?

4. Na meso ya kinsuni, Moize vandaka inki mutindu na ntwala ya Farao?

⁴ Na meso ya kinsuni, Farao vandaka ngolo mingi kuluta Moize. Yo vandaka kumonana bonso nde luzingu mpi makwisa na yandi vandaka na maboko ya Farao. Moize yulaka Yehowa nde: ‘Mono kele nani sambu mono kwenda na Farao mpi mono basisa bantu ya Izraele na Ezipte?’ (Kub. 3:11) Bamvula 40 na ntwala, Moize katukaka na Ezipte mpi kumaka kutina-tina. Ziku yandi vandaka kudiyula nde: ‘Keti yo ta vanda mayele na kuvutuka na Ezipte mpi kutedimisa makasi ya ntotila?’

5, 6. Inki sadisaka Moize na kuwa Yehowa boma kansi ve Farao?

⁵ Na ntwala nde Moize kuvutuka na Ezipte, Nzambi longaka yandi dilongi mosi ya mfunu mingi mpi na nima, Moize sonikaka dilongi yina na mukanda ya Yobi nde: ‘Kutina Yehowa boma kele mayele.’ (Yobi 28:28) Sambu na kusadisa Moize na kuvanda ti boma yina mpi kusala mambu na mayele yonso, Yehowa tubilaka luswaswanu yina kele na kati na yandi, Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, mpi bantu. Yandi yulaka nde: ‘Nani salaka munoko sambu na muntu to nani ke salaka nde muntu kuvanda baba, kifwa-makutu, muntu ya ke monaka mbote, to kifwa-meso? Keti mono Yehowa ve?’—Kub. 4:11.

⁶ Inki dilongi ke basika? Moize vandaka ve ti kikuma ya kuwa boma. Yehowa muntu tindaka yandi mpi yandi zolaka kupesa yandi ngolo yina yandi vandaka na yo mfunu sambu na kuzabisa Farao nsangu ya Nzambi. Diaka, Yehowa vandaka ngolo kuluta Farao. Nkutu, yo vandaka ve mbala ya ntete yina bansadi ya Nzambi vandaka na kigonsa na nsi ya luyalu ya Ezipte. Ziku, Moize yindulaka mutindu Yehowa taninaka Abrahami, Yozefi, mpi yandi mosi Moize na luyalu ya ba Farao ya nkaka. (Kuy. 12:17-19; 41:14, 39-41; Kub. 1:22–2:10) Ti lukwikilu na Yehowa, “Muntu yina ke monanaka ve,” Moize kwendaka na ntwala ya Farao na kikesa yonso mpi zabisaka yandi mambu yonso yina Yehowa zabisaka yandi na kutuba.

7. Inki mutindu lukwikilu na Yehowa taninaka mpangi-nkento mosi?

⁷ Mutindu mosi, lukwikilu na Yehowa taninaka mpangi-nkento Ella na kubwa ve na mutambu ya kuwa bantu boma. Na 1949, basoda ya KGB na Estonie kangaka Ella, yambulaka yandi kinkonga mpi basoda ya batoko vandaka kutala yandi. Yandi ke tuba nde: “Mono waka nsoni kibeni. Kansi na nima ya kusamba Yehowa, mono waka ngemba ya mabanza.” Na nima, bo tulaka Ella na boloko mosi ya fioti kaka yandi mosi bilumbu tatu. Yandi ke yika nde: “Bamfumu ya basoda tubaka na ndinga ya ngolo nde: ‘Beto ta sala yonso sambu nde, zina ya Yehowa kuvila kimakulu na Estonie! Nge ta kwenda na kan mpi bankaka na Sibérie!’ Ti kuvweza yonso, bo yikaka nde: ‘Yehowa na nge kele wapi?’” Keti Ella waka bantu boma to tudilaka Yehowa ntima? Ntangu bo yulaka yandi, Ella zabisaka bantu yina vandaka kuniokula yandi kukonda boma nde: “Mono me yindula mingi na diambu yai, mpi  mono ta sepela na kubikala na boloko mpi kutanina bangwisana na mono ti Nzambi na kisika ya kubasika kansi kuvidisa bangwisana na mono ti yandi.” Sambu na Ella, Yehowa vandaka muntu ya kieleka kaka bonso bantu yina telamaka na ntwala na yandi. Lukwikilu ya Ella sadisaka yandi na kubikala ya kwikama.

8, 9. (a) Inki ta sadisa nge na kununga boma ya bantu? (b) Kana nge ke zola ve kubwa na mutambu ya kuwa bantu boma, nge fwete tula dikebi na nani?

⁸ Lukwikilu na Yehowa ta sadisa nge na kununga boma. Kana bamfumu ya leta ke sosa kubuyisa nge na kusambila Nzambi, yo lenda monana bonso nde luzingu mpi makwisa na nge kele na maboko ya bantu. Nge lenda kudiyula nde: Keti yo kele mayele na kulanda kusadila Yehowa mpi kutedimisa makasi ya bamfumu? Yibuka diambu yai: Lukwikilu na Nzambi kele kima yina ta sadisa nge na kununga boma ya bantu. (Tanga Bingana 29:25.) Yehowa ke yula nde: ‘Sambu na nki nge fwete wa muntu yina ke fwaka boma mpi mwana-muntu yina ta kuma bonso matiti?’—Yez. 51:12, 13.

⁹ Tula dikebi na Yehowa, Tata na nge yina kele nkwa-ngolo yonso. Yandi ke monaka mambu yina bamfumu ya mbi ke sadilaka bantu, yandi ke kuditulaka na kisika ya bantu yina ke niokwama mpi ke sadisaka bo. (Kub. 3:7-10) Ata nge fwete nwanina lukwikilu na nge na ntwala ya bamfumu, ‘kudiyangisa ve sambu na mutindu nge ta tuba to mambu yina nge ta tuba, sambu mambu yina nge ta tuba bo ta pesa nge yo na ngunga yina.’ (Mat. 10:18-20) Yehowa kele ngolo mingi kuluta bamfumu ya leta. Kana nge kumisa lukwikilu na nge ngolo ntangu yai, nge ta mona nde Yehowa kele muntu ya kieleka yina kele ti mpusa ya ngolo ya kusadisa nge.

10. (a) Inki bantuma Yehowa pesaka bana ya Izraele na Nisani 1513 N.T.B.? (b) Sambu na nki Moize lemfukilaka ntuma ya Nzambi?

¹⁰ Na Nisani 1513 N.T.B., Yehowa zabisaka Moize mpi Aroni na kusonga bantu ya Izraele bantuma yai ya mfunu: Beno sola dimeme to nkombo ya bakala ya mafuta, beno fwa yo mpi beno mwanga menga na yo na mabaya ya bakielo na beno. (Kub. 12:3-7) Moize salaka nki? Ntumwa Polo sonikaka na nima sambu na Moize nde: “Sambu na lukwikilu, yandi taka nkinsi ya paki mpi tulaka menga na bakielo, sambu mufwi-bantu kusala ve bana na bo ya ntete mbi.” (Baeb. 11:28) Moize zabaka nde yandi fwete tudila Yehowa ntima, mpi yandi vandaka ti lukwikilu nde Yehowa ta lungisa lusilu na yandi ya kufwa bana ya ntete ya babakala ya bantu ya Ezipte.

11. Sambu na nki Moize kebisaka bantu ya Izraele?

¹¹ Mbala ya nkaka, bana ya Moize vandaka na Madiani, ntama ti “mufwi-bantu.” * (Kub. 18:1-6) Ata mpidina, Moize monisaka bulemfu mpi zabisaka mabuta ya Izraele yina bana na bo ya ntete vandaka na kigonsa mambu yina Yehowa songaka yandi. Luzingu ya bantu vandaka na kigonsa mpi Moize vandaka kibeni kuzola bampangi na yandi. Biblia ke tuba nde: “Moize bingaka bankuluntu yonso ya Izraele kukonda kusukinina mpi tubilaka bo nde: ‘Beno fwa kimenga ya Paki.’”—Kub. 12:21.

12. Yehowa me pesaka beto ntuma ya kuzabisa nki nsangu ya mfunu?

¹² Na lutwadisu ya wanzio, bansadi ya Yehowa ke zabisa nsangu yai ya mfunu: “Beno wa Nzambi boma mpi beno pesa yandi nkembo, sambu ngunga yina yandi ta sambisa bantu me lunga, mpi beno sambila Muntu yina salaka zulu, ntoto, nzadi-mungwa, mpi ba-nto ya masa.” (Kus. 14:7) Yai kele ntangu ya kusamuna nsangu yai. Beto fwete kebisa bamfinangani na beto na kubasika na Babilone ya Nene, sambu na “kubaka [ve] ndambu ya bampasi na yandi.” (Kus. 18:4) “Mameme ya nkaka” ke vukana ti Bakristu yina bo me tulaka mafuta sambu na kubondila bantu yina me kabwanaka ti Nzambi na ‘kuwakana diaka ti yandi.’—Yoa. 10:16; 2 Bak. 5:20.

 ¹³ Beto ke ndima kibeni nde “ngunga yina [Nzambi] ta sambisa bantu me lunga.” Beto ke ndima mpi nde, Yehowa ke lutisa ve ndilu na mutindu yandi ke lomba beto na kusala nswalu kisalu ya kusamuna mpi ya kukumisa bantu balongoki. Na mbona-meso mosi, ntumwa Yoane “monaka bawanzio iya me telama na bikonko iya ya ntoto, bo me simba mipepe iya ya ntoto.” (Kus. 7:1) Ti meso ya lukwikilu, keti nge ke mona mutindu bawanzio yina me telama ke zola kuyambula mipepe ya lufwa ya mpasi ya nene na nsi-ntoto yai? Kana nge ke mona bawanzio yina ti meso na nge ya lukwikilu, yo ta sadisa nge na kusamuna nsangu ya mbote ti kivuvu.

14. Inki ke pusaka beto na ‘kukebisa muntu ya mbi na kubika nkadilu na yandi ya mbi’?

¹⁴ Bakristu ya kieleka kele na bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi bo kele ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula. Kansi, beto me zaba nde beto kele ti mukumba ya ‘kukebisa muntu ya mbi na kubika nzila na yandi ya mbi sambu yandi zinga diaka.’ (Tanga Ezekiele 3:17-19.) Ya kieleka, beto ke samunaka ve kaka sambu na kubuya mfuka ya menga. Kansi, sambu beto ke zolaka Yehowa mpi bamfinangani na beto. Yezu monisaka ntendula ya zola mpi ya mawa ya kieleka na kingana yina yandi pesaka ya Musamaria ya mbote. Beto lenda kudiyula nde: ‘Keti mono kele bonso Musamaria, na kubikaka nde “mawa” kupusa mono na kuta kimbangi? Na kutuba masonga, beto ta zola ve ata fioti kuvanda bonso nganga-nzambi mpi Mulevi, na kusosaka kaka kudinungisa to na bangogo ya nkaka ‘kuluta na simu ya nkaka.’ (Luka 10:25-37) Lukwikilu na balusilu ya Nzambi mpi zola sambu na bamfinangani na beto ta pusa beto na kudipesa mingi na kisalu ya kusamuna na ntwala nde nsuka kukwisa.

15. Sambu na nki bantu ya Izraele monaka bonso nde bo me kangama na mutambu?

¹⁵ Lukwikilu ya Moize na “Muntu yina ke monanaka ve” sadisaka yandi ntangu bantu ya Izraele vandaka na kigonsa na nima ya kubasika na Ezipte. Biblia ke tuba nde: ‘Bantu ya Izraele nangulaka meso mpi monaka bantu ya Ezipte ke landa bo. Ebuna bantu ya Izraele waka boma ya ngolo mpi bo yantikaka kudidila Yehowa.’ (Kub. 14:10-12) Keti diambu yai lendaka kuyitukisa bo? Ve. Yehowa tubaka na ntwala nde: ‘Mono ta bika nde ntima ya Farao kukuma ngolo, mpi yandi ta landa bo mpi mono ta kudipesa nkembo na nzila ya Farao mpi ya basoda na yandi yonso; mpi bantu ya Ezipte ta zaba kibeni nde mono kele Yehowa.’ (Kub. 14:4) Kansi, bantu ya Izraele vandaka kaka kumona mambu yina vandaka kumonana na meso na bo—Nzadi-Mungwa ya Mbwaki yina vandaka na ntwala na bo, bapusu-pusu ya Farao yina vandaka na nima na bo, mpi mununu mosi ya bamvula 80 yina vandaka kutwadisa bo! Bo monaka kibeni nde bo me kangama na mutambu.

16. Inki mutindu lukwikilu pesaka Moize kikesa na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki?

¹⁶ Kansi, Moize waka ve boma. Sambu na nki? Sambu meso na yandi ya lukwikilu vandaka kumona kima mosi ya ngolo mingi kuluta nzadi-mungwa mpi basoda ya Farao. Yandi vandaka ‘kumona luguluku ya Yehowa,’ mpi yandi zabaka nde Yehowa ta nwana sambu na bantu ya Izraele. (Tanga Kubasika 14:13, 14.) Lukwikilu ya Moize pesaka bantu ya Izraele kikesa. Biblia ke tuba nde: “Sambu na lukwikilu, bo zengaka Nzadi-Mungwa ya Mbwaki bonso nde yo vandaka ntoto ya kuyuma, kansi ntangu bantu ya Ezipte mekaka kusala yo, bo dindaka.” (Baeb. 11:29) Na nima, ‘bantu yantikaka kuwa Yehowa boma mpi kutula lukwikilu na Yehowa mpi na Moize nsadi na yandi.’—Kub. 14:31.

17. Inki diambu ta salama na makwisa yina ta meka lukwikilu na beto?

¹⁷ Kubika fioti, yo ta monana bonso nde luzingu na beto kele na kigonsa. Ntangu Armagedoni ta yantika, baluyalu ya nsi-ntoto yai ta fwa mabundu yonso ya nene mpi ya kele ti bansambidi mingi kuluta beto. (Kus. 17:16) Yehowa fwanisaka beto ti ‘ntoto yina kele ve ti bibaka ya nda mpi bakielo ya bibende sambu na kutanina yo.’ (Ezek. 38:10-12, 14-16) Na meso na beto ya kinsuni, yo ta monana bonso nde beto ta guluka ve. Nge ta sala inki?

18. Tendula kikuma yina beto lenda wa ve boma ya mpasi ya nene.

¹⁸ Beto fwete wa boma ve. Sambu na nki? Sambu Yehowa me bikulaka nde bo ta nwanisa bansadi na yandi. Kansi yandi me bikulaka mpi mutindu yandi ta gulusa bo. Yandi ke tuba nde: “Kilumbu Gogi ta kota na ngolo na ntoto ya Israele, mono ta wa makasi mingi. Mono ke tuba na makasi na mono mpenza.” (Ezek. 38:18-23) Na nima, Nzambi ta fwa bantu yonso yina ke zola kusala bansadi ya Yehowa mbi. Kana nge ke kwikila mambu yina ta salama na ‘kilumbu ya Yehowa ya nene ya mpi ya boma,’ yo ta sadisa nge na ‘kumona luguluku ya Yehowa’ mpi kutanina kwikama na nge.—Yoe. 3:4, 5.

19. (a) Moize vandaka na bangwisana ya nki mutindu ti Yehowa? (b) Inki mambote nge ta baka kana nge ke yindula Yehowa na banzila na nge yonso?

¹⁹ Kudibongisa ntangu yai sambu na mambu yina ya mfunu mpi ‘bikala ngolo bonso nde nge ke mona Muntu yina ke monanaka ve’! Longukaka mpi sambaka Yehowa Nzambi mbala na mbala sambu na kukumisa ngolo bangwisana na nge ti yandi. Moize vandaka ti bangwisana ya mutindu yina ti Yehowa mpi Yehowa sadilaka yandi na mutindu ya kuyituka, yo yina Biblia ke tuba nde Yehowa zabaka Moize “meso na meso.” (Kul. 34:10) Moize vandaka profete ya nene. Yo yina, sambu na lukwikilu, nge mpi lenda zaba Yehowa bonso nduku ya ngolo mpi bonso nde nge ke mona yandi na meso. Kana nge ke yindula yandi ‘na banzila na nge yonso,’ mutindu Ndinga ya Nzambi ke siamisa nge, ‘yandi ta kumisa banzila na nge ya kusungama.’—Bing. 3:6.