1, 2. a) ¿Imaraykun Moisés wañuy patapipas kashanman hina tarikurqan? (Kay paginapi dibujota qhaway.) b) ¿Imaraykun Moisés reyta mana manchakuspa Diospa kamachisqanta ruwarqan?

FARAONQA atiyniyoq reymi karqan, Egipto runakunapas diosta hinan yupaychaqku. Egipto llaqtamanta willaq libro nisqan hina, “aswan yachayniyoq atiyniyoq” runata hinan qhawarirqanku. Faraonqa runakunata manchachinanraykun mach’aqwayniyoq coronata ruwachikurqan, chay mach’aqwayqa picananpaq listollañapas kashanman hinan karqan. Chaywanmi rikuchirqan reypa enemigonkunaqa kaq rato wañuchisqa kanankuta. Moisesqa mancharikurqanchá Jehová Dios kayta niqtin: “Rey Faraonman riy, paymanmi kachasqayki Egipto suyumanta Israel llaqtayta horqomunaykipaq”, nispa (Éx. 3:10).

² Moisesqa Egipto llaqtata rispan Diospa nisqanta faraonman willarqan. Egipto llaqtaman isqonkaq plaga chayaqtinmi faraonqa sinchitapuni Moisespaq phiñakurqan, chaymi nirqan: “Amañan kutimuwankichu, mana chayqa kutimuwasqayki p’unchaymi wañunki”, nispa (Éx. 10:28). Chayta nisqan qhepamanmi Moisés Faraonta nirqan phiwi churin wañuchisqa kananta (Éx. 11:4-8). Reypa  ñawpaqenmanta lloqsispan Moisés llapa Israel runakunata kamachirqan, orqo ovejata otaq cabrata nak’aspa yawarninwan wasi punkuq k’aspinkunata ch’aqchunankupaq (Éx. 12:5-7). Faraonpas Egipto runakunapas Ra diosnillankupaqmi chay uywakunata t’aqaqku. Chaywanpas Moisesqa mana manchakuspan Diospa kamachisqanta hunt’arqan. Payqa Diospin iñirqan chaymi ‘reypa phiñakusqanta mana manchaspa [...] mana rikuna Diosta rikushanmanpas hina qhawaspa qaqata sayarqan’ (leey Hebreos 11:27, 28).

3. ¿Ima tapukuykunamantan kay estudiopi yachasun?

³ Ñoqanchisri, ¿‘Diostapas rikushasunman’ hinachu kawsashanchis? (Mat. 5:8.) Iñiyninchispi allin t’akyasqa kanapaq Moisesmanta astawan yachasun. Chaypaq kaykunata tapukusun: ¿Imaynatan allin iñiyniyoq kasqan yanaparqan runata mana manchakunanpaq? ¿Imaynapin yachanchis Diospa promesankunapi iñisqanta? ¿Imaynatan paypas Israel llaqtapas sasachakuykunapi kashaqtin ‘mana rikuna Diosta’ rikushanmanpas hina kawsasqan yanaparqan?

4. ¿Imatan mana iñiyniyoq runakuna ninkuman karqan Moisesta Egiptopi rikuspa?

⁴ Mana iñiyniyoq runakunaqa yaqapaschá Moisesta Egiptopi rikuspa nirqanku: “¿Imananmanmi Moisés atiyniyoq reyta?”, nispa. Faraonqa ima munasqantan Moiseswan ruwanman karqan. Chaychá Moisesqa Diosta nirqan: “¿Pitaq ñoqari kani rey Faraonman rispa Israel runakunata Egipto suyumanta horqomunaypaq?”, nispa (Éx. 3:11). Moisesqa 40 wata ñawpaqtan Egipto llaqtamanta ripurqan wañuchinankuta manchakuspa. Chaymi payqa sonqonpi ninman karqan: “Egipto llaqtaman kutiqtiyqa astawanpaschá Faraonqa ñoqapaq phiñakunqa”, nispa.

5, 6. ¿Imaynapin Moisés yacharqan Dios manchakuyta?

⁵ Moisesmi qelqarqan: “Señor Diosta manchakuymi yachayniyoq-kayqa”, nispa (Job 28:28). Chaytan Jehová Dios Moisesman yachachirqan manaraq Egipto llaqtaman kachashaspa. Manchakuq kayta, allin yuyaywan imatapas ruwayta yachachinanpaqmi rikuchirqan paylla tukuy atiyniyoq Dios kasqanta, nirqanmi: “¿Pitaq runata rimachin? Chayri, ¿pitaq ruwan upatapas, roqt’otapas, rikuqtapas, ñawsatapas? Ñoqa Señor Diospunin ruwani”, nispa (Éx. 4:11).

⁶ ¿Imatan chaywan yachachisharqan? Paytaqa kikin Diosmi kachasharqan, kamachisqanta hunt’ananpaqtaq tukuy necesitasqanta qonan karqan, chaymi mana imamantapas manchakunanchu karqan. Faraonqa manapunin Dioswanqa churanakuyta atinmanchu. Ñawpaqmantañan Diosqa kamachinkunata qespichirqan Egiptopi reykunaq makinmanta. Yaqapaschá Moisesqa yuyarirqan Abrahamta, Joseta, paytapas Dios yanapasqanta (Gén. 12:17-19; 41:14, 39-41; Éx. 1:22–2:10). Arí, Moisesqa ‘mana rikuna Diospi’ iñisqanraykun mana manchakuspa Faraonman willarqan Diospa nisqanta.

7. ¿Imaynatan allin iñiyniyoq kasqan Ella iñiqmasita yanaparqan?

⁷ Iñiyniyoq kasqanmi Ella iñiqmasitapas yanaparqan runakunata mana manchakunanpaq. Paytan 1949 watapi Estonia nacionpi KGB nisqamanta guardiakuna carcelman aparqanku. Chaypin lliw p’achanta ch’utispa huk guardiakunaq ñawpaqenpi sayachirqanku. Paymi nin: “Sinchitan p’enqachiwarqanku, ichaqa Diosmanta mañakusqaymi yanapawarqan sonqoypi thak kanaypaq”, nispa. Chay qhepamanmi huk laqhayaq cuartopi kinsa p’unchay wisq’arqanku. Paymi nin: “Guardiakunan niwarqanku: ‘¡Manan kay Estonia nacionpi pillapas yuyarinqachu Jehová sutita! ¡Wakinmi Siberia nacionman ripunqaku, qantaqmi sasa llank’ana campoman rinki!’, nispa. Hinan asikuspa niwarqanku: ‘¿Maytaq Diosniyki yanapanasuykipaq?’”, nispa. ¿Imatan iñiqmasinchis ruwarqan? Payqa Diospin confiarqan  chaymi mana manchakuspa nirqan: “Allintañan yuyaykuni imatachus ruwanayta. Ñoqaqa manapunin carcelmanta lloqsinayraykuqa Diosmanta t’aqakusaqchu. Paywan allinpi kanayrayku carcelpi qhepakunay kanqa chayqa chaypin qhepakusaq”, nispa. Payqa allin iñiyniyoqmi karqan; Diostan ñawpaqenpipas kashanman hinata rikurqan. Chaymi yanaparqan iñiyninpi qaqata sayananpaq.

8, 9. a) ¿Iman yanapawasun runakunata mana manchakuq kanapaq? b) Sichus runata manchakushankiraq chayqa, ¿imatan yuyarinayki?

⁸ Ñoqanchistapas allin iñiyniyoq kasqanchismi yanapawasun runakunata mana manchakunapaq. Yaqapaschá autoridadkuna Dios yupaychananchista hark’awaqtinchis mancharikusun imatapas ruwawananchismanta. Yaqapaschá sonqonchispi nisun: “Diosta servishallasaq chayqa, astawanpaschá autoridadkuna ñoqapaq phiñakunqaku”, nispa. Ichaqa kaytan yuyarinanchis: runata mana manchakunapaqqa Diospin confiananchis (leey Proverbios 29:25). Diosmi nirqan: “¿Imanaqtintaq wañuq runata manchakunki? ¿Imanaqtintaq q’achu hinalla kaq runata manchakunki?”, nispa (Is. 51:12, 13).

⁹ Ama qonqasunchu Jehová Taytanchis tukuy atiyniyoq kasqanta. Payqa rikumushanmi millay kamachikuqkunaq makinpi ñak’ariqkunata khuyapayaspataqmi yanapaykunqa (Éx. 3:7-10). Autoridadkunaq ñawpaqenpiña tarikusunman chaypas, Diosqa yanapawasunmi iñiyninchismanta allinta rimanapaq. Jesusmi nirqan: “Aman llakipakunkichischu imaynatachus, imatataqchus kutichinaykichista, chay ratoqa Diosmi yuyaychasunkichis imaynatachus kutichinaykichistaqa”, nispa (Mat. 10:18-20). Manan mayqen atiyniyoq kamachikuqpas Dioswanqa churanakuyta atinmanchu. Sichus allin iñiyniyoq kanapaq kallpachakushallasun chayqa, Diostapas rikushasunman hinan kawsasun.

10. a) ¿Imatan Jehová Dios Moisesman kamachirqan 1513 watapi nisán killapi? b) ¿Imaraykun Moisés Diospa kamachisqanta kasukurqan?

¹⁰ 1513 watapi (m.J.h.) nisán killapin, Moisés Aaronpiwan Diospa kamachisqanman hina, Israel runakunata nirqanku, huk orqo ovejata otaq cabrata nak’aspa yawarninwan wasi punkuq k’aspinkunata ch’aqchunankupaq (Éx. 12:3-7). Israel runakunaqa manan hayk’aqpas chaytaqa ruwarqankuchu, chaywanpas kasukurqankun. Apóstol Pablon Moisesmanta qelqarqan: “Iñiywanmi Pascua Fiestatapas ruwarqan, hinallataq yawarwan punkukunata ch’aqchunapaqpas kamachikurqan, Israel runakunaq phiwi churinkunata chay wañuchiq ángel ama wañuchinanpaq”, nispa (Heb. 11:28). Moisesqa iñirqanmi Diospa promesanpi, chaymi confianzawan suyarqan Egiptopi llapa phiwi wawakuna wañunanta.

11. ¿Imaraykun Moisés llaqtamasinkunata yanaparqan?

¹¹ Moisespa wawankunaqa Madián llaqtapichá mana imamanta manchakuspa kasharqanku (Éx. 18:1-6). Chaywanpas Moisesqa Israel runakunata munakusqanraykun Diospa kamachikuyninta paykunaman willarqan, chhaynapi phiwi wawakunata “wañuchiq ángel” ama wañuchinanpaq. * Chaymi kurak runakunata huñuspa nirqan: “Borregota akllamuychis, hinaspa Pascua Fiestata ruwanaykichispaq nak’ankichis”, nispa (Éx. 12:21).

12. ¿Ima willakuytan willamunanchis kashan?

¹² Kay tiempopipas angelkunaq yanapayninwanmi llapa runakunata nishanchis: “Diosta manchakuychis, payta yupaychaychis, juzganan p’unchaymi chayarqamunña. Yupaychaychis Diosta, paymi hanaq pachatapas kay pachatapas lamar-qochatapas pukyukunatapas kamaqqa”, nispa (Apo. 14:7). Kunanmi tiempo kashan chaykunata willamunanchispaq. Willamunanchismi pantasqa  religionkunamanta lloqsipunankupaq, chhaynapi ama ‘ñak’arichisqa-masin kanankupaq’ (Apo. 18:4). Kay Hallp’api qhepaq akllasqa cristianokunaqa, ‘wak ovejakunaq’ yanapayninwanmi runakunata valekushanku Diospa amigon kanankupaq (Juan 10:16; 2 Cor. 5:20).

13. ¿Iman yanapasunki allin willakuykunata willaypi astawan yanapakunaykipaq?

¹³ Diospa ‘juzganan p’unchayqa chayamushanñan’, chaymi usqhaylla llapa runakunaman willamunanchis. Apóstol Juanmi huk rikhuriypi rikurqan “kay pachaq tawantin ladonpi tawa angelkuna sayashaqta, kay pachapi tawantin wayrata hark’ashaqta” (Apo. 7:1). ¿Rikushankichu chayta? Diospa prometesqanpi iñinki chayqa, chay angelkunatapas rikushawaq hinan allin willakuykunata willaypi astawan yanapakunki.

14. ¿Imaraykun huchapi kawsaq runakunaman Diospa siminta willamunanchis?

¹⁴ Cristianokunaqa Jehová Dioswanmi hukllachasqa kashanchis, wiñay kawsaytataqmi suyakushanchis. Ichaqa Diosmi munan runakuna huchankumanta kutirikunankupaq willamunanchista (leey Ezequiel 3:17-19). Ichaqa manan paykunaq kawsayninmanta huchachasqa kayta manchakuspallachu predicananchis. Aswanmi Diosta runamasinchistapas munakusqanchisrayku predicananchis. Jesusmi Samaria llaqtayoq runamanta willaspa yachachirqan munakuyta, khuyapayakuq kaytawan. Chaymi sapankanchis tapukunanchis: “¿Samaria llaqtayoq runa hinachu khuyapayakuq kani? ¿Llapa runakunamanchu predicani?”, nispa. Ñoqanchisqa manan Leví runa nitaq sacerdote hinachu ‘chimpallanta pasaq’ hina upallakuna yachasqanchismanta (Luc. 10:25-37). Sichus Diospa promesanpi confiasun runamasinchistapas munakusun  chayqa, kallpachakusunmi llapa runaman predicanapaq.

15. ¿Imaraykun Israel runakuna atipasqa hinaña rikukurqanku?

¹⁵ Moisesqa ‘mana rikuna Diospi’ iñisqanraykun sasa tiempokunapi qaqata sayarqan. Egipto llaqtamanta lloqsimusqanku qhepatan, ‘Israel runakuna qhawarispa rikurqanku Egipto runakuna qhepankuta hamushasqanta, chaymi sinchita mancharikuspanku Señor Diosta waqyakurqanku’ (Éx. 14:10-12). Ichaqa manan mancharikunankuchu karqan, Diosqa ñawpaqtaraqmi paykunaman willarqan: “Ñoqan rey Faraonpa sonqonta rumiyaykachisaq, hinan qatipamusunkichis, rey Faraonta llapa ejercitontapas atipasqaywantaq hatunchasqa kasaq, hinan Egipto runakunaqa ñoqa Señor Diosqa kasqayta yachanqaku”, nispa (Éx. 14:4). Chaywanpas Israel runakunaqa mana iñiyniyoq kasqankuraykun atipasqa hinaña rikukurqanku. Ñawpankupin Puka lamar-qocha kasharqan qhepankupitaq Faraón ejercitontin. Hinaspapas oveja michiq yuyaq runallan paykunata pusasharqan.

16. ¿Imaynatan allin iñiyniyoq kasqan Moisesta yanaparqan Puka lamar-qochapi?

¹⁶ Moisesmi ichaqa mana manchakurqanchu. Payqa manan Puka lamar-qochapichu nitaq Faraonpa ejercitonpichu yuyaykurqan. Aswanpas Dios paykunarayku maqanakuspa ‘qespichinanpin’ yuyaykurqan (leey Éxodo 14:13, 14). Chaymi Moisesqa llapa llaqtamasinkunata kallpacharqan. Biblian nin: “Iñiywanmi Israel runakunaqa Puka Qochata ch’aki hallp’ata hina chimparqanku, Egipto runakunataq ichaqa chimpayta munaspanku unuq millp’usqan wañupurqanku”, nispa (Heb. 11:29). Chayñan Israel runakunaqa “Diospa atipasqanta rikuspa Señor Diosta manchakurqanku, iñirqankutaq Señor Diospi kamachin Moisespipas” (Éx. 14:31).

17. ¿Ima pruebapin qhepaman tarikusun?

¹⁷ Pisi tiempomantaqa ñoqanchispas wañuy patapi hinan rikukusun. Armagedón qallarinanpaqqa, kay pachapi kamachikuqkunan ancha atiyniyoqpaq qhawarikunqaku, hatun religionkunata chinkachipusqankurayku (Apo. 17:16). Bibliaq nisqan hina, Diospa llaqtanqa “mana perqayoq, mana punkuyoq, mana chakanayoq” llaqta hinallan paykunapaq kasunchis (Ezeq. 38:10-12, 14-16). Hinan fácil atipana llaqtata hina qhawariwasun. ¿Imatan chhaynapi tarikuspa ruwasun?

18. ¿Iman yanapawasun manchay ñak’ariy p’unchaypi qaqata sayananchispaq?

¹⁸ Cristianokunaqa manan imamantapas manchakunanchischu kanqa. Diosmi willawanchisña llaqtan pakaykusqa kananta, nirqanmi: “Israelta Gog phawaykuqtinmi manchanatapuni phiñakuyniy rawrarinqa. Sinchi k’arakta phiñakuspaymi [rimarisaq]”, nispa (Ezeq. 38:18-23). Diospa llaqtanta ñak’arichiyta otaq chinkachiyta munaqkunaqa chinkachisqan kanqaku. Diospi iñisqanchismi ‘manchana hatun p’unchaypi’ yanapawasun ‘qespichiwananchispaq ruwasqanta rikunapaq’, chaytaqmi kallpachawasun hunt’aq sonqo kananchispaq (Joel 2:31, 32).

19. a) ¿Imaynatan Jehová Dios Moisesta qhawarirqan? b) ¿Imakunatan chaskisun ‘tukuy ruwasqanchiskunapi Señor Diosta yuyariqtinchis’?

¹⁹ Diosqa imaymana musphanakunatan ruwanqaña, chayrayku ‘mana rikuna Diospi’ iñispa qaqata sayasun. Chaypaq kallpachakushallasun Bibliata estudianapaq, Diosmanta mañakunapaqpas. Chaykunan yanapawasun Diosman astawan k’askakunapaq. Moisespas Dioswan hukllachasqan kawsarqan, chaymi Biblia nin: ‘Dioswanmi uya-uya pura rimaqku’, nispa (Deut. 34:10). Chhaynata qhawarisqanraykun Diosqa paywan imaymana musphanakunata ruwarqan. Sichus Moisés hina allin iñiyniyoq kasun chayqa, Diostapas rikushasunman hinan kawsasun. Biblian niwanchis ‘tukuy ruwasqanchiskunapi Señor Diosta yuyarinapaq’, chay hinapin ‘cheqan ñanninta pusawasun’ (Prov. 3:6).