1, 2. (a) Ngbanga ti nyen a yeke mo bâ mo tene Moïse ayeke lani na yâ ti kpale? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.) (b) Ngbanga ti nyen Moïse asara lani pëpe mbeto ti ngonzo ti gbia ni?

PHARAON ayeke lani gbia so ayeke ngangu mingi, na azo ti Égypte abâ lo tongana nzapa. A tene na yâ ti mbeni mbeti (When Egypt Ruled the East) a tene so azo ti Égypte abâ lo tongana “zo so ayeke na ndara nga na ngangu ahon azo kue na ndo ti sese.” Ti tene azo ti Égypte asara mbeto ti lo, Pharaon ayü couronne so a sara image ti mbeni ngbo so ayeke nduru ti dë zo so a iri lo konga, wala cobra na devant ni. Image ni afa so Pharaon ayeke nduru ti futi awato ti lo. Jéhovah atene na Moïse, a tene: “Mbi to mo na Pharaon ti sara si azo ti Mbi, amolenge ti Israël, asigigi na Égypte.” Gbu li ti mo kete, bê ti Moïse ayeke tongana nyen na ngoi so Jéhovah atene na lo tënë so?—Ex. 3:10.

² Moïse ague na Égypte na lo tene na Pharaon tënë so Jéhovah atene na lo ti gue ti tene, na ngonzo agbu Pharaon mingi. Na peko ti aye ti ngangu gumbaya ni so asi na Égypte, Pharaon agboto mê ti Moïse, a tene: “Mo bata nzoni, mo bâ lê ti mbi mbeni pëpe, teti na lâ ni so mo bâ lê ti mbi, fade mo kui.” (Ex. 10:28). Kozoni ti tene Moïse ahon lo tene na Pharaon so fade kozo molenge ti lo ti koli ayeke kui  (Ex. 11:4-8). Moïse atene na azo ti Israël kue ti fâ kete koli-ngasa wala koli-ngasangbaga na ti fi mênë ni na tere ti yanga ti da ti ala mbage na mbage. Koli-ngasangbaga ayeke lani nyama so ayeke nzoni-kue na lê ti nzapa ti azo ti Égypte so iri ti lo ayeke Ra (Ex. 12:5-7). Pharaon ayeke sara ye tongana nyen? Mbeto asara Moïse lani pëpe. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Moïse ayeke na mabe nga lo mä yanga ti Jéhovah, “lo sara mbeto ti ngonzo ti gbia ni pëpe, teti lo ngbâ ti luti ngangu mo bâ mo tene lo yeke bâ Lo so lê abâ Lo pëpe.”—Diko aHébreu 11:27, 28.

3. Ahundango ndo wa so andu mabe so Moïse ayeke na ni na “Lo so lê abâ Lo pëpe” e yeke sara tënë na ndo ni?

³ Mabe ti mo akpengba tongana ti Moïse na ayeke mo bâ mo tene mo yeke “bâ Nzapa”? (Mat. 5:8). Ti mû maboko na e ti tene mabe ti e akpengba tongaso si e lingbi ti bâ “Lo so lê abâ Lo pëpe”, zia e bâ tapande ti Moïse. Tongana nyen la mabe so Moïse ayeke na ni na Jéhovah amû maboko na lo ti sara mbeto ti zo ape? Na lege wa Moïse afa so lo mä na bê na azendo ti Nzapa? So Moïse abâ “Lo so lê abâ Lo pëpe” akpengba lo tongana nyen na ngoi so lo na azo ti Israël ayeke na yâ ti kpale?

4. Azo so ayeke na mabe ape apensé peut-être nyen na ngoi so Moïse ayeke lani na devant ti Pharaon?

⁴ Azo so ayeke na mabe ape apensé peut-être so Moïse ayeke ye oko ape na devant ti Pharaon. Mo bâ mo tene lani fini ti Moïse nga na gigi ti lo ti kekereke ayeke na maboko ti Pharaon. Moïse lo wani ahunda Jéhovah, a tene: “Mbi yeke zo nyen, si mbi lingbi gue na Pharaon ti sara si amolenge ti Israël asigigi na Égypte?” (Ex. 3:11). A sara ngu 40 awe la, Moïse akpe kodoro ti Égypte teti so a yeke gi lo ti fâ lo. Peut-être lo yeke hunda lani tere ti lo, lo tene: ‘A yeke biani na lege ti ndara ti tene mbi kiri na Égypte ti sara si gbia ni akiri asara ngonzo na tere ti mbi?’

5, 6. Nyen la amû maboko na Moïse ti sara mbeto ti Jéhovah me ti Pharaon ape?

⁵ Kozoni si Moïse akiri na Égypte, Nzapa afa na lo mbeni kpengba ye. Na pekoni, Moïse asara tënë ti kpengba ye so na mbeti ti Job, lo tene: “Ti kpe mbeto ti Nzapa ayeke ndara.” (Job 28:28). Ti tene Jéhovah amû maboko na Moïse ti duti na mbeto ti lo na ti sara ye na ndara, lo fa kangbi so ayeke na popo ti lo, Nzapa ti Ngangu Ahon Kue, na azo. Lo hunda Moïse, lo tene: “Zo nyen asara yanga ti zo? wala zo nyen asara zo wabuburu, wala wambongi, wala zo ti bâ ndo, wala waziba? a yeke Mbi, L’Éternel, pëpe?”—Ex. 4:11.

⁶ Tënë so afa nyen na Moïse? Moïse ayeke lani pëpe na bezoin ti sara mbeto ndali ti so Jéhovah la atokua lo. Jéhovah ayeke mû na Moïse ngangu ti tene tënë so lo tokua lo na ni na Pharaon. Na ndo ni, Pharaon ayeke ye oko ape na gbele Jéhovah. A yeke nga kozoni ti tene awakua ti Nzapa ayeke na yâ ti kpale na Égypte la ape. Peut-être Moïse agbu li ti lo na ndo ti ye so Jéhovah asara lani ti bata Abraham, Joseph nga na lo na ngoi ti komandema ti aPharaon so akomande ândö na Égypte (Gen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ex. 1:22–2:10). Mabe so Moïse ayeke na ni na Jéhovah, “Lo so lê abâ Lo pëpe”, amû maboko na lo ti sara ye na mbeto pëpe na ti tene atënë kue so Jéhovah atene na lo ti tene na Pharaon.

7. Tongana nyen la mabe so mbeni ita-wali ayeke lani na ni na Jéhovah amû maboko na lo?

⁷ Mabe so mbeni ita-wali so iri ti lo Ella ayeke na ni na Jéhovah, a mû maboko na lo ti sara mbeto ti zo ape. Na ngu 1949, aturugu ti Union soviétique agbu lo na kodoro ti Estonie. Ala zi bongo kue na tere ti lo na azo ti lapolice abâ lo na sioni lê. Lo tene: “Kamene ahon ndo ti mbi. Me, na peko ti so mbi sambela Jéhovah, bê ti mbi adë nga mbi yeke na siriri.” Na pekoni, a zia Ella gi lo oko na yâ ti mbeni kete kubu ti da ti kanga so yâ ni avuko teti lango ota. Lo tene: “Akota zo ni atene na ngangu atene: ‘E yeke sara si a di même iri ti Jéhovah mbeni pëpe na kodoro ti Estonie. A yeke tokua mo na yâ ti mbeni camp na a yeke tokua  amba ti mo na kodoro ti Sibérie. Ala he lo ala tene, Jéhovah ti mo ni ayeke na ndo wa?’” Ella ayeke sara mbeto ti azo wala lo yeke zia bê ti lo na Jéhovah? Na ngoi so ala hunda lo, lo sara mbeto pëpe lo tene na ala, lo tene: “Mbi gbu li ti mbi mingi na ndo ti tënë so, na mbi ye ti duti na da ti kanga na ti bata nzoni songo ti mbi na Nzapa ahon ti tene a zi mbi na da ti kanga na mbi yeke na songo na Jéhovah ape.” Ella abâ lani Jéhovah tongana tâ zo na lê ti lo legeoko tongana ti so lo bâ akoli so ayeke na devant ti lo. Mabe ti Ella asara si lo ngbâ be-ta-zo.

8, 9. (a) Nyen la alingbi ti mû maboko na mo ti sara mbeto ti zo ape? (b) Tongana mbeto ti zo asara mo, a lingbi mo zia bê ti mo na zo wa?

⁸ Tongana mo yeke na mabe na Jéhovah ayeke mû maboko na mo ti hon ndo ti mbeto ti mo. Tongana ambeni kota zo ti kodoro agi ti kanga lege na mo ti voro Nzapa, a yeke mo bâ mo tene fini ti mo, nzoni duti ti mo nga na gigi ti mo ti kekereke ayeke na maboko ti ala. Peut-être mo lingbi même ti hunda tere ti mo wala a yeke nzoni mo ngbâ ti voro Jéhovah na ti sara si akota zo ti kodoro asara ngonzo na tere ti mo? Girisa ape so ye so alingbi ti mû maboko na mo ti sara mbeto ti zo ape ayeke mabe so mo yeke na ni na Nzapa. (Diko aProverbe 29:25.) Jéhovah ahunda, a tene: “Mo yeke zo nyen? si mo kpe mbeto ti zo so fade lo kui, na mo kpe mbeto ti molenge ti zo so fade lo ga tongana pere.”—És. 51:12, 13.

⁹ Zia bê ti mo lakue na Babâ ti mo ti Ngangu Ahon Kue. Lo yeke bâ azo kue so ayeke bâ pasi ndali ti so a sara ye na ala na lege ni ape. Lo hinga pasi ti ala na lo yeke mû maboko na ala (Ex. 3:7-10). Même tongana a yeke ti tene mo gbu koko ti mabe ti mo na gbele akota zo ti kodoro, ‘gi bê ti mo ape na ndo ti tënë so mo lingbi ande ti tene. Nga gi bê ti mo ape na ndo ti lege ti tenengo tënë ni. Teti fade na ngbonga ni so, a yeke fa na mo ye so mo lingbi ti tene’. (Mat. 10:18-20). Azo so akomande nga na akota zo so ayeke na yâ ti gouvernement ayeke ye oko ape na gbele Jéhovah. Tongana laso mo sara si mabe ti mo akpengba, mo yeke bâ Jéhovah tongana tâ zo so ayeke mû maboko na mo.

10. (a) Na nze ti Nisan ti ngu 1513 kozo ti Christ, Jéhovah atene na azo ti Israël ti sara nyen? (b) Ngbanga ti nyen Moïse asara ye lani alingbi na atënë so Nzapa atene?

¹⁰ Na nze ti Nisan ti ngu 1513 kozo ti Christ, Jéhovah atene na Moïse na Aaron ti tene na azo ti Israël ti sara mbeni ye so lâ oko lo tene na ala ti sara ni ape. Lo tene na ala ti mû mbeni nzoni koli-ngasangbaga wala koli-ngasa ti fâ lo na ti fi mênë ni na tere ti yanga ti da ti ala mbage na mbage (Ex. 12:3-7). Moïse asara ye tongana nyen? Ngoi mingi na pekoni, bazengele Paul asara tënë ti Moïse, lo tene: “Na lege ti mabe, lo sara ândö matanga ti Pâque na lo fi mênë na ndo ti yanga-da si wafutingo ye andu akozo molenge ti ala pëpe.” (aHéb. 11:28). Moïse ahinga so azendo ti Jéhovah ayeke ga lakue gi tâ tënë nga lo yeke na mabe so zendo so Jéhovah amû ti fâ akozo molenge-koli kue ti Égypte ayeke ga tâ tënë.

11. Ngbanga ti nyen Moïse asara lani tënë so Jéhovah atene na lo na amba ti lo azo ti Israël?

¹¹ Amolenge ti Moïse ayeke ti ala lani peut-être na Madian yongoro na “wafutingo ye”. * (Ex. 18:1-6). Me, Moïse asara ye alingbi na ye so Jéhovah atene na lo, lo fa ye so a lingbi azo ti Israël so akozo molenge ti ala ti koli ayeke na yâ ti kpale asara. Fini ti ala ayeke lani na yâ ti kpale nga Moïse aye amba ti lo azo ti Israël. Bible atene so hio Moïse “airi a-ancien ti Israël kue, na lo tene na ala, . . . i fâ [nyama ti] Pâque ni.”—Ex. 12:21.

12. Tënë wa la Jéhovah atene na e ti tene ni na azo?

¹² A-ange ayeke mû maboko na awakua ti Jéhovah ti tene na azo kpengba tënë so: “Ala kpe mbeto ti Nzapa na ala mû gloire na lo, ngbanga ti so ngbonga ti fango ngbanga ti lo asi awe; ala voro Lo so asara yayu na sese, ngu-ingo na ali ti ngu.” (Apoc. 14:7). Laso,  a yeke ngoi ti tene e tene tënë so na azo. A lingbi e tene na azo ti sigigi na Babylone, Ngangu gbata, tongaso si ala “wara mbage ti asioni ye so ayeke si na lo so pëpe.” (Apoc. 18:4). “Ambeni ngasangbaga” nga na aChrétien so a soro ala ti gue na yayu, a yeke voro azo so ayeke na songo na Nzapa ape ti ‘kiri ti sara songo’ na lo.—Jean 10:16; 2 aCor. 5:20.

13. Nyen la ayeke sara si e yeke duti ande na nzara ti fa nzoni tënë mingi ahon ti kozo?

¹³ E hinga biani so “ngbonga ti fango ngbanga” asi awe. E hinga nga so a yeke na lege ni so Jéhovah ahunda na e ti sara kua ti fango tënë hio. Na yâ ti suma, bazengele Jean ‘abâ a-ange osio so aluti na ndo ti andangoro osio ti sese, ala gbu apupu osio ti sese ngangu, si mbeni pupu alingbi ti ya na ndo ti sese pëpe’. (Apoc. 7:1). Mo bâ a-ange so ayeke nduru ti zi maboko ti ala na tere ti apupu ti futingo ye ti ngoi ti kota ye ti vundu na ndo ti dunia so? Tongana na lege ti mabe mo bâ a-ange so, mo yeke fa ande nzoni tënë na bê ti mo kue.

14. Nyen la ayeke pusu e ti “wa zo ti sioni ti ke sio lege ti lo”?

¹⁴ Atâ Chrétien ayeke na songo na Jéhovah awe nga ala yeke na beku ti fini ti lakue lakue. Me, e hinga so a yeke kua ti e ti “wa zo ti sioni ti ke sio lege ti lo, na ti sö fini ti lo”. (Diko Ézéchiel 3:17-19.) A yeke tâ tënë so e yeke fa tënë pëpe gi ti zi mênë ti azo na li ti e. E ye Jéhovah nga na amba ti e. Na yâ ti parabole so Jésus atene na ndo ti zo ti Samarie, lo fa ye so ndoye nga na nzoni bê aye ti tene. A yeke nzoni e hunda tere ti e: ‘Mbi yeke sara ye tongana zo ti Samarie so, wala mbi yeke sara ye tongana prêtre na Lévite so? Mbi yeke lakue na nzara ti fango tënë wala mbi yeke gi araison ti fa tënë na azo pëpe?’ (Luc 10:25-37). Tongana e yeke na mabe na azendo ti Nzapa nga e ye amba ti e, a yeke pusu e ti fa tënë mingi kozo si ngoi ti fango tënë ahunzi.

15. Ngbanga ti nyen, azo ti Israël abâ atene a gbu ala awe?

¹⁵ Mabe so Moïse ayeke na ni na “Lo so lê abâ Lo pëpe” amû maboko na lo na ngoi so azo ti Israël ayeke lani na yâ ti kpale na peko ti so ala sigigi na Égypte. Bible atene: “Amolenge ti Israël ayä lê ti ala, na bâ, azo ti Égypte ayeke ga na peko ti ala; mbeto agbu ala mingi, na amolenge ti Israël atoto na L’Éternel.” (Ex. 14:10-12). A lingbi lani azo ti Israël aku tere ti ala na ye so ndali ti so Jéhovah atene na ala kozo awe, lo tene: “Fade Mbi sara si bê ti Pharaon, akpengba, na fade lo tomba peko ti ala, na fade mbi wara gloire na lege ti Pharaon, na aturugu ti lo kue; na fade azo ti Égypte ahinga mbi yeke L’Éternel.” (Ex. 14:4). Atâa tënë so Jéhovah atene na azo ti Israël, ala yeke lani na mabe ape. Ala bâ lani gi Ngu-Bengba so akanga lege na ala, apusu ti mbarata ti bira ti Pharaon so ayeke ga hio hio na peko ti ala nga na Moïse mbeni berger so ayeke na ngu 80 so ayeke fa lege na ala. Ala bâ ala atene a gbu ala awe.

16. Tongana nyen la mabe so Moïse ayeke na ni akpengba lo na ngoi so lo si na Ngu-Bengba?

¹⁶ Me mbeto asara lani Moïse pëpe. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so mabe so lo yeke na ni asara si lo bâ mbeni ngangu so ahon ti Ngu-Bengba wala ti aturugu. Lo lingbi lani ti “bâ salut” ti Jéhovah nga lo hinga so Jéhovah ayeke tiri ndali ti azo ti Israël. (Diko Exode 14:13, 14.) Mabe so Moïse ayeke na ni akpengba azo ti Israël. Bible atene: “Na lege ti mabe, ala fâ kota Ngu-Bengba mo bâ mo tene ala tambela na ndo ti kuru sese, me tongana azo ti Égypte atara ti hon dä, ngu ni amene ala.” (aHéb. 11:29). Na pekoni, “azo ni akpe mbeto ti L’Éternel, na ala mä na bê na L’Éternel na boi ti Lo Moïse.”—Ex. 14:31.

17. Nyen la ayeke si ande so ayeke tara mabe ti e?

¹⁷ Na yâ ti ngoi kete, fini ti e ayeke duti ande mo bâ mo tene ayeke na yâ ti kpale. Na ngoi ti tongo nda ti Harmaguédon, agouvernement ti dunia so ayeke futi ande biani biani abungbi ti vorongo nzapa so azo ni ayeke mingi ahon ti e (Apoc. 17:16). Na lege ti prophétie, Jéhovah afa so mbeni ye ti bata e ayeke duti ande dä ape, e yeke duti tongana mbeni “kodoro so gbagba ti bira ayeke dä pëpe, na barre wala yanga ni ayeke dä nga pëpe.” (Ézéch. 38:10-12, 14-16). Na bango ni a yeke duti ande mo bâ mo tene e yeke kui kuingo. Mo yeke sara ande ye tongana nyen?

18. Fa ngbanga ti nyen e lingbi ti luti ngangu na ngoi ti kota ye ti vundu.

¹⁸ A lingbi e sara ye na mbeto pëpe. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Jéhovah afa kozoni awe so a yeke sara bira na awakua ti lo. Nga Jéhovah afa ye so ayeke si na ndani, lo tene: “Na lâ ni kâ, tongana Gog aga ti sara bira na sese ti Israël, fade ngonzo ti Mbi ama asi na duhon ti Mbi. Teti na lege ti sarango manda ti Mbi, na wâ ti ngonzo ti Mbi, Mbi sara tënë awe.” (Ézéch. 38:18-23). Jéhovah ayeke futi ande azo kue so aye ti sara sioni na awakua ti lo. Tongana mo yeke na mabe so Jéhovah ayeke bata ande mo na ngoi ti “kota lâ [ti lo] so amû mbeto mingi”, a yeke mû ande maboko na mo ti “bâ salut ti [Jéhovah]” na ti ngbâ be-ta-zo na lo.—Joël 2:31, 32.

19. (a) Songo ti Jéhovah na Moïse ayeke lani tongana nyen? (b) Tongana mo mä yanga ti Jéhovah “na lege ti mo kue”, ye ti nzoni wa mo yeke wara?

¹⁹ Leke tere ti mo laso teti aye ti ngangu so ayeke ga, na ngbâ ti ‘luti ngangu mo bâ mo tene mo yeke bâ Lo so lê abâ Lo pëpe.’ Manda ye lakue nga sambela lakue ti tene songo ti mo na Jéhovah Nzapa akpengba. Moïse ayeke lani na kpengba songo na Jéhovah, na Jéhovah asara kua na lo ti sara aye so adö bê ti zo ti sara ye so Jéhovah aye. Ni la Bible atene so Jéhovah ahinga Moïse “lê na lê.” (Deut. 34:10). Moïse ayeke lani mbeni kota prophète. Tongana mo yeke na mabe, mo nga kue mo lingbi ti duti na kpengba songo na Jéhovah na a yeke duti ande mo bâ mo tene mo bâ lo lê na lê. Tongana mo mä yanga ti lo “na lege ti mo kue”, Bible atene so ‘Lo yeke sara si lege ti mo aga mbilimbili.’—aProv. 3:6.