1, 2. (a) Konkhoskani chifukwa cho umoyu waku Mosese wawonekiyanga kuti wenga pa ngozi. (Wonani chithuzi cho che pachanya.) (b) Nchifukwa wuli Mosese wangopa cha kandundu kaku Farao?

 FARAO wenga wakofya ndipu ŵanthu a ku Egipiti amuwonanga kuti wenga chiuta wawu. Yiwu awonanga kuti wenga ndi “zeru kweniso nthazi kuphara chinthu chechosi” nge mo buku linyaki likonkhoske. (When Egypt Ruled the East) Kuti ŵanthu amuwopengi, Farao wavwalanga chisoti chachifumu cho pachisku angubatikapu chikozgu cha njoka yakhakhu yo yawonekanga kuti yikhumba kuluma munthu. Venivi vakumbuskanga ŵanthu kuti wenga wakunozgeka kubaya arwani ŵaki. Sonu ŵanaŵaniyani mo Mosese wanguvwiya Yehova wati wamukambiya kuti: “Ndikakutumanga kwaku Farao kuti ukatuzgi ŵanthu ŵangu, ŵana ŵaku Yisraele, m’charu cha Egipiti.”​—Chit. 3:10.

² Mosese wanguluta ku Egipiti kuchipharazga uthenga waku Chiuta ndipu venivi vingukwiyiska Farao. Miliri 9 yati yachitika m’charu cha Egipiti, Farao wangutcheŵeska Mosese kuti: “Uchenje kuti ungawonanga so chisku changu cha; chifukwa mu zuŵa lo wazamuwone chisku changu wazamukufwa.” (Chit. 10:28) Mosese wechendatuwepu, wangukamba kuti mwana waumwali waku Farao, wafwengi. (Chit. 11:4-8) Pakumaliya, iyu wangukambiya Ayisraele kuti  abayi mbuzi pamwenga mbereri ndi kuwaza ndopa zaki pafulemu ya visasa va nyumba zawu. Mbereri yenga nyama yakupaturika kwaku Ra, yo wenga chiuta wa Aegipiti. (Chit. 12:5-7) Kumbi Farao wanguchita wuli? Mosese wanguchita mantha cha. Chifukwa wuli? Iyu wenga ndi chivwanu ndipu wanguvwiya Yehova, “kwambula kopa kandundu ka karonga yo; chifukwa wangukunthiyapu, uli ngwakumuwona yo ngwambula mawoneka.”​—Ŵerengani Ŵahebere 11:27, 28.

3. Kumbi tikambiskanengenji pa nkhani yaku Mosese yo wenga ndi chivwanu mwaku “yo ngwambula mawoneka”?

³ Kumbi chivwanu chinu nchakukho nge kuti ‘muwona Chiuta’? (Mat. 5:8) Kuti tije ndi chivwanu chakukho cho chingatiwovya kuwona “yo ngwambula mawoneka,” tiyeni tikambiskani nkhani yaku Mosese. Kumbi kuvwana mwaku Yehova kungumuwovya wuli kuti waleki kopa ŵanthu? Kumbi wangulongo wuli kuti wenga ndi chivwanu mu malayizgu ngaku Chiuta? Kumbi kuwona “yo ngwambula mawoneka,” kungumuwovya wuli Mosese ndi Ayisraele kuti aleki kopa pa nyengu yo umoyu wawu wenga pa ngozi?

4. Kumbi ŵanthu ambula chivwanu, amuwonanga wuli Farao ndi Mosese?

⁴ Ŵanthu ambula chivwanu, awonanga kuti Farao wenga ndi nthazi ukongwa kuphara Mosese. Umoyu waku Mosese wawonekanga nge kuti we m’manja mwaku Farao. Nyengu yinyaki, wangufumba Yehova kuti: “Ndini yani ini kuti ndingaya kwaku Farao ndi kuŵatuzga ŵana ŵaku Yisraele m’charu cha Egipiti?” (Chit. 3:11) Pa nyengu iyi ndipu pajumpha pafupifupi vyaka 40, kutuliya po Mosese wanguthaŵa ku Egipiti ndi kuchibisama ku charu chinyaki. Iyu watenere kuti wajifumbanga kuti, ‘Kumbi nchinthu chazeru kuwere so ku Egipiti kuchikumana so ndi fumu yikali yiya?’

5, 6. Nchinthu wuli cho chinguwovya Mosese kopa Yehova m’malu mwakopa Farao?

⁵ Mosese wechendawele ku Egipiti, Chiuta wangumusambiza fundu yakukhumbika ukongwa yo pavuli paki Mosese wanguyilemba m’buku la Jobu. Iyu wanguti: “Chofyu cha Ambuya . . . ndi zeru.” (Jobu 28:28) Kuti Mosese wawopengi Chiuta ndi kuchita vinthu mwazeru, Yehova, Chiuta Wanthazizosi wangujipambaniska ndi ŵanthu. Iyu wangumufumba kuti: ‘Njani yo [wakupanga, NW] mulomu wa munthu? Njani [wakupanga] mbuwu pamwenga mugota, pamwenga wakulereska, pamwenga wachiburumutiya? Kuti ndini Ambuya cha?’​—Chit. 4:11.

⁶ Mosese wangusambirapu kuti wakhumbikanga cha kopa. Iyu wangutumika ndi Yehova yo watingi wamuwovyengi mu nthowa yeyosi kuti wakakambi uthenga kwaku Farao. Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, Farao wayanananga cha ndi Yehova. Kenaka kenga kakwamba cha kuti ateŵeti aku Chiuta asuzgiki mu muwusu wa mafumu nga ku Egipiti. Panyaki Mosese waŵanaŵananga mo Yehova wanguvikiriya Abrahamu, Yosefe ndipuso iyu pa nyengu yo mafumu ngenanga ngawusanga. (Chiy. 12:17-19; 41:14, 39-41; Chit. 1:22–2:10) Chifukwa chakuti Mosese wagomezganga Yehova “yo ngwambula mawoneka,” wanguchita chiganga kuluta kwaku Farao ndi kuchikamba mazu ngosi ngo Yehova wangumulanguliya.

7. Kumbi kugomezga Yehova kungumuwovya wuli muzichi munyaki?

⁷ Kugomezga Yehova kunguwovya so muzichi Ella kuleka kopa ŵanthu. M’chaka cha 1949, asilikali a KGB, ku Estonia, angumumanga ndipuso angumuzuwa vakuvwala vosi pa masu pa apolisi ampupuka. Iyu wangukamba kuti: “Ndingulengeskeka ukongwa kweni ndati ndaromba kwaku Yehova ndenga ndi chimangu mu mtima ndipu ndingumuka chechosi cha.” Pavuli paki, Ella angumuŵika mukachipinda ka mdima kwa mazuŵa ngatatu. Iyu wangukamba kuti: “Apolisi angukambula kuti: ‘Tiyesesengi kuti zina lakuti Yehova lingazikumbukikanga so cha mu Estonia! Tikutumizengi ku musasa ndipu anyaki akengi ku Siberia!’ Mwakunyoza angukamba so kuti, ‘We pani yo Yehova waku?’” Kumbi Ella wangopa ŵanthu pamwenga wanguthemba Yehova? Ŵaraŵara a boma ŵati amukambiya kuti waleki  kupharazga amufwatuwengi, iyu wanguŵamuka mwambula mantha kuti: “Ndayiŵanaŵaniya ukongwa nkhani yeniyi, ndingayanja kuja mujeri nde pa ubwezi ndi Chiuta m’malu mwakunanga ubwezi wangu ndi iyu kuti ndifwatuliki.” Ella wawonanga Yehova nge munthu chayiyu. Iyu wenga ndi chivwanu ndipu chingumuwovya kuti walutirizgi kuja wakugomezgeka.

8, 9. (a) Kumbi munkhwala wa mantha nchinthu wuli? (b) Kumbi mutenere kuŵika maŵanaŵanu nginu pakuyani kuti muleki kopa ŵanthu?

⁸ Kugomezga Yehova kukuwovyeningi kuti mumaliski mantha. Asani ŵaraŵara a boma atikukanizgani kusopa Chiuta, vingawoneka nge kuti umoyu winu we m’manja mwawu. Mungaŵanaŵana kuti nchinthu chazeru cha kulutirizga kuteŵete Yehova ndi kukwiyiska ŵaraŵara a boma. Kumbukani kuti munkhwala wa mantha, nkhuja ndi chivwanu mwaku Chiuta. (Ŵerengani Nthanthi 29:25.) Iyu wafumba kuti: “Ndiwi yani iwi po utopa munthu mweniyo watufwa, mwana wa munthu yo wakulengeka uli mbuteka?”​—Yes. 51:12, 13.

⁹ Ŵikani maŵanaŵanu nginu ngosi pa Auskemwi a nthazizosi. Yiwu awona, avwisa ndipuso atovya ŵanthu wo asuzgika chifukwa cha ŵanthu akuwusa ambula urunji. (Chit. 3:7-10) Asani ŵaraŵara a boma angafumba za chivwanu chinu “mungakweŵeka ndi mo mungakambiya pamwenga cho mulongorongi cha, chifukwa kupaskikengi kwaku imwi mu ora lenilo chenicho mulongorongi.” (Mat. 10:18-20) Wo awusa charu kweniso ŵaraŵara a boma ayanana cha ndi Yehova. Mwaviyo, asani sonu muyesesengi kuti chivwanu chinu chije chakukho, muwonengi Yehova nge Munthu chayiyu, yo ngwakunozgeka kukuwovyani.

10. (a) Kumbi m’chaka cha 1513 B.C.E., mu mwezi wa Nisani, Yehova wangupereka ulongozgi wuli kwa Ayisraele? (b) Nchifukwa wuli Mosese wanguvwiya ulongozgi waku Chiuta?

¹⁰ M’chaka cha 1513 B.C.E., mu mwezi wa Nisani, Yehova wangutuma Mosese ndi Aroni kuti akambiyi Ayisraele vinthu vo ŵenga ŵechendachitepu kali. Iyu wangukamba kuti asankhi mbereri pamwenga mbuzi yinthurumi yambula kutama, abayi ndi kuwaza ndopa zaki pafulemu ya chisasa chawu. (Chit. 12:3-7) Kumbi Mosese wanguchita wuli? Pati pajumpha nyengu, wakutumika Paulo wangulemba kuti: ‘Ndi chivwanu wanguchita phaska, ndi chiwazga cha ndopa so, alinga kuti wakunanga akupapika dankha wangaŵakwaskanga cha.’ (Ŵah. 11:28) Mosese waziŵanga kuti Yehova ngwakugomezgeka ndipu iyu wanguvwana vo Yehova wangulayizga kuti wabayengi ŵana anthurumi a umwali a ku Egipiti.

11. Nchifukwa wuli Mosese wangutcheŵeska abali ŵaki?

¹¹ Pa nyengu iyi, viwoneka kuti ŵana aku Mosese ŵenga ku Midiani, ndipu ŵenga kutali ndi ‘wakunanga.’ a (Chit. 18:1-6) Chinanga kuti venga viyo, iyu wangupereka ulongozgi ku mabanja nganyaki nga Ayisraele ngo ŵana ŵawu anthurumi a umwali atingi abayikengi. Mosese wayanjanga abali ŵaki ndipu wakhumbanga cha kuti ŵana ŵawu ŵafwi. Mwaviyo, Bayibolo likamba kuti mwaliŵi Mosese, “wangudana ŵaraŵara wose ŵa Ayisraele, ndi wanguti kwaku wo, . . . . ‘Bayani kambereri ka Phaska.’”—Chit. 12:21.

12. Kumbi ndi uthenga wuli wakukhumbika wo Yehova watilangula kuti tipharazgi?

¹² Mwakulongozgeka ndi angelu, ateŵeti aku Chiuta apharazga uthenga wakukhumbika ukongwa wakuti: ‘Mopeni Chiuta; ndipu paskani kwaku iyu unkhankhu, pakuti laza ora la cheruzgu chaki: ndipu mlambiyengi Mweniyo wangwata kuchanya ndi pasi ndi nyanja ndi visimi va maji.’ (Chiv. 14:7) Sonu ndi nyengu yakuti tipharazgi uthenga wenuwu. Tikhumbika kutcheŵeska ŵanthu a m’chigaŵa chidu kuti atuwi mu Babiloni Mukulu kuti aleki kulondiyaku “videru vaki.” (Chiv. 18:4) A “mbereri zinyaki” limoza ndi Akhristu akusankhika apempha ŵanthu  wo ŵe kutali ndi Chiuta kuti ‘ayanjaniskikiyi’ kwaku iyu.​—Yoh. 10:16; 2 Ŵakor. 5:20.

13. Nchinthu wuli cho chitiwovyengi kuja ndi linweka lakupharazga uthenga wamampha?

¹³ Tivwana kuti “ora la cheruzgu” le pafupi ukongwa ndipu Yehova wagozga ŵaka cha kuti tikhumbika kupharazga ndi kusambiza ŵanthu mwaliŵiliŵi. M’chiwona chaki, wakutumika Yohane ‘wanguwona angelu ŵanayi akuma pa nyondo [makona] nganayi nga panu pasi, wo anguko mphepu zinayi za panu pasi, mwakuti mphepu yileki kuputa pacharu.’ (Chiv. 7:1) Kumbi chivwanu chitikuwovyani kuwona angelu ŵenaŵa kuti mbakunozgeka kutaya mphepu zenizi kuti chisuzgu chikulu chiyambi pacharu ichi? Asani muwona angelu wo ndi chivwanu, mupharazgengi uthenga wamampha mwachiganga.

14. Nchinthu wuli cho chititichitiska kuti ‘titcheŵeskengi aheni ku nthowa yawu yiheni’?

¹⁴ Akhristu auneneska ŵe kali pa ubwezi ndi Yehova ndipu alindizga kuzilonde umoyu wamuyaya. Tiziŵa kuti te ndi nchitu ‘yakutcheŵeska aheni ku nthowa yawu yiheni, mwakuti ataski umoyu wawu.’ (Ŵerengani Ezekiele 3:17-19.) Kukamba uneneska, tipharazga kuti tikhwechi ŵaka mulandu wa ndopa cha kweni chifukwa chakuti titanja Yehova ndipuso ŵanthu. Mu ntharika ya Msamaria, Yesu wangukonkhoska vo chanju ndi lisungu ving’anamuwa. Tingajifumba kuti: ‘Nge Msamaria, kumbi “ndifwiya lisungu” ŵanthu ndi kuŵapharazgiya?’ Tikhumbika cha kujigowoke kweniso ‘kuŵambala’ nge mo wanguchitiya wasembi ndi Mulevi wo azumbulika mu ntharika yeniyi. (Luka 10:25-37) Asani tivwana kuti vo Chiuta wakulayizga vifiskikengi ndipuso titanja ŵanthu, tipharazgengi mwaphamphu nyengu yechendamali.

15. Nchifukwa wuli Ayisraele awonanga kuti alivi pakuthaŵiya?

¹⁵ Chifukwa chakuti Mosese wenga ndi chivwanu mwaku “yo ngwambula mawoneka,” vingumuwovya pa nyengu yo Ayisraele ŵenga m’masuzgu ŵati atuwa m’charu cha Egipiti. Bayibolo likamba kuti: “Ayisraele anguyunuska masu ngawu, ndipu anguwona Aegipiti ŵazanga kulondo yiwu; ndipu angutenthema ukongwa. Ndipu Ayisraele anguliliya ku Ambuya.” (Chit. 14:10-12) Kumbi Ayisraele aziŵanga cha kuti venivi viŵachitikiyengi? Yiwu aziŵanga. Yehova wangukambiya limu kuti: ‘Ndikanonopeskanga mtima waku Farao ndipu wakaŵandondoloskanga, ndipu ini ndirondengi unkhankhu paku Farao ndi liŵanja laki losi; ndipu Aegipiti akaziŵanga kuti ndini Ambuya.’ (Chit. 14:4) Chifukwa chakuti Ayisraele ŵengavi chivwanu, awonanga ŵaka Nyanja Yiyera yo yenga kunthazi kwawu, magareta nga nkhondu ngaku Farao ngo ngaŵalondonga ngachitchimbiya ukongwa kweniso muliska wa viŵetu wa vyaka 80, kuti waŵalongozgi. Yiwu awonanga kuti alivi pakuthaŵiya.

16. Kumbi chivwanu chingumuwovya wuli Mosese pa Nyanja Yiyera?

¹⁶ Mosese wangopa cha chifukwa wenga ndi chivwanu ndipu chingumuwovya kuti waleki kopa nyanja pamwenga gulu la asilikali. Iyu, ‘wawonanga utaski wa Ambuya’ ndipu wanguziŵa kuti Yehova waŵarwiyengi nkhondu Ayisraele. (Ŵerengani Chituwa 14:13, 14.) Chivwanu chaku Mosese chinguchiska ŵanthu aku Chiuta. Bayibolo likamba kuti: “Ndi chivwanu angwambuka Nyanja Yiyera yo nge mphayumu: yeniyo Aegipiti nawu pakwesa kwambuka angubira.” (Ŵah. 11:29) Pavuli paki, “ŵanthu angopa Ambuya ndipu anguvwana mu Ambuya ndi mu muŵanda wawu Mosese.”​—Chit. 14:31.

17. Nchinthu wuli cho chazamuyesa chivwanu chidu?

¹⁷ Pambula kuswera yapa, nasi tijengi nge tilivi pakuthaŵiya. Pakumaliya pa chisuzgu chikulu, maboma nga m’charu ichi ngazamuja kuti ngabwanganduliya limu visopa vo venga vinandi kweniso vikuluvikulu kuluska isi. (Chiv. 17:16) Mu uchimi unyaki, Yehova wakonkhoska kuti tazamuja nge ‘charu cha mizi yambula malinga, . . . yambula mipiringizgu pamwenga malikomu.’ (Ezek. 38:10-12, 14-16) Asani tazamuŵavi chivwanu tazamuwona nge kuti tingapona cha. Kumbi imwi mwazamuchita wuli?

18. Konkhoskani chifukwa cho tikhumbikiya kuzija ndi chivwanu pa chisuzgu chikulu.

¹⁸ Tikhumbika cha kuzichita mantha. Chifukwa wuli? Yehova wakukambiya limu kuti ŵanthu azamuyukiya ateŵeti ŵaki. Iyu wakukamba so kuti: “‘Pa zuŵa leniliya, penipo Gogi wakazanga kumikana ndi charu cha Yisraele,’ atiti Ambuya Chiuta, ‘ukari wangu ukakorenga. Chifukwa mu sanji yangu ndi mukukore kwa ukari wangu ndikakambanga.’” (Ezek. 38:18-23) Pavuli paki, Chiuta wazamubaya ŵanthu wosi wo azamukhumba kuyukiya ateŵeti ŵaki. Asani mwazamuja ndi chivwanu pa “zuŵa likulu ndi lakofya la Ambuya,” chazakukuwovyani ‘kuwona utaski wa Ambuya’ ndipu mwazamulutirizga kuja akugomezgeka.​—Yoele 2:31, 32.

19. (a) Kumbi Mosese wenga pa ubwezi wuli ndi Yehova? (b) Kumbi mutumbikikengi wuli asani muvwiya Yehova mu nthowa zinu zosi?

¹⁹ Mutenere kunozgeke sonu vinthu vakukondweska vo vichitikengi kunthazi, mwakulutirizga ‘kukunthiyapu, uli muwona yo ngwambula mawoneka’! Kusambira Bayibolo nyengu zosi ndi kuromba, vikuwovyeningi kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova Chiuta. Mosese wenga pa ubwezi wakukho ndi Yehova ndipu wangumugwiriskiya nchitu mu nthowa yakuziziswa kuti wafiski khumbu laki. Ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti Yehova wanguziŵa Mosese “chisku ndi chisku” pamwenga kuti wamuziŵanga umampha. (Mar. 34:10) Iyu wenga mchimi wapade. Asani mwe ndi chivwanu, mujengi pa ubwezi wakukho ndi Yehova nge kuti mutimuwona ndi masu. Ndipuso asani mulutirizgengi kumuvwiya ‘mu nthowa zinu zosi, nge mo Malemba ngakambiya, ‘iyu wakanyoroskanga nthowa zinu.’​—Nthanthi 3:6.