1, 2. 1) ¿Baʼaxten bey sajbeʼentsil kaʼach le baʼax ken u beet Moisesoʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.) 2) ¿Baʼaxten maʼ sajakchaj Moisés tiʼ le reyoʼ?

ÚUCHJEAKILEʼ le Faraonoʼ juntúul gobernante jach yaan u páajtalil. Le egipcioʼoboʼ ku yilkoʼob kaʼach bey juntúul dioseʼ. Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ le egipcioʼoboʼ ku creertikoʼob kaʼacheʼ «minaʼan uláakʼ máax jach yaan u naʼat yéetel u muukʼ jeʼex [le Faraonoʼ]» (When Egypt Ruled the East [Le tiaʼan kaʼach Lakʼin yáanal u páajtalil Egiptooʼ]). Utiaʼal u chʼaʼabal saajkil tiʼeʼ, u tsʼaamaj junpʼéel corona tuʼux póolaʼan juntúul cobra bey nukaʼaj chiʼibaleʼ: utiaʼal u yeʼesik séebaʼan ken u xuʼulsil tiʼ le máaxoʼob ku líikʼloʼob tu contraoʼ. Tukult bix tu yuʼubiluba Moisés ka aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba, ‹nikaʼaj in túuxtech tu táan Faraón, utiaʼal ka a jóoʼs in kaajal Israel tu luʼumil Egipto› (Éxo. 3:10).

² Moiseseʼ bin Egipto yéetel tu yaʼalaj le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Diosoʼ, leloʼ tu beetaj u pʼuʼujul Faraón. Ka tsʼoʼok u máan nueve plagaʼob tu yóokʼol u luʼumil Egiptoeʼ, Faraoneʼ tu yaʼalaj tiʼ Moisés: «Maʼ a suut a wilen tu kaʼatéen, tumen le kʼiin bíin taalakech tu kaʼatéen tin táaneʼ, bíin kíimkech» (Éxo. 10:28). Baʼaleʼ táanil tiʼ u lukʼul tu táaneʼ tu yaʼalaj tiʼ Faraón yaan u kíimil u  yáax paal (Éxo. 11:4-8). Ka tsʼoʼokeʼ Moiseseʼ tu yaʼalaj tiʼ le israelitaʼob ka u kíimsoʼob juntúul chivo wa taman yéetel ken tsʼoʼokkeʼ ku kuʼultikoʼob wa ku wiʼiwitsʼikoʼob u kʼiʼikʼel tu marcoil u jool u yotochoʼob. Le baʼalcheʼobaʼ kiliʼichoʼob tu táan Ra, juntúul u dios le egipcioʼoboʼ (Éxo. 12:5-7). Moiseseʼ maʼ sajakchaj tiʼ Faraoniʼ. ¿Baʼaxten? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ yoʼolal u fejeʼ tu yuʼubaj u tʼaan Jéeoba, «maʼ tu chʼaʼaj saajkil tiʼ le reyoʼ, tumen letiʼeʼ pʼáat jeetsʼel tiʼ u fe bey táan u yilik le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ» (xok Hebreoʼob 11:27, 28).

3. ¿Baʼax ken k-il yoʼolal u fe Moisés?

³ Wa muʼukʼaʼan k-fejeʼ yaan u pʼáatal bey táan k-ilik Dioseʼ (Mat. 5:8). Utiaʼal u pʼáatal bey táan k-paktik «le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ», koʼoneʼex ilik baʼax tu beetaj Moisés. ¿Bix áantaʼabik tumen le fe utiaʼal maʼ u sajaktal tiʼ wíinikoʼ? ¿Bix tu yeʼesil yaan u fe tiʼ baʼaxoʼob u yaʼalmaj u beetik Dios? Tumen «bey táan u yilik le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ», ¿bix úuchik u líikʼil u yóol ka tu aktáantaj talamil letiʼ yéetel le kaajoʼ?

4. Tu táan chéen wíinikeʼ, ¿bix yanil kaʼach Moisés tu táan Faraón?

⁴ Tu táan chéen wíinikeʼ, Moiseseʼ mix baʼal tu táan Faraón. U kuxtaleʼ bey tiaʼan kaʼach tu kʼab le gobernante jach yaan u páajtalilaʼ. Tak Moiseseʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «¿Máaxen teen utiaʼal ka xiʼiken tu táan faraón, utiaʼal xan ka in jóokʼes le israelitaʼob tu luʼumil Egiptooʼ?» (Éxo. 3:11). Maʼ xaaneʼ tu tuklaj: «¿Maʼalob wa ta tʼaan ka suunaken Egipto? ¿Kux túun wa ku pʼuʼujul Faraón?». Jeʼel u tuklikeʼ, tumen kex cuarenta jaʼaboʼob paachileʼ anchaj u lukʼul Egipto utiaʼal u púutsʼul.

5, 6. ¿Baʼax áant Moisés utiaʼal u chʼaʼik saajkil tiʼ Jéeoba maʼ tiʼ Faraoniʼ?

⁵ Táanil tiʼ u suut Moisés Egiptoeʼ kaʼansaʼabtiʼ junpʼéel baʼax jach kʼaʼanaʼan tumen Dios. Ka máan kʼiineʼ tu tsʼíibtaj tu libroil Job le baʼax tu kanoʼ: «U chʼaʼabal saajkil tiʼ Jéeobaeʼ... leloʼ letiʼ le naʼatiloʼ» (Job 28:28, Traducción del Nuevo Mundo). Utiaʼal u yantal tiʼ Moisés le saajkilil yéetel ka u yeʼes naʼatil tiʼ baʼax ku beetkeʼ, Jéeobaeʼ tu yeʼesajtiʼ bukaʼaj u jelaʼanil juntúul wíinik tiʼ letiʼ, le Máax yaan tuláakal páajtalil tiʼoʼ. Tu kʼáataj tiʼ Moisés: «¿Máax tsʼaamil u chiʼ le máakoʼ? ¿Maʼ wa teen le máax beetik u toottal, u kóoktal, u chʼóoptal wa ka paakatnak?» (Éxo. 4:11).

⁶ ¿Baʼax u kʼáat u yeʼes kaʼach tiʼ Moisés? U kʼáat u yeʼes kaʼach tiʼeʼ minaʼan baʼax oʼolal u chʼaʼik saajkil. Jéeoba túuxtmil, le oʼolal letiʼ xan kun áantik utiaʼal u tsʼoʼokbesik le baʼax u kʼubéentmajtiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ Faraoneʼ mix baʼal tu táan Dios. Yéetel maʼ yáax u yóotaʼal beetbil loob tiʼ le máaxoʼob meyajtik Dios tumen le egipcioʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ Moiseseʼ tuukulnaj tiʼ bix kanáantaʼabik Abrahán, José yéetel letiʼ tu kʼiinil táan u reinar uláakʼ faraonoʼob (Gén. 12:17-19; 41:14, 39-41; Éxo. 1:22–2:10). Tumen ku yilik «le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ», Moiseseʼ maʼ sajakchaj ka bin tu táan Faraón utiaʼal u yaʼalik tuláakal le baʼax unaj u yaʼalikoʼ.

7. ¿Baʼax tu beetaj juntúul kiik tumen yaan u fe tiʼ Jéeoba?

⁷ Yoʼolal u fe xan tiʼ Jéeobaeʼ juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Ellaeʼ maʼ tu chʼaʼaj saajkil tiʼ wíinikiʼ. Tu jaʼabil 1949, maʼach tu luʼumil Estonia tumen le KGB, ka láaj luʼsaʼab u nookʼ yéetel joʼopʼ u jach chaʼantaʼal tumen táankelem policiaʼob. Le kiikoʼ ku yaʼalik: «Tin wuʼuyaj tu mixbaʼalkúuntenoʼob, baʼaleʼ payalchiʼinajen tiʼ Jéeoba leloʼ tu beetaj u yantalten jeetsʼelil». Tsʼoʼoleʼ ka kʼaʼal junpáay tiʼ u maasil ichil óoxpʼéel kʼiin. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Le agenteʼoboʼ tu yawtoʼobten: ‹¡Yaan k-beetik u tuʼubsaʼal le kʼaabaʼ Jéeoba way Estoniaeʼ! ¡Techeʼ yaan a bin tuʼux ku beetaʼal u sen meyaj máak yéetel uláakʼoʼobeʼ yaan u binoʼob Siberia!›. Tsʼoʼoleʼ utiaʼal u pʼaʼastikenoʼobeʼ tu yaʼaloʼob: ‹¿Tuʼux yaan túun Jéeoba?›». ¿Tu kʼubaj wa u yóol le kiik tiʼ Jéeobaoʼ wa tu chʼaʼaj saajkil tiʼ wíinik? Ka tu yaʼaloʼob jeʼel u chaʼikoʼob  u bin wa ku xuʼulul u kʼaʼaytajeʼ, letiʼeʼ tu núukaj tiʼ le máaxoʼob pʼaʼastikoʼ: «Tsʼoʼok in jach tuklikeʼ maas maʼalob ka pʼáatken way cárcel yéetel ka seguernak in biskinba yéetel Dioseʼ ke ka jóokʼken yéetel ka xuʼuluk in kʼaʼamal tumen Dios». Le kiikoʼ jeʼex u yilik le máakoʼob yanoʼob tu táanoʼ bey xan u yilik Jéeoba. Chúukpaj u yóol tumen yaan u fe.

8, 9. 1) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil tiʼ wíinikeʼ? 2) ¿Tiʼ máax unaj k-tuukul utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil tiʼ wíinik?

⁸ Le fe yaantoʼon tiʼ Jéeobaoʼ le kun áantkoʼon utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil. Wa le máaxoʼob jach yaan u páajtaliloʼob tiʼ junpʼéel gobierno ku yóotik u beetoʼob ka xuʼuluk k-meyajtik Dioseʼ, maʼ xaaneʼ bey yaan u pʼáatal k-kuxtal tu kʼaboʼobeʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel tak k-tuklikeʼ: «¿Maʼalob wa ta tʼaan ka seguernak in meyajtik Jéeoba kex ka pʼuʼujuk le autoridadoʼoboʼ?». Baʼaleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil tiʼ wíinikeʼ unaj u yantal k-fe tiʼ Dios (xok Proverbios 29:25). Utiaʼal u beetik k-tuukuleʼ Jéeobaeʼ ku yaʼalik: «[¿]Sajakech [...] tiʼ kíimilbeʼen wíinikoʼob beyoʼob xíiweʼ?» (Isa. 51:12, 13).

⁹ Unaj k-kʼaʼajsikeʼ Jéeobaeʼ ku yilik le máaxoʼob ku muʼyajoʼob yoʼolal le kʼasaʼan gobiernoʼoboʼ, ku chʼaʼik óotsilil tiʼob yéetel ku yáantkoʼob (Éxo. 3:7-10). Wa ku kʼaʼabéettal k-defendertik k-fe tu táan máaxoʼob yaan páajtalil tiʼobeʼ, unaj k-kʼaʼajsik le baʼax tu yaʼalaj Jesusaʼ: «Maʼ a sen chiʼichnaktaleʼex yoʼolal baʼax ken a waʼaleʼex wa bix ken a waʼalileʼex, tumen tiʼ le súutuk jeʼeloʼ tiʼ kun tsʼaabil a wojéelteʼex baʼax ken a waʼaleʼexiʼ» (Mat. 10:18-20). Tuláakal le wíinikoʼob yaan páajtalil tiʼoboʼ mix baʼaloʼob tu táan Jéeoba. Wa k-muʼukʼaʼankúuntik k-fejeʼ yaan k-ilik Jéeoba bey juntúul máax jach tu jaajil kuxaʼan taak u yáantkoʼoneʼ.

10. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jéeoba ka u beet le israelitaʼob tu mesil nisán tu jaʼabil 1513? 2) ¿Baʼaxten tu beetaj Moisés le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Diosoʼ?

¹⁰ Tu mesil nisán tiʼ u jaʼabil 1513 táanil tiʼ u taal Jesuseʼ, Jéeobaeʼ tu kʼubéentaj tiʼ Moisés yéetel Aarón ka u yaʼaloʼob tiʼ le israelitaʼob junpʼéel baʼax chan kʼas jelaʼanoʼ: ka u yéeyoʼob juntúul taman wa chivo tʼaʼaj, ka u kíimsoʼob yéetel ka u wiʼiwitsʼoʼob u kʼiʼikʼel tu marcoil u jool u yotochoʼob (Éxo. 12:3-7). Ka máan kʼiineʼ apóstol Pabloeʼ tu tsʼíibtaj yoʼolal Moisés: «Tu yoʼolal fejeʼ tu kʼiinbesaj le Pascuaoʼ yéetel tu wiʼiwitsʼaj le kʼiʼikʼoʼ, utiaʼal beyoʼ le máax ku xuʼulsajoʼ maʼ u kíimsik u yáax paalal le israelitaʼoboʼ» (Heb. 11:28). Moiseseʼ u yojleʼ Jéeobaeʼ ku béeykuntik baʼax ku yaʼalik, le oʼolal tu creertaj yaan u kíimsaʼal u yáax paalal le egipcioʼoboʼ.

11. ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Moisés tiʼ le israelitaʼob baʼax ku taal u kʼiinoʼ?

¹¹ Maʼ xaaneʼ u paalaloʼob Moiseseʼ tiaʼanoʼob kaʼach Madianeʼ, náach yaniloʼob yéetel maʼ tu jáan kíimsaʼaloʼob (Éxo. 18:1-6). Kex beyoʼ utiaʼal maʼ u kíimsaʼal u yáax paalal le israelitaʼob tumen «le máax ku xuʼulsajoʼ», Moiseseʼ tu tsʼáaj u yojéeltoʼob le baʼax tu yaʼalaj Diosoʼ. * Moiseseʼ u yojel yaʼab máax jeʼel u kíimsaʼaleʼ, tsʼoʼoleʼ u yaabiltmaj u yéet máakil. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «Moiseseʼ tu [túuxtaj] tʼanbil u nuukiloʼob le israelitaʼoboʼ ka tu yaʼalajtiʼob: Xeeneʼex a chʼaʼex juntúul chan taman wa juntúul chan [chivo] utiaʼal a [...] kíimseʼex» tu kʼiinil le Pascuaoʼ (Éxo. 12:21).

12. ¿Baʼax u kʼubéentmaj Jéeoba ka k-aʼal tiʼ le máakoʼoboʼ?

¹² Yéetel u nuʼuktaj le angeloʼoboʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ táan u yaʼalikoʼob tiʼ tuláakal máak: «Chʼaʼex saajkil tiʼ Dios, yéetel nojbeʼenkúunteʼex, tumen tsʼoʼok u kʼuchul u kʼiinil le juicio ken u beetoʼ; le oʼolaleʼ, adorarteʼex le Máax beet kaʼan, Luʼum, kʼáaʼnáab, bey xan u sayabiloʼob le jaʼoʼ» (Apo. 14:7). Bejlaʼeʼ u kʼiinil xan k-aʼalik tiʼ le máakoʼoboʼ. Unaj k-aʼaliktiʼob ka jóokʼkoʼob tiʼ le Nojoch Babilonia «utiaʼal maʼ [u] muʼyajtik[oʼob] le noj yajiloʼob kun taal tu yóokʼoloʼ»  (Apo. 18:4). Le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob yéetel le «uláakʼ tamanoʼob[oʼ]», ku kʼáat óoltikoʼob tiʼ le máaxoʼob náachchajaʼanoʼob tiʼ Diosoʼ: «Bisabaʼex tu kaʼatéen yéetel Dios» (Juan 10:16; 2 Cor. 5:20).

13. ¿Baʼax kun péeksikoʼon k-kʼaʼayt le maʼalob péektsiloʼ?

¹³ K-ojel tsʼoʼok u kʼuchul «u kʼiinil le juicio[oʼ]» yéetel kʼaʼabéet k-séeb kʼaʼaytaj yéetel k-kaʼansik le máakoʼob jeʼex u yaʼalik Jéeobaoʼ. Tiʼ junpʼéel náayeʼ apóstol Juaneʼ tu yilaj «kantúul angeloʼob waʼalakbaloʼob tu kantiʼitsil le yóokʼol kaaboʼ u kʼatmoʼob u beel u kanpʼéel iikʼiloʼob Luʼum» (Apo. 7:1). Le fe yaantoʼonoʼ, ¿ku yáantkoʼon wa k-il le angeloʼob taʼaytak u xuʼulul u kʼatkoʼob u beel u yiikʼalil le noj yajiloʼ? Leloʼ yaan u péeksikoʼon k-kʼaʼayt le maʼalob péektsil tu jaajil k-óoloʼ.

14. ¿Baʼax péeksikoʼon k-kʼaʼajs ‹u yiikʼ le kʼasaʼan máak utiaʼal u pʼatik u loolob kuxtaloʼ›?

¹⁴ Toʼoneʼ k-bisikba yéetel Jéeoba yéetel táan k-páaʼtik k-kuxtal minaʼan u xuul. Baʼaleʼ k-ojel kʼaʼabéet k-kʼaʼajsik «u yiikʼ [le kʼasaʼan máak] tu yoʼolal u pʼatik u loolob kuxtal utiaʼal maʼ u kíimil» (xok Ezequiel 3:17-19). U jaajileʼ maʼ t-kʼaʼaytaj chéen utiaʼal maʼ u yaʼalaʼal t-culpa kíim le máakoʼoboʼ, baʼaxeʼ k-kʼaʼaytaj tumen k-yaabiltmaj Jéeoba bey xan k-éet máakil. Tu kettʼaanil le utsul samaritanooʼ, Jesuseʼ tu kaʼansaj bix unaj u yeʼesaʼal yaabilaj yéetel chʼaʼ óotsilil. Maʼalob ka k-tukle: «¿Kin chʼaʼik wa óotsilil tiʼ le máakoʼob jeʼex le utsul samaritanooʼ? ¿Ku taaktal wa in kʼaʼaytaj tumen kin chʼaʼik óotsilil?». Maʼ k-kʼáat k-beet jeʼex le sacerdote yéetel le levita tu kaxtaj baʼax u yaʼaloʼob yéetel «máan[oʼob] tuláakʼ u tséel le bejoʼ» (Luc. 10:25-37). Yoʼolal k-fe tiʼ le baʼaxoʼob u yaʼalmaj Dios yéetel tumen k-yaabiltmaj k-éet máakileʼ  ku taaktal k-táakpajal tuláakal le ku páajtal teʼ kʼaʼaytaj táanil tiʼ u kʼuchul le xuʼulsajiloʼ.

15. ¿Baʼaxten tu tuklaj le israelitaʼob tsʼoʼok tiʼob beyoʼ?

¹⁵ Le fe yaan tiʼ Moisés tiʼ «le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ» le áant ka tu aktáantaj junpʼéel talamil le israelitaʼob le tsʼoʼok u jóokʼloʼob Egiptooʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le ka tu yilaj le israelitaʼob táan u náatsʼaloʼob faraón yéetel le egipcioʼob[oʼ], sen ook sajakil tiʼobeʼ ka tu kʼáatoʼob áantaj tiʼ Yuumtsil» (Éxo. 14:10-12). Maʼ unaj kaʼach u sajaktaloʼobiʼ. ¿Baʼaxten? Tumen aʼalaʼantiʼob tumen Jéeoba: «Teneʼ bin in kaʼaj in beet u chichtal u puksiʼikʼal faraón utiaʼal ka u chʼaʼpachtoʼob; tu yoʼolal in weʼesik in páajtalil tiʼ letiʼ yéetel tiʼ u j-baʼateloʼob; le egipcioʼob túunoʼ yaan u yojéeltikoʼob teen Yuumtsilen» (Éxo. 14:4). Baʼaleʼ le israelitaʼoboʼ chéen tuukulnajoʼob tiʼ le Chak Kʼáaʼnáab maʼ tu páajtal u kʼáatmáanskoʼoboʼ bey xan tiʼ u carretaʼob Faraón chich u taaloʼob tu paachoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ tu tukloʼob xaneʼ le máax nuʼuktikoʼob kaʼachoʼ chéen juntúul j-kanan taman 80 jaʼaboʼob tiʼ, le oʼolal tu tukloʼob tsʼoʼok tiʼob beyoʼ.

16. Teʼ Chak Kʼáaʼnáaboʼ, ¿bix áantaʼabik Moisés tumen u fe?

¹⁶ Baʼaleʼ Moiseseʼ maʼ sajakchajiʼ. Tumen yaan u fejeʼ maʼ chéen tuukulnaj tiʼ le Chak Kʼáaʼnáab yéetel tiʼ le soldadoʼob ku yilkoʼ. U yojel yaan baʼax ken «u beet Yuumtsil utiaʼal u [salvartaʼaloʼob]» (xok Éxodo 14:13, 14). Yoʼolal le fe tu yeʼesoʼ yaan baʼax tu péeksaj u beet le kaajoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tu yoʼolal fejeʼ tu kʼáatmáansoʼob le Chak Kʼáaʼnáab jeʼex u máan máak yóokʼol tikin luʼumoʼ, baʼaleʼ le egipcioʼoboʼ láaj búuloʼob le ka tu yóotoʼob kʼáatmáanoʼ» (Heb. 11:29). Le kaaj túunoʼ «tu yeʼesoʼob tsiikil tu táan Yuumtsil, ka tu yoksaj u yóoloʼob tiʼ bey xan tiʼ Moisés u palitsil» (Éxo. 14:31).

17. Maʼ kun xáantaleʼ, ¿baʼax kun túuntik k-fe?

¹⁷ Maʼ kun xáantal xaneʼ yaan k-aktáantik junpʼéel nojoch talamil. Tu taal u tsʼoʼokbal le nojoch muʼyajiloʼ le gobiernoʼoboʼ tsʼokaʼaniliʼ u xuʼulskoʼob le religionoʼob maas nuuktakoʼob yéetel maas yaan u páajtaliloʼob tiʼ toʼonoʼ (Apo. 17:16). Jéeobaeʼ ku yaʼalikeʼ bey tiaʼanoʼon tiʼ junpʼéel kaaj minaʼan u baʼpakʼiloʼobeʼ mix u joonajil (Eze. 38:10-12, 14-16). Tu táan chéen wíinikeʼ bey minaʼan tuʼux k-púutsʼuleʼ. ¿Baʼax ken k-beet ken úuchuk lelaʼ?

18. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-chʼaʼik saajkil tu kʼiinil le nojoch muʼyajiloʼ?

¹⁸ Mix baʼal unaj u sajakkúuntkoʼon. ¿Baʼaxten? Tumen Jéeobaeʼ u yaʼalmaj yaan u yóotaʼal xuʼulsbil tiʼ u kaajal, baʼaleʼ u yaʼalmaj xan yaan u kanáantik: «Teen Yuumtsil, teneʼ kin waʼalik: Le ken okok Gog Israeleʼ, bíin sen pʼuʼujuken» (Eze. 38:18-23). Yaan u xuʼulsik tuláakal le máaxoʼob ken u yóotoʼob u beetoʼob loob tiʼ u kaajaloʼ. Yoʼolal le fejoʼ k-ojel yaan k-kanáantaʼal tu kʼiinil Jéeoba yéetel k-ojel yaan baʼax ken «u beet Yuumtsil utiaʼal u [salvartikoʼon]», lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol (Joel 2:31, 32).

19. 1) ¿Bix u biskuba kaʼach Jéeoba yéetel Moisés? 2) Wa k-chʼaʼik en cuenta Jéeoba tiʼ tuláakal baʼax k-beetkeʼ, ¿baʼax utsil ken u taastoʼon?

¹⁹ ¡Yaʼab baʼaloʼob kun úuchul maʼ kun xáantal! Le oʼolaleʼ mantatsʼ unaj u pʼáatal bey táan k-ilik «le Máax maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ». Mantatsʼ unaj k-xakʼalxook yéetel k-payalchiʼ utiaʼal k-maas bisikba yéetel Jéeoba. Moiseseʼ jach maʼalob u biskuba kaʼach yéetel Dios, áantaʼab u beet nukuch baʼaloʼob. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ bey ku paktikuba kaʼach yéetel Jéeobaeʼ (Deu. 34:10). Jeʼex Moiseseʼ wa yaan k-fejeʼ yaan k-uʼuyik naatsʼ yaniloʼon tiʼ Jéeoba yéetel yaan u pʼáatal bey táan k-paktikeʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik ‹maʼ k-tuʼubsik Yuumtsil tiʼ tuláakal baʼax k-beetik›, tumen beyoʼ «letiʼ túuneʼ bíin u bis[oʼon] tiʼ u tojil bej» (Pro. 3:6).