1-3. a) Kanan witsan mëtsikaq familiakuna, ¿ima problëmapataq pasayan qellë asuntuchö, y imanötaq altsëta procurayan? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.) b) Juk teyta o mama juk nacionta trabajaq ëwakïta pensaptinqa, ¿ima yarpachakïkunaraq kan wamrankunata wätayänampaq?

“ESPÖSÖ Carlusqa, trabajanqampitam imëpis utishqa chämoq, peru pägunqa gastükunallapaqmi tinkoq y manam maspaqqa” nirmi Liliäna willakun. * Jina ninmi: “Noqaqa yanapëtam munarqä, tsëmi wamräkuna Jorgïtupa estudiaq mayinkunapanö imëkankuna kapunanta munar, trabajëta munaq kä”. Jinamampis, Liliänaqa wakin familiankunatam yanapëta munaq y shamoq tiempupaq qellënin churakïtapis munaqmi. Mëtsikaq reqinakushqankunam juk nacionkunata ëwayarqan trabajaq. Pëkunanö rurëta munarpis, alleqraqmi yarpachakurqan. ¿Imanir?

² Liliänataqa alläpam yarpakachätseq kuyashqa familianta jaqi, y pëkunawan juntu llapan junaqkuna Diospa kaqchö manana yanapakuyänampaq kaq. Tsënö kaptimpis, juk nacionta ëwakoqkunapa familiankuna Jehoväpa kaqchö allinö këkäyanqantam rikaq. Tsëqa, ¿imanöraq karuchö këkar wamran Jorgïtuta wätanman karqan? ¿Internetllapa parlaparnin wätëta puëdinmantsuraq karqan “Señor Jesucristoman criyicurnin Dios Yaya munangannö cawanampag’? (Efes. 6:4, NTCN.)

 ³ Consëjuta mañakuptinmi, qowanqa munarqantsu ëwananta, peru tsë munënin kaptinqa mana michänampaq kaqtam nirqan. Anciänukunawan wakin cristiänukunaqa quedakunampaqmi niyarqan, y wakinnam ëwakunampaq kënö niyaq: “Familiëkita rasumpa kuyarqa ëwanëkim, tsëchöpis Jehovätaqa sirwita puëdinkim”. Yarpachakïkanqampitam, Liliänaqa Carluspita y Jorgïtupita despedikur juk nacionta trabajaq ëwakurqan, “wallka tiempullapam kanqa” nirqanmi.

4. a) ¿Imanirtaq mëtsikaq nunakuna juk sitiupa trabajaq ëwëta akrayan? b) ¿Pikunatataq wamrankunata jaqipuyan?

⁴ Jehoväqa manam munantsu paqwë waktsa kawanata, unë tiempupita patsëmi, juk nacionta trabajaq ëwëqa waktsa mana kayänampaq yanapakun (Sal. 37:25; Prov. 30:8). Mallaqëpita mana wanuyänampaqmi, Jacobqa wamrankunata Egiptuman kacharqan mikïta rantiyänampaq (Gen. 42:1, 2). * Kanan witsankunaqa, manam llapankunatsu mallaqëpa pasar juk läduchö tärëta akrayan. Peru itsachi alläpa debikuyan o familiankuna alli kawananta munayan. Tsëmi, qellë kanqan sitiukunaman trabajaq ëwayan, tsëmi familiankunapa karunchö täräyan. Y wamrankunataqa majanwan, awilunkunawan, familiankunawan o amïgunkunawanmi jaqiriyan. Familiankunapita rakikë sasa kaptimpis, mëtsikaqmi tsëta rurëta precisaqtanö rikäyan.

5, 6. a) ¿Imatataq Jesus yachatsikurqan kushikïpaq y següru këpaq? b) Jesus yachatsikunqan mañakï ninqannö, ¿imakunapitataq Jehoväta mañakushwan? c) ¿Imanötaq Jehovä bendicimantsik?

⁵ Jesus kawanqan witsankunapis mëtsikaqmi waktsa y pïninnaq kayaq, tsëchi pëkunaqa itsa pensayaq qellëyoq karninraq kushishqa y següru kawayänampaq kaqta (Mar. 14:7). Peru Jesusqa manam munarqantsu raslla ushakaq riquësakunaman confiakuyänanta, antis mana ushakaq riquësata qokoq Jehoväman confiakuyänantam munarqan. Jina musyatsikurqanmi kushishqa y següru këqa, qellëyoq këpita y alläpa trabajanqantsikpita mana kanqanta, sinöqa Dioswan amïgu kanqantsikpita.

⁶ Jesus yachatsikunqan mañakïchö, ¿qellë asuntupaq Diosta mañakunapaqku nirqan? Manam. Pëqa yachatsimarquntsik, “miquilläcuna cada junaq qoycallayäme” nirmi, tsëta nirqa wananqantsikkunapaqmi parlëkarqan. Jina kënömi nirqan: “Ama que patsacho ricuyeta tirar, imecata equecatapis elluyëtsu [. . .]. Tsepa rantenqa yarpacachäyë Diospa caqcunata sielucho imequequipis cayäpushunequipaq” (noqakunam yanayätsiyarqö, Mat. 6:9, 11, 19, 20). Markäkunantsikmi (yärakunantsikmi) Jehovä awnikunqannö bendicimänapaq kaqman. Jehovä bendicimanqantsikqa manam rikënimpaq alli kanqantsikllatsu; sinöqa rasumpa llapan wananqantsikkunatam qomantsik. Rasumpa kushikïta y següru këtaqa tarishun kuyakoq Teytantsikman confiakurninmi, y manam qellëman confiakurtsu (leyi Mateu 6:24, 25, 31-34).

7. a) ¿Pikunatataq Jehovä mandashqa wamrakunata yachatsiyänampaq? b) ¿Imanirtaq precisan ishkan teytakuna wamrankunata wätayänan?

⁷ Dios “munashqanno allicunata rurellatana” puntata ashiqa, Jehovä mandakunqannö familiantsikkunata cuidëmi. Moises qellqanqan Leyqa mandakoq teytakuna wamrankunata Diospa kaqta yachatsiyänampaqmi, y kanan witsan cristiänu teytakunapis tsëtam cumpliyänan (leyi Deuteronomiu 6:6, 7 *). Jehoväqa teytakunatam mandashqa wamrankunata  cuidayänampaq y manam awilunkunatatsu. Salomonmi kënö nirqan: “Kuyashqa wamrä, teytëkipa yachatsikïninta wiyakï, y mamëkipa leyninta ama jaqitsu” (Prov. 1:8). Jehoväqa munan teytakuna juntu kayänantam, tsënöpa wamrankunata pushayänampaq y yachatsiyänampaq (Prov. 31:10, 27, 28). Juk wamraqa Diospa kaqchö mas yachakun, teytankuna llapan junaqkuna Jehoväpita parlayanqanta wiyar y imanö sirwiyanqanta rikarmi.

8, 9. a) ¿Imakunataq pasakun juntu mana täraq familiakunachö? b) ¿Imanö sientikïman y portakïmantaq chätsikunman juntu mana tärë?

⁸ Juk nacionta ëwakoqkunaqa yarpachakuyanran ëwakuyaptin imakuna pasakunampaq kaqta, peru wallkaqllam pensayan llapan pasakunampaq kaqmanqa (Prov. 22:3). * Liliäna ëwakunqampita ichik tiempullachömi, qowan, pë y wamrampis ëwakunqampita llakikur qallëkuyarqan. Jorgïtuqa kutin kutinmi kënö tapoq: “¿Imanirtaq jaqiramarqëkï?” nir. Wallka killakunallapa ëwaqmi atska watakunapa quedakamurqan, tsë tiempu pasanqanmannömi Liliänaqa familian cambianqanta rikarqan. Wamranmi pëpita karupäkurirqan, pëmi llakishqa kënö yarpan: “Kuyamanqanqa ushakärirqanmi”.

⁹ Wamrakuna teytankunawan juntu mana täräyanqanqa imanö sientikuyanqanchö y portakïninkunachömi yanapakuntsu. * Pishi kayanqampita patsë teytankunapita atska watakunapa karunchö täräyanqanqa alläpam dañan. Liliänaqa wamran Jorgïtuta nirqan përëkur trabajaq ëwakunqantam. Peru Jorgïtuqa mamänin jaqirinqantam pensarqan. Qallananllachöqa mamänin karuchö kananta manam munaqtsu, peru tiempuwanqa mamänin watukaq shamuptinqa manam rikëtapis munaqtsu. Jorgïtuqa sienteq mamäninta respetë y kuyë mana precisanqantam (leyi Proverbius 29:15 *).

10. a) Teytankuna karuchö kanqanta mana sientiyänampaq qarëninkuna apatsiyaptin, ¿imaraq pasakunman? b) ¿Imakunatataq teytakuna karuchö tärarnin rurëta puëdiyantsu?

¹⁰ Liliänaqa karuchö täranqanta wamran mana alläpa sientinampaqmi, qellëta y qarëkunata apatsimoq, peru cuentatam qokurirqan tsënö ruranqan wamrampita karupätsinqanta. Y cuentata mana qokushllapa, kë munduchö cösaskuna mas precisanqanta wamranta yachëkätsinqanta (Prov. 22:6). Jorgïtuqa mamantam kënö neq: “Tsëllachö quedakï, y qarënïkuna mandar sïguimï”.  Liliänaqa cartallapa, telëfonullapa o Internetllapa wamranta wätëta mana puëdinqantam cuenta qokurirqan. Kënömi nin: “Manam Internetpaqa wamrëkita waqupëta (makallëta) ni pununampaq mutsarïta puëdinkitsu”.

11. a) ¿Imanötaq casädu kawakïta mana alliman chätsinman juntu mana tärë? b) ¿Imanötaq juk pani familianman kutinampaq cuentata qokurirqan?

¹¹ Jina Liliänapaqa Jehoväwan alli kënimpis ushakëkarqanmi. Tïempuwanqa höra hörallam cristiänu mayinkunawan juntakaq y höraqa semänachö juk junaqllam yachatsikoqpis. Jinamampis, casädu kawakïnimpis peligruchömi këkarqan. Liliänaqa patronnin pëwan këta munar rikapaptinmi alli tsarakunan karqan. Carluswan Liliäna juntu mana karninmi, jukkunawan yanaqita ashir cäsillapa punukï jutsaman ishkiriyarqan. Tsë jutsaman mana ishkishqa karpis, Liliänaqa cuentatam qokurirqan, casädukunapaq Biblia mandakunqannö juntu mana tärarninqa, imanö sientikuyanqanta willanakïta y majanwan oqllanakïta mana puëdiyanqanta. Jina imata pensayanqanta cuentanakïta, wëllunakïta, makipita tsarinakïta, ‘kuyanakuyanqanta’ rikätsinakïta y maskunata mana rurëta puëdiyanqantapis mäkurirqanmi (Cant. de Cant. 1:2; 1 Cor. 7:3, 5). Jina manam familianö Jehoväta sirwïta puëdiyarqannatsu. Liliänam nin: “Jehoväpa piñakïnin junaqta kawëkar pasanapaq, familiawan juntu Diosta sirwi precisanqanta juk asamblëachö wiyarirmi, cuentata qokurirqä wayïman kutinäpaq kaqta. Yapëraqmi Diospa kaqchö y familiäwan kawakïta qallanä karqan”.

12. ¿Bibliapa ima musyatsikïninwantaq familiampita karuchö täraqkunata consejashwan?

¹² Familian kaqta kutikunampaq Liliäna niptinmi, tukïnöpa contestayarqan. Tsëta rurëta munanqan markäkunqanta y mana mantsakunqanta rikätsikuptinmi, anciänukunaqa felicitäyarqan. Peru pënölla familiampita karuchö täraqkunam, pënölla rurayänampa rantinmi quedakunampaq imëkanöpa niyarqan. “¿Imapitaraq kutirnin kawanki? Rasllam kutiramunki” niyarqanmi. Tsënö niyänampa rantinqa, cristiänukunaqa, ‘shipashllaraq warmicunatam, qowancunata y wawancunata shumaq cuyayänanpaq’, y wayinkunachö familiankunata cuidar kayänampaq consejayanman. “Tsenopam mana ni pipis Teyta Diospa palabranpa contran” imatapis parlayanqatsu (leyi Tïtu 2:3-5).

13, 14. ¿Imanirtaq markäkïqa alläpa precisan Jehoväpa munëninta familiantsikpa munënimpita mas puntaman churanapaq? Juk pasakunqanta willakaramï.

¹³ Juk nacionta trabajaq ëwaqkunaqa, winayashqa familiankunata y teytankunata ima carguta qoq tukïläya costumbrikunachömi. Peru Jehoväta kushitsita munaq cristiänukunaqa markäkoq kayanqantam rikätsikuyan  costumbrikunata y familiankunata kushitsita puntaman mana churarnin.

¹⁴ Carin jutiyoq panim kënö nin. “Don jutiyoq wamrä yurinan witsanqa, qowäwan noqaqa juk nacionchömi trabajëkäyarqä. Noqaqa tsëran Bibliata estudiar qallashqa karqä. Llapan kastämi shuyaräyaq wamrä Donta teytäkuna kaqta apëkatsinäpaq hasta qellëta mas tariyanqäyaq”. Peru wamranta kikin wätanampaq kaqta niptinmi, familiankuna y hasta qowampis “qelam kanki” nir burlakuyarqan. Carinmi nin, “Rasumpa kaqchöqa, juk ishkë watakunapa wamräta teytäkuna kaqman apatsitaqa manam mana allitanötsu rikarqä. Peru musyarqämi wamräkunata wätayänäpaq noqakunata Jehovä carguta qoyämanqanta”. Carin yapë qeshyaq tikrariptinmi, mana creikoq qowan obligarqan manaraq yureq wamranta jitarinampaq. Peru puntata alli decidinqanmi markäkïninta alli sinchiyätsishqa karqan, tsëmi pëqa alli tsarakurqan. Kananqa llapan familianmi kushikun juntu kayanqampita. Manachi tsënötsu kanman karqan Carin juk wamranllatapis teytankuna wätayänampaq apatsishqa kaptinqa.

15, 16. a) ¿Imataq pasarqan juk panita wamra këninchö teytankunawan mana täranqampita? b) ¿Imanirtaq wamranta Vicky mamanwan täränampaq apatsirqantsu?

¹⁵ Vicky jutiyoq paninam, kënö willakun: “Atska watapam awilä wätamarqan, y qepa kaq nanänam teytakunawan täraq. Peru pëkunawan täraq kutirninqa, manam familiächönönatsu sientikurqä. Nanäqa teytäkunata imë hörapis waqupäreqmi (makallareqmi). Juknöllam kawakuyaq. Peru noqaqa, pëkunapita karupashqanömi sientikoq kä. Poquna karnimpis sasaran kashqa kuyakïnïta pëkunata rikätsiqa. Tsënö kaptimpis, Nanäwan noqaqa awniyarqömi teytakunata awkinyäyaptin cuidayänäpaq. Noqaqa teytakuna kaptinmi cuidashaq, peru nanäqa pëkunata kuyarninmi”.

¹⁶ Jina ninmi, “kananqa, noqawan ruranqannömi mamanïqa munan warmi wamräta pë kaqman apëkatsinäta, peru noqaqa yachëllapam tsëta mana ruranäpaq nirqä. Noqäkunaqa kikïkunam wätëta y Jehoväta kuyanampaq yachatsita munayä. Manam imapis tsapämanqatsu wamrawan juntu kawayänäta”. Vickyqa alleqmi musyan Jehoväta y musyatsikïninkunata imapitapis mas puntaman churaptinqa, imapis alli yarqupunampaq kaqta. Jesusmi nirqan: “Manam pipis ishcaq patrontaqa sirwinmantsu [. . .]. Tsemi Diosta cuyecarqa, ama riquesacunata cuyashuntsu” (noqakunam yanayätsiyarqö, Mat. 6:24; Ex. 23:2).

17, 18. a) ¿Ima yanapakïtaq imëpis cristiänukunapaq kan? b) ¿Imapitataq yachakushun qateqnin kaq yachatsikïchö?

¹⁷ Teytantsik Jehoväqa awnimarquntsik pëpa kaqta puntaman churashqaqa llapan wananqantsikkunata qomänapaqmi (Mat. 6:33). Tsëmi, rasumpa kaq cristiänuqa imëpis juk yanapakïyoq kantsik. Imëka problëmakunapa pasarnimpis, Bibliapa musyatsikïninkunawanqa altsëta puëdishunmi. Jehoväqa nimantsik imëkata pasashqapis, ‘yanapamänapaq’ kaqtam (leyi 1 Corintius 10:13). Pëman markäkunqantsiktaqa rikätsikuntsik yachënintsik qomänapaq mañakurnin, y mandamanqantsikkunata y musyatsikïninkunata cumplirmi, tsëqa kikin Diosmi ‘yanapamäshun’ (Sal. 37:5, 7). Pëllata patronnintsiktanö sirwinapaq kallpachakushqaqa bendicimäshunmi. Pëta puntaman churashqaqa yanapämashunmi alli kawakunapaq (igualaratsi Genesis 39:3 ninqanwan).

¹⁸ Peru ¿imataraq teytakuna rurayanman wamrankunata kastankunaman apëkatsishqa karqa? ¿Imataraq rurashwan familiantsikta manteninapaq pëkunapita mana rakikashpa? ¿Y imanötaq wakinkunata animashwan familiankunapita mana rakikäyänampaq? Qateqnin kaq yachatsikïchömi këpita yachakurishun.