1-3. (a) Eaa te au manamanata ta te au ngutuare tangata e aro atura no runga i te moni, e akapeea tetai pae me kimi ravenga? (Akara i te tutu mua o teia atikara.) (e) Me akamanako te au metua kia noo mamao mei te ngutuare tangata, eaa te au mea e manako ana ratou no te utuutu i ta ratou tamariki?

I TE au ra me oki mai te tane a Marilyn, * ko James, ki te kainga mei te angaanga mai, kua roiroi tikai aia. Kare e maata ana tana moni i rauka mai ei oko i te au apinga tei anoanoia. Kua inangaro a Marilyn i tetai oraanga mama ua no tana tane e kua inangaro aia i ta raua tamaiti, ko Jimmy, kia rauka mai te au apinga manea mei tona au oa apii rai. Inangaro katoa a Marilyn i te tauturu i te kopu tangata e kia akaputu i tetai moni no te tuatau ki mua. Maata to ratou oa tei neke ki te au enua ke kia maata ta ratou moni. Inara, te akamanako ra a Marilyn i te neke ki tetai ngai ke koia anake ua, kare aia i papu ana e eaa tana ka rave. Eaa te tumu?

² Kua taitaia a Marilyn i te kite e eaa te ka tupu me akaruke aia i tona ngutuare tangata. Ko te akamorianga kapiti kia Iehova, e tuanga matau te reira i roto i to ratou ngutuare tangata. Ka akapeea ratou me rave i te reira me noo mamao aia mei ia raua? I taua taime rai, kua maara iaia tetai aronga tei neke mei to ratou ngutuare tangata ki tetai ngai ke, e te tavini ra ratou ia Iehova. Ka rauka ainei iaia i te utuutu i tana tamaiti e te apii iaia kia tavini ia Iehova me pukapuka ua raua i runga i te Initaneti?—Ephe. 6:4.

³ Kua pati a Marilyn no te tauturu. Kare tana tane e inangaro ana iaia kia aere, inara kua karanga aia e kare aia e tapu i tana vaine.  Kua akamatakite te aronga pakari pera katoa te au taeake e te au tuaine i roto i te putuputuanga kiaia e kia kore e aere, inara kua akakite tetai au tuaine kiaia e: “Me inangaro koe i toou ngutuare tangata, ka aere rai koe. Ka rauka ia koe i te tavini ua rai ia Iehova.” I te mea kua ekoko aia, kua akaruke aia ia James raua ko Jimmy e kua aere aia kia angaanga i tetai enua ke. Kua akapapu aia kia raua e, “ka oki mai au.”

4. Eaa te tumu i neke ei tetai aronga ki tetai ngai ke mei te ngutuare tangata? Koai ma tei utuutu i te tamariki a te au metua tei neke ki tetai ngai ke?

⁴ Kare a Iehova e inangaro i tona au tavini kia mate i te pongi. (Sala. 37:25; Mase. 30:8) I te au mataiti i topa, kua neke te iti tangata o Iehova kia kore e o atu ki roto i te turanga putaua. Kia kore e rokoia ratou e te onge, kua tono a Iakoba i tana tamariki tamaroa ki Aiphiti i te oko kai. * (Gene. 42:1, 2) Te mea tuke, ko te maata anga o te tangata e neke ra i teia tuatau, kare no te onge. No reira eaa te tumu i neke ei ratou? Maata anga o te tangata, e maata ta ratou kaiou. Tetai aronga, e noo ana ratou i te au ngai putaua. No te inangaro kia rauka te au apinga manea e tetai oraanga meitaki, penei ka neke ratou mei te ngutuare tangata ki te ngai e mama ua kia rauka te moni. Me neke te au metua ki tetai ngai ke, ka anoanoia te tamariki kia utuutuia e tetai ke, penei tetai nga metua ke mai, tetai tamariki mamaata, te au metua ruau, te kopu tangata, me kore te au oa. Noatu kare ratou e inangaro kia akaruke i te ngutuare tangata, e manako ana te au metua tei neke ki tetai ngai ke mei te ngutuare tangata e ko te ravenga meitaki ua teia.

5, 6. (a) Eaa ta Iesu i apii mai no runga i te mataora mou e te tu tinamou? (e) Eaa te au apinga pae kopapa ta Iesu i apii ki tana au pipi kia pure? (ng) Akapeea a Iehova te akameitaki anga ia tatou?

⁵ I to Iesu tuatau, e maata te aronga putaua. Penei kua manako ana ratou e me maata ta ratou moni, ka mataora e ka noo tinamou ratou. (Mare. 14:7) Inara kare a Iesu i inangaro ia ratou kia irinaki ki roto i te au mea te ka vai rai no tetai tuatau poto ua. Inangaro aia ia ratou kia irinaki ki roto ia Iehova, koia te ka oronga mai i te au akameitakianga e tuatau ua atu. I roto i tana Tuatua i runga i te Maunga, kua apii a Iesu e ka rauka te mataora mou e te tu tinamou mei tetai pirianga kia Iehova, kare no ta tatou au apinga e ta tatou au tautaanga.

⁶ I roto i te pure a te Atu, kare a Iesu i apii ia tatou kia pure no tetai oraanga meitaki ua. Mari ra, kua apii aia ia tatou kia pure no te “kai e tau ia matou i teianei rā.” Kua apii taka meitaki a Iesu ki te aronga tei akarongo kiaia e: “Auraka e akaputu i te apinga na kotou i teianei ao.” Akakite katoa aia e: “Ka akaputu ra i te apinga na kotou ki runga i te rangi.” (Mata. 6:9, 11, 19, 20) Ka rauka ia tatou i te irinaki e ka akameitaki mai a Iehova ia tatou mei tana rai i taputou. Te kapiti maira tana akameitakianga e tana akaperepere anga. E akapapuanga te reira e ka oronga mai aia i te au mea ta tatou e anoano ra. Te ravenga e rauka ai ia tatou te mataora mou e te tu tinamou koia oki na te irinakianga ki roto i to tatou Metua aroa ko Iehova, kare i te moni.—E tatau ia Mataio 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Koai ma ta Iehova i oronga i te apainga kia utuutu i te tamariki? (e) Eaa ra te nga metua i anoanoia ai kia utuutu i ta raua tamariki?

⁷ Kapiti mai ki te rave anga i te anoano o te Atua, ko te akono anga i te apainga a te ngutuare tangata na roto i te au mataara ta Iehova i inangaro. Ei akaraanga, kua akaueia te au metua i raro ake i te Ture a Mose kia apii i ta ratou tamariki kia tavini ia Iehova. Ka anoano katoaia te au Kerititiano tei inangaro i te akamareka ia Iehova kia akapera. (E tatau ia Deuteronomi 6:6, 7.) Kua oronga a Iehova i teia apainga ki te au metua, kare ki te au metua ruau me kore ki tetai ke. Akakite mai te Ariki ko Solomona e: “E akarongo mai, e taku tamaiti, ki te apii a to metua tane, e auraka e akaruke i te ture a to metua vaine.” (Mase. 1:8) Inangaro a Iehova i te au ngutuare tangata kia noo kapiti kia rauka i te nga metua i te apii e te arataki i ta  ratou tamariki. (Mase. 31:10, 27, 28) Me akarongo te tamariki ki to ratou nga metua e tuatua ra no runga ia Iehova e me kite ratou ia raua e tavini ra i te Atua i te au ra ravarai, ka aru te tamariki i to raua akaraanga.

8, 9. (a) Eaa te au akaaoanga te ka tupu me noo mamao tetai metua mei te ngutuare tangata? (e) Me kare te nga metua e te tamariki e noo kapiti ana, ka akapeea te reira e riro ei ei taitaia ki te ngutuare tangata?

⁸ Maata te aronga te manako ra i te akaruke i to ratou ngutuare tangata, kua kite mai ratou e ka tupu te au manamanata no ta ratou ikianga. Inara kare e rauka ia tatou i te kite e eaa te ka tupu mai i roto i te ngutuare tangata no taua au ikianga ra. (Mase. 22:3) * Te akaruke anga a Marilyn i tona ngutuare tangata, kua akamata aia i te mii ia raua. Pera katoa rai tona tokorua e ta raua tamaiti. Kua ui putuputu a Jimmy ki tona mama e, “Eaa koe i akaruke ei iaku?” Kare a Marilyn i akakoro kia noo mamao mei tona ngutuare tangata no tetai tuatau roa, inara i te au mataiti i aereia, kua mareka kore aia i te kite anga e kua taui te tu o tona ngutuare tangata. Kare te tu o Jimmy e aiteite ki ta Marilyn i kite i mua ana. Te openga, kare aia e inangaro i te pukapuka akaou kiaia i te akakite i tona manako. Karanga a Marilyn e, “Kare aia e inangaro akaou iaku.”

⁹ Me kare te au metua e te tamariki e noo kapiti ana, penei ka riro te reira ei mea kino ki to ratou manako ngakau e to ratou turanga no te mea tika e te mea tarevake. * Me roa te tuatau ka noo mamao te nga metua mei te tamariki, ka riro te reira ei taitaia ki runga ia ratou. Kua akamarama a Marilyn kia Jimmy e te rave ra aia i te reira ei tauturu iaia, inara kua manako a Jimmy e kare tona mama e inangaro akaou iaia. I te akamataanga, kua riri aia i tona mama no te akaruke anga iaia. I muri mai, kua riri aia i te kite anga i tona mama me atoro mai iaia. Mei te au tamariki rai kua akaruke te nga metua, kua irinaki a Jimmy e kare i te mea tika kia inangaro e kia akangateitei i tona mama.—E tatau ia Maseli 29:15.

10. (a) Me oronga te nga metua i te au apinga e kare i te taime e te inangaro, eaa te ka tupu ki te tamariki? (e) Eaa te ngere ra me noo mamao tetai metua mei tona ngutuare tangata?

¹⁰ No te mea kua noo mamao aia mei ia Jimmy, kua tauta a Marilyn kia akameitaki mai i taua turanga ra na te tuku anga i tetai moni e te au apinga kiaia. Inara kua kite mai aia e kare te reira e akatupu ana i tetai pirianga vaitata kiaia. Noatu kare i te mea akakoroia, kua apii aia ia Jimmy kia inangaro maata atu i te moni i tona ngutuare tangata me kore ia Iehova. (Mase. 22:6) Te mea tangi ra, kua akakite a Jimmy kiaia e eiaa e oki mai ki te kainga  mari ra kia tuku ua mai i te au apinga nana. I te openga kua kite mai a Marilyn e kare e rauka iaia i te utuutu i tana tamaiti na te tata reta, te ringi anga, e na te pukapuka anga i runga i te vitio. Akamarama aia e, “Kare e rauka i te takave e te ongi i taau tamariki na runga i te Initaneti.”

11. (a) Eaa te ka tupu me noo mamao tetai metua mei te ngutuare tangata? (e) Eaa tei tauturu ia Marilyn kia kite e ka anoanoia aia i te oki ki te kainga?

¹¹ Kua paruparu katoa to Marilyn pirianga kia Iehova. Kua piri aia ki tana putuputuanga e okotai ra i te epetoma. Kua paruparu katoa tona pirianga ki tana tane. Kua anoanoia aia i te patoi i tona pu angaanga tei inangaro kia o raua ki roto i te pirianga ainga. No te mea kare e rauka ia James e Marilyn i te pukapuka ki tetai e tetai no runga i to raua manamanata, kua akakite raua i te reira ki tetai ke e kua vaitata raua i te akaturi. Kua kite a Marilyn e noatu kare raua e akaturi ana, kua kino to raua oraanga akaipoipo. Te apii maira te Pipiria i te au tokorua akaipoipo kia akono i te au manako ngakau e te au anoano o te ainga i rotopu i te nga tokorua. No te mea kua noo mamao a Marilyn mei ia James, kare e rauka ia raua i te pukapuka e te akaari i te inangaro ki tetai e tetai. (Pe’e 1:2; 1 Kori. 7:3, 5) Kare katoa raua e ta raua tamaiti e akamori kapiti ana ia Iehova. Akakite a Marilyn e, “Kua kite mai au i ko i tetai uruoaanga e e mea puapinga tikai kia rave putuputu i te akamorianga a te ngutuare me ka inangaro tatou kia ora mai i te tuatau o te ra maata o Iehova. Kua marama i reira au e ka anoanoia au kia oki ki te kainga.” Ka anoanoia aia kia akamatutu akaou i tona pirianga ki tona ngutuare tangata e kia Iehova.

12. Eaa te akoanga tau no roto mai i te Pipiria te ka tauturu i te aronga tei noo mamao mei te ngutuare tangata?

¹² Te iki anga a Marilyn i te oki ki te kainga, kua oronga mai tetai aronga i te akoanga tau, e tetai pae ra kua oronga i te akoanga kino. Kua akameitaki mai te aronga pakari i roto i te putuputuanga iaia. Kua tauta tetai aronga i te tapu iaia kia kore e oki ki te kainga, e kua akakite ratou e kare e maata te moni ka rauka mai me oki aia. Karanga ratou e, “Kare e roa atu, ka oki mai koe.” Kare i te mea tau no te au Kerititiano kia tuatua akapera, ka anoanoia ratou kia “ako marie ratou i te au vaine ou ra kia aroa i ta ratou au tane, kia aroa oki i ta ratou au tamariki,” e “kia noo i te ngutuare,” te aiteanga i reira, kia akono i to ratou uaorai ngutuare tangata. Na roto i teia mataara, kare te au Kerititiano e akakino i te ingoa o te Atua.—E tatau ia Tito 2:3-5.

13, 14. Eaa te tumu ka anoanoia tatou te tu akarongo kia kore e aru i te inangaro a te ngutuare tangata e te kopu tangata? Akakite mai i tetai akaraanga.

¹³ Maata te aronga tei akaruke i to ratou ngutuare tangata kia angaanga i tetai enua ke, kua utuutuia ratou kia akangateitei i te au peu e te kopu tangata, ko te nga metua tikai. Ka anoanoia tetai Kerititiano kia akaketaketa i tona akarongo kia kopae i te au inangaro a te kopu  tangata me kare te reira e akamareka ra ia Iehova.

¹⁴ Akamanako ana i te tua o Carin: “Te anau mai anga au i taku tamaiti ko Don, te angaanga ra maua ko toku tokorua i tetai enua ke, e koi akamata ua ake ra au i te apii i te Pipiria.” Kua tapapa te kopu tangata ia Carin kia tuku mai ia Don ki ko i tona nga metua kia rauka iaia e tona tokorua i te angaanga kia rava te moni. Te akakite anga a Carin e nana e akono ia Don koia anake ua, kua kapiki tona kopu tangata pera katoa tana tane iaia e e vaine kope aia, e kua kata aviri ratou iaia. Akakite a Carin e: “I tera tuatau, kare au i marama roa ana e eaa te tumu i tarevake ei i te tuku ia Don ki ko i toku nga metua no tetai au mataiti ua. Inara kua kite au e kua oronga mai a Iehova i te apainga kia maua roa ai kia akono i ta maua tamaiti—tona nga metua tikai.” Te nui akaou anga aia, kua inangaro tana tane irinaki kore i te titiri i te pepe. Inara no ta Carin i rave i mua ana, kua akateateamamao te reira iaia me anau pepe akaou aia, no reira kua rave aia i tetai ikianga tei akamareka ia Iehova. I teianei, te mataora nei raua e ta raua nga tamariki no tei noo kapiti ratou. Me kua tuku a Carin i tana nga tamariki kia utuutuia e tetai ke, penei kare ratou e noo kapiti i teianei e kare e mataora.

15, 16. (a) Akapeea a Vicky te utuutuia anga? (e) Eaa te tumu kare aia e inangaro kia utuutu i tana tamaine mei te tu rai i utuutuia aia?

¹⁵ Akakite mai tetai tuaine ko Vicky e: “No te au mataiti, kua utuutuia au e toku mama ruau, e kua akono toku nga metua i toku teina. I te tuatau kua oki au i te noo i ko i toku nga metua, kua taui toku manako no runga ia raua. Kua matau toku teina i te akakite i tona manako ki to maua nga metua, te takave ia raua, e kua rekareka aia i tetai pirianga vaitata kia raua. Kare au e piri vaitata ana ki toku nga metua, e te mamaata mai anga au, kua ngata iaku i te akakite i toku manako kia raua. Kua akapapu maua ko toku teina e ka akono maua i to maua nga metua me pakari mai raua. Inara, ka rave au i te reira no te mea e apainga teia naku, ko toku teina ra, ka akono aia ia raua no tona inangaro.

¹⁶ “I teianei te inangaro ra toku mama kia tuku i taku tamaine ki ko iaia kia utuutuia, mei tana rai i tuku iaku kia utuutuia e toku mama ruau.” Kare a Vicky i ariki ana i te reira. Inangaro raua ko tana tane i te utuutu i ta raua tamaine kia akatupu i te inangaro no Iehova. Kua karanga a Vicky e, “Kare roa au e inangaro i te akakino i toku pirianga ki taku tamaine.” Kua apii mai aia e ko te ravenga ua kia puapingaia koia oki, kia maata te inangaro ia Iehova e Tana au kaveinga i to tetai ua atu apinga e te kopu tangata. Kua akakite a Iesu e: “Kare e tika i te tangata kia akono i nga pu e toko rua,” ko te Atua e te au apinga.—Mata. 6:24; Exo. 23:2.

17, 18. (a) Eaa tetai ikianga ka anoanoia te au Kerititiano kia rave ua rai? (e) Eaa te au uianga ta tatou ka uriuri i roto i te atikara ka aru mai?

¹⁷ Kua taputou mai to tatou Metua, ko Iehova, i te oronga mai i te au mea ta tatou e anoano ra me tuku tatou i te Patireia e tana tuatua tika ei mea mua i roto i to tatou oraanga. (Mata. 6:33) No Tana i taputou mai, ka anoanoia te au Kerititiano mou kia rave ua rai i tetai ikianga. Me aro atu tatou i te au akaaoanga, e au ravenga tetai kia akamareka ia Iehova e te aru i te au kaveinga Pipiria. Te taputou maira a Iehova i te tauturu ia tatou kia “akakoromaki.” (E tatau ia 1 Korinetia 10:13.) Na roto i ta tatou au pure e te tu akarongo, te akaari ra tatou e te irinaki ra tatou ki roto ia Iehova. (Sala. 37:5, 7) Ka akameitaki mai a Iehova i ta tatou au tautaanga e ka oronga mai aia i te au mea ta tatou e anoano ra. Ka puapinga i reira to tatou oraanga.—Gene. 39:3.

¹⁸ Inara, eaa ta tatou ka rave me akakinoia to tatou pirianga i roto i te ngutuare tangata no te akaruke anga? Akapeea tatou me akono i te turanga pae kopapa o te ngutuare tangata ma te kore e noo mamao mei ia ratou? E akapeea tatou me tauturu i etai ke kia kore e akaruke i to ratou ngutuare tangata? Ka uriuri tatou i teia au uianga i roto i te atikara ka aru mai.