1-3. (a) Hi swihi swiphiqo swa timali leswi vo tala va nga na swona namuntlha, naswona van’wana va ringeta ku swi tlhantlha njhani? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.) (b) Hi kwihi ku karhateka loku vaka kona malunghana ni ku kurisa vana?

MARILYN * u ri: “Siku ni siku loko nuna wa mina James a vuya entirhweni a a va a karhele swinene naswona mali leyi a a yi hola a yi nga swi koti ku hi xavela swilo leswi a hi swi pfumala siku ni siku. A ndzi lava ku n’wi olovisela ntirho naswona ndzi n’wi pfuna ku xavela Jimmy, n’wana wa hina wa mufana swilo swo saseka leswi vana lava a a nghena na vona xikolo a va ri na swona.” Nakambe Marilyn a a lava ku pfuna maxaka ya yena man’wana a tlhela a veka mali leyi a va ta yi tirhisa enkarhini lowu taka. Vanghana va yena vo tala a va rhurhele ematikweni man’wana leswaku va ta hola mali yo tala. Kambe loko a anakanyisisa hi ku rhurha, a a nga tiyiseki leswaku a endla yini. Ha yini?

² Marilyn a a chava ku siya ndyangu wakwe lowu a a wu teka wu ri wa risima ni leswi a a nga ha ta swi kota ku gandzela Yehovha swin’we na wona. Nilokoswiritano, u tibyele leswaku van’wana va rhurhele ematikweni man’wana swa xinkarhana naswona mindyangu ya vona a yi tikomba swi yi fambela kahle hi tlhelo ra moya. Kambe a a tivutisa leswaku u ta swi kotisa ku yini ku kurisa Jimmy a ri ekule na yena. Xana a a ta swi kota ku kurisa n’wana wakwe “hi  ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha” a tirhisa Internet?—Efe. 6:4.

³ Marilyn u lave nkongomiso. Nuna wakwe a a nga swi lavi leswaku a famba, hambileswi a vuleke leswaku a nge ringeti ku n’wi sivela ku famba. Vakulu ni van’wana evandlheni va n’wi lemuxile leswaku a nga rhurhi, kambe vamakwerhu van’wana va xisati va n’wi khutaze leswaku a rhurha. Va te: “U ta famba loko u wu rhandza ndyangu wa wena. U ta swi kota ku tirhela Yehovha u ri kwale.” Marilyn u ntswontswe James na Jimmy a va lela kutani a famba a ya tirha etikweni rin’wana. U va tshembisile a ku: “A ndzi nge fambi nkarhi wo leha.”

4. Ha yini vo tala va rhurhela ematikweni man’wana, kambe hakanyingi i mani la salaka a khathalela vana va vanhu volavo?

⁴ Yehovha a nga lavi leswaku malandza yakwe ma hanya evuswetini, naswona ku rhurhela etikweni rin’wana i yin’wana ya tindlela ta khale yo balekela vusweti. (Ps. 37:25; Swiv. 30:8) Yakobe u rhume vana vakwe aEgipta leswaku va ya xava swakudya leswaku va nga siki hi ndlala. * (Gen. 42:1, 2) Namuntlha, vanhu vo tala lava hlawulaka ku rhurhela etikweni rin’wana a va rhurhi hikwalaho ka leswi va sikaka. Swi nga ha endleka va ri ni swikweleti swo tala. Van’wana vo tsakela ntsena leswaku mindyangu ya vona yi hanya emafurheni. Vo tala va hetelela va nga tshami ni mindyangu ya vona, va tshama endhawini yin’wana etikweni ra ka vona kumbe etikweni rin’wana, leswaku va fikelela tipakani toleto hileswi tiko ra ka vona ri nga le vuswetini. Hakanyingi, va siya vana va vona lavatsongo va sala va khathaleriwa hi mutswari un’we, makwavo lonkulu wa vana volavo, vakokwana, maxaka man’wana kumbe vanghana. Hambileswi swi va twisaka ku vava ku siya munghana wa vukati kumbe vana, vo tala lava rhurhelaka ematikweni man’wana va vona onge a ku na lexi va nga xi endlaka.

5, 6. (a) Yesu u dyondzise yini malunghana ni ntsako ni nsirhelelo? (b) Yesu u dyondzise valandzeri vakwe ku khongelela swilo swihi swa nyama? (c) Yehovha u hi katekisa njhani?

⁵ Enkarhini wa Yesu, vanhu vo tala a va ri swisiwana va tlhela va pfumala, naswona swi nga ha endleka a va anakanya leswaku loko a va ri ni mali yo tala a va ta va va tsakile naswona va sirhelelekile swinene. (Mar. 14:7) Kambe Yesu a a lava leswaku vanhu va veka ntshembo wa vona eka munhu wo karhi. A a lava leswaku va titshega hi Xihlovo xa rifuwo leri nga heriki, ku nga Yehovha. Eka Dyondzo ya Yesu ya le Ntshaveni, u vule leswaku ntsako wa xiviri ni nsirhelelo a swi titsheganga hi swilo leswi hi nga na swona kumbe hi matshalatshala ya hina kambe swi titshege hi vunghana bya hina na Tata wa hina wa le tilweni.

⁶ Eka xikhongelo xa yena xa xikombiso, Yesu u hi dyondzise ku khongelela swilo leswi hi swi pfumalaka swa siku ni siku, ku nga “xinkwa xa hina xa siku leri,” ku nga ri ku hanya emafurheni. U byele vayingiseri vakwe hi ku kongoma a ku: “Tshikani ku tihlayisela xuma emisaveni . . . Ku ri na sweswo, tihlayiseleni xuma etilweni.” (Mat. 6:9, 11, 19, 20) Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta hi katekisa hilaha a tshembisaka hakona. Nkateko wa Xikwembu a wu katsi ku amukeleka eka xona ntsena; i xitiyisekiso xa leswaku xi ta hi nyika hinkwaswo leswi hi swi pfumalaka. Ndlela yin’we ntsena yo kuma ntsako wa xiviri ni nsirhelelo i ku tshemba Tata wa hina la khathalelaka ku ri ni ku tshemba mali.—Hlaya Matewu 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Yehovha u byi nyike vamani vutihlamuleri bya ku kurisa vana? (b) Ha yini vatswari havambirhi va fanele va hoxa xandla eku kuriseni ka vana va vona?

⁷ ‘Ku lava ku lulama ka Xikwembu ku sungula’ swi katsa ku teka vutihlamuleri bya ndyangu hilaha Yehovha a byi tekaka hakona. Nawu wa Muxe wa tirha eka Vakreste: Vatswari va fanele va letela vana va vona ku tirhela Yehovha. (Hlaya Deteronoma 6:6, 7.) Xikwembu xi nyike vatswari vutihlamuleri byolebyo ku nga ri vakokwana kumbe vanhu van’wana. Hosi Solomoni u te: “N’wananga, yingisa ndzayo ya tata wa wena, naswona u nga wu fularheli nawu wa mana wa wena.” (Swiv. 1:8) Yehovha a vula leswaku vatswari va fanele va tshama ni vana va vona leswaku va ta va dyondzisa va tlhela  va va kongomisa. (Swiv. 31:10, 27, 28) Swo tala swa leswi vana va swi dyondzaka eka vatswari va vona, ngopfu-ngopfu etimhakeni ta moya, hi leswi va swi twaka loko vatswari va vona va ri karhi va vulavula hi Yehovha siku ni siku ni loko va tivonela hi voxe xikombiso xa vona.

8, 9. (a) Ku tala ku humelela yini loko mutswari a nga tshami swin’we ni ndyangu wakwe? (b) Loko vatswari ni vana va nga tshami swin’we, sweswo swi wu khumba njhani ndyangu emitlhavekweni ni le mahanyelweni?

⁸ Loko vanhu va nga si rhurhela ematikweni man’wana va ringeta ku xiya makhombo ni swilo leswi va nga ta boheka ku titsona swona, kambe a va talanga lava byi vonaka ka ha ri emahlweni vuyelo bya ku sukela mindyangu ya vona. (Swiv. 22:3) * Endzhakunyana ka loko Marilyn a rhurhile, u sungule ku karhateka emintlhavekweni hileswi a a ri ekule ni ndyangu wakwe. Nuna wa yena ni n’wana wa yena na vona a va titwa hi ndlela leyi fanaka. N’wana wa yena Jimmy a a tshamela ku n’wi vutisa a ku: “Ha yini u fambe u ndzi siya?” Naswona loko tin’hweti leti Marilyn a a kunguhate ku famba tona ti hundzuka malembe, u xiye swilo swin’wana leswi a swi nga n’wi dyisi byi rhelela endyangwini wakwe. Jimmy a a nga ha vulavuli ngopfu naswona a a nga ha swi tsakeli ku n’wi byela ndlela leyi a a titwa ha yona. Marilyn u vula marito lawa a ri ni gome: “A nga ha ndzi rhandzi.”

⁹ Loko vatswari ni vana va nga tshami swin’we tanihi ndyangu, va nga ha khumbeka emintlhavekweni naswona mahanyelo ya vona ma nga ha onhaka. * Loko vana va ha ri vatsongo naswona va heta nkarhi wo leha va nga ri na vatswari va vona va khumbeka swinene. Marilyn u byele Jimmy leswaku u rhurhe hikwalaho ka leswi a a lava ku pfuna yena. Kambe eka Jimmy a swi vonaka onge mana wakwe a a nga ha n’wi rhandzi. Eku sunguleni, loko mana wakwe a nga ri kona a swi nga n’wi khomi kahle. Kambe, hi ku famba ka nkarhi, loko mana wakwe a endzile ekaya a swi nga ha n’wi tsakisi. Jimmy a anakanya leswaku mana wakwe a a nga ha faneriwi hi ku rhandziwa ni hi ku yingisiwa, hilaha swi tolovelekeke hakona eka vana lava vatswari va vona va nga tshamiki na vona.—Hlaya Swivuriso 29:15.

10. (a) Ku nga humelela yini hi vana loko vatswari va vona va va nyika tinyiko ematshan’weni yo tinyika nkarhi wo va na vona? (b) Ku va ku pfumaleka yini loko mutswari a ringeta ku kurisa vana vakwe a ri ekule?

¹⁰ Hambileswi Marilyn a ringeteke ku antswisa swilo hi ku rhumela mali ni tinyiko, u swi vonile leswaku a a tihambanisa ni n’wana wakwe naswona a a swi xiya leswaku a a n’wi dyondzisa ku rhandza mali ku tlula ndyangu wa ka vona hambi ku ri Yehovha. (Swiv. 22:6) Jimmy a a byela mana wakwe a ku: “U nga ha vuyi. U ndzi rhumela tinyiko ntsena.” Marilyn u sungule ku swi xiya leswaku a a nga ta swi kota ku kurisa n’wana wakwe hi ku n’wi tsalela mapapila, ku n’wi bela riqingho kumbe ku vulavula na yena va ri karhi va vonana eka khamera. U ri: “Eka  Internet a wu nge n’wi angarhi n’wana wa wena kumbe ku n’wi ntswontswa leswaku a etlela kahle.”

11. (a) Vukati bya mimpatswa leyi nga tshamiki swin’we hikwalaho ka ntirho wo tihanyisa byi khumbeka njhani? (b) I yini lexi endleke leswaku makwerhu un’wana wa xisati a swi xiya leswaku u fanele a tlhelela ekaya a ya va ni ndyangu wakwe?

¹¹ Vuxaka bya Marilyn na Yehovha swin’we ni bya nuna wakwe James na byona byi khumbekile. A a kota ku va ni vamakwavo lava nga Vakreste ni ku ya ensin’wini siku rin’we hi vhiki kumbe nkarhi wa le hansi ka wolowo naswona a a fanele a ala ku etlela ni muthori wakwe. Leswi a va nga ta kota ku burisana hi swiphiqo swa vona, Marilyn na James va byele van’wana ndlela leyi va titwaka ha yona naswona a ku sele katsongo va endle vuoswi. Marilyn u swi xiyile leswaku hambileswi yena ni nuna wakwe va nga byi endlangiki vuoswi, a va nga ta swi kota ku landzela xileriso xa le Bibeleni xo enerisa swilaveko swa vona swa mintlhaveko ni swa rimbewu loko va nga tshami swin’we. A va nga ta swi kota ku burisana hi leswi swi tshukaka swi fika emianakanyweni ya vona, ku vonana kumbe ku n’wayitelelana, ku khomana hi mavoko, ku angarhana hi ndlela ya rirhandzu, ku kombisana ‘swikombiso leswikulu swa rirhandzu,’ kumbe ku nyikana “mfanelo” ya vukati. (Risim. 1:2; 1 Kor. 7:3, 5) Naswona a va nga ta swi kota ku gandzela Yehovha swin’we ni n’wana wa vona. Marilyn u ri: “Loko entsombanweni ndzi twe leswaku i swa nkoka leswaku hi va ni vugandzeri bya ndyangu nkarhi na nkarhi leswaku hi ta pona siku lerikulu ra Yehovha, ndzi swi xiyile leswaku a ndzi fanele ndzi tlhelela ekaya. A ndzi fanele ndzi tiyisa vunghana bya mina na Yehovha ni vuxaka bya ndyangu wa mina.”

12. I xitsundzuxo xihi xa le Matsalweni lexi nga nyikiwaka lava nga tshamiki swin’we ni mindyangu ya vona?

¹² Loko Marilyn a endle xiboho xo tlhelela ka rikwavo van’wana va n’wi nyike xitsundzuxo lexinene kasi van’wana va n’wi nyike xitsundzuxo xo biha. Vakulu va le vandlheni leri a a hlanganyela eka rona va n’wi bumabumerile hikwalaho ka ripfumelo ni xivindzi xakwe. Kambe van’wana lava na vona a va nga tshami ni vanghana va vona va vukati ni mindyangu ya vona a va n’wi bumabumelanga. Ematshan’weni yo landzela xikombiso xakwe lexinene, va ringete ku n’wi heta matimba. Va te: “U ta tlhela u vuya laha ku nga ri khale. U ta tihanyisa hi yini loko u tlhelela ka rikwenu?” Ematshan’weni yo vula marito wolawo lama hetaka matimba, Vakreste va fanele va “vuyisa mianakanyo ya vaxisati lavatsongo, ku rhandza vanuna va vona, va rhandza vana va vona va [tirha] ekaya,” ekaya ra vona, “leswaku rito ra Xikwembu ri nga tseketseriwi.”—Hlaya Tito 2:3-5.

13, 14. Ha yini swi lava ripfumelo ku rhangisa Yehovha ematshan’weni ya leswi languteriweke hi ndyangu? Kombisa.

¹³ Vanhu vo tala lava rhurheleke ematikweni man’wana va kulele eka mindhavuko leyi rhangisaka ngopfu ndhavuko ni vutihlamuleri lebyi va nga na byona endyangwini, ngopfu-ngopfu eka vatswari. Mukreste u fanele a va ni ripfumelo leri tiyeke leswaku a nga fambisani ni ku navela ka ndyangu wakwe loko ku navela koloko ku nga n’wi tsakisi Yehovha.

 ¹⁴ Anakanya hi mhaka ya Carin: “Loko Don, n’wana wa mina wa mufana a velekiwa, mina ni nuna wa mina a hi tirha etikweni rin’wana naswona a ndza ha ku sungula ku dyondzeriwa Bibele. Hinkwavo endyangwini wa ka hina a va langutele leswaku ndzi rhumela Don ekaya leswaku a ta kurisiwa hi vatswari va mina kukondza mina ni nuna wa mina hi hola mali yo tala.” Loko Carin a vule leswaku u ta tikurisela Don, maxaka yakwe ku katsa ni nuna wakwe va vule leswaku wa loloha va tlhela va n’wi hleka. Carin u ri: “Ku vula ntiyiso, hi nkarhi wolowo a ndzi nga swi twisisi kahle leswaku a swi hoxe kwihi ku yisa Don eka vatswari va mina leswaku va ya n’wi kurisa ku ringana malembe ma nga ri mangani. Kambe a ndzi swi tiva leswaku Yehovha u wu nyike hina ntirho wo kurisa n’wana wa hina.” Loko Carin a tlhele a tika, nuna wakwe loyi a a nga ri Mbhoni u n’wi sindzisile leswaku a susa khwiri. Xiboho lexinene lexi Carin a tshameke a xi endla xi tiyise ripfumelo rakwe, hikwalaho u swi kotile ku endla xiboho xin’wana lexi a xi ta tsakisa Yehovha. Sweswi yena, nuna wakwe ni vana va vona va tsakile hi leswi va tshameke swin’we. Loko Carin a a rhumele n’wana wakwe un’we kumbe havambirhi leswaku va ya kurisiwa hi vanhu van’wana, vuyelo bya kona a byi ta va byi hambane ngopfu.

15, 16. (a) Hlamusela ndlela leyi makwerhu un’wana wa xisati a khumbiweke ha yona hi ndlela leyi a kurisiweke ha yona. (b) Ha yini a nga lavanga ku endla leswi fanaka hi n’wana wakwe wa nhwanyana?

¹⁵ Mbhoni leyi vuriwaka Vicky yi ri: “Ndzi kurisiwe hi kokwa wa mina wa xisati ku ringana malembe ma nga ri mangani, vatswari va mina a va sale ni ndzisana ya mina ya xisati. Loko ndzi tlhelela eka vatswari va mina, ndlela leyi a ndzi titwa ha yona ha vona a yi cincile. Ndzisana ya mina a a swi kota ku tiphofula eka vona, a va angarha a tlhela a va ni vuxaka lebyikulu na vona. A ndzi nga titwi ndzi ri ni vuxaka lebyikulu ni vatswari va mina ni loko se ndzi kurile, a swi ndzi tikela ku va komba ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hakunene. Mina ni ndzisana ya mina hi tiyisekise vatswari va hina leswaku hi ta va khathalela loko se va dyuharile. Kambe ndzi ta va khathalela hileswi swi ndzi bohaka kasi ndzisana ya mina u ta va khathalela hileswi a va rhandzaka.

¹⁶ “Sweswi manana u lava ndzi yisa n’wana wa mina wa nhwanyana eka yena leswaku a ta n’wi kurisa, tanihi leswi na yena a ndzi rhumeleke eka mana wakwe.” Vicky u ri: “Ndzi ale hi ndlela ya vutlhari. Mina ni nuna wa mina hi lava ku kurisa n’wana wa hina hi tindlela ta Yehovha. Naswona a ndzi lavi ku onha vuxaka bya mina ni n’wana wa mina.” Vicky u swi xiyile leswaku loko swilo swi ta ku fambela kahle u fanele u rhandza Yehovha ni milawu yakwe ku ri ni ku rhandza mali ni ndyangu. Yesu u swi veke erivaleni a ku: “Ku hava loyi a nga vaka hlonga ra tihosi timbirhi,” ra Xikwembu ni ra Rifuwo.—Mat. 6:24; Eks. 23:2.

17, 18. (a) I yini leswi minkarhi hinkwayo Vakreste va nga tihlawulelaka eka swona? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa exihlokweni lexi landzelaka?

¹⁷ Yehovha, Tata wa hina u hi tshembise ku hi nyika swilo leswi hi swi pfumalaka loko hi rhangisa Mfumo ni ku lulama kakwe evuton’wini bya hina. (Mat. 6:33) Hikwalaho, Vakreste va ntiyiso minkarhi hinkwayo va nga tihlawulela. Yehovha u tshembisa ku hi nyika “ndlela yo huma” leyi nga laviki leswaku hi tlula milawu ya Bibele, ku nga khathariseki swiphiqo swo tika leswi hi langutaneke na swona. (Hlaya 1 Vakorinto 10:13.) Loko hi ‘rindzela Yehovha hi ku swi rhandza,’ loko hi “n’wi tshemba” hi ku khongelela vutlhari ni nkongomiso wakwe ni hi ku landzela swileriso ni milawu yakwe, “u ta teka goza” a hi pfuna. (Ps. 37:5, 7) U ta katekisa matshalatshala ya hina yo tirhela yena ntsena tanihi N’wini un’we wa ntiyiso. Loko hi rhangisa yena, u ta endla leswaku hi “humelela” evuton’wini.—Ringanisa na Genesa 39:3.

¹⁸ Ku nga endliwa yini leswaku ku lulamisiwa leswi onhakeke loko mi nga tshami swin’we? I magoza wahi lama tirhaka lawa hi nga ma tekaka leswaku hi wundla mindyangu ya hina handle ko va ekule na yona? Naswona hi nga va khutaza njhani van’wana hi ndlela ya rirhandzu leswaku va endla swiboho leswinene emhakeni leyi? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamula swivutiso leswi.