1-3. (a) Ne a fakalavelave i mea tau tupe e fe‵paki mo tino e tokouke i aso nei, kae se a te auala e taumafai ei a nisi tino o faka‵lei aka? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.) (e) Ne a manavasega kolā ne ‵sae aka e uiga ki te putiakaga o se tamaliki?

“KO OKO eiloa i te fi‵ta o taku avaga tagata, ko Iakopo, māfai e foki mai ki te fale mai tena galuega i aso katoa, kae ko tena peofuga e lava fua ke ‵togi ki ei a mea e silia malie mo mea e manakogina ne matou i aso takitasi,” ko te fakamatalaga a Maliana. * “Ne manako au o fakamāmā a tena amoga kae fesoasoani o ‵togi a nisi mea a te mā tama tagata, ko Timi, kolā e fia‵fia ki ei ana taugasoa i te akoga.” Ne manako foki a Maliana o fesoasoani ki olotou kāiga kae ‵teu a tupe mō te taimi mai mua. Ko oti ne olo atu ana taugasoa e tokouke ki nisi atufenua ko te mea ke maua a tupe e uke. Kae i te taimi ne mafaufau ‵mafa ei a ia ki se malaga penā, ne ‵numi ana mafaufauga. Kaia?

² Ne mataku a Maliana ma tiakina a tena kāiga tāua mo te tokagamalie o olotou mea faka-te-agaga e fai. Kae koi fakasako‵sako mai eiloa tou fafine, ko oti ne olo atu a nisi tino ki fenua ‵mao mō se vaitaimi, kae foliga mai i olotou kāiga e ‵lei loa i te feitu faka-te-agaga. Kae ne manatu aka a ia me e mafai pefea o puti aka ne ia a Timi mai i se koga ‵mao. E mata, e mafai o iku manuia a tena fesoasoani o puti aka a tena tama tagata “i polopolokiga mo fakatakitakiga a Ieova” e auala i te Itaneti?—Efe. 6:4.

 ³ Ne ‵sala atu a Maliana ki se fesoasoani. Ne seki manako a tena avaga ke fano a ia, e ui eiloa ne fai atu tou tagata me ka sē taumafai a ia o taofi tou fafine. Ne tuku atu ne toeaina mo nisi tino i te fakapotopotoga ne pati fesoasoani ke sē fano tou fafine, kae ne fakamalosi atu a nāi tuagane ki tou fafine ke fano. “Kafai koe e alofa ki tou kāiga, ko fano koe,” ne fai atu latou ki tou fafine. “Koi mafai eiloa ne koe o tavini atu ki a Ieova.” Faitalia te fakalotolotolua o tou fafine, ne uma fakamāvae atu Maliana ki a Iakopo mo Timi kae fano o galue i te suā fenua. “Au e se leva,” ne tauto atu a ia.

4. Kaia e olo ei a tino e tokouke ki nisi fenua, kae ko oi e masani o tausi ne latou a tamaliki a tino penā?

⁴ E se manako a Ieova ke ola ana tavini i se tulaga mativa malosi, kae ko te olo ki nisi koga se tasi o toe faka‵leiga leva eiloa ki te mativa. (Sala. 37:25; Faata. 30:8) Ko te mea ke sē fia‵kai latou, ne uga atu ne te toeaina ko Iakopo ana tama ta‵gata ke olo ki Aikupito o ‵togi mea‵kai. * (Kene. 42:1, 2) I aso nei, a te tokoukega o tino kolā e filifili ke olo latou o ‵nofo i nisi fenua e se olo ona ko latou e fia‵kai. Kāti e olo latou ona ko te uke o kaitalafu. A nisi tino, e olo fua ona ko te ma‵nako ke tai ‵lei atu te tulaga o te olaga o te kāiga. Ke fakataunu olotou fakamoemoega i se koga telā e vāivāi i mea tau tupe, e iku atu ki te ‵nofo mavae‵vae o tino e tokouke mai i olotou kāiga tonu, faitalia me i loto io me i tua o olotou fenua tonu. E masani o tiaki ne latou olotou tamaliki fo‵liki ke tausi ne se tino e tokotasi mai i mātua, se tamaliki matua, tupuna, nisi kāiga, io me ko taugasoa. E ui eiloa e fakafanoanoa ki tino kolā e olo a te tiaki o se avaga io me se tamaliki, e mafau‵fau a te tokoukega o tino kolā e olo me seai se mea e mafai ne latou o fai.

5, 6. (a) Se a te mea ne akoako mai ne Iesu e uiga ki te fiafia mo te tokagamalie? (e) Ne a mea faka-te-foitino ne akoako ne Iesu ana soko ke ‵talo atu e uiga ki ei? (i) Se a te auala e fakamanuia tatou ne Ieova?

⁵ E tokouke foki a tino ma‵tiva kae sē ‵lei a olaga i aso o Iesu, kae kāti ne ma‵natu aka latou me ne mafai o fia‵fia malosi kae tokagamalie atu latou moi fai ne tai uke atu olotou tupe e maua. (Male. 14:7) Kae ne manako a Iesu ko tino ke tuku olotou fakamoemoega ki se koga fakaa‵tea. Ne manako a ia ke fakalago‵lago latou ki te Mafuaga o koloa tumau—ko Ieova. I te Lāuga a Iesu i luga i te Mauga, ne fakamatala mai ne ia i te fiafia tonu mo te tokagamalie e se fakalagolago ki luga i mea faka-te-foitino, io me ko ‵tou taumafaiga totino, kae fakalagolago ki luga i ‵tou va fakataugasoa mo ‵tou Tamana faka-te-lagi.

⁶ I tena ‵talo fakaakoako, ne akoako mai ne Iesu ke ‵talo atu tatou, e se ke maua te tokagamalie i mea tau tupe, kae ki mea e manakogina ne tatou i aso takitasi, ‵tou “meakai e ‵tau mo te aso nei.” Ne fai tonu atu a ia ki ana tino fakalogo‵logo: “Sa fakaputu ne otou koloa i te lalolagi nei, . . . Kae fakaputu ne otou koloa i te lagi.” (Mata. 6:9, 11, 19, 20) E tali‵tonu tatou me ka fakamanuia tatou ne Ieova e pelā mo tena tautoga. A fakamanuiaga a te Atua e sē se fakaasiga fua o tena taliaga; ko tena tusaga tenā i te tukumaiga o mea kolā e ma‵nako tonu tatou ki ei. E tonu, a te auala fua e tasi e maua ei te fiafia tonu mo te tokagamalie ko te talitonu fakamaoni ki ‵tou Tamana atafai i lō tupe. —Faitau te Mataio 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Ko oi ne tuku atu ne Ieova ki ei a te tiute i te putiakaga o tamaliki? (e) Kaia e manakogina ei ko mātua e tokolua ke ‵kau tasi i te tausiga o lā tamaliki?

⁷ A te ‘‵sala muamua ki te amiotonu a te Atua’ e aofia i ei a te kilo atu ki tiute i te kāiga e pelā mo te kiloga a Ieova. E maua i te Tulafono a Mose a te fakatakitakiga fakavae tenei, telā e fakasino atu ki Kelisiano: E ‵tau mo mātua o akoako atu ki olotou tamaliki totino a akoakoga faka-te-agaga. (Faitau te Teutelonome 6:6, 7.) Ko oti ne tuku atu ne te Atua a te tiute tenei ki mātua, kae e se ki tupuna io me ko so se tino aka. Ne fai  mai te tupu ko Solomona: “Taku tama, saga tonu ki muna a tou tamana mo tou mātua.” (Faata. 1:8) E manako a Ieova ko mātua e tokolua ke ‵kau tasi i te takitakiga mo te akoakoga o lā tamaliki. (Faata. 31:10, 27, 28) A te ukega o mea kolā e tauloto ne tamaliki mai i olotou mātua, maise eiloa mea faka-te-agaga, e maua mai te fakalogo‵logo ki sau‵talaga a lāua i aso takitasi e uiga ki a Ieova mo te ‵kilo atu ki fakaakoakoga a lāua.

8, 9. (a) Ne a ‵fuliga e masani o ‵tupu māfai e nofo māvae se mātua mai te kāiga? (e) Se a te fakamaseiga ki luga i lagonaga mo amioga ‵lei e mafai o māfua mai i te ‵nofo mavae‵vae?

⁸ E taumafai a tino kolā e olo o nofo i nisi fenua o mafau‵fau ki tulaga fakama‵taku mo fakalavelave kolā ka aofia i ei, a koi tuai latou o olo, kae mu‵tana fua e lavea ‵mao ne latou a ikuga katoa o te tiakina olotou kāiga. (Faata. 22:3) * I te taimi eiloa ne tiakina ei ne Maliana a tena kāiga, ne kamata tou fafine o logo‵mae i te ‵nofo ma‵vae o ia mo tena kāiga. Kae penā foki a tena avaga mo te tamaliki. Ne fesili atu faeloa a Timi ki tou fafine, “Kaia ne tiaki ei au ne koe?” Kae i te taimi ne ‵fuli ei a masina e galo ei a Maliana ki tausaga, ne matea ei ne tou fafine a ‵fuliga fakafanoanoa i tena kāiga. Ko gasolo o ‵mao a Timi kae ko sē mafaufau foki ki a ia. E fai mai tou fafine mo te fanoanoa, “Ko se alofa mai a ia ki a au.”

⁹ Kafai e se ‵nofo tasi a mātua mo tamaliki, e mafai o logo‵mae latou i mea tau lagonaga kae fakamasei i ei a amioga ‵lei. * Ko te fo‵liki o tamaliki mo te leva o te ‵nofo ma‵vae mo olotou mātua, ko te ‵poko o te fakamaseiga. Ne fakamatala atu ne Maliana ki a Timi me ne fai ne ia a te ‵toe mea e mafai ne ia o fai ke aoga ki tou tagata. Kae ne oko te lagonaga ki a Timi i a ia ne tiakina ne tena mātua. I te kamataga, ne ita a ia i tou fafine ne galo. Kae fakamuli ifo, ne ita a ia i te nofo mai o tou fafine i te taimi ne toe foki mai ei o āsi mai. E pelā mo te mea e masani o oko ki tamaliki kolā e tiakina, ne mafaufau a Timi me ko se ‵tau a ia o fakalogo kae alofa ki tou fafine.—Faitau te Faataoto 29:15.

10. (a) E pokotia pefea a tama‵liki i te sē nofo mai o te mātua kae aumai fua a meaalofa faka-te-foitino? (e) Se a te mea e galo māfai e taumafai se mātua o puti aka ana tama mai i se koga ‵mao?

¹⁰ Faitalia me ne taumafai a Maliana o sui a tena galo ki te avega o tupe mo meaalofa, ne matea ne tou fafine me ko ‵vae kea‵tea ne ia tena tama kae akoako a ia e aunoa mo te iloa ke fakamuamua a mea faka-te-foitino i lō mea faka-te-agaga mo te kāiga. (Faata. 22:6) Kāti ka fai atu a Timi ki tou fafine, “Sa foki mai. Tumau fua i te aumai o meaalofa.” Ne kamata o lavea ne Maliana me e se mafai ne ia o puti aka a tena tama e “pelā me se mātua” e auala i tusi, telefoni, io me sau‵tala i te itaneti. E fakamatala mai tou fafine, “E  se mafai ne koe o ‵sai io me uma atu o fakatofa ki tau tamaliki i loto i te Itaneti.”

11. (a) E pokotia pefea se olaga avaga i te ‵nofo mavae‵vae o te tauavaga ona ko te galuega ‵togi? (e) Ne iloa pefea ne se tuagane e tokotasi me e ‵tau o ‵kau tasi a ia mo tena kāiga?

¹¹ Ne pokotia foki te fesokotakiga o Maliana mo Ieova mo tena avaga, ko Iakopo. A tena kau atu ki fakatasiga faka-Kelisiano mo te galuega talai ko nofo fua ki se aso e tasi i te vaiaso io me mu‵tana ifo, kae ‵tau o ‵teke atu tou fafine ki te fiafai atu o tena pule ki a ia. Ona ko te seai se avaga e nofo mai ke fakalagolago ki ei i taimi o fakalavelave, ne oko ki a Maliana mo Iakopo a lagonaga fia‵fai ki nisi tino kae toeitiiti ko finalalolagi. Ne matea ne Maliana me faitalia ne seki mulilua lāua mo tena avaga, ko sē mafai ne lāua o tau‵tali i te fakatakitakiga a te Tusi Tapu ke fakamalie a manakoga fakatauavaga mo lagonaga o te suā tino ne te suā tino ona ko te ‵nofo ma‵vae. E se mafai lāua o sau‵tala fakatasi ki se manatu e sae fakavave aka, fakamakila atu, io me fakamisikata, solopū, ‵sai fakatasi, “fakaasiga o te alofa,” io me ko te tuku atu ki te avaga a te mea e “‵tau o tuku ki ei.” (Pese. 1:2; 1 Koli. 7:3, 5) Kae sē mafai foki o tapuaki katoatoa atu lāua fakatasi mo te lā tama ki a Ieova. “I te iloaga ne au mai i se fono o te atufenua a te tāua o te tapuakiga a kāiga ke ‵sao tatou i te aso lasi o Ieova, ne lotomalie ei au ke toe foki ki toku kāiga,” ko pati a Maliana. “E ‵tau o toe ati aka ne au a toku feitu faka-te-agaga mo toku olaga i te kāiga.”

12. Ne a fakatakitakiga mai te Tusi Tapu e mafai o tuku atu ki a latou kolā e ‵nofo ma‵vae mai i olotou kāiga?

¹² I te taimi ne fakaiku aka ei ne Maliana ke toe foki a ia ki tena kāiga, ne tuku atu ne nisi tino a manatu fakatonutonu ‵lei kae ko nisi tino ko manatu fakatonutonu sē ‵lei. Ne fakamālō atu a toeaina i tena fakapotopotoga i te koga telā ne galue a ia i ei ona ko tena fakatuanaki mo te loto malosi. Kae ne seki fai penā a nisi tino kolā ne ‵nofo māvae mai i olotou avaga mo kāiga. I lō te tau‵tali atu i te fakaakoakoga ‵lei a tou fafine, ne taumafai latou o fakamalosi ke nofo. “Ka toe foki mai eiloa koe ki konei i se taimi toetoe,” ko olotou pati. “Ka maua pefea ne koe ne tupe e lava māfai e toe foki koe ki tou kāiga?” E ‵tau mo Kelisiano o “fakaala ne latou a mafaufau o fāfine koi tai fo‵liki ke a‵lofa ki olotou avaga, ke a‵lofa ki olotou tama‵liki, . . . [ke] ga‵lue i olotou fale,” olotou fale totino, “ko te mea ke se taku fakamaseigina te muna a te Atua.”—Faitau te Tito 2:3-5.

13, 14. Kaia e manakogina ei a te fakatuanaki ke fakamuamua a Ieova i manakoga o te kāiga? Fakamatala mai.

¹³ A te tokoukega o tino kolā e tiakina olotou kāiga kae olo o ‵nofo i nisi koga e ‵tupu aka i koga kolā e fakatāua atu a tuu mo aganuu mo tiute ki kāiga, maise eiloa ki mātua, i lō so se mea aka. Kafai se Kelisiano e ‵teke atu ki faifaiga masani konā io me ko manakoga o te kāiga ko te mea ke fakafiafia atu ki a Ieova, a te mea tenā se fakaasiga tonu o te fakatuanaki.

 ¹⁴ Mafaufau ki te tala o Kalina: “I te taimi ne fanau ei taku tama tagata ko Toni, a māua mo taku avaga ne ga‵lue i te suā fenua, kae ko au ne fatoa kamata fua o sukesuke ki te Tusi Tapu. Ne ma‵nako a tino katoa i te kāiga ke avatu a Toni ki te fenua tonu ke puti aka ne oku mātua ke oko ki te taimi ko tokagamalie ei māua i mea tau tupe.” I te faiatuga a Kalina me e puti aka loa ne ia a Toni, ne kata‵kata ana kāiga mo tena avaga kae fakaigoa ne latou tou fafine ki a paie. “Au e fai ‵tonu atu, i te taimi tenā, e se malamalama ‵lei au me kaia e masei a te ‵nofo o Toni mo oku mātua mō nāi tausaga fua,” ko pati a Kalina. “Kae ne iloa ne au me ne tuku mai ne Ieova ki a māua a te tiute ki te putiakaga o te mā tama.” I te taimi ne toe faitama ei a Kalina, ne fai atu a tena avaga sē talitonu ke fakatō a te pepe. Ne fakamalosi atu a tena fakaikuga ‵lei telā ne fai i te taimi muamua ki tena fakatuanaki, kae toe tu ‵mautakitaki tou fafine mō Ieova. Kae nei la, ko fiafia a ia, tena avaga, mo lā tamaliki me ko ‵nofo fakatasi a latou katoa. Moi fai ne ave ne Kalina se tamaliki e tokotasi io me ko lāua tokolua ke puti aka ne nisi tino, ne mafai o ‵kese ‵ki a te ikuga e maua mai i ei.

15, 16. (a) Fakamatala mai te tala o te tuagane e tokotasi e pelā me se tamaliki ne tiakina. (e) Kaia ne fakaiku ei ne tou fafine ke sē puti aka a tena tama fafine i te auala tenā?

¹⁵ E fai mai se Molimau e igoa ki a Viki: “Ne puti aka au ne toku tupuna fafine i nāi tausaga, kae ko oku mātua e ‵nofo mo toku taina foliki. I te taimi ne toe ‵nofo tasi ei au mo oku mātua, ne ma‵fuli oku lagonaga ki a lāua. Ne faigofie ki toku taina foliki o fakaasi atu ana lagonaga ki a lāua, ‵sai atu ki a lāua, kae maua se fesokotakiga ‵pili mo lāua. Au pelā me ‵mao mai i oku mātua, ke oko foki ki te taimi ko matua ei au, ne faigata o fakaasi atu ne au oku lagonaga ‵tonu ki a lāua. Ne taku tonu atu ne māua mo toku taina ki mā mātua me ka tausi ne māua a lāua māfai ko ma‵tua lāua. Kae ka fai eiloa ne au a te mea tenā e pelā me se tiute, kae ko toku taina ka tausi atu ki a lāua ona ko te alofa.

¹⁶ “Nei la, ko manako toku mātua ke avatu taku tama fafine ke puti aka ne ia, e pelā mo te avega ne ia au ki tena mātua. Ne ‵teke au ki ei i se auala āva,” ko pati a Viki. “E ma‵nako māua mo taku avaga o puti aka a te mā tama tonu i auala o Ieova. Kae sē manako foki au o fakamasei a toku fesokotakiga mo taku tamaliki fafine i te taimi mai mua.” Ne matea ne Viki me i te auala manuia fua e tasi ko te fakamuamua o Ieova mo ana fakatakitakiga fakavae i lō taumafaiga ke maua a tupe mo fakamoemoega o te kāiga. Ne fai faka‵lei mai a Iesu: “E seai se tino e mafai o tavini ki matai e tokolua,” ki te Atua mo Koloa.—Mata. 6:24; Eso. 23:2.

17, 18. (a) Se a te mea e ‵tau o isi faeloa se filifiliga a Kelisiano ki ei? (e) Ne a fesili ka mafau‵fau tatou ki ei i te suā mataupu?

¹⁷ Ne tauto mai ‵tou Tamana, ko Ieova me ka fesoasoani mai a ia ke maua ne tatou a mea kolā e ma‵nako tonu tatou ki ei māfai e fakamuamua ne tatou a te Malo mo tena amiotonu i ‵tou olaga. (Mata. 6:33) Tela la, e isi faeloa se filifiliga e ‵tau o fai ne Kelisiano ‵tonu. E tauto mai a Ieova me ka tuku mai ne ia se “auala e ‵sao ei” telā e se mafai o gutugutulua tatou ki fakatakitakiga fakavae mai te Tusi Tapu, faitalia a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo tatou. (Faitau te 1 Kolinito 10:13.) Kafai e “fakatali‵tali” tatou ki a Ieova, “fakatuanaki ki a ia” mai te ‵talo atu ke maua tena poto mo tena takitakiga mo te tautali i ana fakatonuga mo fakatakitakiga fakavae, kae “ka fesoasoani a ia ki a [tatou].” (Sala. 37:5, 7) Ka fakamanuia tonu ne ia ‵tou taumafaiga loto finafinau ke tavini atu fua ki a ia e pelā me ko te Matai tonu e tokotasi. Kafai e fakamuamua ne tatou a ia, ka fai ne ia ‵tou olaga ke “manuia.”—Fakatusa ki te Kenese 39:3.

¹⁸ Ne a mea e mafai o fai ke faka‵lei aka a fakamaseiga kolā ne fai ne te ‵nofo mavae‵vae? Ne a auala aoga e mafai ne tatou o fai ke tausi ki ‵tou kāiga e aunoa mo te ‵nofo mavae‵vae? Ka faipati a te suā mataupu e uiga ki fesili konei.