1, 2. Ebẹbẹ vẹ ahwo buobu a rẹ rẹriẹ ovao dhe nọ a te no ukane kpozi? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

ONIỌVO-ỌMỌZAE jọ nọ a re se Eduardo * ọ ta nọ: “Okenọ mẹ jọ ukane orẹwho ofa, mẹ jọ emamọ iruo nọ a jẹ jọ hwa omẹ okposa. Rekọ nọ Isẹri Jihova a mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbe omẹ no, mẹ tẹ te ruẹ nọ me wo owha-iruo ofa jọ nọ o mai wuzou, ẹruorote uviuwou mẹ evaọ abọ ugboma gbe egagọ Ọghẹnẹ. Fikiere me te no ukane kpo.”—Ẹf. 6:4.

² Eduardo ọ riẹ nọ uviuwou riẹ nọ ọ nyai kuomagbe na o were Jihova. Wọhọ epanọ o jọ kẹ Marilyn nọ ma ta ẹme kpahe evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, Eduardo o te mu usu riẹ họ ẹruẹrẹhọ kugbe ahwo uviuwou riẹ. Ọ tẹ jẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ epanọ ọ te rọ rẹrote aye gbe emọ riẹ evaọ orẹwho rai nọ ugho o rrọ tere he na. Ẹvẹ ọ te sai ro ru onana? Kọ obufihọ vẹ ọ rẹ sai rẹro riẹ mi inievo nọ e rrọ ukoko riẹ?

3. Ẹvẹ u re kpomahọ emọ nọ ọsẹ hayo oni rai ọ gbẹ rrọ kugbe ai hi?

³ Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ me gbabọkẹ emọ mẹ evaọ okenọ a mae rọ gwọlọ ọkpọvio gbe uyoyou mẹ. Mẹ jọ kugbe ai hi, re me se ikuigbe Ebaibol kẹ ai, lẹ kugbe ai, gbalọ ai, je lele ai zaharo.” (Izie. 6:7) Ọmọtẹ ọkpako riẹ nọ a re se Anna ọ  ta nọ: “Ọsẹ mẹ nọ ọ jọ uwou hu na u ru nọ mẹ rọ jọ awawa. Nọ o zihe kpozi no, ma riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ jọ họ u te no ovao gbe uvo riẹ nọ ma riẹ no. Ọ tẹ gbalọ omẹ, o jẹ hae jọ omẹ oma wọhọ nọ ọsẹ mẹ ọ ginẹ gbalọ omẹ na ha.”

4. Nọ ọzae ọ gbẹ rrọ kugbe uviuwou riẹ hẹ, ẹvẹ u re ro kpomahọ ẹkẹ-abọ riẹ evaọ uviuwou na?

⁴ Nọ ọsẹ o te kpohọ ukane siọ uviuwou riẹ ba, ọ rẹ gbẹ sai ru ẹkẹ-abọ riẹ wọhọ ọnọ o wo uzou uviuwou na ha. Ruby, aye Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ jẹ wọ owha-iruo imava, orọ ọsẹ gbe oni. Mẹ ọvo mẹ jẹ hai jiroro nọ i kpomahọ uviuwou na, onana o tẹ reria omẹ obọ no. Fikiere nọ ọzae mẹ o no ukane ze, o tẹ gwọlọ nọ me re wuhrẹ epanọ mẹ rẹ rọ romakpotọ kẹe wọhọ epanọ o gwọlọ nọ aye Oleleikristi o re ru. Makọ enẹna, ẹsejọ o rẹ thọrọ omẹ ẹro nọ ọzae mẹ ọ rrọ uwou kugbe omai no.” (Ẹf. 5:22, 23) Eduardo o fibae nọ: “Emetẹ mai a tẹ gwọlọ ru oware jọ, aye mẹ a jẹ hai mi uvẹ fikinọ o reria e rai oma no. Ma tẹ ruẹ nọ o gwọlọ nọ ma re dhesẹ kẹ ai nọ mai ọsẹgboni rai ma rrọ okugbe ọvo, o tẹ jẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ kobaro evaọ uviuwou na wọhọ epanọ o gwọlọ mi ọsẹ nọ ọ rrọ Oleleikristi.”

5. Ẹvẹ ọsẹ jọ ọ rọ daoma je ku ebẹbẹ nọ e jọ uviuwou riẹ họ fikinọ o kpohọ ukane siọ ae ba, kọ eme o no rie ze?

⁵ Eduardo ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ daoma kpobi re ọ ruẹrẹ usu riẹ họ kugbe ahwo uviuwou riẹ je ru ai dikihẹ ga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ọ ta nọ: “Oware nọ o jọ utee mẹ họ, re mẹ rọ ẹmeunu gbe uruemu wuhrẹ emọ mẹ uzẹme na. Orọnikọ mẹ rẹ ta nọ me you Jihova ọvo ho, rekọ me re dhesẹ iẹe via.” (1 Jọn 3:18) Kọ Jihova ọ ghale omodawọ Eduardo? Ọmọtẹ rai nọ a re se Anna na ọ ta nọ: “Nọ ma ruẹ epanọ o bi dhesẹ emamọ uruemu jẹ daoma si kẹle omai te, u te ru omai sikẹle iẹe. Eva e were omai gaga nọ ma ruẹ nọ o bi wo ẹnyaharo ziezi evaọ ukoko na. Akpọ na o je ru omai kẹnoma kẹ Jihova. Rekọ ma ruẹ nọ ọsẹgboni mai a tẹrovi egagọ Ọghẹnẹ, fikiere ma tẹ jẹ daoma ru epọvo na. Ọsẹ mai ọ yeyaa kẹ omai nọ ọ gbẹ te nyasiọ omai ba ofa ha, yọ o gine koko eyaa riẹ. Orọnọ ọ wariẹ nyasiọ omai ba, ẹsejọhọ mẹ hae te jọ ukoko Jihova ha.”

6. Didi oware esẹgbini jọ a muẹrohọ evaọ etoke ẹmo?

⁶ Iyẹrẹ i dhesẹ nọ okenọ a je fi ẹmo evaọ ekwotọ Europe jọ nọ a re se Balkans, eva e jẹ were emọ Isẹri Jihova nọ e rrọ ekwotọ yena dede nọ eware e jọ gaga. Fikieme? Nọ ẹmo ọ jọ otọ na, esẹgbini a jẹ sai kpohọ iruo ho. A jẹ jọ uwou kugbe emọ na, lele ai zaharo, wuhrẹ obe kugbe ai, je lele ai ta ẹme ziezi. Eme onana u wuhrẹ omai? Re emọ a jọ kugbe esẹgbini rai o rẹ were ai vi ugho gbe ekẹ. Wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta, emọ a re wo erere nọ esẹgbini a tẹ be jọ kugbe ai je wuhrẹ ai.—Itẹ 22:6.

7, 8. (a) Orithọ vẹ esẹ hayo ini jọ nọ i zihe no ukane kpozi a re wo? (b) Ẹvẹ esẹ hayo ini a sai ro fi obọ họ kẹ emọ rai wariẹ wo emamọ uruemu kpahe ae?

⁷ U yoma kẹhẹ, nọ esẹgbini a te no ukane ze nọ eva e jẹ be dha emọ rai, a vẹ be hae kpahe kẹ ae nọ, “Wha wo edẹro vievie he, edele eware nọ me ru kẹ owhai na?” Rekọ fikinọ a nyasiọ emọ na ba lehie gaga o lẹliẹ e rai wo uruemu nọ a wo na. Eme ọsẹ hayo oni ọ rẹ sai ru rọ kpọ eware vi?

⁸ Lẹ se Jihova re o fi obọ họ kẹ owhẹ riẹ oware nọ o soriẹ nọ ahwo uviuwou ra a bi ro ru ere, re who je wo ororokẹ. Kẹsena, nọ who te bi lele ahwo uviuwou ra ta ẹme, rọwo nọ whọ wha ebẹbẹ jọ ze evaọ ẹme nọ ọ rrọ otọ na. O rẹ sai fi obọ  họ nọ who te wounu. Nọ ọrivẹ-orọo gbe emọ ra a tẹ be ruẹ epanọ whọ be daoma te re whọ kpọ eware vi, a te riẹ nọ ewoma uviuwou na ọ ginẹ rrọ owhẹ oja. Whọ tẹ ruabọhọ omodawọ ra avọ ithihakọ, ahwo uviuwou ra a te wariẹ rọ ẹmẹrera wo uyoyou gbe adhẹẹ kẹ owhẹ.

9. Fikieme ‘ẹgwọlọ kẹ ahwo uwou mai’ u gbe ro dhesẹ nọ ma re le efe akpọ na ha?

⁹ Pọl ukọ na ọ ta nọ okenọ inievo nọ e kpako no a gbẹ be sae rẹrote omarai hi, emọ gbe iruọmọ rai a rẹ “kẹ esẹ gbe ini” itieye na onọ u te rai. Rekọ Pọl ọ ta udu họ Ileleikristi kpobi awọ nọ umutho ẹgwọlọ okpẹdẹ nọ a wo o dae ẹro, koyehọ emuore, emuosẹ gbe uwou. U fo ho re ma hae gwọlọ epanọ ma re ro yeri uzuazọ okpohwo hayo koko efe họ kẹ obaro. (Se 1 Timoti 5:4, 8; 6:6-10.) Re Oleleikristi ọ ‘gwọlọ kẹ ahwo uwou riẹ,’ orọnikọ u dhesẹ nọ o re le efe akpọ nana nọ ọ be te vrẹ kẹle na ha. (1 Jọn 2:15-17) Ma rẹ kuvẹ vievie he re “eviẹhọ efe” hayo “awa akpọ na” o whaha omai ewo “uvi uzuazọ” evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ.—Mak 4:19; Luk 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze evaọ ẹme osa-oriọ?

¹⁰ Jihova ọ riẹ nọ ma gwọlọ ugho. Dede na, ugho o rẹ sae thọ je fi obọ họ kẹ omai wọhọ areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze he. (Ọtausi. 7:12; Luk 12:15) Ahwo buobu nọ a re kpohọ ukane orẹwho ofa na a rẹ daezọ ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze he, yọ imuẹro e riẹ hẹ inọ a te ruẹ ugho na dede evaọ obei. Uzẹme riẹ họ, enwoma buobu e riẹ. Ejọ rai a re zihe kpozi avọ esa nọ a re vọ uzou. Ukpenọ a wo uvẹ nọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ ziezi, kọ erigbo a rẹ jọ kẹ ahwo nọ a momo igho mi. (Se Itẹ 22:7.) Osa-oriọ nọ ohwo ọ rẹ whaha họ oware nọ o mai woma.

11. Ẹvẹ omaa ugho-oraha o sai ro fi obọ họ ru araha ugho uviuwou kpotọ?

¹¹ Eduardo ọ riẹ nọ re ọ sae ginẹ jọ kugbe ahwo uviuwou riẹ, o gwọlọ nọ o re ru oware jọ kpahe araha ugho. Avọ aye riẹ a tẹ ma omaa re a ruẹ nọ eware nọ e ginẹ roja ọvo a be raha ugho fihọ. Wọhọ epanọ ma rẹ sai rẹro riẹ, omaa na u ru nọ a ro si no ugho nọ a jẹ hae raha anwẹdẹ. Rekọ uviuwou na soso o rọwokugbe omaa na, a gbẹ jẹ raha ugho ho fihọ eware nọ e roja tere he. * Eduardo ọ ta nọ: “Wọhọ oriruo, me si emọ mẹ no isukulu emọ ikpahwo me te fi ai họ isukulu egọmeti.” Ọyomariẹ avọ uviuwou riẹ a tẹ jẹ lẹ nọ Ọghẹnẹ o fi obọ họ kẹe ruẹ iruo nọ e te kẹ ai uvẹ ru iruo Uvie na. Ẹvẹ Jihova o ro yo olẹ rai?

12, 13. Eme ọsẹ jọ o ru re ọ sae rẹrote uviuwou riẹ, kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ ghale ọtamuo riẹ inọ o re ru uzuazọ riẹ lọhọ?

¹² Eduardo ọ ta nọ: “Evaọ ikpe ivẹ ọsosuọ nọ me ro no ukane ze, eware e ginẹ jọ gaga kẹ omai. Ugho nọ me kokohọ u je kiekpotọ ọvo, yọ umutho ugho nọ me je wo oke yena u je te rẹrote omamai hi, u te no ere no oma o jẹ hae rrọ omẹ gaga. Rekọ ma jẹ sai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota ẹsikpobi.” Eduardo ọ kpairoro vrẹ iruo kpobi nọ i re ru ei hẹriẹ oma no ahwo uviuwou riẹ te emerae hayo ikpe jọ. Ọ ta nọ, “ukpoye, me wuhrẹ oghẹrẹ iruo sa-sa re nọ ojọ o gbẹ gbabọ họ, ofa o vẹ gbabọ.”

¹³ Fikinọ ẹmẹrera Eduardo ọ jẹ rọ hwosa nọ ọ re, isuo rai i te je dhe ebuebu. Rekọ o se onana gb’oware ovo ho nọ o te roro te ahwo uviuwou riẹ nọ ọ rrọ kugbe ẹsikpobi wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ mi esẹgbini. Ọ ta nọ: “Nọ a tẹ ghale ugho nọ me je wo evaọ ukane kpohọ abakpe, abọvo riẹ me bi wo enẹna, rekọ ohọo u bi kpe omai hi. ‘Obọ ỌNOWO na o kpẹre he.’ Ma tubẹ ruọ iruo ọkobaro. Nọ oke  ẹgaga na u ti kpotọ no, o tẹ jọ lọlọhọ kẹ omai vi epaọ ọsosuọ re ma wo eware nọ e ginẹ roja.”—Aiz. 59:1.

14, 15. Eme o gwọlọ nọ iviuwou a re ru nọ imoni rai a tẹ gwọlọ nọ a le efe viukpọ iruẹru egagọ Ọghẹnẹ, kọ eme o rẹ sai noi ze nọ a te fi emamọ oriruo họ otọ?

¹⁴ O rrọ uruemu evaọ eria buobu inọ a rẹ kẹ imoni gbe egbẹnyusu rai ugho gbe okẹ. Eduardo ọ ta nọ: “Oyena yọ uruemu ẹwho mai yọ o rẹ were omai nọ ma te bi ru ere.” Rekọ o fibae nọ: “U wo umuo nọ o rẹ ba. Mẹ rọ areghẹ ta kẹ imoni mẹ nọ utho nọ mẹ rẹ sai ru nọ u re ru omẹ gbabọkẹ uviuwou mẹ gbe egagọ mai hi me ti ru.”

¹⁵ Ẹsibuobu ahwo nọ a no ukane ze gbe otu nọ ọ rọwo kpohọ ukane siọ uviuwou rai ba ha a rẹ rẹriẹ ovao dhe ofu gbe ẹpoviẹ imoni rai nọ e rẹroso ae. Otujọ ọ rẹ tubẹ ta ẹme du họ ae ovao inọ a rrọ eva gaga. (Itẹ 19:6, 7) Anna, ọmọtẹ Eduardo na ọ ta nọ, “O make rrọ ere na, nọ ma gbe gbabọkẹ iruẹru egagọ mai bi le efe he, imoni mai jọ a sae riẹ uwhremu na epanọ egagọ mai i wuzou kẹ omai te. Rekọ ẹvẹ a te rọ riẹ otẹrọnọ onọ a gwọlọ kpobi ma bi ru lele?”—Rri 1 Pita 3:1, 2.

16. (a) Ẹvẹ ohwo ọ sae rọ ‘viẹ omariẹ họ’? (Jem. 1:22) (b) Oghẹrẹ iroro-ejẹ vẹ Jihova ọ rẹ ghale?

¹⁶ Nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ nyasiọ ọzae gbe emọ riẹ ba kpohọ orẹwho jọ nọ ugho o mae rrọ, ọ ta kẹ ekpako ukoko obei nọ: “Udugaga mẹ sai ro te obonẹ, yọ ma tube siobọno eware jọ buobu. Ọzae mẹ dede o no ọkpako ukoko nọ ọ jọ re mẹ ruẹse nyaze. Fikiere me bi rẹro nọ Jihova ọ te ghale ukane mẹ na.” Nọ ohwo ọ tẹ jiroro nọ i dhesẹ nọ o fi ẹrọwọ họ Jihova, Ọ rẹ ghale iroro-ejọ itieye. Rekọ ẹvẹ Jihova ọ rẹ ghale iroro-ejẹ nọ e rọwokugbe oreva riẹ hẹ, maero kọ onọ ohwo ọ rẹ jọ siobọno uvẹ-iruo jọ evaọ egagọ riẹ?—Se Hibru 11:6; 1 Jọn 5:13-15.

17. Fikieme u ro fo nọ ma riẹ onọ o te were Jihova taure ma tẹ te jiroro, kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

¹⁷ Daoma riẹ onọ o te were Jihova taure whọ tẹ te jiroro oware nọ who re ru,  orọnọ okenọ whọ tẹ jiroro na no ho. Lẹ se Ọghẹnẹ re ọ kẹ owhẹ areghẹ, ọkpọvio gbe ẹzi ọfuafo riẹ. (2 Tim. 1:7) Nọ omara nọ: ‘Oke vẹ o ruọ omẹ nọ me re yoẹme kẹ Jihova? Kọ mẹ te sai yoẹme kẹe evaọ udevie ukpokpoma?’ O tẹ rrọ ere, kọ o ruọ owhẹ nọ who re yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ u kpotọ vi onọ who je yeri vẹre? (Luk 14:33) Gwọlọ ohrẹ Ebaibol mi ekpako ukoko na, je lele ohrẹ na re whọ rọ ere dhesẹ nọ who wo ẹrọwọ gbe nọ who fievahọ eyaa nọ Jihova ọ ya inọ o ti fi obọ họ kẹ owhẹ. Ekpako na a sae ta oware nọ who ti ru kẹ owhẹ hẹ, rekọ a sai fi obọ họ kẹ owhẹ salọ oware nọ o te kẹ owhẹ evawere uwhremu na.—2 Kọr. 1:24.

18. Ono o wo owha-iruo ẹruorote uviuwou, rekọ uvẹ vẹ amọfa a sai ro fi obọ họ?

¹⁸ Jihova ọ ta nọ ahwo nọ a wuzou iviuwou a wo owha ikẹdẹ kẹdẹ orọ ẹruorote iviuwou rai. U fo nọ ma re jiri jẹ lẹ kẹ otu nọ ọ be wọ owha nana ababọ ọrivẹ-orọo hayo emọ rai nọ a kpohọ ukane seba, dede nọ akpọ ọ ga kẹ ae yọ amọfa a rẹ gwọlọ nọ a ru ere. Eware nọ a rẹro rai hi wọhọ okpẹtu hayo ẹyao nọ ọ rẹ romavia idudhe i re ru uvẹ fihọ nọ uvi Ileleikristi a re ro dhesẹ uyoyou gbe ọdawẹ kẹ ohwohwo. (Gal. 6:2, 5; 1 Pita 3:8) Kọ whọ sae rọ ugho fi obọ họ kẹ ibe Oleleikristi nọ oware idudhe o via kẹ hayo gwọlọ iruo kẹe evaọ oria nọ wha rrọ? Who te ru ere, u ti ru nọ ọ gbẹ te rọ gwọlọ iruo kpohọ obọfa siọ uviuwou riẹ ba ha.—Itẹ 3:27, 28; 1 Jọn 3:17.

19, 20. Fikieme o sai ro mu Ileleikristi ẹro nọ Jihova o ti fi obọ họ kẹ ae?

¹⁹ Ebaibol ọ kẹ omai ohrẹ nọ: “[Wha] si oma no uyoyou igho, o nọ wha wo o da owhai ẹro; keme [Ọghẹnẹ] ọ ta nọ, ‘Mẹ sae se owhẹ ba hayo kiukeku owhẹ gbehe.’ Fikiere ma rẹ gbaudu tanọ, ‘Ọnowo họ ọthuke mẹ, ozọ o gbẹ sai mu omẹ hẹ; eme ohwo ọ sai ru omẹ?’” (Hib. 13:5, 6) Ẹvẹ ma sai ro fi onana họ iruo?

²⁰ Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako ukoko kri no evaọ orẹwho jọ nọ u bi rovie aro obọ ọ ta nọ: “Ẹsibuobu ahwo a rẹ ta nọ eva e rẹ were Isẹri Jihova gaga. A re je muẹrohọ nọ Isẹri Jihova nọ e make rrọ iyogbe dede a rẹ riẹ sẹ yọ o wọhọ ẹsenọ uzuazọ rai u woma vi orọ amọfa.” Onana o rọwokugbe ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe ahwo nọ a rehọ iruo Uvie na karo. (Mat. 6:28-30, 33) Ẹhẹ, Jihova Ọsẹ obọ odhiwu ra o you owhẹ, yọ onọ o mai woma ọ gwọlọ kẹ owhẹ avọ emọ ra. “Ibiaro ỌNOWO na e rẹ nya akpọ na re re o dhesẹ ẹgba riẹ rọ kẹ enọ i wo eva efuafo rọ kpahe iẸe.” (2 Irv. 16:9) Ọ kẹ omai ijaje nọ e rrọ rọkẹ erere mai, te enọ i kiekpahe uzuazọ uviuwou gbe eyerakpọ. Ma te ru lele ae, u re dhesẹ nọ ma you Jihova yọ ma fievahọ iẹe. “Uyoyou Ọghẹnẹ ona, nnọ ma re koko ijaje riẹ. Whaọ ijaje riẹ erọ owha ogbẹgbẹdẹ hẹ.”—1 Jọn 5:3.

21, 22. Fikieme whọ rọ gbaemu nọ who re fievahọ Jihova?

²¹ Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ okenọ mẹ rọ nyasiọ aye gbe emọ mẹ ba na o sae wariẹ zihe ze he, rekọ mẹ be kuvẹ hẹ re oyena o hae kẹ omẹ uye. Ahwo buobu nọ ma gbe kpohọ ukane oke yena a rrọ edafe enẹna, rekọ eva e be were ai hi. A wo ebẹbẹ ilogbo evaọ iviuwou rai. Rekọ evawere e da uviuwou mai fia. Yọ eva e rẹ were omẹ nọ mẹ tẹ ruẹ oghẹrẹ nọ inievo efa nọ e maki yogbe evaọ orẹwho nana a be rọ iruo Uvie na karo. Ẹme Jesu o bi rugba evaọ omamai.”—Se Matiu 6:33.

²² Wo udu. Jọ o jọ ọtamuo ra inọ who re yoẹme kẹ Jihova je fievahọ iẹe. Jọ uyoyou nọ who wo kẹ Ọghẹnẹ, ọrivẹ-orọo, gbe emọ ra o wọ owhẹ ru ẹgwọlọ uviuwou ra kẹ ae evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Who te ru ere, whọ te ruẹ nọ Jihova ginọ ‘ọthuke ra.’