1, 2. Nĩ moritũ marĩkũ arĩa mathamĩire mabũrũri mangĩ macemanagia namo rĩrĩa macoka kwao? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MŨRŨ WA ITHE WITŨ ũmwe wĩtagwo Eduardo oigire ũũ: “Rĩrĩa ndaarĩ bũrũri ũngĩ nĩ ndaathũkũmaga mbeca nyingĩ, no rĩrĩa ndaambĩrĩirie kwĩruta Bibilia na Aira a Jehova, ngĩmenya atĩ nĩ kũrĩ wĩra ũngĩ wa bata ndaagĩrĩirũo nĩ kũruta—to kũrũmbũiya mabataro ma kĩĩmwĩrĩ ma famĩlĩ yakwa no nĩ nginya ma kĩĩroho. Nĩ ũndũ ũcio, ngĩcoka mũciĩ kũrĩ famĩlĩ yakwa.” *—Ef. 6:4.

² Eduardo nĩ aamenyaga atĩ gũcoka kũrĩ famĩlĩ yake nĩ ũndũ ũngĩakenirie Jehova. Ĩndĩ o ta Marilyn, ũrĩa ũgwetetwo gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, Eduardo nĩ aabataraga kũruta wĩra mũnene wa gũthondeka ũkuruhanu wake na famĩlĩ yake. Ningĩ nĩ aabataraga mbeca cia kũigana nĩguo ahingagĩrie famĩlĩ yake mabataro ma kĩĩmwĩrĩ. Angĩarutire mbeca cia kũhingia mabataro ma famĩlĩ yake kũ? Andũ thĩinĩ wa kĩũngano mangĩamũteithirie atĩa?

3. Ciana ihutagio atĩa mũciari angĩkorũo agĩikara kũraya nacio?

³ Eduardo oigire ũũ: “Nĩ ndaamenyire atĩ, ndaatiganĩirie ciana ciakwa rĩrĩa ciabataraga mũno ũtongoria na wendo wakwa. Ndaagĩrĩirũo gũkorũo nao nĩguo ndĩmathomagĩre ng’ano cia Bibilia, tũkahoya nao, ngamahĩmbĩria, na tũgathaaka nao.” (Gũcok. 6:7) Mũirĩtu  wake ũrĩa mũkũrũ wĩtagwo Anna oigire ũũ: “Ndaaiguaga itarĩ na gĩkeno ngoro-inĩ nĩ ũndũ wa baba gũkorũo atarĩ mũciĩ. Rĩrĩa aacokire mũciĩ, twamuonire arĩ ta mũndũ mũgeni mũno harĩ ithuĩ, kwoguo o na aahĩmbĩria ndionire ũcio ta arĩ ũndũ.”

4. Nĩkĩ mũthuri ndangĩhota gũtongoria famĩlĩ yake wega arĩ kũraya nayo?

⁴ Ningĩ mũthuri angĩkorũo agĩikara kũraihu na famĩlĩ yake, ndangĩhota kũmĩtongoria wega. Ruby, mũtumia wa Eduardo, oigire ũũ: “No niĩ ndaarĩ mũthuri, na no niĩ ndaarĩ mũtumia, nĩ ũndũ ũcio nĩ ndaamenyerete gũtua matua marĩa maingĩ ma famĩlĩ. Rĩrĩa Eduardo aacokire mũciĩ, nĩ ndaabatarire kwĩruta kuonania wĩnyihia. O na rĩu, rĩmwe na rĩmwe nĩ bataraga kwĩririkania atĩ mũthuri wakwa arĩ kuo.” (Ef. 5:22, 23) Eduardo aacokire akiuga ũũ: “Airĩtu aitũ nĩ maamenyerete kũhoyaga nyina rũtha rĩrĩa marabatara gwĩka ũndũ. Tũrĩ aciari, nĩ tuonire atĩ harĩ bata ciana citũ cione atĩ tũratua matua tũrĩ hamwe, na ningĩ nĩ ndaabataraga kwĩruta gũtongoria maũndũ na njĩra ya Gĩkristiano.”

5. Mũthuri ũmwe aathondekire atĩa kũrĩa famĩlĩ yake yathũkĩte nĩ ũndũ wake gũikara kũraihu nayo, na moimĩrĩro marĩ marĩkũ?

⁵ Eduardo nĩ eeharĩirie gwĩka o ũrĩa wothe angĩahotire nĩguo athondeke ũkuruhanu wake na famĩlĩ yake na amekĩre hinya kĩĩroho. “Muoroto wakwa warĩ gũkindĩra ũhoro wa ma thĩinĩ wa ngoro cia ciana ciakwa na njĩra ya ciugo na ciĩko. Ndieendaga kũmeeraga tu atĩ nĩ nyendete Jehova, ĩndĩ ndeendaga kuonania na ciĩko.” (1 Joh. 3:18) Hihi Jehova nĩ aarathimire ciĩko cia Eduardo cia wĩtĩkio? Anna oigire ũũ: “Kuona ũrĩa baba eerutanagĩria gũtuĩka mũciari mwega na gũkorũo na ũrata na ithuĩ, nĩ kwarehire ũgarũrũku mũnene mũno. Nĩ twakenire mũno rĩrĩa tuonire agĩkinyĩra mĩeke ya ũtungata kĩũngano-inĩ. Maũndũ ma gũkũ thĩ nĩ maatũgucagĩrĩria mũno tuume mwena wa Jehova. Ĩndĩ, nĩ tuonaga aciari aitũ makĩĩrutanĩria kũrũmia ũhoro wa ma, nĩ ũndũ ũcio na ithuĩ tũkĩĩrutanĩria kwĩgerekania nao. Baba oigire atĩ yuraga ĩkĩyaga ndagatũtiga, na nĩ ma ndaigana gũtũtiga rĩngĩ. Korũo nĩ aatũtigire, no gũkorũo ndingĩrĩ ithondeka-inĩ rĩa Jehova ũmũthĩ.”

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ aciari amwe meerutire hĩndĩ ya mbaara?

⁶ Maũndũ monetwo monanagia atĩ rĩrĩa kwarĩ na mbaara mabũrũri-inĩ ma Balkan, ciana cia Aira a Jehova mabũrũri-inĩ macio, ciarĩ na gĩkeno o na kũrĩ na mathĩna marĩa maarĩ kuo. Nĩkĩ? Aciari matiathiaga wĩra, nĩ ũndũ ũcio maaikaraga mũciĩ na ciana ciao, magacithomithia, magathaaka nacio, na makaranĩria nacio. Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa? Ciana nĩ ibataraga gũkorũo hamwe na aciari gũkĩra ũrĩa ibataraga mbeca kana iheo. Ma nĩ atĩ, o ta ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kiugaga, ciana igunĩkaga nĩ kũrutwo na kũmenyerio nĩ aciari ao.—Thim. 22:6.

7, 8. (a) Nĩ mahĩtia marĩkũ aciari arĩa maacoka kũrĩ famĩlĩ ciao mekaga? (b) Aciari mangĩteithia ciana ciao atĩa kweheria mwerekera mũũru?

⁷ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, aciari amwe macoka kũrĩ famĩlĩ ciao, ciana nĩ ikoragwo na muku kũmerekera kana ikaaga gũtindanĩra nao. Mũciari ta ũcio ahota kuga ũũ: “No ndĩiime ũguo wothe nĩ ũndũ wanyu mũcoke mwage ngatho?” O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke gĩtũmi kĩnene gĩa ciana gũkorũo na mwerekera ũcio mũũru, nĩ mũciari gũkorũo aikarĩte kũraya nacio. Mũciari angĩka atĩa acokie rũĩ mũkaro?

⁸ Hoya Jehova agũteithie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa andũ thĩinĩ wa famĩlĩ yaku maraigua. Ningĩ ũkĩaria na famĩlĩ yaku nĩ wega gwĩtĩkĩra atĩ ũrĩ na itemi harĩ kũrehe thĩna ũcio. Mahoe mũhera kuuma ngoro. Ũrĩa mũhikanĩtie nake o hamwe na ciana, mona ũrĩa ũrerutanĩria gũthondeka maũndũ, nĩ mekuona atĩ nĩ wĩrirĩte biũ. Werutanĩria na ũkorũo na wetereri, kahora kahora famĩlĩ yaku yahota kwambĩrĩria gũkwenda na gũkũhe gĩtĩo.

9. Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũcaria mbeca nyingĩ atĩ nĩguo tũikare mũtũũrĩre wa igũrũ?

⁹ Mũtũmwo Paulo oigire atĩ Akristiano arĩa akũrũ mangĩremwo nĩ kũhingia mabataro mao ma kĩĩmwĩrĩ, ciana na ciana cia ciana ciao ciagĩrĩirũo nĩ kũmateithia. O na kũrĩ ũguo, Paulo eerire Akristiano othe maiganagũo nĩ mabataro mao ma o mũthenya—irio, nguo, na nyũmba. Tũtiagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũcaria mbeca nyingĩ atĩ nĩguo tũikare mũtũũrĩre wa igũrũ kana nĩguo twĩigĩre mũthithũ nĩ ũndũ wa mahinda marĩa maroka. (Thoma 1 Timotheo 5:4, 8; 6:6-10.) Nĩguo Mũkristiano ahingĩrie famĩlĩ yake mabataro ndarabatara gũcaria ũtonga wa thĩ ĩno, tondũ ĩrĩ hakuhĩ gũthira. (1 Joh. 2:15-17) Tũtiagĩrĩirũo kũreka “maheni ma ũtonga,” kana “mĩhang’o ya muoyo ũyũ” itũme tũingĩrie famĩlĩ citũ ũgwati-inĩ wa kũũrũo nĩ “muoyo ũrĩa muoyo ma,” thĩinĩ wa thĩ njerũ ya Ngai ĩrĩ na ũthingu!—Mar. 4:19; Luk. 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ kwaga kwĩingĩria mathiirĩ-inĩ?

¹⁰ Jehova nĩ oĩ atĩ nĩ tũbataraga mbeca. Ĩndĩ, mbeca itingĩtũgitĩra kana itũtũrie muoyo ta ũrĩa ũũgĩ wa Ngai ũngĩka. (Koh. 7:12; Luk. 12:15) Maita maingĩ andũ amwe mationaga hathara ya gũthamĩra mabũrũri mangĩ kũruta wĩra. Ningĩ, mũndũ athiĩ kũruta wĩra bũrũri ũngĩ to mũhaka one mbeca nyingĩ. Ma nĩ atĩ, mũndũ o na no agĩe na mathĩna manene. Aingĩ arĩa mathaamagĩra mabũrũri mangĩ, macokaga kũinũka marĩ na mathiirĩ manene. Handũ ha kũgĩa na mahinda maingĩ ma gũtungatĩra Jehova, matuĩkaga ngombo cia arĩa maamakombithĩtie mbeca. (Thoma Thimo 22:7.) Ũndũ ũrĩa wa ũũgĩ, nĩ kwaga kwĩingĩria mathiirĩ-inĩ.

11. Gũkorũo na mbanjeti kũngĩteithia famĩlĩ atĩa ĩhũthagĩre mbeca wega?

¹¹ Nĩguo Eduardo, akinyanĩrie itua rĩake rĩa gũikara na famĩlĩ yake, nĩ aamenyaga atĩ no mũhaka mahũthagĩre mbeca wega. Marĩ na mũtumia wake nĩ maandĩkire indo cia o mũhaka iria marĩbataraga. Nĩ meeheririe indo nyingĩ mbanjeti-inĩ yao iria maamenyerete kũgũra. O na kũrĩ ũguo, andũ othe famĩlĩ-inĩ nĩ maanyitanĩire, na matiahũthagĩra mbeca na maũndũ matarĩ ma o mũhaka. * Kwa ngerekano, Eduardo nĩ aarutire ciana ciao cukuru cia goro agĩcitwara cukuru njega cia thirikari. Marĩ na famĩlĩ yake nĩ maahoire Jehova amũteithie kuona wĩra ũtangĩaingĩrĩire mĩbango yao ya maũndũ ma kĩĩroho. Hihi Jehova nĩ aacokirie mahoya mao?

12, 13. Eduardo eekire atĩa nĩguo ahingagĩrie famĩlĩ yake mabataro, na Jehova aarathimire atĩa itua rĩake rĩa gũikara mũtũũrĩre mũhũthũ?

¹² Eduardo oigire ũũ: “Mĩaka ya mbere ĩĩrĩ, maũndũ maitũ matiarĩ mahũthũ. Mbeca iria ndeigĩire ciathiaga ikĩnyihaga, na tũbeca tũrĩa ndathũkũmaga ti hingo ciothe twaiganaga mabataro maitũ, na nĩ ndaanogaga mũno. O na kũrĩ ũguo, nĩ twahotaga gũthiĩ mĩcemanio yothe na kũhunjia tũrĩ hamwe.” Eduardo, nĩ aatuĩte itua atĩ o na ndageciria ũhoro wa wĩra ũngĩtũma aikare haraya na famĩlĩ yake. Ithenya rĩa ũguo, eemenyeririe kũruta mawĩra ma mĩthemba ĩtiganĩte, nĩguo rĩrĩa ũmwe waga akaruta ũngĩ.

¹³ Tondũ Eduardo aarĩhaga mathiirĩ make kahora kahora, no mũhaka angĩarĩhire maciaro maingĩ harĩ mbeca iria aakombete. No ndoonaga ũcio ũrĩ ũndũ mũnene, tondũ eendaga kũnyitanagĩra na famĩlĩ yake maũndũ-inĩ mothe, o ta ũrĩa Jehova endaga aciari meeke. Oigire ũũ: “Rĩu thũkũmaga tũbeca tũnini mũno tũringithanĩtio na iria ndaathũkũmaga rĩrĩa ndaarĩ bũrũri ũngĩ, ĩndĩ tũtirĩ twararĩra. ‘Guoko kwa Jehova ti kuonju.’ O na nĩ twatuire itua rĩa gũtuĩka mapainia. Ũndũ ũrĩa wa kũgegania nĩ atĩ, thutha wa gũtuĩka mapainia mathĩna maitũ ma kĩĩmbeca nĩ maanyihanyihire, na ũgĩkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kuonaga mabataro maitũ ma kĩĩmwĩrĩ.”—Isa. 59:1.

14, 15. Famĩlĩ cingĩhiũrania atĩa na hatĩka cia gũthingata maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ, na cingĩiga kĩonereria kĩega moimĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ?

¹⁴ Kũndũ kũingĩ, nĩ ũndũ wa ndũire mũndũ kũhe andũ a famĩlĩ ciao na arata mbeca kana iheo. Eduardo oigire ũũ: “Nĩ tũkenaga tũkĩheana na ũcio nĩ ũndũire witũ. O na kũrĩ ũguo, nĩ harĩ mĩhaka. Njĩraga andũ a famĩlĩ citũ na njĩra ya ũũgĩ atĩ ndĩmateithagia harĩa ngũhota itegũtiganĩria mabataro ma kĩĩroho na ma kĩĩmwĩrĩ ma famĩlĩ yakwa.”

¹⁵ Arĩa macokaga kuuma mabũrũri mangĩ, na arĩa maregaga gũtiga famĩlĩ yao makarute wĩra bũrũri ũngĩ, kaingĩ nĩ marakaragĩrũo, makanyũrũrio, na makamenwo nĩ andũ a mbarĩ ciao arĩa mangĩkorũo nĩ marehokaga gũteithagio nĩo. Amwe o na mahota kuga atĩ kũu nĩ kwaga wendo. (Thim. 19:6, 7) O na kũrĩ ũguo, o ta ũrĩa Anna mwarĩ wa Eduardo oigire, “tũngĩrega gũtiganĩria maũndũ ma kĩĩroho nĩ ũndũ wa ma kĩĩmwĩrĩ, macũngĩrĩro-inĩ andũ amwe a famĩlĩ citũ no mone ũrĩa maũndũ ma kĩĩroho marĩ ma bata mũno harĩ ithuĩ. Ĩndĩ, matingĩona maũndũ macio marĩ ma bata angĩkorũo tũrĩkaga o ũrĩa marenda.”—Ringithania 1 Pet. 3:1, 2.

16. (a) Mũndũ ‘angĩĩhenia atĩa we mwene’? (Jak. 1:22) (b) Nĩ matua marĩkũ Jehova arathimaga?

¹⁶ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe watigire mũthuriwe na ciana agĩthiĩ kũruta wĩra bũrũri ũngĩ, eerire athuri a kĩũngano ũũ: “Tũreimire mũno nĩguo hote gũka gũkũ. O na mũthuri wakwa nĩ aratigire gũkorũo arĩ mũthuri wa kĩũngano. Kwoguo nĩ mwĩhoko wakwa atĩ Jehova nĩ ekũrathima itua ritũ.” Hingo ciothe Jehova arathimaga matua marĩa maringanĩte na wendi wake, no ndangĩrathima itua rĩtaringanĩte na wendi wake, makĩria angĩkorũo nĩ itua rĩa gũtiganĩria mĩeke ya ũtungata hatarĩ na gĩtũmi kĩega.—Thoma Ahibirania 11:6; 1 Johana 5:13-15.

17. Twagĩrĩirũo gwetha ũtongoria wa Jehova mbere ya gũtua matua nĩkĩ, na tũngĩka ũguo atĩa?

¹⁷ Nĩ wega gwetha ũtongoria wa Jehova mbere ya gũtua matua, no ti thutha wa kũmatua. Mũhoe akũhe roho wake mũtheru, ũũgĩ na ũtongoria. (2 Tim. 1:7) No wĩyũrie ũũ: ‘Njagĩrĩirũo gwathĩkĩra Jehova hĩndĩ ĩrĩkũ? Hihi no ndĩmwathĩkĩre rĩrĩa ndĩranyarirũo?’  Angĩkorũo no njĩke ũguo-rĩ, hihi no ndĩmwathĩkĩre kũngĩbatarania hũthahũthie mũtũũrĩre wakwa? (Luk. 14:33) Hoya athuri a kĩũngano ũtaaro, ũcoke ũrũmĩrĩre ũtaaro ũcio wa Kĩĩmandĩko. Weka ũguo, nĩ ũkuonania atĩ nĩ wĩhokete kĩĩranĩro kĩa Jehova atĩ nĩ arĩgũteithagia. Athuri matingĩgũtuĩra matua, ĩndĩ no makũhe motaaro mangĩgũteithia gũtua matua mangĩkũrehera gĩkeno ũtũũro-inĩ waku.—2 Kor. 1:24.

18. Nũ wĩhokeirũo kũhingĩria famĩlĩ mabataro mayo, no nĩ maũndũ marĩkũ mangĩumĩra kũbataranie arĩa angĩ mateithĩrĩrie?

¹⁸ Jehova ehokeire mũtwe wa famĩlĩ wĩra wa kũhingĩria famĩlĩ mabataro mayo ma o mũthenya. Nĩ twagĩrĩirũo nĩ kũgathagĩrĩria na kũhoyagĩra arĩa mahingagia itemi rĩu mategũtiga arĩa mahikanĩtie nao kana ciana magathiĩ kũruta wĩra kũraihu, o na makĩhatĩkagwo meke ũguo. Rĩrĩa kuoimĩra maũndũ materĩgĩrĩirũo ta icanjama, kana mũrimũ nĩ tũgĩaga na mweke wa kuonania wendo wa ma wa Gĩkristiano na ũcayanĩri. (Gal. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) Hihi no ũheane ũteithio wa kĩĩmbeca rĩrĩa kuoimĩra ũndũ mũhiũ kana ũteithie Mũkristiano ũngĩ one wĩra kũndũ ategũtiga famĩlĩ yake? Ũngĩka ũguo, no ũmũnyihĩrie mĩtangĩko ya gũtiga famĩlĩ yake athiĩ agacarie wĩra kũraihu.—Thim. 3:27, 28; 1 Joh. 3:17.

19, 20. Akristiano mangĩkorũo na ma atĩa atĩ Jehova nĩ arĩmateithagia?

¹⁹ Maandĩko matwĩraga ũũ: “Mĩikarĩre-inĩ yanyu-rĩ, ikaragai mũtegũkorokera mbia; na mũiganagwo nĩ indo iria mwĩ nacio: amu Ngai we mwene nĩoigĩte atĩrĩ, Ndirĩ hĩndĩ ngagũtigĩrĩra, kana ndigane nawe o na atĩa. Tondũ ũcio nĩtwetaga kuuga, tũũmĩrĩirie, atĩrĩ: Mwathani nĩwe mũndeithia; ndigetigĩra: Mũndũ-rĩ, nĩ atĩa angĩkĩhota kũnjĩka?” (Ahib. 13:5, 6) Ũndũ ũcio wonekaga atĩa ũtũũro-inĩ witũ?

²⁰ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũtungatĩte ihinda iraya arĩ mũthuri wa kĩũngano oigire ũũ: “Kaingĩ andũ nĩ moigaga ũrĩa Aira a Jehova makoragwo na gĩkeno. Ningĩ moigaga atĩ o na Aira a Jehova arĩa athĩni hĩndĩ ciothe makoragwo mehumbĩte wega, na makoneka maikarĩte wega gũkĩra andũ arĩa angĩ.” Ũndũ ũcio wonanagia ũma wa kĩĩranĩro kĩrĩa Jesu eerĩire arĩa maigaga Ũthamaki wa Ngai mbere. (Mat. 6:28-30, 33) Hatarĩ nganja, Jehova Ithe witũ wa igũrũ, nĩ atwendete mũno na atwendagĩra o maũndũ mega tũrĩ hamwe na ciana citũ. “Jehova orũragia maitho kũndũ guothe thĩ yothe akĩonania atĩ e na hinya mũno wa gũteithia andũ arĩa mamũrũmagĩrĩra na ngoro yao yothe.” (2 Maũ. 16:9) Nĩ atũheete maathani ma gũtũguna marĩa mahutĩtie mũtũũrĩre wa famĩlĩ na indo cia kĩĩmwĩrĩ. Twamarũmĩrĩra, tuonanagia atĩ nĩ tũmwendete na nĩ tũmwĩhokete. “Amu kwenda Ngai nĩ atĩrĩ, nĩ tũmenyagĩrĩre maathani make; namo maathani make matirĩ thĩna.”—1 Joh. 5:3.

21, 22. Ũtuĩte itua rĩa gũthiĩ na mbere kwĩhoka Jehova nĩkĩ?

²¹ Eduardo oigaga ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ mahinda marĩa ndaikarire kũraihu na mũtumia wakwa na ciana ndingĩmona rĩngĩ, ĩndĩ nditindaga ngiuga narĩ korũo nĩ ndoĩ. Andũ aingĩ arĩa twarutaga wĩra nao tene nĩ atongu, no matikoragwo na gĩkeno. Famĩlĩ ciao ikoragwo na mathĩna maingĩ. Ĩndĩ famĩlĩ yakwa ĩkoragwo na gĩkeno mũno! Ningĩ nĩ ngenaga mũno nĩ kuona ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ bũrũri-inĩ ũyũ moyaga maũndũ ma kĩĩroho na ũritũ, o na gũtuĩka nĩ athĩni. Ithuothe nĩ twĩyonagĩra ũma wa kĩĩranĩro kĩa Jesu.”—Thoma Mathayo 6:33.

²² Gĩa na ũmĩrĩru! Tua itua rĩa gwathĩkĩra Jehova na kũmwĩhoka. Reke wendo waku harĩ Ngai, harĩ ũrĩa mũhikanĩtie nake, na harĩ ciana ciaku, ũgũtindĩkage kũhingĩria famĩlĩ yaku mabataro ma kĩĩroho. Weka ũguo, nĩ ũrĩĩyonagĩra atĩ ‘Jehova nĩwe mũgũteithia.’