1, 2. Ko e ha kua uka ma lautolu ne gahua mamao mai i kaina ke liliu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

 KUA moua e Eduardo e gahua mitaki mo e loga e tupe he gahua a ia he motu kehe ne mamao mai he magafaoa haana. a Ka e mogo ne fakaako e ia e kupu mooli, ne mailoga e ia kua lahi atu e mena kua lata mo e magafaoa haana ke he tau tupe. Kua manako a lautolu ki a ia i kaina ke leveki a lautolu. Ti liu a ia ki kaina.​—Efeso 6:4.

² Iloa e Eduardo kua manako a Iehova ki a ia ke liu ke he magafaoa haana. Ka e to nakai mukamuka ai. Ne lata ia ia ke liu fakafoou e fakafetuiaga haana mo e haana a hoana mo e fanau, ti kua lata foki a ia ke moua e tupe lahi ke leveki aki a lautolu. Taute fēfē e ia e mena ia? To lagomatai nakai he fakapotopotoaga a lautolu?

3. Lauia fēfē e tau fanau ka nonofo mamao e tau matua?

³ Pehē a Eduardo: “Ne toka e au e fanau haaku he magaaho ne manako lahi a lautolu ke he takitakiaga mo e fakaalofa hofihofi haaku. Nakai ko au i ai ke totou ki a lautolu e tau tala Tohi Tapu, ke liogi mo lautolu, ke kukukuku ki a lautolu, mo e fefeua mo lautolu.” (Teu. 6:7) Ko e tama fifine uluaki haana ko Anna, ne manatu: “Nakai ha ha ia au e logonaaga haohao mitaki he nakai fai matua taane a  mautolu he kaina. He liu mai a ia, ne iloa e mautolu a ia ke he fofoga mo e leo haana. Nakai tuga ko e matua taane haaku a ia he peka mai a ia ki a au.”

4. Ko e ha kua uka ma e matua taane ke eke mo ulu mitaki he magafaoa ka nofo mamao mai he magafaoa haana?

⁴ Ko e leva e nofo kehe he matua taane mai he kaina, kua uka lahi ki a ia ke eke mo ulu he magafaoa. Ko e hoana ha Eduardo ko Ruby, ne fakamaama: “Ne ua e matagahua ne taute e au, ko e matua fifine mo e matua taane, ti kua mahani tuai au ke taute e laulahi he tau fifiliaga he magafaoa. He mogo ne liu mai a Eduardo ki kaina, ne lata ia au ke fakaako e kakano he omaoma faka-Kerisiano. Pihia foki mogonei, ne fa fakamanatu e au ki a au ko e taane haaku he kaina.” (Efeso 5:22, 23) “Ne fa mahani e tau tama fifine ke ō atu ke he matua fifine ha lautolu ma e fakaatāaga ke taute taha mena,” he ui e Eduardo. “Lata ia au ke fakaako ke takitaki he puhala Kerisiano.” Ne mailoga e Eduardo mo Ruby kua lata e tau fanau ha laua ke kitia kua taute tokoua he tau matua e tau fifiliaga.

5. Ko e heigoa ne taute e Eduardo ke fakafoou e fakafetuiaga haana mo e magafaoa haana he liu a ia ki kaina? Ko e heigoa e fua?

⁵ Taute e Eduardo e tau mena oti kua maeke ia ia ke fakafoou e fakafetuiaga haana mo e haana a magafaoa mo e lagomatai a lautolu ke atihake e fakafetuiaga mo Iehova. Manako a ia ke fakaako e kupu mooli ke he tau tama haana puhala he tau kupu mo e fakafifitakiaga, nakai ni he talahau kua ofania e ia a Iehova ka e fakakite foki. (1 Ioa. 3:18) Fakamonuina nakai e Iehova e tau laliaga ha Eduardo? “He kitia e tau laliaga oti haana ke eke mo matua taane mitaki mo e fakatata ki a mautolu ne fai kehe lahi,” he tali e Anna. “He kitia e mautolu a ia ne foli atu ke he fakapotopotoaga, ne matalahi a mautolu. Lali e lalolagi ke toho kehe a mautolu mai ia Iehova. Ka e kitia e mautolu e tau matua ha mautolu ne hagaaki ke he kupu mooli, ti lali foki a mautolu ke taute pihia. Ne mavehe a Papa ke nakai liu ke toka a mautolu, ti pihia ni. Ane mai nakai taute pihia e ia, to liga nakai ko au he fakatokatokaaga ha Iehova he vahā nei.”

6. Ko e heigoa e fakaakoaga ne moua he tau matua he felakutaki he tau Balkan?

⁶ Manako e fanau ke he tau matua ha lautolu ke ha ha i ai mo lautolu. Ma e fakatai, he felakutaki he tau Balkan, tokologa e tau matua Fakamoli ne nakai maeke ke ō ke gahua. Ti ko e fua, ne lahi e magaaho ha lautolu mo e tau fanau i kaina. Ne fefeua e tau mamatua mo lautolu, tutala mo lautolu, mo e fakaako mo lautolu. Ne fiafia e tau fanau ke he mena ia, ti fiafia foki a lautolu pete ne uka lahi e moui he magahala felakutaki. Ko e fakaakoaga? Nakai ko e tau tupe, po ke tau mena fakaalofa, ne manako e tau fanau ki ai, ka ko e tau matua ha lautolu. Tuga he talahau he Tohi Tapu, to aoga ke he tau fanau ka fakaaoga he tau matua e magaaho mo e fakaako a lautolu.​—Fakatai 22:6.

7, 8. (a) Ko e heigoa ka ofo e tau matua he liliu mai a laua ki kaina? (e) Maeke fēfē he tau matua ke fakafoou e fakafetuiaga ha lautolu mo e tau fanau ha lautolu?

⁷ Liga ofo falu matua he liliu a lautolu ke he tau magafaoa ha lautolu. Ne mahani e tau fanau ha lautolu ke tuga kua nakai popole a lautolu kua liliu mai e tau matua po ke tuga kua nakai liu a lautolu falanaki ke he tau matua ha lautolu. Liga pehē e matua, “Maeke fēfē a koe ke nakai loto fakaaue ke he tau mena oti ne kua taute e au ma haau?” Ka ko e mooli, kua loto mamahi e tama ha kua toka he matua haana a ia. Puhala fe ka fakahako he matua e lekua?

⁸ Ole ki a Iehova ke lagomatai a koe ke maama e puhala mooli ne logona hifo he magafaoa haau, ti fakakite ki a lautolu kua fakaalofa a koe. Kua lata foki a koe ke tutala ke he magafaoa haau ti tala age kua fai vala a koe he lekua. Ko e fakamolemole mooli ka lagomatai. Ka kitia he magafaoa haau kua lali tumau a koe ke fakamafola, to kitia e lautolu e fakamooli haau. Ka fakauka mo e nakai  fakalolelole a koe, to kamata e magafaoa haau ke liu fakaalofa mo e fakalilifu ki a koe.

9. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fiafia ke he tuaga ha tautolu he moui?

⁹ Ne tohi he aposetolo ko Paulo ka nakai maeke he tau Kerisiano momotua ke leveki a lautolu ni, kua lata he tau fanau mo e tau mokopuna ha lautolu ke lagomatai a lautolu. Hagaao ki a Paulo, ko e tau mena ni ne aoga ma e tau momoui ha tautolu ko e tau mena kai, tau mena tui, mo e mena ke nonofo ai. (Totou 1 Timoteo 5:4, 8; 6:6-10.) Ke leveki e magafaoa haana, nakai lata he Kerisiano ke maukoloa he lalolagi nei hane “mole atu.” (1 Ioa. 2:15-17) Kua lata ia tautolu ke nakai manatu ko e tupe ka fakatotoka e tau lekua oti ha tautolu po ke fakaatā e “fakaatukehe he tau mena he mouiaga nai” ke fakatupu e magafaoa ha tautolu ke galo e ‘toto atu ke he moui tukulagi’ he lalolagi foou he Atua!​—Luka 21:34-36; 1 Timo. 6:19; Mare. 4:19.

10. Ko e ha kua pulotu ke kalo mai he kaitalofa?

¹⁰ Iloa e Iehova kua lata ke fai tupe a tautolu. Ka e nakai lagomatai mo e puipui he tupe a tautolu tuga ne maeke he iloilo mai ia Iehova. (Fakama. 7:12; Luka 12:15) Loga e magaaho ne nakai mailoga he tau tagata e lahi he totogi ke hiki atu ke he taha motu. Ti nakai fai fakamooliaga to lahi e tupe ha lautolu ka hiki atu a lautolu ki ai. Ko e hiki atu pihia ka hagahaga kelea. Tokologa ne toka e tau magafaoa ha lautolu ne liliu ki kaina mo e lahi atu foki e kaitalofa. He nakai maeke a lautolu ke atāina ke fekafekau ke he Atua, ne fekafekau a lautolu ke he tau tagata ne kaitalofa tupe a lautolu ki ai. (Totou Tau Fakatai 22:7.) Kua pulotu tumau ke kalo mai he kaitalofa he kamataaga.

11. Maeke fēfē he fakaaoga e fatifatiaga tupe ke lagomatai e tau magafaoa?

¹¹ Iloa e Eduardo ke kautū e levekiaga he magafaoa haana he mole e liu mai ki kaina, to fakaeneene a ia ke he puhala ke fakaaoga e lautolu e tupe. Ne taute e ia mo e hoana haana e fatifatiaga tupe ne fakavē ke he mena ne lata lahi ni mo lautolu. b Ke muitua ke he fatifatiaga tupe ha lautolu, kua nakai fakatau e lautolu e tau mena loga tuga he mogo ne loga e tupe ha lautolu. Ka e kaufakalataha e tau tagata oti he magafaoa, ti nakai fakamole e lautolu e tupe ke he tau mena nakai aoga. “Ma e fakatai,” pehē a Eduardo, “Nakai uta mogoia e au e tau tama haaku he tau aoga totogi ka e fakafano atu ai ke he tau aoga fakatufono mitaki.” Ko ia mo e magafaoa haana ne liogi ke moua e ia e gahua ka nakai fakatauhele e fakaholoaga he tapuakiaga ha lautolu. Tali fēfē e Iehova e tau liogi ha lautolu?

12, 13. Ko e heigoa ne taute e Eduardo ke lalago aki e magafaoa haana, ti fakamonuina fēfē e Iehova e fifiliaga haana ke fakamukamuka tumau e moui?

¹² “He ua e tau fakamua, ne nakai lahi e tupe ha Eduardo ne moua ke leveki aki e magafaoa haana, ti fakaaoga e lautolu e tau tupe ha lautolu ne fakaputu, ti lolelole lahi a ia. Ka e pehē a Eduardo, “Maeke ia mautolu ke ō ke he tau feleveiaaga oti ti ō auloa he fonua.” Ne fifili a ia to nakai manamanatu foki a ia ke he gahua ne taofi a ia mai he magafaoa haana. “Ka e,” pehē a ia, “Fakaako au ke taute e tau gahua kehekehe ti ka nakai fai gahua e taha gahua, maeke au ke taute e taha.”

¹³ Ha kua leva lahi ma Eduardo ke totogi e tau kaitalofa haana, ne lahi e muka ke totogi e ia ke he tupe ne kaitalofa e ia. Ka e makai a Eduardo ke taute e mena nei ke maeke a ia ke fekafekau fakalataha mo e magafaoa haana ki a Iehova. “Mogonei ne 10 e pasene ne tote hifo he totogi haaku ke he tupe ne moua e au he motu kehe,” he ui e Eduardo “ka e nakai hoge a mautolu.  ‘Nakai kū e lima ha Iehova.’ Ne fifili a mautolu ke paionia.” Nakai leva he mole e mena ia, ne holo ki mua e tuaga fakatupe, ti mukamuka lahi ma haana ke leveki e magafaoa haana.​—Isaia 59:1.

14, 15. Ko e heigoa ka taute he tau magafaoa ka manako e tau faoa ha lautolu ke fifili ke he tupe ka e nakai tapuaki ki a Iehova? Ko e heigoa ka tupu ka fakatoka e tautolu e fakafifitakiaga mitaki?

¹⁴ Falu tagata ne logona kua lata ia lautolu ke age e tau tupe mo e tau mena fakaalofa ke he tau faoa mo e tau kapitiga. “Ko e vala he aga fakamotu ha mautolu, ti fiafia a mautolu ke age,” he ui e Eduardo. Ka e lafi e ia, “Ha ha i ai e kaupāaga.” Ne fakamaama totonu e ia ke he tau faoa haana to foaki fakalahi e ia e tau mena kua maeke a ia, ka e to nakai tiaki e ia e tau manako he magafaoa tata haana po ke ha lautolu a tapuakiaga ki a Iehova.

¹⁵ Liga ita falu faoa ke he tagata kua fifili ke nonofo mo e magafaoa haana po ke fifili ke liu ki kaina. Liga fakahigoa e lautolu a ia kua nakai fakaalofa po ke lotokai. Ko e ha? Ha ko e tau faoa nei ne manako tupe mai ia ia. (Fakatai 19:6, 7) Ko e tama fifine ha Eduardo ko Anna ne pehē ka fifili e magafaoa ha lautolu ke tapuaki ki a Iehova ka e nakai ko e tupe, to liga maama he tau faoa ha lautolu e uho ha Iehova. Ka nakai taute e lautolu e fifiliaga ia, liga to nakai maeke he tau faoa ha lautolu ke maama ai.—Fakatatai 1 Peteru 3:1, 2.

16. (a) Ko e heigoa e manatu hepe ka moua he tagata? (Iako. 1:22) (e) Ko e heigoa e tau fifiliaga kua fakamonuina e Iehova?

¹⁶ Taha e matakainaga fifine ne toka e magafaoa haana ke gahua he taha motu ne tala age ke he tau motua: “Lahi e mena ne toka e mautolu ke maeke au ke hau ki hinei. Ne oti foki e fekafekau he taane haaku ko e motua. Ti amanaki mooli au to fakamonuina e Iehova e hikiaga nei.” Ka ha ha ia tautolu e tua mo e taute e tau fifiliaga hagaao ke he finagalo ha Iehova, maeke ia tautolu ke iloa tonu to fakamonuina e Ia a tautolu. To nakai fakamonuina e ia e tau fifiliaga ne nakai felauaki mo e finagalo haana. Ti nakai fiafia a ia ka toka e tautolu e kotofaaga he fekafekauaga ha tautolu ha ko e tau kakano hepe.​—Totou Heperu 11:6; 1 Ioane 5:13-15.

17. Ko e ha kua lata ke kumi e tautolu e takitakiaga ha Iehova ato taute e tautolu e tau fifiliaga, ti maeke fēfē a tautolu ke taute e mena nei?

¹⁷ Kumi e takitakiaga ha Iehova ato taute  e koe e fifiliaga ke nakai tokihala he mogo fakamui. Liogi ma e agaaga tapu, iloilo, mo e takitakiaga. (2 Timo. 1:7) Hūhū ki a koe: ‘Lahi fēfē e makai haaku ke toka kehe falu mena ke maeke ke fekafekau ki a Iehova? To fanogonogo nakai au ke he takitakiaga haana ke nofo mo e magafaoa haaku, pete ni kua kakano to nakai tokotoko mitaki e moui ha mautolu?’ (Luka 14:33) Ole lagomatai ke he tau motua, ti muitua e fakatonuaga ha lautolu ne fakavē ke he Tohi Tapu. Ka taute e koe e mena nei, kua fakakite e koe e falanaki haau ke he maveheaga ha Iehova ke lagomatai a koe. To nakai tala atu he tau motua ki a koe e mena ke taute, ka e to lagomatai e lautolu a koe ke taute e tau fifiliaga pulotu ka takitaki a koe ke he moui fiafia.—2 Kori. 1:24.

18. Ko hai ne lago ki ai ke leveki e magafaoa? Ko e heigoa ka taute e tautolu ke lagomatai?

¹⁸ Amanaki a Iehova ke he tau ulu magafaoa ke lalago e tau magafaoa ha lautolu he tau magaaho oti. Lata ia tautolu ke liogi mo e nava ki a lautolu kua leveki e matagahua ia ka e nakai toka e tau magafaoa ha lautolu, pete foki ka kamatamata a lautolu ke ō kehe po ke tala age e falu ki a lautolu ke taute pihia. Lafi ke he tau liogi ha tautolu, maeke a tautolu ke fakakite e fakaalofa ha tautolu ke he tau matakainaga taane fakamooli nei ka tutupu e tau matematekelea pauaki po ke tau mena fakaofo fakaekekafo. (Kala. 6:2, 5; 1 Pete. 3:8) Maeke nakai a koe ke lagomatai a lautolu ke kumi gahua tata po ke age ki a lautolu taha mena foki kua manako mafiti a lautolu ki ai, tuga e tupe po ke tau mena kai? Ka pihia, to nakai toka e lautolu e tau magafaoa ha lautolu ke kumi gahua he taha matakavi.​—Fakatai 3:27, 28; 1 Ioa. 3:17.

19, 20. Ko e ha kua mauokafua e tau Kerisiano to lagomatai e Iehova a lautolu?

¹⁹ Fakamafana e Iehova a tautolu: “Kia noa ha mutolu a mahani mo e velevelekoloa; kia fakamamate a mutolu ke he tau mena ha ia mutolu; ha ko e mena talahau mai [e Atua], Nakai tuai toka ni e au a koe, nakai tuai tiaki ni e au a koe. Ko e mena ia kua talahau atu e tautolu mo e fakamalolo, Ko e Iki [Iehova], ko e haku a lagomatai haia, nakai matakutaku au ke he tau mena ke eke he tau tagata kia au.” (Hepe. 13:5, 6) Taute fēfē e tautolu e mena nei ke he tuaga he moui?

²⁰ Talahau he taha motua he motu mativa kua fa tutala e tau tagata hagaao ke he fiafia he Tau Fakamoli a Iehova. Pehē a ia kua mailoga foki e lautolu kua tauteute mitaki tumau e Tau Fakamoli ne mativa ti ha ha ia lautolu e tau mena kua lata. Ko e mena tonu nei ne mavehe e Iesu. (Mata. 6:28-30) Kua fakaalofa a Iehova ki a tautolu mo e taute e mena kua mitaki lahi ma tautolu. Kua fiafia lahi a ia ke he tau fekafekau oti haana ti mautali tumau a ia ke “lagomatai” a tautolu. (2 Nofo. 16:9) Ko e mena haia ne tuku mai e ia ki a tautolu e tau poakiaga hagaao ke he moui magafaoa mo e puhala ke leveki e tau manako ha tautolu. Ka omaoma a tautolu ke he tau poakiaga nei, kua fakakite e tautolu ki a Iehova kua fakaalofa mo e falanaki a tautolu ki a ia. “Ko e fakaalofa ke he Atua hanai, kia omaoma a tautolu ke he tau poaki hana; nakai mamafa foki hana tau poaki.”​—1 Ioa. 5:3.

21, 22. Ko e ha kua fifili a koe ke falanaki ki a Iehova?

²¹ Pehē a Eduardo, iloa e ia ko e magaaho ne nofo kehe a ia mai he hoana mo e tau fanau haana ne nakai liu moua foki. Ka e nakai takele a ia he tau tokihala haana. Tokologa ia lautolu ne gahua auloa fakamua ne monuina ka e nakai fiafia. Kua lekua lahi mahaki e tau magafaoa ha lautolu. Ka e fiafia lahi e magafaoa haana! Pete foki ka mativa e magafaoa ha Eduardo mo e falu magafaoa foki he motu haana ne falanaki to lagomatai e Iehova a lautolu. Pehē a ia, “Kua logona e mautolu e mooli he maveheaga ha Iesu.”​—Totou Mataio 6:33.

²² Kia fakamalolō! Fifili ke omaoma ki a Iehova ti falanaki ki a ia. Maeke a koe ke eke mo ulu magafaoa mitaki ka ofania e koe a Iehova, hoa haau, mo e fanau haau. Maeke a koe ke logona ko Iehova ko e Lagomatai haau.