1, 2. Familiankuwan kuska kanankupaq huk lawmanta kutiqkuna, ¿ima sasachakuykunapim tarikunku? (Qaway kaypi kaq dibujota.)

EDUARDOM * kaynata willakun: “Huk nacionpim yacharqani hinaspapas allin llamkayniyoqmi karqani, chaymi achka qollqeta ganaq kani [...]. Ichaqa, Jehova Diospa testigonkunawan Biblia estudiayta qallaykuspaymi, musyakururqani familiayta iñiyninkupiwan kawsakuyninkupi yanapayqa ancha allin kasqanta. Chaymi paykunawan kuska kanaypaq kutirqani”, nispa (Efes. 6:4).

² Eduardoqa allintam musyakurqa familianwan kuska kananpaq Jehova Diospa munaynin kasqanta. Ichaqa, pasaq yachachikuypi rimamusqanchik Liliana hinam, Eduardoqa familianmanta karunchakurusqanrayku sasachakuykunata allichanan karqa. Chaymantapas, sasam karqa señorantawan churinkunata mana ancha llamkay kasqan nacionninpi mantieneyqa. Hinaptinqa, ¿imaynatam mantienenman? ¿Yaqachu congregacionpi iñiqmasinkuna yanapanmanku?

3. ¿Imaynam churi-wawakuna tarikunku taytankuwan mana yachaspanku?

³ Eduardom nin: “Warmi churiykunatam warmachallaraq kachkaptinku llaqtaypi saqeykurqani, chaymi yanapayta nitaq kuyayta atirqanichu. Manataqmi chaypichu karqani Bibliata leepunaypaq,  paykunawan kuska Diosta mañakunaypaq, abrazaykunaypaq nitaq paykunawan pukllanaypaqpas”, nispa (Deut. 6:7). Piwi churin Anam nin: “Taytaywan kuska mana kasqayraykum imatapas tanteanaypaq iskayrayaq kani. Taytay kutiramuptinqa uyantawan imayna rimasqallantam reqsirqaniku. Chaymantapas, hukmanmi tarikuq kani abrazawaptin”, nispa.

4. Familianmanta karunchakuruq taytaqa, ¿imanasqam sasachakun churinkunawan kasuchikuyta?

⁴ Taytakuna achka wata churinkumanta karunchasqa kaspankuqa, astawanmi sasachakunqaku paykunawan kasuchikuyta. Eduardopa Rubí sutiyoq señoranmi nin: “Ñoqam wawaykunapaq tayta-maman karqani. Yaqa llapanpim ñoqa imatapas tanteaq kani. Eduardo kutiramuptinmi ichaqa, Bibliapa nisqanman hina sujetakuyta yacharqani. Wakinpiqa yuyarinaymi karqa qosay umay kasqanta”, nispa (Efes. 5:22, 23). Eduardopas ninmi: “Warmachaykunaqa maymanpas rinanku kaptinqa, mamantam permisaykunanpaq sapa kuti mañakuqku. [...] Ichaqa, Bibliapa nisqanman hinam familiayta yanapanay karqa”, nispa. Eduardowan Rubiyqa musyakururqakum imatapas kuskanku tanteanankupaq.

5. a) ¿Imaynatam huk tayta familianmanta karunchakurusqanrayku sasachakuyninta allichayta qallaykurqa? b) ¿Imapim tukurqa?

⁵ Eduardoqa familianpa iñiyninta hinaspa kuyanakuyninkuta kallpanchananpaqmi tantearurqa. Paymi nin: “Ñoqaqa rimasqaywan chaynataq ruwasqaywanmi munarqani warmachaykunaman Diosmanta yachachiyta. Jehova Dios kuyasqaytaqa manam rimaspallaychu qawachiyta munarqani, aswanqa ruwasqaywanpas qawachiytam munarqani”, nispa (1 Juan 3:18). ¿Bendecirqachu Diosqa Eduardopa kallpanchakusqanta? Churin Anam nin: “Kuyanaykupaq taytaypa tukuy ruwasqanta qawasqaykuqa allinpunim karqa. Anchatam kusikurqaniku congregacionpi imapipas yanapakusqanmanta. Kay Pachapi tukuy imakunam Jehova Diosmanta karuncharuyta munawarqaku. Ichaqa, tayta-mamayku iñiyninkupi allin takyasqa kasqankum yanaparuwarqaku paykunata qatipakunaykupaq. Taytaykuqa mana haykapipas saqewanankupaqmi niwarqaku, hinaspam chayman hina ruwarqa. Sichu saqeruwanmanku karqa hinaptinqa ichapas Jehova Diospa llaqtanpiqa kunallanpas mana kaymanchu karqa”, nispa.

6. ¿Imatam wakin tayta-mamakuna musyakurqaku Balcanes sutiyoq guerrapi?

⁶ Balcanes sutiyoq guerra qallaykusqanmanta tukunankamam, chay lawpi yachaq wakin Testigokuna musyakururqaku sasachakuykuna kachkaptinpas churi-wawanku aswan kusisqa tarikusqankuta. ¿Imanasqa? Chay lawpi tayta-mamakunam mana atirqakuchu llamkaq riyta, chaymi wasillankupi qepaspanku churi-wawankuwan astawan estudiaqku, pukllaqku hinaspa rimaqku. ¿Imatam kayqa yachachiwanchik? Hayka qollqemantapas otaq ima regalomantapas astawanmi churi-wawakunaqa munanku tayta-mamanku paykunawan kuska yachanankuta. Bibliapa nisqanman hinaqa, tayta-mamakuna warmankuta yachachiptinkuqa hinaspa paykunapaq tiempochakuptinkuqa allinmi kawsakunqaku (Prov. 22:6).

7, 8. a) ¿Imatam wakin tayta-mamakunaqa churi-wawankuta pantaspanku nirqaku? b) ¿Imaynatam tayta-mamakunaqa sientisqa warmankuta yanapanmanku mana chayna tarikunankupaq?

⁷ Huk lawpi kasqankumanta wasinkuman kutispankum, wakin tayta-mamakunaqa qawanku warmankuna paykunawan sientikurusqankuta. Yaqapaschá chayrayku paykunaqa pantaspanku kaynata nirqaku: “¿Imanasqataq ñoqawanqa sientikurunki? ¡Qamraykutaq tukuytaqa ruwarqani!”, nispa. Ichaqa, taytan otaq maman saqerusqanraykum warmakunaqa chayna hukmanyasqa tarikunku. Chaynapi tarikuspaykiqa, ¿imatam ruwawaq?

⁸ Puntataqa, Jehova Diosta mañakuy familiayki imayna tarikusqankuta entiendenaykipaq. Chaymantapas pantarusqaykita sonqomanta reqsikuy hinaspa mañakuy pampachasunaykipaq. Familiaykiwan allin kanaykipaq  sapa punchaw kallpanchakusqaykita señoraykiwan churi-wawaykikuna qawaspankuqa, manam iskayrayanqakuchu kuyasqaykimantaqa. Pacienciakuspa hinalla kallpanchakuptikiqa yaqapaschá paykunaqa kaqmanta kuyayta hinaspa respetayta qallaykusunki.

9. ¿Imanasqam cristianokunaqa mana apu runaraqchu kana familianchikta mantienenapaq?

⁹ Apostol Pablom nirqa yuyaq tayta-mamakuna mana mantienekuyta atiptinku, churi-wawanku hinaspa willkanku yanapanankumanta. Pablopa nisqanman hinaqa, mikuyninchik, pachanchik hinaspa maypi samananchik kaptinqa chaywanmi kusisqa kananchik (leey 1 Timoteo 5:4, 8; 6:6-10). Chaynaqa, pi cristianopas ayllunta mantienenanpaqqa, manam apu runaraqchu kay Pachapiqa kanan (1 Juan 2:15-17). Manamá munanchikchu qollqella maskayninchik otaq ‘kay pachapi imapas kaqkunapi afanakuyninchik’ mosoq pachapi kawsanankupaq familianchikta harkarunantaqa (Mar. 4:19; Luc. 21:34-36; 1 Tim. 6:19).

10. ¿Imatam Bibliaqa nin debekuymanta?

¹⁰ Jehova Diosqa yachanmi kawsanapaq qollqeta necesitasqanchikta. Ichaqa, qollqeqa manamá waqaychawanchikmanchu nitaq yanapawanchikmanchu Diospa yachachikuynin hinaqa (Ecl. 7:12; Luc. 12:15). Wakinkuqa manam piensankuchu huk nacionman astakuspanku ima sasachakuykunapi tarikunankumanta. Risqanku nacionpiqa ichapas achka qollqetaqa mana gananqakuchu. Ichapas aswan sasachakuypiraq tarikunqaku. Wakinpiqa aswan manusqam llaqtankuman kutinku. Diosta servinankupaq aswan tiempoyoq kanankumantaqa, qollqeta prestakusqanman paganankupaqmi hinalla llamkanku (leey Proverbios 22:7). ¿Imatam kayqa yachachiwanchik? Yachachiwanchikmi qollqe debekuyqa mana allin kasqanmanta.

11. ¿Imanasqam ancha allin ima necesitasqallanchikta rantinapaq tanteayqa?

¹¹ Eduardoqa familianwan kuska kananpaqmi kutirqa. Ichaqa, familianta allinta mantienenanpaqqa manam qollqentaqa yanqakunapiqa usuchinanchu karqa. Payqa señoranwanmi allinta tantearurqaku imapas necesitasqallankuta rantinankupaq, hinaspam chayman hina qollqenkuta gastarqaku. Arí, chayna tanteasqankum yanaparqa ñawpaqpi hina mana tukuy imatapas rantinankupaq. Ichaqa, llapankum yanapanakurqaku hinaspapas manam yanqakunapiqa qollqetaqa usuchirqakuchu. * Eduardom nin: “Warmi churiykunatam achka qollqepaq yachachiq escuelamanta horqorurqani, hinaspam churarurqani mana ancha qollqellapaq yachachiq escuelamanña”, nispa. Payqa familianwan kuskam Diosta mañakurqaku iñiyninpi mana sasachaq llamkayta tarinanpaq. ¿Imaynatam Jehova Diosqa uyariykurqa?

12, 13. a) ¿Imatam huk tayta ruwarqa familianta mantienenanpaq? b) ¿Imaynatam Jehova Diosqa bendecirqa Eduardopa tantearusqanta?

¹² Eduardom nin: “Qallariynin iskay watakunapiqa imapas kapuqllaykuwanmi kawsarqaniku. Ganasqay qollqeqa manam haypawaqkuchu. Tukuchkarqañam huñukusqay qollqepas, llumpay pisipasqataqmi tarikurqani. Chayna kaptinpas, huñunakuykunaman riytaqa hinaspa Diosmanta willakuytaqa manam saqerqanikuchu”, nispa. Eduardoqa manamá munarqachu ima llamkaypas familianmanta kaqmanta karuncharunantaqa. Paymi nin: “Tukuypi llamkaytam yacharurqani. Hukninpi mana llamkay kaptinqa, hukninpiñam llamkaq kani”, nispa.

¹³ Qollqe debekusqanta unay tiempopi kutichisqanraykum, wachaynintawan achka qollqetaraq qorqa. Chayna kaptinpas, payqa Jehova Diospa munasqanman hinam astawan chanincharqa familianwan kuska kayta. Eduardom nin: “Saqesqay nacionpi achka qollqe ganasqaymantaqa, kunanqa aschallatam ganani, ichaqa manam yarqaypichu tarikuniku. ‘Diospa [yanapakuyninqa] manam pisiyarunchu’. Precursor kaytam qallaykurqaniku. Chaymantapacham aswan qollqechayoq kaniku, chaymi manaña sasachakunichu familiay mantieneyta”, nispa (Is. 59:1).

14, 15. a) ¿Imatam cristianokunaqa ruwanmanku pi ayllunkupas kapuqniyoq kayta puntapi churananpaq hikutaptinku? b) ¿Imamantam ayllunchikkunaqa musyanqaku Dios serviyninchikta puntapi churaptinchikqa?

¹⁴ Achka llaqtakunapim runakunaqa ayllunkunaman otaq amistadninkunaman qollqeta otaq regalokunata qonku. Eduardom nin: “Chayna kasqaykuqa costumbreykum hinaspapas gustawankum. Ichaqa manamá sapa kutichu chayna kanan”, nispa. Paymi ayllunkunata sumaqllata nin Dios serviyninta hinaspa señorantawan churinkunata puntapi churananmanta.

¹⁵ Wakin ayllukunaqa piñakunkuraqmi pipas familianwan kuska kananpaq kutiyta munaptinqa otaq huk nacionpi llamkananpaq mana riyta munaptinqa. Wakinpiqa ninkuraqmi kikillanpaq munaq kasqanta. ¿Imanasqa? Paykunawan hinalla yanapasqa kayta munasqankurayku (Prov. 19:6, 7). Eduardopa churin Anam nin: “Imamantapas Dios serviyniykuta puntapi churasqaykuta aylluykuna qawaspankuqa, musyakunqakum Jehova Dioswan amistadniyku imamantapas aswan allin kasqanta. Mana chayqa, ¿imaynatamá paykunaqa yachanmanku?”, nispa (tupachiy 1 Pedro 3:1, 2 nisqanwan).

16. a) ¿Imayna piensaywantaq wakinkuqa engañakunmanku? (Sant. 1:22.) b) ¿Imayna tanteasqanchiktam Jehova Diosqa bendicen?

¹⁶ Huk cristianam qosantawan wawankunata llaqtanpi saqeykuspan huk nacionman astakurqa chaypi llamkananpaq. Chay nacionman chayaruspanmi congregacionpi ancianokunata nirqa: “Familiaywanmi tukuyta ruwarqaniku kayman hamunaypaq. Qosayqa anciano kasqantaraqmi saqerurqa. Kay tanteasqaykutaqa Jehova Diosqa bendeciwanqakuchá”, nispa. Ichaqa, Diosqa munasqanman hina tanteaqkunatam bendicen, ¿imaynatamá bendecinqa Diospa munasqanman hina mana kaptinqa hinaspa Dios serviyninkupi ruwayninkuta saqeptinkuqa? (Leey Hebreos 11:6; 1 Juan 5:13-15.)

17. a) ¿Imanasqam Jehova Diospa yanapakuyninta maskananchik manaraq imatapas tanteachkaspa? b) ¿Imaynatam Jehova Diospa yanapakuyninta maskachwan?

¹⁷ Imapas tanteasqaykiwan mana ñakakunaykipaq, Jehova Diospa yanapakuyninta maskay manaraq tanteachkaspayki. Diosta mañakuy chuya espiritunta hinaspa yachayninta qosunaykipaq (2 Tim. 1:7). Tapukuy: “¿Tukuypichu Jehova Diosta kasukusaq? ¿Kasukusaqchu llumpay sasachakuypi  tarikuspaypas? Chayna kaptinqa, ¿manachu kasukunay imapas kapuqllaywan kawsakunaypaq kaptinqa?”, nispa (Luc. 14:33). Rimariytaq congregacionpi ancianokunawanpas hinaspa Bibliapa nisqanman hina nisusqaykita kasukuy. Chaynata ruwaspaykim qawachinki Jehova Diospi hapipakusqaykita. Ancianokunaqa manamá imatapas tanteanqakuchu rantikipiqa, ichaqa imapas nisusqaykiqa allinta tanteanaykipaqmi yanapasunkiman (2 Cor. 1:24).

18. a) ¿Pitam Diosqa kamachin familiankuta mantienenanpaq? b) ¿Imaynatam qosakunata yanapachwan sasachakuypi tarikuptinku?

¹⁸ Jehova Diosqa qosakunatam kamachin familiankuta mantienenanpaq (Gal. 6:5). Achka taytakunam ayllunkunawan hikutasqa kaspankupas, señoranmantawan churinkunamanta mana karunchakuspalla familianta mantienenku. ¿Kallpanchanchikchu chayna ruwasqankumanta? ¿Diosta mañakunchikchu paykunapaq? Kuyakuyninchiktaqa qawachichwantaqmi qonqaymanta onqoruptinku otaq llumpay sasachakuypi tarikuptinku yanapaspa (Gal. 6:2; 1 Ped. 3:8). ¿Yanapachwanchu llamkay maskaypi otaq qochwanchu mikuyta otaq qollqetapas mana llumpayta sasachakunankupaq? Chayna ruwayninchikqa yanapanmanmi huk lawman astakunankupaq hikutasqa kasqankuta qepanchanankupaq (Prov. 3:27, 28; 1 Juan 3:17).

19, 20. ¿Imanasqam cristianokunaqa mana iskayrayanankuchu Jehova Dios yanapananmanta?

¹⁹ Bibliam niwanchik: “Amayá apuyaytaqa kuyaychikchu ichaqa kapusuqnikichikwanyá contentakuychik. Diosmi nirqa: Manapunim dejasqaykichu nitaqmi saqesqaykichu nispa. Chaynaqa confianzawanmi ninanchik: [Jehova Diosmi] ñoqapa yanapawaqniyqa manam manchakusaqchu. Runapa imapas rurawanantaqa manam manchakusaqchu”, nispa (Heb. 13:5, 6). ¿Imaynatam chay rimaykunaqa cumplikun?

²⁰ Wakcha nacionpi yachaq huk ancianom nin: “Runakunam sapa kuti ninku Jehova Diospa testigonkunaqa kusisqallaña kasqanchikta [. . .]. Musyakunkutaqmi wakcha Testigokunapas aswan allin pachasqa kasqankuta, chaymi piensanku wakin runakunamantaqa aswan kapuqniyoq kasqankuta”, nispa. Kaymi qawachiwanchik Diospa munayninta puntapi churaq runakunapi Jesuspa prometesqan cumplikusqanta (Mat. 6:28-30, 33). Amayá iskayrayaychu Dios kuyasusqaykimantaqa chaynataq familiayki allin kananta munasqanmantapas. Bibliam nin: “Diosqa qawamuchkanmi llapallan kay pachapi [kaqkunata] chaynapi paypa qayllanpi allin sonqoyoqkunaman atiyninta qawachinanpaq”, nispa (2 Cron. 16:9). Paymi kamachikuykunata qowanchik familianchikta imayna uywanapaq chaynapi kusisqa kawsakunanchikpaq. Kasukuspaqa kuyasqanchiktawan paypi hapipakusqanchiktam qawachisun. “Diosta kuyaspanchikqa kamachikuyninkunatapas kasukunchikmi, kamachikuyninkunaqa manam llumpay sasachu” (1 Juan 5:3).

21, 22. ¿Imanasqam Jehova Diospi hapipakunayki?

²¹ Eduardom nin: “Familiaymanta karunchasqa kasqay tiempomanqa manamá haykapipas kutisaqchu, ichaqa manam chaypiqa llumpaytachu piensani. Arí, ñawpaqpi wakin llamkaqmasiykunaqa kunanqa apu runakunam kanku, ichaqa manam kusisqachu kawsanku. Familiankuqa llumpay sasachakuypim tarikunku. Familiaykupim ichaqa kusisqa kawsakuniku. Admirakunim kay nacionpi iñiqmasiykuna wakcha kaspankupas Diospa munayninta puntapi churasqankumanta. Llapaykum sutillata qawaniku Jesuspa nisqan ñoqaykupi cumplikusqanta”, nispa (leey Mateo 6:33).

²² Hinaptinqa, ¡amayá hukmanyaychu! Diosta kasukuspaykiyá paypi hapipakuy. Jehova Diosta, qosaykita otaq señoraykita chaynataq churi-wawaykita kuyaynikiqa, yanapasunkim familiaykita allinta uywanaykipaq. Chaynata ruwaspaykiqa, sutillatamá musyakunki Jehova Dios yanapasusqaykita.