1, 2. Eaa i ngata ai no te aronga e angaanga ra i te ngai mamao mei to ratou ngutuare tangata i te oki ki te kainga? (Akara i te tutu mua o teia atikara.)

E ANGAANGA meitaki ta Eduardo * e e maata tana moni e rauka mai ana mei tana ngai angaanga i tetai enua ke tei mamao roa mei tona ngutuare tangata. Inara, te apii anga aia i te tuatua mou, kua kite mai aia e e maata atu ta tona ngutuare tangata e anoano ra i to te moni. Inangaro ratou iaia kia noo ki te kainga e kia akono ia ratou. No reira kua oki aia ki te kainga.—Ephe. 6:4.

² Kua kite a Eduardo e te inangaro ra a Iehova iaia kia oki ki te kainga ki tona ngutuare tangata. Inara kare te reira i te mea mama ua i te rave. Kua anoanoia aia kia piri akaou ki tana vaine e tana tamariki, e kia rava te moni tana ka rauka mai ei akono ia ratou. Ka akapeea aia me rave i te reira? Ka tauturu ainei te putuputuanga ia ratou?

3. Eaa te ka tupu ki te tamariki me noo mamao te nga metua mei ia ratou?

³ Akakite a Eduardo e: “Kua kopae au i taku tamariki i te tuatau e anoano tikai ra ratou i taku aratakianga e toku inangaro. Kare au e tatau ana i te au tua Pipiria kia ratou, i te pure no ratou, te takave ia ratou, e te kanga kapiti.” (Deu. 6:7) Kua akamaara tana tamaine ko Anna e: “Kare au e manako tinamou ana no te mea kare a papa  e noo kapiti mai ana kia matou. Te oki mai anga aia ki te kainga, kare matou e kite meitaki iaia, e kare i te mea natura me takave mai aia iaku.”

4. Eaa i ngata ai no tetai metua tane kia riro ei upoko no te ngutuare me noo mamao mei tona ngutuare tangata?

⁴ Me roa te tuatau ka noo mamao tetai metua tane mei tona ngutuare tangata, ka ngata iaia i te akono i tana tuanga ei upoko no te ngutuare tangata. Kua akamarama mai a Ruby, te vaine a Eduardo e: “Naku rai e rave i taku uaorai angaanga e te angaanga a taku tane i te kainga, e kua matau au i te rave i te au ikianga no te ngutuare tangata. Te oki mai anga a Eduardo ki te kainga, kua anoanoia au kia kite e eaa tikai te aiteanga kia akaari i te tu kauraro. I teianei, ka anoanoia au kia akamaara iaku uaorai e tei konei taku tane.” (Ephe. 5:22, 23) Kua akakite a Eduardo e: “Kua matau ta maua nga tamaine i te pati ia mami no te tikaanga kia rave i tetai apinga. Kua anoano katoaia au kia rave i te au ikianga no toku ngutuare tangata.” Kua kite mai a Eduardo raua ko Ruby e ka anoanoia ta raua au tamaine i te kite i to ratou nga metua e rave kapiti ra i te au ikianga.

5. Te oki anga a Eduardo ki te kainga, eaa tana i rave kia meitaki mai tona pirianga ki tona ngutuare tangata? Eaa tei tupu mai?

⁵ Kua rave ana a Eduardo i tana ka rauka kia meitaki tona pirianga ki tona ngutuare tangata e te tauturu ia ratou kia akatupu i tetai pirianga vaitata kia Iehova. Kua inangaro aia i te apii i tana tamariki i te tuatua mou na roto i tana i tuatua e tona akaraanga, kare i te karanga ua e te inangaro ra aia ia Iehova, mari ra kia akaari i te reira. (1 Ioa. 3:18) Kua akameitaki ainei a Iehova i te au tautaanga a Eduardo? Akakite a Anna e: “Te kite anga au i tana tautaanga kia riro ei metua tane meitaki e kia akavaitata akaou mai kia matou, kua riro te reira ei tauianga meitaki tikai. Kua mataora matou te kite anga iaia e rave ra i te au angaanga i roto i te putuputuanga. Te tauta nei te au akakeuanga kino o teianei ao i te akatakake ia matou mei ia Iehova. Inara kua akamou to matou nga metua i to raua manako ki runga i te tuatua mou, e kua akapera katoa matou. Kua akapapu a papa e kare roa aia e akaruke akaou ia matou. Me kua akaruke ana aia ia matou, papu e kare au i te Kite no Iehova.”

6. Eaa ta te au metua i apii mai i te tuatau tamaki i te Balkans?

⁶ Inangaro te tamariki i to ratou nga metua kia noo kapiti ratou. Ei akaraanga, i roto i te tamaki i te Balkans, kare e rauka ana i te au metua Kerititiano i te aere ki te angaanga. Tei tupu mai, kua noo kapiti ratou e ta ratou tamariki ki te kainga. Kua kanga kapiti, kua pukapuka, e kua apii kapiti ratou. E reka ana te tamariki i te reira, e kua mataora ratou noatu kua ngata tikai te oraanga i te tuatau o te tamaki. Eaa te apiianga? Kua inangaro te tamariki i to ratou nga metua, kare i te moni e te au apinga. Te akakite maira te Pipiria e, ka puapingaia te tamariki me noo kapiti te nga metua kia ratou e me apii ratou i te tamariki.—Mase. 22:6.

7, 8. (a) Eaa te tumu ka poitirere te au metua me oki ratou ki te ngutuare? (e) Akapeea te au metua me piri akaou ki ta ratou tamariki?

⁷ Ka poitirere tetai au metua me oki ratou ki to ratou ngutuare tangata. Penei kare te tamariki e mataora ana e kua oki mai ratou me kore kare e irinaki akaou ia ratou. Penei ka karanga te metua e, “Eaa ra kotou i mareka kore ei noatu taku i rave no kotou?” Ko te tikaanga, kua mamae te tamariki no tei akaruke te metua ia ratou. Ka akapeea te metua me akatikatika i teia manamanata?

⁸ E pati ia Iehova kia tauturu mai ia koe kia marama i ta toou ngutuare tangata e manako ra, e e akaari i toou inangaro no ratou. Ka anoano katoaia koe i te tuatua ki toou ngutuare tangata e kia marama e naau rai i akatupu i tetai tuanga o te manamanata. Me tataraara koe ki toou ngutuare tangata, penei ka tauturu te reira ia koe. Me kite toou ngutuare  tangata i taau tautaanga kia meitaki mai te turanga, ka kite mai ratou e e mea meitaki taau e rave nei. Me akakoromaki ua koe, ka akamata toou ngutuare tangata i te inangaro e te akangateitei akaou ia koe.

9. Eaa ra tatou ka mareka ai i to tatou oraanga?

⁹ Kua tata te apotetoro ko Paulo e me kare e rauka i te au Kerititiano ruaine i te akono i to ratou uaorai anoano, ka anoanoia ta ratou tamariki e te au mokopuna kia tauturu ia ratou. Kia tau ki ta Paulo e akakite ra, ko te kai, te kakau, e te are te au mea puapinga ta tatou e anoano ra no te oraanga. (E tatau ia 1 Timoteo 5:4, 8; 6:6-10.) Ei akono i te ngutuare tangata, kare te au Kerititiano e anoanoia kia maata ta ratou moni i roto i teianei ao te “ngaro ke nei.” (1 Ioa. 2:15-17) Eiaa tatou e manako e ka rauka te moni i te akatikatika i to tatou au manamanata me kore eiaa e akatika i te au “pekapeka o teianei ao” kia akakeu i toou ngutuare tangata kia kore e rauka “te ora mutu kore” i roto i te ao ou o te Atua!—Luka 21:34-36; 1 Timo. 6:19; Mare. 4:19.

10. Eaa ra i meitaki ei kia kore e o atu ki roto i te kaiou?

¹⁰ Te kite nei a Iehova e te anoano ra tatou kia rauka tetai moni. Inara kare e rauka te moni i te tauturu e te paruru ia tatou mei ta te tu pakari rai no ko mai ia Iehova e rauka i te rave. (Kohe. 7:12; Luka 12:15) Maataanga o te taime, kare te tangata i kite e eia moni ka pou me neke ratou ki tetai enua ke. Kare e akapapu anga e me ka rauka ia ratou tetai moni me tae ratou ki reira. Tetai taime, ka riro te neke anga ei mea kino. Manganui tei akaruke i to ratou ngutuare tangata, e maata ta ratou kaiou me oki ki te kainga. E maata to ratou taime ka akapou i te tutaki i te au kaiou, e kare o ratou taime i te tavini i te Atua. (E tatau ia Maseli 22:7.) E mea meitaki kia kore e o atu ki roto i te kaiou.

11. Me akono te au ngutuare tangata i tetai parani, akapeea te reira i te tauturu anga ia ratou?

¹¹ Kua kite a Eduardo e e rauka ai iaia i te akono i tona ngutuare tangata me oki aia ki te kainga, ka anoanoia ratou kia akono meitaki i ta ratou moni. Kua rave raua ko tana vaine i tetai parani kia kore e kaimoumou i ta ratou moni. * Ei akono i ta raua i parani, kare e rauka ia ratou i te oko mai i te au apinga mei to mua ana, te tuatau e maata ta ratou moni. Tera ra kua akono meitaki to raua ngutuare tangata i ta ratou moni, e kare ratou e oko i te au mea kare e anoanoia. Kua karanga a Eduardo e, “Kua kiriti mai au i taku tamariki mei tetai apii e noo ra te tamariki ki reira, e kua apai au ia ratou ki tetai apii na te katoatoa.” Kua pure aia e tona ngutuare tangata kia rauka mai tetai angaanga nana e kia kore te reira e tapu i ta ratou akamorianga. Akapeea a Iehova i te pau anga i ta ratou pure?

12, 13. Eaa ta Eduardo i rave kia akono i tona ngutuare tangata? Akapeea a Iehova te akameitaki anga i tana ikianga kia akamama mai te oraanga?

¹² No te nga mataiti mua, kua rava ua te moni ta Eduardo i rauka mai i te akono i tona ngutuare tangata, ka anoanoia ratou kia taangaanga i te moni ta ratou i akaputu, e kua roiroi tikai aia. Inara kua akakite a Eduardo e, “Kua aere kapiti matou ki te au uipaanga e ki roto i te angaanga orometua.” Kua iki aia kia kore e rave i tetai angaanga te ka akatakake iaia mei tona ngutuare tangata. Akakite katoa aia e, “Kua rave au i te terenianga no te au angaanga tukeke, e me kare tetai ngai angaanga e va mai, ka rauka iaku i te rave i tetai angaanga ke.”

¹³ No te mea kua roa te tuatau ia Eduardo kia tutaki i tana au kaiou, e maata te moni tana e anoano ra i te tutaki i runga ake i te au kaiou. Tera ra, kua inangaro tikai a Eduardo i te rave i te reira kia rauka iaia i te tavini kapiti ia Iehova ma tona ngutuare tangata. Akakite aia e, “I teianei kare e maata ana taku moni e rauka mai mei te tuatau e angaanga ana au i tetai enua ke, inara kare roa matou e mate i te pongi. ‘Kare te rima o Iehova i poto.’ Kua iki matou kia o atu ki roto i te angaanga painia.”  Muri poto ake, kua meitaki mai te turanga o te moni, e kua mama ia Eduardo i te akono i tona ngutuare tangata.—Isa. 59:1.

14, 15. Eaa ta te ngutuare tangata ka rave me inangaro te kopu tangata ia ratou kia iki i te moni i runga ake i te akamorianga ia Iehova? Eaa te ka tupu mai me akanoo tatou i te akaraanga meitaki?

¹⁴ Manako tetai aronga e ka anoanoia ratou kia oronga i te moni e te au apinga ki te kopu tangata e te au oa. Karanga a Eduardo e, “E peu matau te reira na matou, e e reka ana matou i te oronga i te au apinga.” Inara, akakite aia e, “Kare e rauka i te oronga i te reira i te au taime ravarai.” Kua akamarama aia ki tona kopu tangata e ka oronga aia kia ratou i tana ka rauka, inara kare aia e kopae i te anoano o tona ngutuare tangata e ta ratou akamorianga ia Iehova.

¹⁵ Penei ka riri te kopu tangata me iki tetai tangata i te noo kapiti ki tona ngutuare tangata me kore me oki aia ki te kainga. Penei ka kapiki ratou iaia ei tangata aroa kore e te karapii. No teaa ra? No te mea te tapapa ra te kopu tangata kia rauka te moni mei iaia. (Mase. 19:6, 7) Akakite mai a Anna, te tamaine a Eduardo e, me iki to ratou ngutuare tangata i te akamorianga ia Iehova i runga ake i te moni, penei ka kite mai te kopu tangata e e puapinga tikai a Iehova. Me kare matou e rave i te reira ikianga, kare rava te kopu tangata e marama.—Akaaite ia 1 Petero 3:1, 2.

16. (a) Eaa tetai manako tarevake ta tetai tangata ka akatupu? (Iako. 1:22) (e) Eaa te au ikianga ta Iehova ka akameitaki mai?

¹⁶ Kua akakite tetai tuaine tei akaruke i tona ngutuare tangata kia angaanga i tetai enua ke ki te aronga pakari e: “Kua rave matou i te au akaatinga maata kia tae mai ki konei. Kua anoanoia taku tane kia akamutu i te tavini ei tangata pakari. No reira te inangaro tikai nei au kia akameitaki mai a Iehova i taku i rave.” Me irinaki tatou ki roto ia Iehova e me rave tatou i te au ikianga tei tau ki tona anoano, papu ia tatou e ka akameitaki mai aia ia tatou. Kare aia e akameitaki i te au ikianga tei kare e rotai ana ki tona anoano. E kare aia e mareka ana me akaruke tatou i te au tikaanga ngateitei no te au tumu tarevake.—E tatau ia Ebera 11:6; 1 Ioane 5:13-15.

17. Eaa ra tatou ka kimi ei i te aratakianga a Iehova i mua ake ka rave ei tatou i tetai ikianga, e akapeea tatou me rave i teia?

¹⁷ E kimi i te aratakianga a Iehova i mua ake  ka rave ei koe i tetai ikianga, kia kore koe e tataraapa i muri mai. E pure no te vaerua tapu, te tu pakari, e no te aratakianga. (2 Timo. 1:7) Ui kia koe uaorai e: ‘Eaa taku ka inangaro i te akaatinga kia rauka iaku te tavini ia Iehova? Ka aru ainei au i tana aratakianga kia noo kapiti ki toku ngutuare tangata, noatu kare e meitaki roa ana te turanga o te oraanga?’ (Luka 14:33) E pati ki te aronga pakari no te tauturu e e aru i ta ratou akoanga no roto mai i te Pipiria. Me rave koe i teia, te akaari ra koe i toou irinaki ki roto i ta Iehova i taputou mai i te tauturu ia koe. Kare te aronga pakari e akakite mai eaa taau ka rave, mari ra ka tauturu ratou ia koe kia rave i te au ikianga te ka arataki atu ki te oraanga mataora.—2 Kori. 1:24.

18. Naai te apainga kia akono i te ngutuare tangata? Eaa ta tatou ka rauka i te rave kia tauturu ia ratou?

¹⁸ Te tapapa maira a Iehova i te au upoko o te ngutuare kia akono ua rai i to ratou ngutuare tangata. Ka anoanoia tatou kia pure e kia akameitaki i te aronga e akono ra i to ratou ngutuare tangata ma te kore e akaruke ia ratou noatu me timataia ratou kia aere. Kapiti mai ki ta tatou au pure, ka rauka ia tatou i te akapapu i to tatou inangaro no teia au taeake akarongo mou me rokoia ratou e te tumatetenga natura me kore tetai tumatetenga i te pae o te oraanga kopapa. (Gala. 6:2, 5; 1 Pete. 3:8) Ka rauka ainei ia koe i te tauturu ia ratou kia kimi angaanga i te pae mai me kore kia oronga i tetai apinga ta ratou e anoano ra, mei te moni e te kai? Me koia ia, penei kare ratou e anoanoia kia akaruke i to ratou ngutuare tangata kia kimi i te angaanga i tetai ngai ke.—Mase. 3:27, 28; 1 Ioa. 3:17.

19, 20. Eaa te tumu i papu ei i te au Kerititiano e ka tauturu mai a Iehova ia ratou?

¹⁹ Te akapapu maira a Iehova ia tatou e: “Ei noo anga noinoi kore i te apinga to kotou; kia mareka i ta kotou i rauka ra: ko te Atua oki tei tuatua mai e, ‘Kare rava au e akaruke atu ia koe, kare oki au e taka ke ia koe, kare, kare rava atu.’ I tikaʼi ia tatou kia akamaroiroi, e kia karanga e, ‘Ko Iehova toku tauturu, kare au e mataku; eaa ta te tangata kia rave mai iaku?’” (Ebe. 13:5, 6) Akapeea tikai tatou me rave i teia?

²⁰ Kua akakite tetai tangata pakari i tetai enua putaua e e karanga ana te tangata e te mataora nei te Au Kite o Iehova. Te kite maira ratou e ko te Au Kite o Iehova tei putaua, e manea to ratou kakau e kua rauka ia ratou te au mea ta ratou e anoano ra. Ko teia tikai ta Iesu i taputou mai. (Mata. 6:28-30, 33) Te aroa maira a Iehova ia tatou e te rave ra aia i te au mea meitaki rava no tatou. Te manako maira aia i tona au tavini e kua papa aia i te ‘oronga mai i te maroiroi’ kia tauturu ia tatou. (2 Para. 16:9) Ko te tumu teia i oronga mai ei aia i te au akauenga no runga i te oraanga o te ngutuare tangata e akapeea me akono i to ratou au anoano. Me akono tatou i taua akauenga ra, te akaari ra tatou e te inangaro ra e te irinaki ra tatou ki roto ia Iehova. “Teia oki te inangaro i te Atua, ko te akono i tana au akauenga; kare oki tana au akauenga i te mea teiaa.”—1 Ioa. 5:3.

21, 22. Eaa ra koe i iki ei kia irinaki ki roto ia Iehova?

²¹ Karanga a Eduardo e kare e rauka iaia kia oki akaou i te akatikatika i te tuatau i noo mamao ei aia mei tona ngutuare tangata. Inara kare roa aia i akamanako ana no runga i te reira. Maata te aronga e angaanga kapiti ana kiaia i mua ana, e maata ta ratou moni inara kare ratou e mataora ana. E maata te au manamanata kino tei tupu mai i roto i to ratou ngutuare tangata. Tera ra, kua mataora tikai tona ngutuare tangata! Noatu e aronga putaua ratou, te irinaki ra to Eduardo ngutuare tangata e tetai au ngutuare tangata ke ia Iehova no te tauturu. Karanga mai aia e, “Te kite nei matou i te tikaanga o te taputou a Iesu.”—E tatau ia Mataio 6:33.

²² Kia matutu! E iki kia akangateitei e kia irinaki ki roto ia Iehova. Ka riro mai koe ei upoko ngutuare meitaki me inangaro koe ia Iehova, toou tokorua, e taau tamariki. E ka riro mai a Iehova ei Tauturu noou.