1, 2. Kumbi ŵanthu wo awe ku ulendu akumana ndi masuzgu wuli? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

 EDUARDO a wangukamba kuti: “Pa nyengu yo ndenga ku ulendu ndagwiranga nchitu yamampha ukongwa ndipuso ndalondiyanga ndalama zinandi. Ndati ndayamba kusambira Bayibolo ndi Akaboni aku Yehova, ndinguwona kuti ndakhumbikanga ŵaka kuphwere banja langu cha kweni ndenga so ndi udindu wakukhumbika ukongwa wakuliwovya kuti lije pa ubwezi ndi Chiuta. Mwaviyo, ndinguwere kumuzi.”​—Ŵaef. 6:4.

² Eduardo wanguziŵa kuti asani wangawere kumuzi kuchija ndi banja laki wakondwesengi Yehova. Nge mo wanguchitiya Marilyn yo wazumbulika mu nkhani yaluta, Eduardo wakhumbikanga kuchita vinandi kuti wayambi so kwanjana ndi a m’banja laki. Iyu wasuzgikanga kusaniya ndalama zakovye muwolu waki ndi ŵana. Kumbi watingi wasaniyengi wuli ndalama? Kumbi ŵanthu a mu mpingu akhumbikanga kumuwovya wuli?

3. Kumbi ŵana atuvwa wuli asani mpapi wawu waja kutali?

³ Eduardo wangukamba kuti: “Ndiziŵa kuti ndinguleka ŵana ŵangu pa nyengu yo ndakhumbikanga kuŵalongozga ndipuso  kuŵayanja. Ndaŵaŵerengiyanga cha nkhani za m’Bayibolo, kuromba nawu, kuŵavumbatiya ndi kuseŵe nawu.” (Mar. 6:7) Mwana waki wakwamba Anna, wangukamba kuti: “Ndawonanga kuti ada atindanja cha chifukwa chakuti ajanga kutali. Ŵati awe tinguziŵa kuti mbada chifukwa cha chisku ndi mazu. Ndinguchichizgika ŵaka kuti andivumbatiyi.”

4. Asani munthurumi wajanga kutali ndi banja laki, kumbi udindu waki wakulongozga banja ukwaskika wuli?

⁴ Asani munthurumi waja kutali ndi banja laki, watondeka kufiska udindu waki wakulongozga banja. Ruby muwolu waku Eduardo, wangukamba kuti: “Ndakhumbikanga kuja Ada kweniso Ama ndipu ndinguziŵiriya kusankha vinthu vakuti banja langu lichitengi. Eduardo wati waza, ndakhumbikanga kusambira kujithereska. Nyengu zinyaki ndiluwa kuti murumu wangu we penipanu.” (Ŵaef. 5:22, 23) Eduardo wangukamba kuti: “Asani ŵana ŵangu akhumba kuchita vinthu anguziŵiriya kupempha anyinawu. Nge apapi, tinguziŵa kuti takhumbikanga kulongo ŵana ŵidu kuti tichita vinthu mwakukoliyana kweniso ndakhumbikanga kusambira kuŵalongozga umampha.”

5. Kumbi Eduardo wangunozga wuli ubwezi waki ndi banja laki, nanga ndi vinthu wuli vo vinguchitika?

⁵ Eduardo wanguyesesa kwanjana so ndi banja laki kweniso kuliwovya kuti lije pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. Iyu wanguti: “Ndakhumbanga kusambiza ŵana ŵangu uneneska mwalwana. Ndakambanga ŵaka cha kuti nditanja Yehova kweni ndaŵalongonga mwavakuchita vangu.” (1 Yoh. 3:18) Kumbi Yehova wangumutumbika chifukwa cha chivwanu chaki? Anna wangukamba kuti: “Tinguwovyeka ukongwa chifukwa chakuti ada ayesesanga kuchita vinthu vamampha ndipuso kutiyanja. Tingukondwa tati tawona kuti akhumba kuja ndi udindu mu mpingu. Charu chakhumbanga kuti tileki kuja pa ubwezi ndi Yehova kweni tati tawona kuti apapi ŵidu atanja ukongwa uneneska, nasi tinguyesesa kuŵalondo. Ada angulayizga kuti atilekengi so cha ndipu angutileka nadi cha. Asani angutileka panyaki ndatingi ndiŵengi mu gulu laku Yehova cha sonu.”

6. Kumbi apapi anyaki angusambiranji pa nyengu ya nkhondu?

⁶ Viwoneka kuti pa nyengu yo ku vyaru va ku Balkan kwenga nkhondu, ŵana ŵa Akaboni aku Yehova akondwanga chinanga kuti asuzgikanga ukongwa. Chifukwa wuli? Apapi wo alutanga cha ku nchitu asanirikanga panyumba, asambiranga Bayibolo ndi ŵana ŵawu, aseŵenga ndi kukambiskana nawu. Kumbi tisambiranjipu? Chinanga kuti ŵana angapaskika ndalama pamwenga vinthu, yiwu akhumba kuti achezgengi ndi apapi ŵawu. Nge mo Mazu ngaku Chiuta ngakambiya, mbuneneska kuti ŵana ayanduwa ukongwa asani achezga ndi apapi ŵawu ndipuso atiŵasambiza.—Nthanthi 22:6.

7, 8. (a) Ndi vinthu wuli vo apapi wo aweku ku ulendu atenere cha kukamba? (b) Kumbi apapi angawovya wuli ŵana ŵawu kuti ayambi so kuŵayanja?

⁷ Apapi anyaki wo aweku ku ulendu, asani awona kuti ŵana ŵawu akwiya kweniso atiŵatore kanthu cha, akamba kuti: “Nchifukwa wuli muleka kulumba vamampha vosi vo ndakuchitiyaningi?” Apapi atenere kuziŵa kuti ŵana achita viyo chifukwa chakuti anguŵaleka. Kumbi mpapi wangachita wuli kuti ŵana ayambi so kumuyanja?

⁸ Rombani kwaku Yehova kuti wakuwovyeni kulongo kuti muvwisa mo ŵanthu a m’banja linu avwiya. Pavuli paki, asani mukambiskana ndi a m’banja linu mutenere kuziŵa ndipuso kuzomerezga kunanga kwinu. Kupepeska kutuliya pasi pa mtima kungawovya. Asani yo mukutorana nayu kweniso ŵana ŵinu awona kuti mutesesa kuti munozgi vinthu, aziŵengi kuti vo muchita vituliya pasi pa mtima. Kwesesa ndipuso kuzizipizga kungawovya kuti ŵanthu a m’banja linu ayambi so kukuyanjani kweniso kukutumbikani.

9. Nchifukwa wuli tikhumbika cha kupenja chuma chinandi kuti ‘tiŵarongosole limu ŵaku tija’?

⁹ Wakutumika Paulo wangukamba kuti asani Akhristu akukota atondeka kujiphwere, ŵana ndi azuku ŵawu atenere ‘kuwezge apapi ŵawu’ ndipuso ambuyawu. Paulo wangulutirizga kuchiska Akhristu wosi kuti vinthu vakukhumbika pa umoyu ndi chakurya, vakuvwala kweniso pakugona. Tikhumbika cha kusuzgika ndi kupenja vinthu vapachanya pamwenga kusunganga ndalama kuti zizitiwovyi kunthazi. (Ŵerengani 1 Timote 5:4, 8; 6:6-10.) Kuti Mkhristu ‘waŵarongosole limu ŵaku yija,’ wakhumbika cha kupenjapenja chuma m’charu ichi, cho chimalengi pambula kuswera yapa. (1 Yoh. 2:15-17) Titenere cha kuti “fuvyu la usambasi” pamwenga “maphuruputiru nga chijariru chinu,” vitondekeski mabanja ngidu ‘kujibwakiya umoyu . . . [“wenechu,” NW]’ m’charu chifya chaurunji!​—Marko 4:19; Luka 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Kumbi tingalongo wuli kuti te ndi zeru zakutuliya kwaku Chiuta pa nkhani yakuja ndi ngongoli zinandi?

¹⁰ Yehova waziŵa kuti tikhumbika ndalama zakuti zitiwovyi. Kweni ndalama zingativikiriya ndi kutiphwere cha nge mo zeru zakutuliya kwaku Chiuta zingachitiya. (Luka 12:15) Ŵanthu anandi aziŵa cha masuzgu ngo angachikumana nangu ku ulendu ndipuso kuti amusaniya ndalama. Yiwu atachikumana ndi masuzgu ngakulu. Ndipu anandi wo awe ku ulendu aja ndi ngongoli zinandi. M’malu mwakuti ateŵetiyengi Chiuta mwakufwatuka, yiwu atuŵa aŵanda a ŵanthu wo akukongolaku ndalama. (Ŵerengani Nthanthi 22:7.) Titenere kuphwere kuti tileki kuja ndi ngongoli.

11. Kumbi kulondo vo mwakambiskana pa mo mungagwiriskiya nchitu ndalama, kungawovya wuli kuti muleki kunanga ndalama zinandi?

¹¹ Eduardo wanguziŵa kuti wakhumbikanga kugwiriskiya nchitu ndalama mwazeru kuti walutirizgi kuja ndi banja laki. Iyu ndi muwolu waki angukambiskana vinthu vakukhumbika kugula. Vinthu venivi venga vimana kuluska vo agulanga kali. Wosi angukoliyana ndipu ananganga cha ndalama pa vinthu vambula kukhumbika. b Eduardo wangukamba kuti: “Mwakuyeruzgiyapu, ŵana ŵangu ndinguŵatuzgaku kusukulu zakudula ndipu ndinguŵasaniriya malu kusukulu za boma.” Iyu ndi banja laki anguromba kuti wasaniyi nchitu yo yingaleka kuŵatimbanyizga kusopa Chiuta. Kumbi Yehova wangumuka wuli marombu ngawu?

12, 13. Kumbi Eduardo wanguchita wuli kuti wawovyi banja laki, nanga Yehova wangumutumbika wuli chifukwa cha phamphu laki?

¹² Eduardo wangukamba kuti: “Kwa vyaka viŵi vakwamba tenga ndi ndalama zimanavi, ndalama zo ndingusunga zamalanga ndipu zo ndasaniyanga zakwananga cha kugula vinthu kweniso ndavukanga ukongwa. Chinanga kuti venga viyo, tasanilikanga pa maunganu ngosi ndipuso ndachipharazgiyanga limoza ndi banja langu.” Iyu wakhumbanga so cha kuja kutali ndi banja laki kwa myezi pamwenga vyaka chifukwa cha nchitu. Eduardo wangukamba so kuti: “M’malu mwaki ndingusambira nchitu zakupambanapambana kuti asani yinyaki yasoŵa ndigwirengi yinyaki.”

¹³ Eduardo wawezanga ngongoli kamanakamana ndipu wakhumbikanga kulipira ndalama zinandi zakusazgiyapu pa ndalama zo wangukongola. Iyu wanguwona kuti pengavi kanthu kuchita viyo chifukwa wakhumbanga kuchitiya vinthu limoza ndi banja laki nge mo Yehova wakhumbiya. Eduardo wanguti: “Sonu ndisaniya ndalama zimana ukongwa kuluska zo ndasaniyanga ku ulendu kweni tigona ndi nja cha. ‘Janja laku Yehova ndifupi cha.’ Mwaviyo, tingwamba kuchita upayiniya. Pavuli paki, vinthu vayendanga umampha ndipu ndasuzgikanga ukongwa cha kusaniya vinthu vo takhumbikanga.”—Yes. 59:1.

14, 15. Kumbi mabanja ngangachita wuli kuti ngaleki kudanjizga vinthu vakuliŵavu, nanga nchinthu wuli chingachitika asani alongo chakuwoniyapu chamampha?

¹⁴ Mu vyaru vinandi, ŵanthu awona kuti ŵe ndi udindu wakupaska abali ndi abwezi ŵawu vinthu ndipuso ndalama. Eduardo wangukamba kuti: “Tikondwa kupaska vinthu anyidu kweni ndi nyengu zosi cha po tikhumbika kuŵapaska. Ndinguŵakonkhoske mwaulemu abali ŵangu kuti ndiyesesengi kuŵapaska vo ndingafiska kwambula kutimbanyizga vo banja langu lichita kuti lije pa ubwezi wakukho ndi Chiuta.”

¹⁵ Ŵanthu wo akana kuluta ku ulendu ndipuso wo aweku, kanandi abali ŵawu wo atiŵathemba kuti aŵawovyengi, atiŵakwiyiya, atiŵanyoza kweniso aguŵa. Anyaki awona kuti atiŵaŵanaŵaniya cha. (Nthanthi 19:6, 7) Anna, mwana waku Eduardo, wangukamba kuti: “Chinanga kuti angachita viyo, asani tikana kudanjizga vinthu vakuliŵavu, abali ŵidu anyaki angaziŵa kuti kuteŵete Chiuta nkhwakukhumbika ukongwa. Kumbi yiwu angaziŵa wuli kukhumbika kwa kuteŵete Yehova asani tizomera kuchita vo akhumba?”​—Yeruzgiyani ndi 1 Petro 3:1, 2.

16. (a) Kumbi munthu ‘wangajifuvya’ wuli pamwenga kuti kujinyenga? (Yak. 1:22) (b) Kumbi Yehova wangatitumbika asani tichitanji?

¹⁶ Muzichi munyaki wati wafika ku charu chinyaki chakukhupuka kwambula murumu waki ndi ŵana, wangukambiya ŵara kuti: “Tikusintha vinthu vinandi kuti ndizi kunu. Murumu wangu wakuleka kuteŵete nge mura mu mpingu chifukwa cha ulendu wangu. Ndigomezga kuti Yehova watumbikengi ulendu wenuwu.” Mbuneneska kuti asani te ndi chivwanu ndipu tisankha vinthu mwakukoliyana ndi khumbu laku Yehova, watitumbikengi. Kweni wangatitumbika cha asani tisankha vinthu mwakupambana ndi khumbu laki kweniso wangakondwa cha asani tingaleka uteŵeti wakupaturika chifukwa chakupenja chuma.​—Ŵerengani Ŵahebere 11:6; 1 Yohane 5:13-15.

17. Nchifukwa wuli titenere kupenja dankha ulongozgi waku Yehova techendasankhi vakuchita, nanga tingachita wuli venivi?

¹⁷ Mutenere kupenja ulongozgi waku Yehova mwechendasankhi vo mungachita pamwenga  mwechendalayizgi. Rombani kwaku Yehova kuti wakupaskeni mzimu wakupaturika, zeru ndipuso kuti wakulongozgeni. (2 Tim. 1:7) Jifumbeni kuti: ‘Kumbi mpha vinthu nivi po ndivwiya Yehova? Kumbi ndingavwiya asani nditombozgeka?’ Asani ndi viyo, kumbi mwe akunozgeka kumuvwiya asani mukhumbikengi kuti muje ndi umoyu wambula kukhumba vinandi? (Luka 14:33) Pemphani ŵara kuti akuwovyeni ndi ulongozgi wa m’Malemba. Longoni kuti mwe ndi chivwanu ndipu mugomezga kuti Yehova wakuwovyeningi mwakulondo ulongozgi waki. Ŵara angakusankhiyani cha vo mungachita kweni angakuwovyani kuti musankhi vinthu vo vikuchitiskeningi kuja ndi umoyu walikondwa.​—2 Ŵakor. 1:24.

18. Ndi yani yo we ndi udindu wakuphwere banja, nanga ndi vinthu wuli vo vingachitiska kuti Akhristu awovyi anyawu?

¹⁸ Yehova wakhumba kuti anthurumi aphweriyengi mabanja ngawu zuŵa ndi zuŵa. Titenere kuwonga ndi kurombe anthurumi wo afiska udindu wenuwu kwambula kuleka awolu ŵawu ndi ŵana chinanga kuti angachichizgika pamwenga kuyeseka. Asani pachitika vinthu vamabuchibuchi nge ngozi zachilengedu pamwenga matenda, tikhumbika kulongo kuti titanja Akhristu anyidu ndipuso titiŵavwiya lisungu. (Ŵag. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) Kumbi mungaŵapaska ndalama asani akhumbika chovyu mwaliŵi pamwenga mungawovya Mkhristu munyinu kusaniya nchitu kweniko muja? Asani mungachita viyo, mungamuwovya kuti waleki kuluta kutali kuchipenja nchitu ndi kusiya banja laki kuvuli.​—Nthanthi 3:27, 28; 1 Yoh. 3:17.

19, 20. Nchifukwa wuli Akhristu agomezga kuti Yehova waŵawovyengi?

¹⁹ Malemba ngatitichiska kuti: “Nkharu yinu yingaŵanga yakwanja ndalama cha; mukhorwi ndi vo mwe navu; chifukwa wanguti [Chiuta], ‘Kuti ndamuleka iwi cha, chingana nkhuti ndamusiya iwi cha kosikosi.’ Viyo ifwi taŵakuchintha mtima tititi, ‘Mbuya ndi movya kwaku ini; kuti ndopengi cha: Munthu wandichitiyengi chine?’” (Ŵah. 13:5, 6) Nchinthu wuli chichitika asani tilondo ulongozgi wenuwu?

²⁰ Mura munyaki yo waja m’charu chikavu wangukamba kuti: “Kanandi ŵanthu akamba kuti Akaboni aku Yehova mbakukondwa. Chinanga kuti Akaboni anyaki mbakavu, nyengu zosi avwala umampha ndipu awoneka nge kuti ŵe ndi ndalama kuluska ŵanthu anyaki.” Ivi vikoliyana ndi vo Yesu wangulayizga ŵanthu wo adanjizga Ufumu waku Chiuta. (Mat. 6:28-30, 33) Kukamba uneneska, Yehova watikuyanjani ndipuso watikukhumbiyani vamampha, imwi ndi ŵana ŵinu. Bayibolo likamba kuti: “Masu nga Ambuya ngalereska uku ndi uku m’charu chosi chapasi, kujirongo nthazi kovya wo mitima yawu njakufikapu pa masu paki.” (2 Mik. 16:9) Kuti vinthu vitiyende umampha, iyu wakutipaska marangu ndipu nganyaki ngakukwaskana ndi banja ndipuso vinthu vo tikhumbika pa umoyu. Asani titingagwiriskiya nchitu tilongo kuti titimuyanja kweniso titimuthemba. Mazu ngaki ngakamba kuti: ‘Kwanja Chiuta kung’anamuwa kusunga marangu ngaki; ndipu marangu ngaki ngo kuti ngazitu cha.’​—1 Yoh. 5:3.

21, 22. Nchifukwa wuli mwasankha kuthemba Yehova?

²¹ Eduardo wangukamba kuti: “Ndiziŵa kuti ndingawezgiyapu cha nyengu yo ndingutaya po ndenga ku ulendu kusiya muwolu wangu ndi ŵana kweni nditiviŵanaŵana nyengu zosi cha. Anyangu anandi mbakukhupuka kweni akondwa cha. M’mabanja ngawu mwe masuzgu ngakulu kweni banja lidu ndakukondwa ukongwa! Ndikondwa so kuwona kuti abali anyaki m’charu chinu, adanjizga vinthu va Ufumu chinanga kuti mbakavu. Vo Yesu wangulayizga vititichitikiya nadi.”​—Ŵerengani Mateyu 6:33.

²² Mwaviyo, chinthani mtima! Vwiyani Yehova ndi kumuthemba. Kwanja Chiuta, munthu yo mukutorana nayu kweniso ŵana ŵinu, kuchitiskengi kuti mufiski udindu wakuphwere banja linu wo Chiuta wakukupaskani. Muwonengi kuti ‘Yehova wakuwovyeningi.’