1, 2. Ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo tino e tokouke kolā ne olo o ga‵lue i nisi fenua māfai ko toe ‵foki mai ki olotou kāiga? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

“I TAKU galuega i tua atu, ne maua ne au se galuega ‵lei kae uke a tupe ne maua i ei,” ko pati a Etuato. * “Kae i te taimi ne kamata ei au o sukesuke ki te Tusi Tapu fakatasi mo Molimau a Ieova, ne matea ei ne au me e isi se tiute telā e tāua atu e ‵tau o fai ne au—ko te tausi atu ki te feitu faka-te-agaga o toku kāiga, e se ko te feitu faka-te-foitino fua. Tenā ne toe foki ei au ki a latou.”—Efe. 6:4.

² Ne iloa ne Etuato me e auala i te ‵toe ‵nofo fakatasi a ia mo tena kāiga, ne fakafiafia atu ei a ia ki a Ieova. E pelā mo Maliana telā ne taku mai i te mataupu mai mua atu, e ‵tau o toe kamata ne Etuato a te fakatokaga loa i te faka‵leiga o fesokotakiga i te kāiga. Ne fepaki foki tou tagata mo se tulaga faigata i tausiga o tena avaga mo tamaliki i se koga telā e vāivāi i mea tau tupe. Ka ola pefea a ia? Se a te fesoasoani e fakamoemoe a ia ke maua mai i nisi tino i te fakapotopotoga?

3. E pokotia pefea a tamaliki i te galo atu o se mātua?

³ “E iloa ne au me ne tiakina ne au aku tamaliki i te taimi ne ma‵nako malosi ei latou ki toku alofa mo taku takitakiga,” e taku tonu mai a Etuato.  “E galo au i konā o faitau atu ki a latou a tala mai te Tusi Tapu, ke ‵talo fakatasi mo latou, ke ‵sai atu ki a latou, kae ke ta‵fao fakatasi mo latou.” (Teu. 6:7) E fai mai a tena tama fafine matua eiloa, ko Anna: “Ne seki tokagamalie oku lagonaga me e se ‵nofo fakatasi matou mo te motou tamana i te fale. I te taimi ne toe foki mai ei a ia, ne iloa fua ne matou a ia i ana mata mo tena leo. E fai fakaa‵tea oku lagonaga i te taimi ne ‵sai mai ei a ia ki a au.”

4. E pokotia pefea a te malosi o te tagata avaga o fai tena tiute e pelā me se ulu o te kāiga māfai e galo a ia?

⁴ E fakamasei foki ne te galo o se tamana a tena malosi ke fakataunu a tena tiute e pelā me se ulu o te kāiga. E fai mai a Ruby, te avaga a Etuato: “E ‵tau o fai ne au a te avā tiute —Mātua mo te Tamana—kae ko masani foki au i te faiga o fakaikuga i te kāiga. I te taimi ne toe foki mai ei a Etuato, e ‵tau mo au o tauloto me se a te uiga tonu o te nofo mai lalo i te suā tino e pelā me se Kelisiano. Nei foki, e ‵tau o masaua ne au i nisi taimi i toku avaga tagata ko nofo i konei.” (Efe. 5:22, 23) E toe fai mai a Etuato: “A tamaliki fa‵fine ko olo sāle loa o fanoi ki te lotou mātua māfai e fai ne latou se mea. E pelā me ne mātua, e ‵tau o lavea mai ne tamaliki me e fai fakatasi ne māua a fakaikuga, kae ‵tau mo au o tauloto i te faiga o fakatakitakiga i auala o se Kelisiano.”

5. Se a te auala ne kamata ei se tamana e tokotasi o toe faka‵lei a fakamaseiga ne fakamāfua mai ne tena galo, kae ne a ikuga ne maua mai i ei?

⁵ Ne fakaiku aka ne Etuato ke fai ne ia a mea katoa e mafai ne ia ke faka‵lei aka a tena fesokotakiga mo tena kāiga kae ati aka te malosi faka-te-agaga o latou. “E fakamoemoe au ke faka‵goto a te munatonu ki loto i aku tamaliki mai i aku pati mo fakaakoakoga—kae se fai atu fua i a au e alofa ki a Ieova kae ke fakaasi atu foki.” (1 Ioa. 3:18) E mata, ne fakamanuia ne Ieova a faifaiga o te fakatuanaki o Etuato? “I te kilo atu ki ana taumafaiga katoa ke fai pelā me se tamana ‵lei kae ke pili malosi mai ki a matou ne fai ei se ‵kesega lasi ‵ki,” ko te tali a Anna. “Ne fia‵fia malosi matou i te mateaga ne matou i tou tagata ko kausaki atu ki tauliaga i te fakapotopotoga. Ne taumafai a te lalolagi o ‵futi matou kea‵tea mai i a Ieova. Kae ne matea ne matou i motou mātua e ‵saga tonu eiloa ki te munatonu, tela la, ne taumafai foki matou o fai penā. Ne tauto mai te motou tamana me ka sē toe tiakina lele ne ia matou, kae ne seki tiakina eiloa ne ia. Moi fai ne tiakina ne ia, penei, ko sē nofo atu nei au i loto i te fakapotopotoga saukātoa a Ieova i aso nei.”

6. Se a te akoakoga ne tauloto ne nisi mātua i te taimi ne fai ei te taua?

⁶ E fakaasi mai i nisi tala me i te faiga o te taua i te Balkans, ne fia‵fia a tamaliki o Molimau a Ieova kolā ne ola i konā faitalia a tulaga faiga‵ta o te olaga. Kaia? I mātua kolā ko sē mafai o olo o ga‵lue ko ‵nofo loa i fale kae suke‵suke fakatasi, ta‵fao fakatasi, kae sau‵tala fakatasi mo olotou tamaliki. Se a te akoakoga? E sili atu te ma‵nako o tamaliki ke ‵nofo fakatasi latou mo olotou mātua i lō tupe io me ko meaalofa. E tonu, e fai mai te Muna a te Atua me ka maua ne tamaliki a mea aoga māfai e ‵saga tonu a mātua o akoako olotou tamaliki.—Faata. 22:6.

7, 8. (a) Se a te mea ‵se ne fai ne nisi mātua kolā ne toe ‵foki mai? (e) E mafai pefea o fesoasoani atu a mātua ki olotou tamaliki ke manumalo i lagonaga sē ‵tonu?

⁷ Se mea fakafanoanoa, me ona ko te ita mo te sē fia ‵saga mai o tamaliki, kāti ne fai atu a nisi mātua kolā ne toe ‵foki mai, “E mafai pefea o se loto fakafetai koe mō mea katoa ne fai ne au mō koe?” E ui i ei, kāti ne pogai a kilokiloga sē ‵tonu a olotou tamaliki mai te ‵galo o mātua. Se a te mea e mafai ne se mātua o fai ke faka‵lei aka te vasia tenā?

⁸ Fakamolemole ki a Ieova ke fesoasoani atu ke malamalama koe i lagonaga tonu o tou kāiga. Kae kafai ko fai‵pati koe mo tou kāiga, fakailoa atu kae ke talia ne koe me ne isi foki sou vaega i te fakalavelave. E mafai foki o fesoasoani atu a te fakatoese. Kafai e matea mai ne tau avaga mo tamaliki me e taumafai faeloa koe o faka‵tonu aka a mea e fai, ka lavea eiloa ne latou a tou fakamaoni. Kafai koe e kufaki kae se ‵fiu vave, ka mafai loa o toe a‵lofa kae āva atu tou kāiga ki a koe.

9. Kaia e se ‵tau ei o fai a te ‘tausiga o te kāiga’ mo mea e taumafai faeloa tatou ke maua a mea faka-te-foitino e uke?

⁹ Ne fakatonu mai te apositolo ko Paulo me kafai ko se mafai ne Kelisiano ma‵tua o tausi atu ki olotou manakoga totino, e ‵tau mo olotou tamaliki mo mokopuna o “‵toe taui atu ki olotou mātua mo olotou tupuna a mea e ‵tau o maua ne latou.” Kae ne toe fakamalosi atu a Paulo ki Kelisiano katoa ke loto ma‵lie ki mea e maua ne latou i aso takitasi—mea‵kai, gatu, mo se koga mo nofo i ei. E se ‵tau mo tatou o taumafai faeloa ke maua se olaga e tai ‵lei atu io me se tulaga tokagamalie i mea tau tupe i te taimi mai mua. (Faitau te 1 Timoteo 5:4, 8; 6:6-10.) Ke ‘tausi te kāiga,’ e se ‵tau mo se Kelisiano o ‵sala ki koloa faka-te-foitino i te lalolagi tenei me ko pili fua o galo atu. (1 Ioa. 2:15-17) E se ‵tau o talia ne tatou a “te ‵gali fakaloi‵loi o koloa” io me ko “te manavase ki te olaga nei” ke fai ei ‵tou kāiga ke sē “puke ‵mau latou ki te ola tonu” i te lalolagi fou kae amiotonu a te Atua!—Male. 4:19; Luka 21:34-36; 1 Timo. 6:19.

10. E mafai pefea o fakaasi atu ne tatou a te poto mai te Atua e uiga ki te faiga o kaitalafu e uke?

¹⁰ E iloa ne Ieova me e ma‵nako tatou ki tupe. Kae e se mafai ne tupe o puipui kae faka‵sao tatou e pelā mo te mea e mafai ne te poto mai te Atua o fai. (Fai. 7:12; Luka 12:15) I te ukega o taimi, e manatu māmā a tino taki tokotasi ki te ‵togi ‵mafa o te fano o galue i te suā fenua, kae seai ne fakamaoniga me ka maua eiloa ne latou a tupe i te taimi e oko atu ei ki konā. A te tonuga loa, e isi ne tulaga fakama‵taku o se gasuega penā. A te tokoukega o tino kolā ne olo o ga‵lue i nisi fenua, ne toe ‵foki mai fua mo kaitalafu e ‵lasi atu. I lō te avanoa malosi o tavini atu ki te Atua, ne iku atu fua ki te tavini atu o latou ki tino kolā e ‵nofo kaitalafu latou i ei. (Faitau te Faataoto 22:7.) A te auala poto fua ko te taumafai ke seai eiloa se kaitalafu i te taimi muamua.

11. E fesoasoani atu pefea ki kāiga a te tau‵tali ki te fakaaogaga o tupe ke fakafoliki aka ei a te manavase ki mea tau tupe?

¹¹ Ne iloa ne Etuato me i te auala fua e iku manuia ei a tena fakaikuga ke tumau o ‵nofo fakatasi mo tena kāiga, ko te fakaeteete i te fakaaogaga ne ia a tupe. Ne fakavae ne ia mo tena avaga a te palani ki te fakaaogaga o tupe ki mea faka-te-foitino kolā e ma‵nako tonu latou ki ei. Ko tena uiga, ko sē mafai ne latou o ‵togi a mea e uke atu i lō te mea ne masani ki ei a tena kāiga. Ne lotoma‵lie ki ei a tino katoa i loto i te kāiga kae ne seki fakamāumāu ne latou a tupe ki mea e se manakogina. * “Pelā me se fakaakoakoga,” ko pati a Etuato, “Ne taofi ne au aku tamaliki mai i nisi akoga kae ‵sala ne akoga ‵lei ma latou i akoga a te malo.” Ne ‵talo atu tou tagata mo tena kāiga ke maua sena galuega ‵togi telā e se fakalavelave atu ki te fakasologa o mea faka-te-agaga a latou. Ne tali atu pefea a Ieova ki olotou ‵talo?

12, 13. Ne a auala aoga ne fai ne se tamana e tokotasi i te tausiga o tena kāiga, kae ne fakamanuia pefea ne Ieova a tena fuafuaga ke fakafaigofie te olaga?

¹² “I te lua tausaga muamua, ne faigata ‵ki eiloa o maua a tupe e lava mo tausi te kāiga,” ko pati a Etuato. “Aku tupe ne ‵teu ko gasolo ifo loa o mu‵tana, e se lava sāle a mea ‵togi i toku peofuga foliki, kae ko oko eiloa i toku fi‵ta. Kae ne mafai eiloa matou katoa o olo ki fakatasiga mo te galuega talai.” Ne fakaiku aka ne Etuato ke se mafaufau lele a ia ki avanoaga ki galuega kolā e fai ei ke ma‵vae a ia mo tena kāiga i masina io me ko tausaga. “I lō te fai penā,” e fai mai tou tagata, “ne tauloto au ki te faiga o galuega kese‵kese me kafai e se maua se galuega e tasi, e mafai ne au o fai te suā galuega.”

¹³ Ona ko te leva o te taimi e togitogi malie ei ne Etuato a tena kaitalafu, e ‵tau o lasi te pasene e ‵togi ne ia ki te tupe ne kaitalafu ne ia. Kae ne kilo tou tagata ki te mea tenei e pelā me se mea foliki fua e ‵togi ko te mea ke mafai o ‵kau fakatasi a ia mo tena kāiga i feitu katoa o te olaga, e pelā mo te mea e manako ki ei a Ieova ke fai ne mātua. “A te mea telā e maua nei ne au e 10 pasene e mu‵tana ifo i te mea ne maua ne au i tua atu,” ko pati a Etuato, “kae e lava faeloa a mea e ‵kai ei matou.  ‘E se toetoe te lima o Ieova.’ A te tonuga loa, ne fakaiku aka ne māua ke ga‵lue fakapaenia māua. Kae se mea fakaofoofogia, me mai tua i konā, ne gasolo o feoloolo a te manavase ki mea tau tupe kae ko te mauaga o mea faka-te-foitino kolā e manakogina ko faigofie atu.”—Isa. 59:1.

14, 15. Se a te auala e mafai ei ne kāiga o fakafesagai atu ki fakamalosiga ke fakamuamua a mea faka-te-foitino i lō mea faka-te-agaga, kae ne a ikuga e mafai o maua mai te faiga o se fakaakoakoga ‵lei?

¹⁴ E ma‵natu aka a tino i kogā koga e uke me i o latou te tiute ke avatu a tupe mo meaalofa ki kāiga mo taugasoa. E fakamatala mai a Etuato, “a te mea tenā se vaega o te tuu a matou, kae fia‵fia matou o tuku atu,” kae toe fai mai tou tagata: “E isi se tapulā ki ei. E fakamatala atu ne au i se auala alofa ki oku kāiga me ka tuku atu ne au a te mea e mafai ne au māfai e se pokotia i ei a te tulaga faka-te-agaga o toku kāiga mo mea e ma‵nako ki ei.”

¹⁵ E masani o kaitāua, takalialia, kae sē fia‵fia a kāiga o tino kolā e olo o ga‵lue i fenua i tua atu kae toe ‵foki mai, mo latou kolā e se fia tiaki olotou kāiga o ga‵lue i fenua i tua atu, me e maua i ei olotou tupe. E fai mai nisi tino i a latou e se a‵lofa. (Faata. 19:6, 7) “E tiga te feitu tenā,” e fai mai te tama fafine a Etuato, ko Anna, “kafai e fakatāua atu ne matou a mea faka-te-agaga i lō mea faka-te-foitino, e mafai o lavea fakamuli ne nisi kāiga o matou a te aoga tonu o te motou olaga faka-Kelisiano. Kae e mafai pefea o malama‵lama latou māfai e fai ne matou olotou manakoga?”—Fakatusa ki te 1 Petelu 3:1, 2.

16. (a) E mafai pefea o ‘fakaloiloi se tino ne ia eiloa ki manatu sē ‵tonu’? (Iako. 1:22) (e) Ne a vaegā fakaikuga e fakamanuia ne Ieova?

¹⁶ A te tuagane e tokotasi telā ne fano o galue i te suā fenua kae nofo a te avaga mo tamaliki, ne fai atu ki toeaina: “E uke ‵ki a taumafaiga ne fai ne matou ke vau au ki konei. Ne taofi foki ne taku avaga a tena tauliaga e pelā me se toeaina. Tela la, e fakamoemoe au me ka fakamanuia ne Ieova a te fuafuaga tenei.” E fakamanuia faeloa ne Ieova a fakaikuga kolā e fai mo te fakatuanaki ki a ia, kae e fakamanuia pefea ne ia a fakaikuga kolā e se fetaui mo tena loto, kae maise eiloa māfai e aofia i ei a te sōna fakasēaoga o tauliaga ‵malu?—Faitau te Epelu 11:6; 1 Ioane 5:13-15.

17. Kaia e ‵tau ei o ‵sala muamua tatou ki fakatakitakiga mai i a Ieova a koi tuai o fai a fakaikuga, kae se a te auala e mafai ei ne tatou o fai penā?

¹⁷ A koi tuai o fai ne koe a fakaikuga mo  tautoga, ‵sala muamua ki fakatakitakiga mai i a Ieova. ‵Talo mō tena agaga tapu, te poto, mo tena takitakiga. (2 Timo. 1:7) ‵Sili ifo ki a koe eiloa: ‘Ne a fakanofonofoga e loto fiafia ei au o fakalogo ki a Ieova? Ke oko foki ki fakasauāga?’ Kafai e penā, e a, e loto fiafia koe o fakalogo ki a ia māfai foki loa e se tokagamalie a te tulaga o te olaga? (Luka 14:33) Fakamolemole atu ki toeaina ke maua mai ne pati fakatonutonu mai Tusi Tapu, kae fakaasi atu tou fakatuanaki mo te talitonu ki te tautoga a Ieova me ka fesoasoani atu a ia ki a koe mai te tautali i tena fautuaga. E se mafai ne toeaina o fai a fakaikuga mō koe, kae e mafai ne latou o fesoasoani atu ki a koe i te faiga o filifiliga kolā ka iku atu ki te olaga fiafia.—2 Koli. 1:24.

18. Ko oi e ‵tau o tausi atu ki te kāiga, kae ne a fakanofonofoga e maua ei ne nisi tino se avanoaga o fesoasoani?

¹⁸ E tuku atu ne Ieova ki te ulu o te kāiga a te “amoga ‵mafa” ki te tausiga o te kāiga i aso katoa. E ‵tau o fakamālō kae ‵talo atu tatou mō latou kolā e fakataunu a te tiute tenā kae sē tiaki olotou avaga mo tamaliki, faitalia a fakamalosiga mo fakaosoosoga ke fai penā. E tuku mai i fakanofonofoga seki fakamoemoegina, pelā mo fakalavelave o te natula io me ne mea e ‵tupu fakavave i te fakaimasaki, se avanoaga ke fakaasi atu ne tatou a te alofa tonu faka-Kelisiano mo te alofa fakataina o te suā tino ki te suā tino. (Kala. 6:2, 5; 1 Pe. 3:8) E mata, e mafai ne koe o tuku atu a tupe mo mea‵kai māfai e manakogina fakavave io me fesoasoani atu ki se taina Kelisiano ke maua se galuega i se koga e pili mai? Kafai e mafai, ko fakafoliki ne koe a te manavase telā e fakamalosi aka ei a taina mo tuagane ke olo o ‵sala galuega i nisi koga kae tiaki olotou kāiga.—Faata. 3:27, 28; 1 Ioa. 3:17.

19, 20. Kaia e mafai ei o lotoma‵lie a Kelisiano me ka fesoasoani atu a Ieova ki a latou?

¹⁹ E fakamalosi mai te Tusi Tapu ki a tatou: “Ke ‵kalo keatea mai te fakavale‵vale ki tupe i otou olaga kae ke lotoma‵lie ki mea ko maua ne koutou. Me ko oti ne fai mai [te Atua]: ‘Ka se tiaki lele ne au a koutou kae ka se tuku tiaki lele ne au a koutou.’ Ko te mea ke loto ‵toa tatou o fai aka penei: ‘A Ieova ko toku fesoasoani, ka se mataku lele au. Se a te mea e mafai o fai ne te tagata ki a au?’” (Epe. 13:5, 6) E fakagalue aka pefea a te mea tenei i te olaga tonu?

²⁰ “E masani o fai a pati a tino i Molimau a Ieova e fia‵fia,” ko pati a se toeaina i se fenua koi ati aka. “E matea ne latou i Molimau ma‵tiva foki e fai faka‵lei faeloa olotou gatu kae foliga mai me e ‵lei atu olotou olaga i lō nisi tino.” E fetaui ‵lei a te mea tenei mo te tautoga a Iesu ki a latou kolā e fakamuamua ne latou te Malo. (Mata. 6:28-30, 33) Ao, e alofa kae manako fua tou Tamana faka-te-lagi, ko Ieova, ke maua ne koe mo au tamaliki a te ‵toe mea ‵lei. “A te Aliki [Ieova] e onoono faka‵lei eiloa ki te lalolagi; e ave ne ia a te malosi ki tino kolā e fakamaoni ki a ia.” (2 Nofo. 16:9) Ko oti ne tuku mai ne ia ki a tatou ana fakatonuga—e aofia i ei fakatonuga e uiga ki te olaga o te kāiga mo te mauaga o mea e ma‵nako ki ei i te feitu faka-te-foitino—ko te mea ke aoga ki a tatou. Kafai e tau‵tali tatou i ei, e fakaasi atu i ei ne tatou me e a‵lofa tatou ki a ia kae tali‵tonu ki a ia. “Me tenei eiloa te uiga o te alofa ki te Atua, ko te fakalogo ki ana fakatonuga. Kae ko ana fakatonuga e se ‵mafa.”—1 Ioa. 5:3.

21, 22. Kaia ne fakaiku aka ei ne koe ke fakaasi atu tou loto talitonu ki a Ieova?

²¹ “E iloa ne au me e se mafai o toe maua a te taimi telā ne ma‵vae ei au mo taku avaga mo tamaliki,” ko pati a Etuato, “a ko au ko se toe mafaufau ki ei. A te ukega o oku taugasoa mua e mau‵mea kae sē fia‵fia. E maua ne olotou kāiga a fakalavelave matagā. A ko te motou kāiga ko oko eiloa i te fia‵fia! Kae ofo foki au i te kilo atu ki nisi taina i te fenua tenei, me faitalia te ma‵tiva, e fakamuamua faeloa ne latou a mea faka-te-agaga i olotou olaga. E tali‵tonu katoa matou ki te ‵tonu o te folafolaga a Iesu.”—Faitau te Mataio 6:33.

²² Ke loto toa! Filifili ke fakalogo koe ki a Ieova kae talitonu ki a ia. Ke fakamalosi koe ne tou alofa ki te Atua, tau avaga, mo au tamaliki ke fakataunu tou tiute faka-te-agaga ki tou kāiga. Kae ko te ikuga, ka iloa i ei ne koe i a ‘Ieova ko tou fesoasoani.’