1. Hapeu, ka nyipi ewekë kö la aqane ujë së ngöne la hna cainöj? Hamëne pi la ketre ceitun. (Wange ju la pane iatr.)

KOLA cainöje hnene la lue trefën e Fiji ngöne la ketre drai, me hëne la itre atr troa hane sine la Drai Ne Amekunëne la mec i Keriso. Nyidroti a porotrike memine la ketre föe e kuhu trön, ene pe nyiqaane trotro pi la mani. Liine ju hi hnei trahmanyi la ketre iabalala kowe lai föe, nge zae ju pe hi nyidro lue trefën, fene lai ketre. Hna ketr la hni ne la föe hnene la aqane ujë ne lai lue trefën, ene pe kapa ju fe hi eahlo la ihë ne troa hane sine la Drai Ne Amekunën. Önine lai föe e thupen ka hape, thëthëhmine hë eahlo la hna qaja hnei lue trefën, ngo mekune pala hi eahlo lo ewekë hnei nyidro hna kuca koi eahlo. Hnene la lue trefën hna trongëne hnyawane lo ketre wathebo ka sisitria.

2. Nemene lo ketre wathebo ka sisitria, nge nemene la aqane tro sa trongëne la wathebo cili?

² Nemene lai hna hape wathebo ka sisitria? Kolo hi lo hna qaja hnei Iesu ka hape: “Ame la nöjei ewekë asëjëihë hnei nyipunie hna ajane troa kuca koi nyipunie hnei ite at, kucajë lai koi angat.” (Mat. 7:12) Nemene la aqane tro sa trongëne la wathebo cili? Ame la hnapan, tre tro sa pane mekune ka hape, ‘Maine easë ju fe lai, nemene la hne së hna ajane troa kuca koi së?’ Ame la hnaaluen, ke kuca jë hë tune lai koi angatr.—1 Kor. 10:24.

3, 4. (a) Pine nemene matre nyipi ewekë koi nöjei atr asë la wathebo ka sisitria? (b) Nemene la nyine tro sa ce ithanatane ngöne la tane mekune celë?

 ³ Hapeu, Iesu kö lo a qaja ka hape, tro hmekuje hi sa trongëne la wathebo ka sisitria ngöne la aqane mele së memine la itre atrene la ekalesia? Ohea, nyidrëti lo lai a qaja la aqane tro sa ujë kowe la nöjei atr asë, ithupëjia ju hë me easë. (E jë la Luka 6:27, 28, 31, 35.) Celë hi matre nyipi ewekë tro sa trongëne lai wathebo cili ngöne la easa cainöj, pine laka ketre jëne tro hi angatre lai a kapa la maca ka loi, matre tro fe hë angatr elany a hetrenyi la “mele ka tha ase palua kö”!—Ite hu. 13:48.

⁴ Tro hë së enehila a ce ithanatane la foa lao hnying, nyine tro sa lapa mekune ngöne la easa cainöje trootro. Drei la hne së hna ithanata kow? Ekaa? Eue la ijin? Nge tune kaa? Tune la hne së hna troa wang, tro la itre hnyinge celë a xatua së troa atrehmekune la aqane tro sa ujë kowe la itre atr. Thupene lai, tro hë sa ce wang la aqane tro sa ithanata hnyawa koi angatr.—1 Kor. 9:19-23.

5. Nemene la itre hnyinge nyine tro sa isa sa?

⁵ Ame asë hi la itre atr hne së troa ixelë memin ngöne la hna cainöj, tre, isa pengöi angatre kö, nge isa aqane mele i angatre kö, nge isa pengöne jole kö hnei angatr hna cile kow. (2 A. I. ite jo. 6:29) Ame la epuni a ithanata kowe la ketre atr, thele jë ka hape: ‘Maine eni ju la hna cainöje kow, nemene jë la hnenge hna ajane troa kuca koi ni? Ene la troa canga qeje ni me ameköti ni hnei ketre, ngo thatre ni hnyawa pe, maine tro pena thele troa atre ni hnyawa?’ Itre hnyinge lai ka troa xatua së troa trongëne lo wathebo ka sisitria, me metrötrëne la itre atr, thenge la isa pengö i angatr.

6, 7. Nemene la nyine tro sa kuca, e elëhni jë, maine ithanata akökötreny jë pena koi së hnene la ketre atr?

⁶ Itre Keresiano a kuca asë la hnei angatr hna atrein, matre tro pala hi angatr a ewekë hnyawa, cememine la metrötr, tune la aqane upi angatr hnene la Tusi Hmitrötr. (Kol. 4:6) Ngo itre atr ka ngazo asë hi së. Maine hetre jole hne së hna qëmeke kow ngöne la drai, ame e itre xa ijin, tre ewekë menu pi hi së. (Iako. 3:2) Ame hë e thupen, easa ajane laka, tro lai atr hne së hna akötrën a trotrohnine laka, tha ka lapaa ujë tune kö së lai. Tha ajane kö së tro angeic a goeë së ceitu me ketre atr ka ewekë akökötreny. Aqane waiewekë lai ka xatua së troa trotrohnine la itre atr ka troa hane ujë tune lai koi së.

⁷ Maine tro la ketre atr a elëhni koi së, maine ithanata akökötrenyi pena, epi tro sa thele la kepine matre angeic a ujë tune lai. Maine jë hetre hnepe jol ka traqa koi angeice ngöne la hna huliwa, maine ngöne la hna ini pena. Maine pena, hna tithi angeice hnene la ketre meci ka ngazo catr. Ame la itre xa atr, tre hnei angatre hna pane wesitr kowe la lue Atre Anyipici Iehova ka xötrei traqa koi angatr. Ngo ame hë e thupen, angatre hë a kapa la Itretre Anyipici Iehova, ke lolo la aqane ujë ne lo lue ka pane cainöje koi angatr.—Ite edomë 15:1; 1 Pet. 3:15.

8. Pine nemene matre easa cainöjëne la maca ne Baselaia kowe “la nöjei pengön” atr?

⁸ Easa cainöj kowe la nöjei pengön atr. Ame e hnine lo Ita Ne Thup, ase hë sasaithe la 60 lao atr ka qeje pengöne la mele i angatr ngöne lo götran, “Saze Hë La Mel, Hnei Tusi Hmitrötr.” Hetrenyi la itre ka majemine atrekënö ekö, me iji menu la kahaitr, me sine lo hna hape itre gangs, maine kuci dorog pena. Ame itre xan, tre, ka kuci politik, ame itre xan, tre itre hene ne hmi, nge ka huliwa mec itre xan. Hetrenyi fe la itre ka mele ne kuci ngazo. Ngo hnene lai ala 60 nge hetre munën hna kapa la maca ka loi, me inine la Tusi Hmitrötr, ene pe saze pi hi la mele i angatr, me lö kowe la nyipici. Nyine amamane koi së laka, tha tro pi kö sa mekune ka hape, tha tro pë hë la ketre atr a  hane kapa la maca ne Baselaia. (E jë la 1 Korinito 6:9-11.) Ijije asë hi “la nöjei pengön” atr troa lö kowe la nyipici.—1 Kor. 9:22.

9. Pine nemene matre nyipi ewekë tro sa metrötrëne la itre hnalapa ne la itre atr, ngöne la easa cainöje trootro?

⁹ Hne së hna lapaa majemine tro troa wange la itre atr ngöne la itre hnalapa i angatr, ngöne la easa cainöj. (Mat. 10:11-13) Nge ame la isa hnalapa së, ke ewekë lai ka tru koi së, nge aja së tro la itre xan a metrötrëne la hnalapa së. Easa ajane troa lapa tingeting e cili, ngo tha pi tro kö sa wange la itre atr ka lö menu. Ame la easa cainöje kowe la itre atr, loi e tro fe sa hane metrötrëne la hnalapa i angatr.—Ite hu. 5:42.

10. Nemene la itre ewekë tha nyine tro kö sa kuca, wanga elëhni jë la itre atr hne së hna cainöje kow?

¹⁰ Elë hë enehila la ihumuth e cailo fen, celë hi matre kola xouene la itre trehnyiwa hnene la itre atrene hnalapa. (2 Tim. 3:1-5) Tha tro kö sa axouene la itre atrene hnalapa hnene la aqane ujë së. Ka tune la epuni a fenifeni qëhnelö. Maine pëkö atr ka fe, ame itre xa ijin, tre ma pi tro hë epuni lai a tu qa ngöne mamalama, maine tro kanothe la uma pena, matre troa thele lo atrene lai hnalapa. Epuni a ujë tune lai, ke maine jë epuni a ajane troa tru hnei atr hnei epuni hna cainöje kow. (Ite hu. 10:42) Nge epuni fe a ajane troa xatuane la itre atr troa atre la nyipici göi Akötresie. (Rom. 1:14, 15) Ngo tune kaa la aqane goeëne hnei itre atr la aqane ujë cili? Nemene la hna troa mekune hnene lai atr ka lapa e cili ezin? Loi e tro sa inamacan me neëne troa aelëhnine la itre atrene la götrane hne së hna cainöje ngön. Öni Paulo aposetolo: “Pëkö ate hne huni hna athixötëne ngöne la kete ewekë, wanga jele ngazone la huliwa.” (2 Kor. 6:3) Tro la itre atrene la götrane hne së hna cainöje ngön a pi atre la nyipici, e tro sa metrötrëne la itre hnalapa i angatr.—E jë la 1 Peteru 2:12.

11. Pine nemene matre easa madrine la itre xan a metrötrëne la traeme së?

¹¹ Tru catre la itre jole së enehila. Nge maine easa ajane troa aeatrën asë la itre jole së, loi e tro sa mekune hnyawa la nyine troa kuca, me nyipi ewekëne fe la traeme së. (Efe. 5:16; Fil. 1:10) Ngo ame la kola traqa la ketre ewekë ka ajojezine la itre mekuna së, tre tha madrine kö së. Hnene hi laka, easa ajane tro la itre atr a metrötrëne la traeme së, me nue ijine koi së troa aeatrëne la itre mekuna së. Nemene la aqane tro sa trongëne lo wathebo ka sisitria, ngöne la götrane celë?

12. Tro sa atrehmekune tune kaa la ijine ka loi, göi troa cainöje kowe la itre atr?

¹² Eue la ijine ka loi troa cainöje kowe la itre atr? Isa hnyinge jë ka hape: ‘Ame ngöne la götran hnenge hna cainöje ngön, eue la itre atr a lapa hnalapa? Eue la angatr a pi drei së?’ Ka loi e tro sa mekune troa tro koi angatr ngöne la traeme cili. Ame ngöne la itre xa nöj, tre, ka lolo catr e troa cainöje ngöne itre hnalapa trootro e heji lapa, nge menyike hë. Maine ka tune fe lai e cili ngöne la nöje i epun, tupathe ju troa tro koi angatr ngöne la traeme cili. (E jë la 1 Korinito 10:24.) Tro kö Iehova a amanathithine la itre trengecatre hne së hna kuca, matre troa cainöj kowe la itre atr, ngöne la traeme ka loi koi angatr.

13. Nemene la aqane tro sa metrötrëne la itre atr hne së hna cainöje kow?

¹³ Nemene la ketre aqane tro sa amamane ka hape, easa metrötrëne la itre atr? Ame la kola drei së hnene la ketre atr, loi e tro sa cainöje hnyawa koi angeic, ngo tha tro pe sa aqeane menun. Tro sa mekune laka, ma hetre jole jë ka tru hna mekune troa kuca hnene lai atr. Maine angeic a qaja ka hape, tru hnei jole i angeic, tro sa sa ka hape, tha easa kö a troa aqean. Nge tro sa nyipici kowe la hne së hna qaja; tha tro kö sa aqean. (Mat. 5:37) Ame hë la easa umuthe la porotrike së  memine lai atr, pane hnyingë angeic ju la ijine ka loi, göne la easa troa iwai hmaca. Maine jë troa qaja ka hape: “Eni a pi bëeke troa wai epuni hmaca. Ngo ma ka loi la tro ni a pane telefon koi epun, maine cinyanyi ngöne mobilis pena qëmekene tro ni a traqa?” Ame la easa metrötrëne la traeme me mekuna ne la itre atr, easë hi lai a xötrethenge la tulu i Paulo. Tha hnei nyidrëti kö hna thele loi thatraqai nyidrë, ngo hnei nyidrëti pe hna thele loi thatraqane “la ka ala nyimu, mate melepi angat.”—1 Kor. 10:33.

14-16. (a) Pine nemene matre nyipi ewekë troa pane qaja la aliene la tronge së kowe la itre atrene hnalapa? Hamëne jë la ketre ceitun. (b) Nemene la ketre aqane kuca ne la ketre atre thup ka iwai trootro?

¹⁴ Pane mekune jë laka, kola telefone koi epuni hnene la ketre atr ngo tha wang atrehmekune kö epuni la nine i angeic. Trehnyiwa angeice koi epun, ngo angeic a hnyingë epuni la pengöne xen hnei epuni hna ajan. Epuni a pane thele ka hape, drei jë lai atr ka hë epun nge nemene jë la aja i angeic. Tha ajane kö epuni troa ithanata catr koi angeic, matre epuni a nango porotrike jë me angeic, ngo thupene lai, epuni a canga nyipune la porotrik. Ame enehila pane mekune jë së ka hape, casi pala hi la atr ka hë, ngo angeice pe a pane qaja la pengöi angeic me huliwa i angeic matre troa xatuane la itre atr troa xome la itre xeni ka lolo thatraqane la ngönetrei. Angeic a qaja hnyawa ka hape, hetrenyi angeic la itre xa ithuemacanyi ka troa xatua epun. Ma tro hë epuni lai a pi drei angeic. Eje hi laka, aja së asë hi tro la itre atr a pane qaja hnyawa la pengö i angatr ngöne  la angatr a ithanata me easë. Tro sa metrötrëne tune kaa la itre atr hne së hna ithanata kow?

¹⁵ Ame ngöne la itre xa götran, loi e tro sa canga qaja kowe la atr la kepine matre easa traqa troa wai angeic. Nyipici laka, easa tro fë la itre ithuemacanyi ka lolo thatraqane la itre atr. Ngo pane mekune jë së laka, tha pane qaja kö së la pengö së, memine la aliene la tronge së, ngo easë fe hë a canga hnying ka hape: “Maine ka atreine ju epuni troa nyinyin la itre jol e celë fen, nemene jole la hnei epuni hna troa thele nyin?” Easa hnyinge tune lai, ke easa pi atre la mekuna ne lai atr, nge easë fe a ajane tro fe Tusi Hmitrötre koi angeic. Ngazo pe, maine jë tro lai atr a ketre hnyinge ka hape: ‘A drei lae angeice la, nge hnauëne la angeic a hnyinge tune lai koi ni? Nge angeice jë lai a troa u?’ Ame la aja së, tre ene la tro la itre atr a pi porotrike me easë. (Fil. 2:3, 4) Ngo nemene jë la aqane tro sa kuca?

¹⁶ Hnene la ketre atre thup ka iwai trootro hna pane ibozu memine la atrene la ketre hnalapa, nge nyidrëti pë hë a liine ju lo tarak, Ajane Kö Nyipunieti Troa Atre La Nyipici?. Öni nyidrëti jë hi: “Eahuni a tro fë la sine tarak celë kowe la itre atr. Nge hane hi cahu sikisi lao hnyinge hna lapaa hnyingëne hnene la itre atr. Hane ju e.” Kola qaja hnene lai trejine ka hape, ame la itre atr a atre la kepine matre kola wai angatr, kösë hmala pi hi angatr troa drei nyidrë, nge tha jole hë troa sisedrëne la porotrik. Nge e thupen, nyidrëti a hnyinge kowe lai atr ka hape: “Hane kö epuni mekune la ketre hnyinge hna qaja e cahu?” Maine iëne jë hi hnene lai atr la ketre, nyidrëti pë hë a fe pi lai tarak, me ce ithanatane me angeic la aqane sa hnei Tusi Hmitrötr lai hnyinge cili. Ngo maine pëkö hna iëne hnene lai atr, nyidrëti pë hë a sisedrëne jë la porotrike i nyidro, matre tha tro kö a hmahma lai atr. Eje hi laka, nyimu aqane troa nyiqaane porotrik memine la itre atr. Ame ngöne la itre xa nöj, hetrenyi la itre xa aqane troa ibozu memine la itre atr, qëmekene troa qaja la kepine la tronge së. Celë hi kepine matre nyipi ewekë troa eköthe hnyawa la itre pane ithanata, matre troa hmala la itre atr troa drenge la maca.

17. Nemene la itre aqane tro sa trongëne lo ketre wathebo ka sisitria, ngöne la easa cainöj?

¹⁷ Nemene hë la hne së hna inin, nge ka troa xatua së troa trongëne lo ketre wathebo ka sisitria ngöne la easa cainöj? Hne së lo hna inine ka hape, tro sa metrötrëne la itre atr isa ala cas. Tro fe sa metrötrëne la itre hnalapa i angatr. Tro mina fe së a kuca asë la hne së hna atrein, matre troa traqa koi angatr ngöne la ijine angatr a lapa hnalapa, me ngöne la traeme ka loi koi angatr. Nge ketre, tro fe sa eköthe hnyawa la itre pane ithanata, matre troa hmala la itre atr troa drei së.

18. Pine nemene matre loi e tro sa kuca koi itre xan, la hne së hna ajane troa hane kuca koi së?

¹⁸ Ame la easa ithanata amenyikenyi kowe la itre atr ngöne la hna cainöj, me metrötrë angatr, easë hi lai a amamane ka hape, easa trongëne la itre trepene meköti ne la Tusi Hmitrötr, nge celë hi lai ka atrune la Tretretro së e koho hnengödrai. (Mat. 5:16) Tro la itre atr a pi atre la nyipici, e tro sa metrötrë angatr. (1 Tim. 4:16) Maine tha kapa pë hë itre xane la maca ne Baselaia, tre tha zö së pë hë lai, ke ase hë së kuca asë la hne së hna atreine ngöne la huliwa ne cainöj. (2 Tim. 4:5) Catre pi së nyitipu Paulo aposetolo, atre cinyihane ka hape: “Ini a kuca la ewekë celë pine la maca ka loi, mate tro sha ce hetenyin.” (1 Kor. 9:23) Epi tro asë hi së a trongëne lo ketre wathebo ka sisitria ngöne la easa cainöje kowe la itre atr.