1. Nanchi byo tuba ku bantu mu mwingilo bibakunza nyi? Ambai kyamwekele. (Monai kipikichala kitanshi.)

PA MYAKA icheche yapitapo, bena Kilishitu babiji besongola mu kyalo kya Fiji baingijilenga mu mukwekele wa kwita bantu kwiya na kutanwa ku Kivuluko kya lufu lwa Kilishitu. Byo besambilenga na mwanamukazhi pa lubanza wa nzubo yanji, mvula yatendekele kunoka. Mulongo wapele uno mwanamukazhi sumbulenyi wanji, aye mwine watwelele mu sumbulenyi wajinga na mukazhanji. Bano bamulume ne mukazhi baumvwine bingi bulongo uno mwanamukazhi byo atainwe ku Kivuluko. Waambile’mba kechi wavulukilemo byavula byaambile bano bamulume ne mukazhi kimye kyo bamusapwijilenga ne. Pano bino, wavulukile byo bamutele muchima, kino kyo kyamulengejile kutanwa ku Kivuluko. Ki ka kyalengejile uno mwanamukazhi kuba bino? Mambo bano bamulume ne mukazhi balondejile jifunde jitelwa’mba Muzhilo Wawama.

2. Muzhilo Wawama ye mu ka, kabiji twakonsha kumulondela byepi?

² Nga Muzhilo Wawama ye mu ka? Ke lujimuno lwapaine Yesu kimye kyo aambile’mba: “Bintu byonse byo mukeba amba bantu bemubile, ne anweba mwafwainwa kwibobilabyo.” (Mat. 7:12) Twakonsha kulondela byepi uno muzhilo? Kupichila mu kulondela mashinda abiji. Jitanshi, twafwainwa kwiipuzha atweba bene amba, ‘Inge yami  bauba bino bintu, inge naumvwa byepi?’ Ja bubiji, twafwainwa kubila bakwetu bintu byonka byo twakonsha kutemwa ne atweba kwitubila.—1 Ko. 10:24.

3, 4. (a) Lumbululai ene mambo Muzhilo Wawama o abujila kwingilatu ku bakwetu ba mu lwitabilo. (b) Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

³ Javula tulondela Muzhilo Wawama mu byo tuba na bakwetu ba mu lwitabilo. Pano bino, Yesu kechi waambile’mba twafwainwa kubangatu byawama ku bakwetu ba mu lwitabilo ne. Waambile pa uno Muzhilo kimye kyo aambilenga pa byo twafwainwa kubanga na bantu bonse, kubikapotu ne balwanyi betu. (Tangai Luka 6:27, 28, 31, 35.) Onkao mambo, inge ketulondele uno muzhilo mu byo tuba na balwanyi betu, ko kuba’mba twafwainwa ne kukizhamo kumulondela kimye kyo tubena kusapwila ku bantu baji “na michima ya bukishinka ya kukeba bumi bwa myaka.”—Byu. 13:48.

⁴ Pano twayai twisambe pa mepuzho ana o twafwainwa kuvulukanga kimye kyo tuji mu mwingilo wa kusapwila. Ano mepuzho ke ano: Ñanyi bantu bo mbena kusolomoka? Kwepi ko nsakwibatana? Ñanyi kimye kyawama kwisamba nabo? Nsakwibasolomoka byepi? Byonka byo tusakumona, ano mepuzho akonsha kwitukwasha kuyuka milanguluko ya bantu bo tusapwila ne kwalula mashinda mwa kwibasolomokela.—1 Ko. 9:19-23.

5. Ñanyi mepuzho o twakonsha kwiipuzha?

⁵ Mu mwingilo wetu twisamba na bantu bapusana pusana. Muntu yense uji na nkomeno yapusana ne makatazho apusana na a bakwabo. (2 Moba 6:29) Inge mubena kusapwila muntu mambo awama mwafwainwa kwiipuzha’mba: ‘Inge kya kuba uno muntu ye ubena kunsapwila, nakonsha kutemwa kunsolomoka byepi? Nanchi nakonsha kutemwa kundengulula nangwa kunzhachisha saka akyangye kungyuka bulongo nyi? Inyi nakonsha kutemwa patanshi wangyuka bulongo byo nji?’ Kulanguluka pa ano mepuzho kwakonsha kwitukwasha kulondela Muzhilo Wawama mu byo tuba na bantu.

6, 7. Twafwainwa kuba byepi inge muntu ye twatana mu mwingilo wamweka nobe wazhingila?

⁶ Kafwako muntu ukeba kuyukanyikwa’mba “watama” ne. Kyakumwenako: Byo tuji bena Kilishitu twibikako bingi kulondela lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuba’mba ‘byambo byetu byafwainwa kwikala bya lusa.’ (Kolo. 4:6) Nangwa byonkabyo, na mambo a bumbulwa kulumbuluka, bimye bimo twamba bintu bitulengela kwilangulusha. (Yako. 3:2) Inge kya kuba twaambila muntu byatama, kampe na mambo a kuba kechi twabuka bulongo ne, kechi twakonsha kumvwa bulongo inge betwambila’mba “twatama muchima” nangwa’mba “tuji na bulunji” ne. Tukeba kuba’mba mukwetu etulangulukileko kyalengela kuba’mba tube bino. Nanchi ne atweba kechi twafwainwa kulangulukilangako bakwetu nenyi?

⁷ Inge kya kuba muntu ye mwatana mu mwingilo wamweka nobe wazhingila nangwa uji na bulunji, nanchi kechi kyakonsha kuwama kukiyuka kyamulengela kuba byobyo nenyi? Nanchi nkito nangwa bya ku sukulu byo byamupezha maana nyi? Abya uji na kikola kikatampe nyi? Javula bantu bazhingila pa kimye kitanshi kyo bebasapwila ku Bakamonyi, baswa mambo awama inge bebatekenya ne kwibamwesha mushingi.—Mana  15:1; 1 Pe. 3:15.

8. Mambo ka o twafwainwa kusapwilanga “bantu bonse”?

⁸ Mu mwingilo wetu tusapwila bantu bapusana pusana. Kyakumwenako, pa myakatu icheche yapitapo, mashimikila kukila pa 60 a mwapita bwikalo bwa bantu anembwa mu bibaba bya mu Kyamba kya Usopa bya kuba’mba, “Baibolo Upimpula Bwikalo bwa Bantu.” Bantu bamo bo baambapo mu bino bibaba bajinga bangivi, bapendwapendwa, bajinga mu mabumba a bambanzhi kabiji bamo baingijishanga bizhima. Bakwabo bajinga mu bya bumulwila ntanda, bantangi ba bupopweshi nangwa batemwa makito. Bamo baikalangatu bwikalo buncha. Nangwa byonkabyo,  bonse baumvwine mambo awama, baswile kufunda Baibolo ne kupimpula bwikalo bwabo, kabiji luno baiya mu bukine. Onkao mambo, kechi twafwainwa kulangulukanga amba bantu bamo mambo a Bufumu akonsha kukankalwa kwibalula ne. (Tangai 1 Kolinda 6:9-11.) Mambo twayuka kuba’mba “bantu bonse” bakonsha kumvwa mambo awama.—1 Ko. 9:22.

9. Mambo ka o twafwainwa kunemekelanga mazubo a bantu?

⁹ Kwepi ko tutana bantu mu mwingilo wetu? Javula twibatana pa mazubo abo. (Mat. 10:11-13) Tumvwa bingi bulongo inge bantu banemeka mazubo etu ne bipe byetu. Mambo twanemeka bingi nzubo yetu. Tukeba yaikala mpunzha ya kwituzhikijila ne kubilamo bintu bya kyetu kyetu. Ne atweba twafwainwa kunemekanga mazubo a bantu mu kimasamasa mo twikala. Onkao mambo, kimye kyo tuji mu mwingilo wetu wa ku nzubo ku nzubo, twafwainwa kulangulukanga pa byo tuba pa mazubo a bantu.—Byu. 5:42.

10. Twafwainwa kuchinuzhuka byepi kubula kumvwisha bibi bantu kimye kyo tuji mu mwingilo?

¹⁰ Mu ino ntanda mwayula bumbanzhi, bantu bavula bazhinauka bingi bantu bo babula kuyuka. (2 Timo. 3:1-5) Twafwainwa kuchinuzhukanga kwibalengela kukizhamo kwituzhinauka. Fwanyikizhai kuba’mba twafika pa nzubo ne kukonkosha ku kinzhilo. Inge kafwako wakumbula ne, twakonsha kuba ketukebe kusumbila mu nzubo pa kipenze, nangwa kuzhokoloka nzubo na kukeba mwina nzubo. Mu kimasamasa mo mwikala, nanchi kuba bino kwakonsha kulengela mwina nzubo kumvwa bibi ku muchima nyi? Nga boekala nabo mu kinkalankulo bakonsha kulanguluka’mba ka inge bemumona na kuba bino? Ibyo kuba’mba twafwainwa kukebakeba bantu bonse ne kwibasapwila. (Byu. 10:42) Kabiji tuji na kizaku kya kukwasha bantu kufunda bukine pe Lesa. (Loma 1:14, 15) Pano bino, twafwainwa kuchinuzhuka kuba bintu byonse byakonsha kulengela bantu mu nyaunda yetu kumvwa bibi ku muchima. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kechi tuba bintu bya kwituntulako bantu ne, kuchina amba mwingilo wetu wakanenwa bibi.” (2 Ko. 6:3) Inge twanemeka mazubo ne bipe bya bantu ba mu nyaunda yetu, byubilo byetu byawama byakonsha kulengela bantu bamo kukeba kufunda bukine.—Tangai 1 Petelo 2:12.

11. Mambo ka o tumvwina bulongo inge bakwetu banemeka kimye kyetu?

¹¹ Byo tuji bena Kilishitu, atweba bavula twapayankana bingi. Pa kuba’mba tube bintu byetu, twafwainwa kwikala na mutanchi wawama ne kunengezha kimye kyetu bulongo. (Efi. 5:16; Fili. 1:10) Inge kintu kimo kyavulañanya byo tukeba kuba, twakonsha kumvwa bibi ku muchima. Onkao mambo, tumvwa bingi bulongo inge bakwetu banemeka kimye kyetu, kabiji bayuka kuba’mba kechi tuji na kimye kyabaya kya kwisamba nabo ne. Nga kuvuluka Muzhilo Wawama kwakonsha kwitulengela byepi kunemeka kimye kya bantu bo tusapwila?

12. Twakonsha kuyuka byepi kimye kyawama kwisambilamo na bantu mu nyaunda yetu?

¹² Twafwainwa kwibikako kuyuka kimye kyawama kwisambilamo na bantu pa mazubo abo. Ñanyi kimye kitanwa bantu pa mazubo mu nyaunda yetu? Ñanyi kimye kyo bakonsha kutemwa kuteleka ku mambo awama? Kyawama bingi kumonapo mashinda mwa kwalwila mutanchi wetu. Mu mapunzha amo mwaya ntanda, mwingilo wetu wa ku nzubo ku nzubo wingijiwa bingi bulongo mu kimye kya mute ne mabanga. Inge byo byo kiji mu nyaunda yenu, nanchi mwakonsha kunengezha kuyangako mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo kimye kya mute nangwa mabanga nyi? (Tangai 1 Kolinda 10:24.) Twakonsha kuketekela kuba’mba Yehoba uketupesha inge twipana kusapwila pa kimye kyafwainwa ku bantu ba mu nyaunda yetu.

13. Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba twanemeka mwina nzubo?

¹³ Ñanyi jishinda jikwabo mo twakonsha kumwesha kuba’mba twanemeka mwina  nzubo? Inge twatana muntu ukeba kuteleka, twafwainwa kumusapwila bulongo, pano bino, kechi twafwainwa kubanda ne. Kampe pa kikye kimye mwina nzubo waji kukebanga kuba bintu bikwabo byo amona mwine amba byanema. Inge waamba’mba wapayankana, twakonsha kumwambila kuba’mba kechi tusa kubanda ne, kabiji twafwainwa kulondela byo twaamba. (Mat. 5:37) Inge twapwisha mwisambo, kyakonsha kuwama kwipuzha muntu kimye kyo akonsha kutemwa kuba’mba tukeye na kumufwakesha jikwabo. Basapwishi bamo batana kuba’mba kyawama kwamba’mba: “Nkatemwa bingi kwimufwakesha juba jikwabo. Mwakonsha kutemwa kwimutumina foni nangwa kwimutumina byambo pa foni saka nkyangye kwiya nyi?” Inge twaalula mutanchi wetu kwesakana na bantu ba mu nyaunda yetu, tukalondelanga byaubanga Paulo, ‘wabulanga kukeba bintu byamuwamina aye mwine, poso byawamina bavula kuba amba bapuluke.’—1 Ko. 10:33.

14-16. (a) Mambo ka o kyawamina kubuula bukiji mwina nzubo kyo twaendela? Ambai kyakumwenako. (b) Ñanyi mashinda amo awama engijisha kalama wenda mu mwingilo?

¹⁴ Fwanyikizhai kuba’mba juba jimo bemutumina foni ku muntu ye mwabula kuyuka jiwi. Uno muntu kechi mwamuyuka ne, pano bino, wimwipuzha pa mutundu wa kajo ko mwatemwa. Mwatendeka kulanguluka’mba kana ñanyi wimutumina foni kabiji kana ubena kukeba ka. Na mambo a kukeba kumunemeka, kampe mwakonsha kwisambako nanji pacheche, pano bino, kechi mwakonsha kutwajijila kwamba nanji ne. Pano fwanyikizhai kuba’mba yenka muntu wimutumina foni, witongola jizhina kabiji wimubula  ne kuba’mba wingila ku kipamo kitala pa kajo kalengela kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama. Kabiji wimubula ne kuba’mba ukeba kwimubuula bintu byakonsha kwimukwasha. Mwakonsha kutako muchima. Mambo tumvwa bingi bulongo inge bantu belumbulula mu jishinda ja mushingi. Pano twakonsha kumwesha byepi mushingi wa uno mutundu ku bantu bo tutana mu mwingilo?

¹⁵ Mu manyaunda avula, twafwainwa kubuula bena mazubo kyo twaishila pa nzubo yabo. Ibyo kuba’mba tuji na byambo byawama byabula kuyuka mwina nzubo, pano bino, fwanyikizhai kuba’mba twafika pa nzubo kwa kubula kwilumbulula ne kufikenatu kwipuzha mwina nzubo bwipuzho nabiji bwa kuba’mba: “Ñanyi lukatazho lo mwakonsha kutemwa kufumyapo bukiji inge mwajinga na bulume bwa kuba bino?” Twayuka kuba’mba kyo twaipwizha buno bwipuzho ke kukeba kuyuka bibena kulanguluka muntu apa bino twatendeka kwisamba nanji byaamba Baibolo. Nangwa byonkabyo, mwina nzubo wakonsha kukumya kuba’mba: ‘Nga we ubena kungipuzha ñanyi, kabiji wafuma pi? Pano nga byo abena kungipuzha byo bi ka?’ Onkao mambo, twafwainwa kwesekesha kumona kuba’mba mwina nzubo wakasuluka. (Fili. 2:3, 4) Twakonsha kuba byepi bino?

¹⁶ Kalama wenda umo wingijisha ano mashinda. Patanshi wimuna mwina nzubo apa bino wamupa talakiti wa kuba’mba Nanchi Mukeba Kuyuka Bukine Nyi? ne kwamba’mba: “Tubena kupana uno talakiti ku bantu bonse ba mu ino mpuzha. Uno talakiti waamba pa mepuzho atanu na bumo epuzha bantu bavula. Uno talakiti ye nemupa wenu.” Uno mulongo washimikizha’mba bantu bavula bakasuluka bingi inge bayuka kyo twaishila pa nzubo yabo. Javula kipela bingi kutendeka kwisamba nabo. Uno kalama wenda wipuzha muntu amba: “Nanchi mwakilangulukapo kala pa ano mepuzho nyi?” Inge mwina nzubo wasalapo bwipuzho bumo, uno kalama uzhikula mu talakiti ne kwisamba nanji byaamba Baibolo pa bobo bwipuzho. Inge wabula kusala bwipuzho, aye mwine mulongo usala bwipuzho ne kwisamba na mwina nzubo kwa kubula kumulengesha bumvu. Kuji mashinda avula bingi a kutendekelamo mwisambo. Mu mapunzha amo, kyawama kukimuna mwina nzubo, bino mwamubula kyo mwaendela. Kyanema bingi kupimpulanga mashinda a kusolomokelamo bantu pa kuba’mba bomvwe mambo etu.

17. Byonka byo twisambapo kala mu uno mutwe, ñanyi mashinda amo mo twakonsha kulondela Muzhilo Wawama?

¹⁷ Ñanyi bintu byo twafunda byakonsha kwitukwasha kulondela Muzhilo Wawama kimye kyo tubena kusapwila? Tunemeka muntu yense ye twatana pa nzubo mu mwingilo. Kabiji tunemeka mazubo a bantu ne bipe byabo. Twibikako kwingila mwingilo wa kusapwila pa kimye bantu kyo batanwa pa mazubo ne kimye kyo bakonsha kutako muchima. Kabiji twamba mambo awama mu jishinda jawama jilengela bantu ba mu nyaunda yetu kukeba kuteleka.

18. Ñanyi bintu byawama bifumamo inge twanemeka bantu ba mu nyaunda yetu byonka byo tukeba kwitunemeka?

¹⁸ Inge saka tunemeka bantu byonka byo tukeba kwitunemeka mufuma bintu byawama. Umvwe twaikala na lusa ne kunemeka bakwetu, tulengela kyeya kyetu kusama, kabiji tumwesha kuba’mba tubena kulondela mafunde a mu Binembelo, kino kileta lukumo kwi Shetu wa mwiulu. (Mat. 5:16) Jishinda jo tusolomokelamo bantu jakonsha kwibalengela kwiya mu bukine. (1 Timo. 4:16) Nangwa kya kuba bantu bo tusapwila baswa byambo bya Bufumu nangwa ne, twikala na lusekelo pa kuyuka kuba’mba tubena kwingila papelela bulume bwetu kupwisha mwingilo wetu. (2 Timo. 4:5) Twayai atweba bonse tubenga byonka byaubanga mutumwa Paulo wanembele’mba: “Nguba bintu byonse na mambo a mambo awama ne kwiasapwila ku bantu.” (1 Ko. 9:23) Kabiji twayai tutwajijile kulondela Muzhilo Wawama mu mwingilo wetu.